Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Marta Truszkowska

Protokolant Justyna Zaorska

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2016 r. w Ostrołęce

sprawy z powództwa P. O.

przeciwko S. O. (1)

o zapłatę

orzeka:

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3617 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego;

3.  nakazuje pobranie na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Ostrołęce od powoda kwotę 7977,82 złotych tytułem zwrotu wydatków na opinię biegłych

I C 363/14

UZASADNIENIE

Powód P. O. pozwem z dnia 27 marca 2014 r. skierowanym przeciwko S. O. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 76.595,60 zł wraz z odsetkami ustawowymi od wytoczenia powództwa od dnia zapłaty i kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od udzielonego pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że jego ojciec J. O. (1) złożył w banku dyspozycję na wypadek śmierci, mocą której przeznaczył całość środków na rzecz pozwanego S. O. (1). W konsekwencji pozwanemu, po śmierci J. O. (1) wypłacono kwotę dochodzoną pozwem. Tymczasem z uwagi na stan zdrowia J. O. (1) nie miał zdolności do świadomego i swobodnego składania oświadczeń woli, w tym do podpisania w dniu 14 października 2010 r. w (...) S.A. Oddział w Polsce wskazanej dyspozycji na wypadek śmierci. Tym samym, złożył nieważne w myśl art. 82 k.c. oświadczenie woli. Powód podniósł, że u J. O. (1) zdiagnozowano nowotwór wątroby, będący konsekwencją wirusowego zapalenia wątroby typu C. Od początku procesu leczenia J. O. (1) zażywał lek o nazwie interferon, który po pewnym czasie wywołał u J. O. (1) szereg objawów neuropsychiatrycznych. Długotrwałe leczenie spowodowało nadwrażliwość, niepokój, zmiany osobowości oraz depresję. Pod koniec lipca 2010 r. J. O. (1) trafił na oddział neurologiczny Szpitala (...) z rozpoznaniem udaru niedokrwiennego móżdżku, nadciśnienia tętniczego, miażdżycą tętnic szyjnych, cukrzycą typu 2 (leczoną insuliną). Po pobycie w szpitalu i dalszym leczeniu stan J. O. (1) zarówno psychiczny jak i fizyczny uległ znacznemu pogorszeniu. Powód podniósł, że J. O. (1) w wyniku choroby, w czasie zakładania rachunku bankowego i składania przedmiotowej dyspozycji na wypadek śmierci, nie był w stanie ocenić sytuacji w jakiej się znajduje oraz racjonalnie i swobodnie podjąć odpowiednią decyzję i wyrazić wolę. Miał bowiem problemy z najprostszymi czynnościami życia codziennego. Podniósł, że wymagalne i aktualne stało się roszczenie o świadczenie - zapłatę przez pozwanego otrzymanych kwot z tytułu dyspozycji na wypadek śmierci na skutek oświadczenia woli J. O. (1), które to na podstawie art. 82 k.c. jest nieważne. Podstawę roszczenia o zapłatę powód upatrywał w art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. jako, że w przypadku, gdy umowa jest nieważna, można jedynie dochodzić zwrotu nienależnego świadczenia.

W odpowiedzi na pozew S. O. (1) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu (k. 47-48). W zasadniczej argumentacji swego stanowiska podniósł, że zmarły J. O. (1) był osobą schorowaną w sensie fizycznym, jednakże w pełni sprawną umysłowo, nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, zwłaszcza w 2010 r., kiedy w banku składał dyspozycje na wypadek śmierci oraz, że nie składał tej dyspozycji z jakąkolwiek wadą oświadczenia woli ani też pod wpływem błędu, groźby czy podstępu.

Sąd ustalił, co następuje:

Powód P. O. jest bratankiem pozwanego S. O. (1). Jest jedynym synem obecnie już nieżyjącego J. O. (1) i W. K. (1), pozostających ze sobą przez wiele lat w nieformalnym związku.

