Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

zaoczny w stosunku do M. K. (1) i B. K. (1)

Dnia 17 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXIV Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jacek Tyszka

Protokolant: protokolant sądowy Beata Klimek

po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2014 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa J. D.

przeciwko G. K., M. K. (1) i B. K. (1)

o ustalenie

oddala powództwo.

Sygn. akt XXIV C 1286/13

UZASADNIENIE

Zarządzeniem z 14 listopada 2013 roku - wydanym w sprawie XXIV C 756/13 - zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania roszczenie J. D. o ustalenie nieważności zawartej 5 czerwca 2006 roku przez G. K. z B. K. (1) i M. K. (1) umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego działek gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 0,1174 m2, dla których Sąd Rejonowy w Legnicy prowadził księgę wieczystą nr (...) (k. 2 - zarządzenie).

Postanowieniem z 29 listopada 2013 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanych B. K. (2) i M. K. (2) (k. 7 - postanowienie).

W piśmie z 11 grudnia 2013 roku powód doprecyzował powództwo wnosząc dodatkowo o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Uzasadniając dochodzone roszczenie powód wskazał, że przedmiotowa umowa została zawarta przez G. K., na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Legnicy z 14 czerwca 2005 roku, III RNs 92/05, działającą jako kurator w imieniu Wyższej Szkoły (...) w L. w likwidacji (Szkoła). W ocenie powoda pozwana nie była uprawniona do podejmowania tego typu czynności, bowiem jako kurator nie mogła jednocześnie pełnić funkcji likwidatora, gdyż jest to sprzeczne z art. 42 k.c. Pozwana nie mogła zatem reprezentować Szkoły przed notariuszem i zawrzeć przedmiotowej umowy, co w świetle art. 39 k.c. skutkuje jej nieważnością. Działanie pozwanej, która w sposób nieuprawniony i z przekroczeniem swoich kompetencji zawarła przedmiotową umowę sprzedaży i doprowadziła do zbycia składnika majątku Szkoły po zaniżonych cenach, naraziło Szkołę oraz powoda, który były jej założycielem, na dotkliwe straty (k. 3 - 5, 12 - 14 - pisma powoda)

W odpowiedzi na pozew pozwana G. K. wniosła o jego oddalenie i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazała, że zgodnie z ówcześnie obowiązującymi przepisami ustawy z 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1990, nr 65, poz. 385 ze zm.) postępowanie likwidacyjne uczelni niepublicznej należało przeprowadzić zgodnie z postanowieniami jej statutu. Pozwana działając jako kurator Szkoły, powołany celem przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego prowadziła je zgodnie z tymi postanowieniami. Sprzedaż nieruchomości niewątpliwie stanowiła czynność podjętą w ramach toczącego się postępowania likwidacyjnego, dlatego też pozwana była osobą uprawnioną do takiego działania. Nadto umowa sprzedaży w formie aktu notarialnego ma charakter dokumentu urzędowego i korzysta z domniemania prawdziwości, którego powodowi, w świetle art. 252 k.p.c. nie udało się obalić (k. 27 - 33 - odpowiedź na pozew).

Pozwani B. K. (1) i M. K. (1) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego na wniosek stron Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. D. oraz W. Z. byli założycielami Wyższej Szkoły (...) z siedzibą w G., a następnie w L. ( Szkoła), powstałej na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej z 6 czerwca 1994 roku nr (...) 3- (...), zmienionej następnie decyzją z 23 września 1997 roku nr (...)1- (...), zezwalającej na prowadzenie działalności przez 5 lat, do 30 września 1999 roku. Z uwagi na negatywną decyzję Ministra Edukacji Narodowej z 30 września 1999 roku, nr (...)1- (...) (...) (...) (...), w przedmiocie wniosku o wydłużenie okresu ważności zezwolenia, wygasło ono z upływem pierwotnie ustalonego terminu. Jednocześnie obaj założyciele zostali zobowiązani do poinformowania Ministra Edukacji Narodowej o wyznaczeniu likwidatora uczelni w terminie miesięcznym od dnia otrzymania decyzji. Wskazano również, że likwidacja Szkoły powinna nastąpić do 30 września 2000 roku (decyzje Ministra Edukacji Narodowej - k. 7, 9, 133 - 134 akt sprawy XXIV C 756/13).