J. O. (2) posiadał w Banku Spółdzielczym w N., Oddział w P. dwie lokaty, każda na kwotę 50.000 zł, założone na okres dwóch lat tj. od 25 października 2008 r. do 25 października 2010 r. Do ww. lokat zostało ustanowione pełnomocnictwo bez ograniczeń dla W. K. (1), parterki J. O. (1). Obie lokaty zostały zlikwidowane przez J. O. (2) w dniu 27 sierpnia 2009 r. przez wypłatę kasową ( pismo Banku Spółdzielczego w N. z dnia 12.12.2013 r. k. 25).

Przed Sądem Rejonowym, w N. toczyła się sprawa z powództwa J. O. (1) o eksmisję z lokalu jej partnerki W. K. (1) (I C 88/10). Strony w dniu 21 lipca 2010 r. zawarły ugodę, mocą której W. K. (1) zobowiązała się opróżnić lokal i opuścić budynek mieszkalny położony w K. przy ul. (...), stanowiącej własność powoda J. O. (2), w terminie do 1 października 2010 r. Za powoda, wówczas przebywającego w szpitalu, ugodę podpisał jego pełnomocnik ( ugoda k. 38-39).

W dniu 14 października 2010 r. w N., w banku (...) S.A. Oddział w Polsce (obecnie: (...) Bank (...) S.A.), w placówce w N., przy udziale kuzynki M. D. (1) jako pracownicy reprezentującej bank, J. O. (1) otworzył rachunek bankowy o nr (...). Jednocześnie na podstawie art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, złożył dyspozycję, w której oświadczył, iż na wypadek śmierci przeznacza całość środków znajdujących się na jego rachunku bankowym na rzecz pozwanego S. O. (1). J. O. (2) złożył również dyspozycję sposobu przekazywania przez bank korespondencji tj. wyciągów z rachunków bankowych oraz innych powiadomień w formie elektronicznej. Korespondencja elektroniczna miała być udostępniana za pośrednictwem Serwisu (...) ( umowa konta k. 20, potwierdzenie otwarcia rachunku bankowego k. 21, dyspozycja przekazywania powiadomień k. 22, dyspozycja na wypadek śmierci k. 23, zeznania M. D. k. 98v.).

Tego samego dnia J. O. (1) na nowo utworzony rachunek bankowy dokonał przelewu z konta nr (...) prowadzonego przez Bank (...) S.A. kwoty 100.000 zł ( wyciąg z konta w Bank (...) k. 24).

W chwili podpisywania ww. dokumentów J. O. (1) nie miał zniesionych dyspozycji poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych, które są potrzebne do świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażania woli ( opinia instytutu k. 157-166v.).

W dniu 26 maja 2011 r. J. O. (1) i W. K. (1) zawarli umowę rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w Banku Spółdzielczym w N. ( umowa k. 40-41).

W dniu 16 maja 2013 r. J. O. (1) zmarł. Spadek po nim nabył w całości, z mocy ustawy, jego syn powód P. O. (akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 21 maja 2013 r. k. 26-27).

Majątek spadkowy po J. O. (1) obejmował nieruchomości, samochody, mieszkanie w W., dom jednorodzinny, działki rolne, warte ok. 2.000.000 zł ( wyjaśnienia powoda, zeznania W. K. k. 98v.)

W dniu 17 maja 2013 r. saldo w rachunku nr (...) wynosiło 101.745,22 zł ( pismo (...) Bank (...) S.A. W. z dnia 23.10.2013 r. k. 42-43).

Zgłoszenia zgonu J. O. (1) w (...) Bank (...) S.A. W. dokonał S. O. (1) ( pismo (...) Bank (...) S.A. W. z dnia 23.10.2013 r. k. 42-43, formularz wypłaty po śmierci Klienta k. 44).

W dniu 27 maja 2013 r. pozwany S. O. (2) udał się do (...) Bank (...) S.A. celem realizacji ustanowionej na jego rzecz dyspozycji przez zmarłego J. O. (1). Bank wypłacił pozwanemu kwotę 76.595,60 zł tytułem dyspozycji na wypadek śmierci oraz 2.416,00 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu ( pismo (...) Bank (...) S.A. W. z dnia 23.10.2013 r. k. 42-43, formularz wypłaty po śmierci klienta k. 44).