Założyciele nie spełnili powyższego obowiązku i nie potrafili porozumieć się co do osoby likwidatora, w związku z czym przed Sądem Rejonowym w Legnicy wszczęto postępowanie III RNs 92/05 z wniosku W. Z.
o ustanowienie kuratora. Postanowieniem z 14 czerwca 2005 roku sąd ustanowił kuratorem Szkoły G. K.. W zaświadczeniu z 12 sierpnia 2005 roku wskazano, że celem ustanowienia kuratora było przeprowadzenie przez niego postępowania likwidacyjnego. Postępowanie to było następnie prowadzone przez G. K. do 31 maja 2011 roku, kiedy to zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Legnicy z 3 czerwca 2011 roku, III RNs 92/05, została zwolniona z tej funkcji z uwagi na zakończenie 28 lutego 2011 roku likwidacji Szkoły. Zgodnie z postanowieniami statutu Szkoły, jej likwidacja mogła nastąpić na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej lub decyzji założycieli (§ 60 ust. 1). Podejmując decyzję o likwidacji założyciele wyznaczali jednocześnie likwidatora Szkoły (§ 61 ust 1). (akta sprawy XXIV C 756/13: k. 12 - 13, 99 - postanowienia Sądu Rejonowego w Legnicy, k. 11 - zaświadczenie, k. 110-132 - statut Wyższej Szkoły (...) w L.).

Działając w zakresie przyznanego jej umocowania, aktem notarialnym z 5 czerwca 2006 roku, G. K. jako kurator Szkoły zawarła z B. K. (1) i M. K. (1) warunkową umowę przeniesienia prawa użytkowania wieczystego działek gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 0,1174 m2, dla której Sąd Rejonowy w Legnicy prowadził księgę wieczystą nr (...) (k. 34 - 38 – warunkowa umowa sprzedaży w formie aktu notarialnego).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez strony w toku postępowania oraz znajdujących się w aktach sprawy XXIV C 756/13, które uznał za wiarygodne, bowiem ich prawdziwość nie budziła wątpliwości
i nie była kwestionowana przez strony.

Sąd zważył, co następuje:

Powód domagał się ustalenia nieważności zawartej przez pozwanych warunkowej umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego, należącego do Wyższej Szkoły (...) z siedzibą w L. w likwidacji ( Szkoła), prawa użytkowania wieczystego działek gruntu, dla których Sąd Rejonowy w Legnicy prowadził księgę wieczystą nr (...). Żądanie pozwu opierało się zatem na art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Interes prawny rozpatrywany na gruncie art. 189 k.p.c. oznacza obiektywną potrzebę uzyskania określonej treści wyroku sądu wywołaną własną sytuacją prawną. Interes prawny odróżnić należy wyraźnie od zainteresowania o innym - emocjonalnym, ekonomicznym, czy czysto faktycznym - charakterze. Należy stwierdzić, że powód ma interes prawny w ustaleniu istnienia stosunku prawnego, gdy stosunek ten przynajmniej potencjalnie może wpłynąć na jego prawa i obowiązki - ich istnienie, zakres i treść.

Zgodnie z art. 6 k.c., to na powodzie spoczywał obowiązek udowodnienia faktów przemawiających za uznaniem, że w okolicznościach sprawy istniał po stronie powoda interes prawny. Ocena interesu prawnego dokonywana jest bowiem na tle skonkretyzowanych okoliczności, ściśle wskazanych przez powoda faktów, potwierdzających potrzebę ochrony jego sfery prawnej. Powód powinien zatem udowodnić, że jego sytuacja materialnoprawna w powiązaniu z sytuacją faktyczną, wskazuje na istnienie interesu prawnego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt sprawy Sąd doszedł do przekonania, że powód nie miał interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy opisanej w pozwie. Powód wskazał, że jest założycielem Szkoły, że w związku z tym ma 50 % udział w jej majątku, a sporna umowa spowodowała szkodę. Tak określone okoliczności faktyczne nie dawały podstaw do przyjęcia, że stwierdzenie nieważności przedmiotowej umowy mogłoby mieć wpływ na sytuację prawną powoda. Szkoła jest bowiem oddzielnym od powoda bytem prawnym, inną osobą i zmiany w jej stanie majątkowym nie oznaczają automatycznie, że zmienia się sytuacja prawna powoda. Powód nie wskazał, jakie zmiany w sferze jego praw i obowiązków nastąpiłyby, gdyby doszło do uwzględnienia powództwa. Nie miał zatem interesu prawnego w zgłoszenia żądania ustalenia nieważności przedmiotowej umowy.