(...) Bank (...) S.A. W., tytułem spadku na podstawie Aktu Poświadczenia Dziedziczenia Rep A 2289/2013 r. wypłacił kwotę 22.788,18 zł ( pismo (...) Bank (...) S.A. W. z dnia 23.10.2013 r. k. 42-43, wyjaśnienia powoda k. 56v.).

Pismem z dnia 26 lutego 2014 r. powód, za pośrednictwem pełnomocnika, wezwał pozwanego S. O. (1) do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 76,595,60 zł wraz z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia wskazanemu terminowi płatności liczonymi do dnia zapłaty – z tytułu zrealizowanej przez pozwanego dyspozycji, ustanowionej przez zmarłego J. O. (2) ( wezwanie k.17-19).

Po śmierci J. O. (1) między stronami oraz matką powoda W. K. (1) rozpoczęła się walka o majątek po J. O. (1). Strony wzajemnie oskarżały się o przewłaszczanie różnych rzeczy, żądały ich zwrotu. Ostatecznie wyrokiem z dnia 14 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim w sprawie II K 416/14 pozwany S. O. (1) i T. P. zostali uznani winnymi zaboru w celu przewłaszczania kilku wymienionych w wyroku rzeczy na szkodę powoda i jego matki W. K. (1) (glebogryzarka, przyczepa lekka, radio (...), telewizor, pralka). Wyrok nie objął innych rzeczy wymienionych w akcie oskarżenia, względem których to pozwany i jego siostra dopuścili się rzekomego bezprawnego zaboru ( wyrok II K 416/14 k. 248, pismo W. K. (1) k. 49—49v., wyjaśnienia powoda k. 56v., pismo powoda z dnia 26 czerwca 2013 r. k. 79).

J. O. (1) – w 2008 zachorował na wirusowe zapalenie wątroby typu C, w lipcu 2010 r. przebył udar niedokrwienny móżdżku, zespół móżdżkowy prawostronny wycofujący się (pobyt w szpitalu 16.07.2010 – 24.07.2010 r.). Cierpiał na nadciśnienie tętnicze, miażdżycę tętnic szyjnych, cukrzycę Później (styczeń 2011 r.) u J. O. (2) stwierdzono nowotwór wątrobowokomórkowy, będący następstwem przewlekłego zapalenia wątroby typu C . Od kwietnia 2011 r. J. O. (1) regularnie odbywał konsultacje w P. Poradni Onkologicznej Kliniki (...) i CSK MSWiA w W., był poddawany chemioterapii. Stawał na komisje lekarskie KRUS. Ostatecznie orzeczeniem z dnia 8 grudnia 2011 r. został uznany za trwale całkowicie niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym do 1 stycznia 2012 r. Stwierdzono jednocześnie okresową niezdolność do samodzielnej egzystencji na okres roku tj. od 1. stycznia 2012 r. do grudnia 2012 r. W grudniu 2012 r. ponownie stwierdzoną okresową niezdolność do samodzielnej egzystencji, tym razem na okres do grudnia 2013 r. ( karta informacyjna k. 28-29, zaświadczenie o stanie zdrowia z dnia 21.10.2010 r. k. 31-3, wyjaśnienia powoda k. 56,zaświadczenie o stanie zdrowa z dnia 4.11.2011 r. k. 33-34, dokumentacja medyczna k. 69, 71, 74, orzeczenia KRUS k. 35, 36, 37, karta wypisowa k. 50-50v.).

U schyłku swego życia J. O. (1) nie wymagał stałej opieki. Mieszkał sam. Mógł liczyć na pomoc siostry T. P. oraz pozwanego S. O. (1) ( pismo W. K. k. 49v., zeznania T. P. k. 101).

J. O. (1) był w konflikcie z konkubiną W. K. (1) i ich wspólnym synem powodem P. O.. Ujęciem skonfliktowania były np. przeprowadzone w roku 2012 badania DNA J. O. (1) i powoda P. O., które ostatecznie potwierdziły ojcostwo zmarłego wobec powoda ( zeznania W. K. k. 98, niesporne wyjaśnienia stron).

Konkubina W. K. (1) wyprowadziła się z domu J. O. (1) na około 9 miesięcy przed jego śmiercią; powód dwa tygodnie później ( wyjaśnienia powoda, zeznania W. K. (1) k. 98).

J. O. (1) był w dobrych relacjach z bratem S. O. (1) zarówno przed chorobą jak i po chorobie (zeznania W. K. k. 98).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo, jako nieudowodnione, podlegało oddaleniu.

Podstawę prawną żądania stanowiły przepisy o świadczeniu nienależnym (art. 410 w zw. z art. 405 k.c.). Zgodnie z art. 410 § 2 k.c. § 2. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Według twierdzeń powoda, bankowa dyspozycja wypłaty środków pieniężnych na wypadek śmierci ojca powoda, J. O. (1) była nieważna, gdyż zawarte w niej oświadczenie woli było złożone w stanie braku świadomości i swobody je składającego.

W związku z twierdzeniami strony powodowej, postępowanie dowodowe skupiało się wokół stanu zdrowia zmarłego ponad trzy lata temu ojca, a brata pozwanego, J. O. (2). Akta sprawy obejmowały dokumentację medyczną, przedłożoną przez obie strony, oraz wskazane placówki medyczne. Dokumentacja ta (a nie decyzje organu rentowego), na skutek wniosku dowodowego P. O. była przedmiotem analizy pod kątem możliwości samodzielnej egzystencji oraz zdolności do świadomego i swobodnego składania oświadczeń woli, w tym w okresie października 2010 r. O stanie zdrowia wypowiadali się również zawnioskowani przez obie strony świadkowie. Ci ostatni, obcy lub niespokrewnieni blisko, mieli świadomość tego, że J. O. (1) zmaga się z poważną chorobą, przyjmuje leki, jeździ do lekarzy. Jego zachowanie relacjonowali na podstawie doraźnych spostrzeżeń i własnych ocen, które w powiązaniu z dostępną dokumentacją medyczną nie pozwoliło jednak na ustalenie zaburzenia czynności psychicznych, w tym w stopniu skutkującym stwierdzeniem nieważności złożonej dyspozycji bankowej na wypadek śmierci. Sytuacje opisane przez stronę powodową odnoszące się do zamykania bramy, odkręcania kół, zakupu laptopa czy dwóch identycznych samochodów, same w sobie nie przemawiają za tego typu zaburzeniami. Z drugiej strony, nie można zapominać o wiedzy J. O. (1) dotyczącej jego bliskiej śmierci mogącej wszak tłumaczyć to, że J. O. (1) zamknął się w sobie. Powyższa postawa staje się oczywista tym bardziej, że najbliższe mu osoby tj. syn i jego matka - partnerka, u boku której spędził przeszło 20 lat swojego życia, nie są przy nim w tych ostatnich chwilach jego życia. Był z nimi poważnie skłócony, podważane było przecież nawet ojcostwo J. O. (1). Nie można zapominać tak samo o chemioterapii, która mogła powodować, że zmarły chwiał się, czy drżały mu ręce. Do takich stwierdzeń niekonieczna jest wiedza specjalistyczna, w tym onkologiczna, a zwykłe doświadczenie życiowe.

Za wydaną w niniejszej sprawie opinią, która ostatecznie nie była kwestionowana, należy stwierdzić, że z dokumentacji medycznej J. O. (1), nie wynika, by odnotowano jakiekolwiek zaburzenia psychiczne w związku z podawaniem mu Interferonu. W okresie chemioterapii J. O. (1) był leczony preparatem N., który z kolei nie powoduje objawów zaburzeń psychicznych, a zwłaszcza znoszących zdolności do świadomego i swobodnego składania oświadczenia woli. W szczególności z dokumentacji P. Poradni Onkologicznej Kliniki (...) i CSK MSWiA w W. nie wynika, by stwierdzono u J. O. (1) obecność odchyleń od stanu prawidłowego w stanie psychicznym.