Przyjmuje się, że interes prawny powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie zależy także od celowości dążenia do ustalenia prawa lub stosunku prawnego w postępowaniu procesowym. Jeżeli więc cel ten można osiągnąć w ramach innego postępowania, to zachodzi brak interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie (tak Maria Jędrzejewska w Komentarzu do k.p.c., Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1999, teza 11 do art. 189). W orzecznictwie wypracowano zasadę, z którą Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni się zgadza, że nie ma interesu prawnego ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych lub o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Zasada ta opiera się m.in. na założeniu, że wyrok tylko ustalający istnienie stosunku prawnego nie zapewni ostatecznej ochrony prawnej, ponieważ nie jest - w przeciwieństwie do wyroków zasądzających lub kształtujących - wykonalny na drodze egzekucji sądowej.

Jeśli powód dopatruje się interesu prawnego w wytoczeniu niniejszego powództwa w tym, że zawarcie przedmiotowej umowy spowodowało szkodę, może wytoczyć powództwo o zapłatę odszkodowania.

Z kolei jeśli powód twierdzi, że przysługują mu jakiekolwiek prawa (własność, użytkowanie wieczyste) do nieruchomości będącej przedmiotem spornej umowy, może wytoczyć powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W księdze wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości jako użytkownik wieczysty i właściciel wpisana jest pozwana spółka. W ocenie Sądu na uznanie zasługuje pogląd, że osoba podnosząca, że ma tytuł prawny do nieruchomości nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy nabycia własności (użytkowania wieczystego) tej nieruchomości przez osobę trzecią, jeżeli osoba ta została wpisana w księdze wieczystej jako właściciel (użytkownik wieczysty) nieruchomości. W takiej sytuacji osoba przekonana o posiadaniu tytułu prawnego do tej nieruchomości może zwalczać wpis własności (użytkowania wieczystego) w drodze powództwa o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2002 r., III CKN 943/99, OSNC 2004/3/48 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 8 sierpnia 2013 r., I ACa 232/13, LEX nr 1388877). Uzyskanie pozytywnego orzeczenie w procesie wytoczonym na podstawie art. 10 ustawy z 16 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 ze zm.) pozwala uprawnionemu skutecznie wykazać wobec osób trzecich, że to jemu służy prawo własności (użytkowania wieczystego) nieruchomości.

Podkreślić w tym miejscu wypada, że konstrukcja art. 189 k.p.c., która zakłada przed badaniem istnienia lub nieistnienia określonego prawa sprawdzenie czy po stronie powoda zachodzi interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie ma m. in. na celu nie dopuszczenie do sytuacji niepotrzebnego wytaczania powództw, w których rozstrzygnięcie będzie miało jedynie charakter prejudykatu w innej sprawie. Skoro powodowi służy prawo wytoczenia procesu o zapłatę odszkodowania (z którego zresztą, jak wynika z ujawnionym w sprawie niniejszej i sprawie XXIV C 756/13, okoliczności wielokrotnie już korzystał) i prawo do domagania się uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, to oznacza to brak interesu prawnego do wniesienia powództwa o ustalenie. Przeciwny pogląd nie zasługuje - zdaniem Sądu - na uznanie, gdyż prowadzi do sytuacji mnożenia zbędnych procesów, a strona zamiast wprost dochodzić roszczeń, które - wedle jej twierdzeń - jej służą, będzie wikłać się w proces o ustalenie, a następnie dopiero podejmować próbę ich realizowania wprost poprzez pozew o zapłatę czy uzgodnienie wpisów w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Reasumując, Sąd ocenił, że powód nie posiadał interesu prawnego w domaganiu się ustalenia nieważności opisanej w pozwie umowy i z tej tylko racji powództwo nie nadawało się do uwzględnienia.

Dodatkowo jedynie można zauważyć, że - nawet przyjmując istnienie po stronie powoda interesu prawnego - zgłoszone przez niego żądanie nie nadawałoby się do uwzględnienia, gdyż poglądy powoda o braku umocowania pozwanej G. K. do reprezentowania Szkoły nie były słuszne.