Tak też, zaoferowany Sądowi materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie, że J. O. (1) chorował psychicznie, był uzależniony od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. (...) wprost stwierdził, że „dostępne dane nie dają podstaw do przyjęcia, iż J. O. (1) w chwili podpisywania dyspozycji finansowych na wypadek śmierci w październiku 2010 r. miał objawy choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego (upośledzenia umysłowego) czy innych zaburzeń czynności psychicznych, które mogłyby skutkować brakiem zdolności do świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażania woli” (k. 165) . Sporządzający w sprawie opinie biegli stwierdzili, że zdolności te mogą być zniesione tylko w przypadku wystąpienia takich zaburzeń psychicznych, których charakter i nasilenie zaburzają całkowicie sprawność tych funkcji poznawczych, które są zaangażowane w procesy poznawcze i wolicjonalno-motywacyjne, warunkujące świadome i swobodne wyrażenie woli i podejmowanie decyzji. Biegli kategorycznie stwierdzili, że nie doszukali się zakłócającego lub całkowicie znoszącego racjonalną ocenę sytuacji, wpływu stanu psychicznego w czasie podpisywania dyspozycji finansowych na wypadek śmierci w październiku 2010 na jej treść.

Również Sąd nie dopatrzył się takiego stanu psychicznego zmarłego J. O. (1), który by konieczną do wyrażenia spornego oświadczenia woli wyłączał, czy też poważnie zakłócał. Zeznania świadków, i to zawnioskowanych przez obie strony, nie potwierdziły forsowanych pozwem twierdzeń o złym stanie psychicznym zmarłego J. O. (1). Także zeznania pracownicy banku, która w jego imieniu zawarła „feralnego” dnia umowę nie zauważyła, by J. O. (1) zachowywał się niezwyczajnie. Świadek ten jest krewnym nie tylko pozwanego – jak uwypuklała to strona powodowa, ale także zmarłego J. O. (1). Nic nie wskazuje na to by miała strony dokonywanych czynności traktować odmiennie.

Jeśli chodzi o kwestię dyspozycji o elektronicznym dostępie do informacji z banku, pominąwszy jej dość powszechny charakter, to nie może ona dziwić w kontekście widocznych utarczek między zmarłym J. O. (1) a powodem, czy też jego matką. Nie dziwi nawet w kontekście ewentualnego braku znajomości narzędzi obsługujących komputer, internet, bankowość elektroniczną, która w zarysowanych realiach stosunków, mogła zmusić zwyczajnie J. O. (1) do stosowanego przyuczenia się.

Sąd swe przekonanie o braku stanu wyłączającego swobodne/świadomie podejmowanie decyzji w październiku 2010 r. przez J. O. (1) oparł na opinii sporządzonej przez specjalistów z dziedzin nauk medycznych, którzy byli w stanie odpowiedzieć na zadane w tezie dowodowej pytania. Wniosek dowodowy, w uwzględnieniu nomenklatury specjalizacji wymienionych lekarzy nastręczał trudności w znalezieniu instytutu, który zechciałby się podjąć sporządzenia opinii w sprawie. Powodowane było to dookreślaniem głównej specjalizacji przedrostkiem „psycho” wskazując na psychoneurologa, czy psychoonkologa. (...) w (...)- (...) sprostał zadaniu, powołując zespół biegłych, w skład którego wszedł zarówno psycholog jak psychiatra. Specjalista medycyny sądowej wypowiedział się w zakresie sformułowanej przez powoda tezy dowodowej, którego praca, tak jak innych biegłych – według żądania – miała polegać na „ocenie dokumentacji medycznej J. O. (1) i wskazania jego możliwości samodzielnej egzystencji oraz zdolności do świadomego i swobodnego podejmowania oświadczeń woli, w okresie października 2010 r.”. Biegli, co istotne wskazali wprost, że diagnoza nowotworu pojawiła się dopiero w styczniu 2011 r., a więc w okresie, który nie był objęty tezą dowodową.

Reasumując, powód nie wykazał, aby oświadczenie woli, mocą którego jego zmarły ojciec dokonał niekorzystnych dla powoda dyspozycji na wypadek śmierci, było nieważne. W konsekwencji nie wykazał, aby wypłata objętych dyspozycją środków była świadczeniem nienależnym pozwanemu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy tj. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Skoro to powód przegrał proces w całości, od niego należało zasądzić na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł na podstawie taksy adwokackiej z 28 września 2002 r. oraz na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. nakazać pobranie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Ostrołęce kwotę 7.977,82 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych na opinię biegłych.