Powód przekonywał, że objęta pozwem umowa jest nieważna, gdyż Szkoła jako zbywca nieruchomości była niewłaściwie reprezentowana. Zdaniem powoda kurator ustanowiona dla Szkoły w trybie art. 42 k.c. w osobie G. K. nie była uprawniona do podejmowania czynności likwidacyjnych, w tym zbycia przedmiotowej nieruchomości.

Stosownie do art. 42 § 1 k.c., jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. W myśl § 2 tego przepisu, kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację. Z przepisu tego wynika, że kurator jest przedstawicielem ustawowym osoby prawnej, dla której został ustanowiony, a zakres jego kompetencji wynika z postanowienia sądu o jego ustanowieniu i z zaświadczenia (art. 604 k.p.c.). Jak wynika to wprost z przepisu, kurator ustanowiony na podstawie art. 42 k.c. powinien niezwłocznie postarać się o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby postarać się o likwidację osoby prawnej. W związku z okolicznościami istniejącymi w sprawie, a mianowicie, że Szkoła była postawiona decyzją Ministra Edukacji Narodowej w stan likwidacji, rozważenia wymagało, jakie czynności G. K. jako kurator Szkoły mogła była przedsięwziąć w ramach „niezwłocznego podjęcia starań o likwidację osoby prawnej”. Istotnym było, że G. K. postanowieniem z 14 czerwca 2005 roku została ustanowiona kuratorem dla osoby prawnej w postaci szkoły wyższej. Zgodnie zaś z obowiązującym wówczas art. 18 ust. 2 ustawy z 12 września 1990 roku o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1990 r., nr 65 poz. 385 ze zm.), sposób likwidacji uczelni niepaństwowej określa jej statut, z uwzględnieniem zobowiązań założyciela w przypadku likwidacji uczelni. Niemal tożsamej treści regulację zawiera też, obowiązująca od 1 września 2005 roku, ustawa z 27 lipca 2005 roku prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r., nr 572 j.t.), w art. 27 ust. 3. Z przytoczonego przepisu art. 18 ust. 2 wynika, że wszelkie kwestie związane z likwidacją szkoły wyższej powinien zatem regulować jej statut. Jak stanowi statut Szkoły (§ 60 ust. 1) jej likwidacja mogła nastąpić na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej (pkt 1) lub założyciela (pkt 2). W niniejszej sprawie zaktualizowała się pierwsza z tych możliwości bowiem decyzją z 30 września 1999 roku, nr (...)1- (...) (...) (...) (...) Minister Edukacji Narodowej odmówił założycielom przedłużenia terminu ważności zezwolenia na utworzenie prowadzonej przez nich Szkoły, w związku z czym konieczne było przeprowadzenie likwidacji. W decyzji tej wskazano, że likwidacja powinna zostać zakończona do 30 września 2000 roku, oraz zobowiązano założycieli do powiadomienia w terminie miesięcznym o wyznaczeniu likwidatora uczelni. Jak wynikało z ustalonego stanu faktycznego obowiązki te nie zostały przez założycieli spełnione - z uwagi na spór nie byli oni w stanie porozumieć się co do osoby likwidatora, a w efekcie również postępowanie likwidacyjne nie zostało zakończone w zakreślonym terminie. Statut Szkoły nie zawierał natomiast żadnych postanowień w przedmiocie powołania likwidatora w sytuacji, gdy podstawą wszczęcia postępowania likwidacyjnego była decyzja Ministra - § 61 ust 1 statutu regulował bowiem tę kwestię jedynie w sytuacji gdy likwidacja wynikała z decyzji założycieli, przyznając im uprawnienie do wyznaczenia likwidatora. Nadto z uwagi na wspomniany już brak zgody pomiędzy założycielami próba zastosowania powyższego zapisu w drodze analogii nie przyniosła rezultatu.

W powyżej opisanych okolicznościach należało uznać, że G. K. jako kurator Szkoły podejmując starania o jej likwidację mogła wykonywać wszelkie czynności likwidatora. Ani ustawa, ani statut Szkoły nie przewidywały bowiem możliwości innego postępowania, w szczególności nie istniały organy lub osoby, do których kurator mogłaby się zwrócić o ustanowienie likwidatora i na tym zakończyć pełnienie powierzonych jej obowiązków.

W ocenie Sądu nie przemawiało za uznaniem, że kurator Szkoły G. K. nie była właściwe umocowana do prowadzenia postępowania likwidacyjnego, w tym zbywania praw do nieruchomości, przywołane przez powoda orzecznictwo. Powód powołał się na postanowienie Sądu Najwyższego z 7 maja 2004 r. (III CK 249/03, OSNC 2005/5/87), w którego tezie napisano, że kurator spółki akcyjnej ustanowiony w celu powołania jej organów nie ma uprawnienia do powołania zarządu i nie zastępuje walnego zgromadzenia ani rady nadzorczej tej spółki. Orzeczenie to jest nieadekwatne do okoliczności sprawy, gdyż dotyczy kuratora ustanowionego dla spółki akcyjnej, a zatem kuratora, który w razie stwierdzenia potrzeby likwidacji spółki ma możliwość inicjowania postępowania zgodnego z właściwymi przepisami k.s.h. (art. 463), ewentualnie wystąpienia do sądu rejestrowego o ustanowienie likwidatora spółki (art. 25 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym). Jak już wspomniano kurator ustanowiony dla niepaństwowej uczelni wyższej, w której statucie nie przewidziano żadnego trybu dla ustanowienia likwidatora takich możliwości nie posiadała, w szczególności prawo nie przewidywało, aby mogła zwrócić się z takim wnioskiem do sądu. Stąd zasadnym wydaje się przyjęcie, że kurator ustanowiona dla niepaństwowej uczelni wyższej, a mianowicie Szkoły, była uprawniona do samodzielnego podejmowania czynności zmierzających do likwidacji uczelni. Przyjęcie poglądu przeciwnego prowadziłoby do wniosku, że pomimo ustanowienia kuratora, którego celem jest przede wszystkim ochrona interesów wierzycieli osoby prawnej i który powinien niezwłocznie podjąć starania o likwidację osoby prawnej, nie byłoby możliwe zlikwidowanie jej majątku i spraw, a w konsekwencji zaspokojenie wierzycieli.

Powyższe uwagi pozostają aktualne również wobec wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 marca 2010 r. (V ACa 47/10, LEX nr 1133925), który także dotyczył kuratora ustanowionego dla spółki akcyjnej, jak też wobec uchwały Sądu Najwyższego z 23 września 2010 r. (III CZP 54/10, OSNC 2011/3/24), która dotyczyła spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Co do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, to kurator ustanowiony dla takiej spółki ma możliwość podjęcia działań przewidzianych w art. 270 i nast. k.s.h.

Podnieść nadto warto, że postanowienie o ustanowieniu G. K. kuratorem Szkoły stało się prawomocnie i nie zostało wzruszone w trybie przewidzianym przepisami prawa. Tym samym zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. jego treść wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, ale także inne sądy (w tym również Sąd rozpatrujący niniejszą sprawę) i organy administracji publicznej. Z uzasadnienia wzmiankowanego postanowienia wynikało zaś, że celem powołania kuratora było przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego Szkoły. Potwierdza to również wydane 12 sierpnia 2005 roku przez Sąd Rejonowy w Legnicy w trybie art. 604 k.p.c. zaświadczenie, zgodnie z którym G. K. została ustanowiona kuratorem w celu przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Postępowanie to było następnie prowadzone, a ostatecznie zakończyło się 28 lutego 2011 roku, w związku z czym postanowieniem z 3 czerwca 2011 roku Sąd Rejonowy w Legnicy zwolnił G. K. z obowiązków kuratora.

W świetle powyższych rozważań uznać należało, że pozwana G. K. była skutecznie umocowania do prowadzenia likwidacji Szkoły, a podnoszone w tym zakresie zarzuty powoda nie znajdowały uzasadnienia.

Podsumowując wskazać trzeba, że z uwagi na niewykazanie przez powoda interesu prawnego do dochodzenia roszczenia na podstawie art. 189 k.p.c. powództwo w niniejszej sprawie nie zasługiwało na uwzględnienie i podlegało oddaleniu. Nietrafne były również wywody powoda o rzekomo niewłaściwej reprezentacji Szkoły przy zawieraniu objętej pozwem umowy. W związku z tym Sąd orzekł jak w wyroku.