Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód K. Ś. wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa –Zakładowi Karnemu w N., domagając się zapłaty kwoty 12.000 złotych zadośćuczynienia wskazując, ze jest pozbawiony możliwości uczestnictwa w mszach świętych i spotkaniach religijnych Arka.

W piśmie z dnia 10 czerwca 2013 r. (k. 81) powód wniósł o zasądzenie 18 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia doręczenia odpisu pisma, z tytułu zadośćuczynienia za krzywdy jakich doznał wskutek warunków sanitarno bytowych, osadzenia go z osobami palącymi papierosy co naraziło powoda na pogorszenie zdrowia i prawa do godziwego odbywania kary pozbawienia wolności.

W uzasadnieniu wskazał, że od dnia 17 lipca 2012 r. do dnia 07.02.2013 r. i od 04 września 2012 r. do dnia 7 lutego 2013 r. odbywał karę pozbawienia wolności w ZK w N.. W celi 120 na oddziale 6 przypadało mniej niż 3 m ² na jedną osobę, było duszno i nie było odpowiedniej wentylacji, nie było dostępu do ciepłej wody, na ścianach były zacieki, pościel i ubrania miały nieprzyjemny zapach. Ponadto nie było warunków do uprawiania sportu, a siłownia nie miała atestu. Powód podniósł, że pomimo że jest osobą niepalącą przebywał w celach z osobami palącymi. Zarzucił, że odmawiano mu prawa korzystania z kąpieli, ze łóżka w celach są popękane wychodzą z nich śruby, nie posiadają poręczy. Zdaniem powoda występują też braki w podstawowych artykułach – otrzymuje jedną rolkę papieru toaletowego na miesiąc i niewielkie ilości płynu do mycia naczyń.

Pozwany Skarb Państwa –Zakład Karny w N. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania sądowego (k.131).

Na rozprawie w dniu 07 maja 2015 r. powód ostatecznie sprecyzował żądanie pozwu w ten sposób, że za ograniczenie dostępu do praktyk religijnych żądał 6.000 zł, z tytułu złych warunków socjalno - bytowych 6.000 zł i 6.000 zł z tytułu osadzenia go z osobami palącymi kwoty 6.000 zł (oświadczenie k. 362).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

K. Ś. od 2008 r. przebywał w Zakładach Karnych w G. i N.. W Zakładzie Karnym w N. przebywał w okresach 12.07.2012-31.07.2012 oraz 04.09.2012-07.02.2013, natomiast w Zakładzie Karnym w G. w okresach 31.07.2008-27.10.2008, 02.11.2009-18.03.2010, 21.09.2010-05.10.2010, 25.02.2011-12.07.2012, 28.08.2012, 04.09.2012 oraz 07.02.2013-28.03.2013.

W czasie odbywania kary w Zakładzie Karnym w N. K. Ś. w okresach:

- 12-31.07.2012 r. – przebywał z dwoma współosadzonymi w celi,

- 02.10-18.12.2012 – przebywał w dwoma współosadzonymi, przy czym pod koniec tego okresu przez kilka dni - z trzema.

- 18.12.2012-23.01.2013 – przebywał z jednym współosadzonym, poza ostatnim dniem tego okresu.

Przebywał wówczas w celi nr 312 na oddziale VIII w pawilonie B.

Wszyscy współosadzeni deklarowali się jako osoby niepalące. K. Ś. został świadomie przydzielony do celi z tymi osobami, gdyż sam oświadczył, że nie pali papierosów.

B. B. odbywający karę pozbawienia wolności w tej samej celi co K. Ś., pomimo tego, że zadeklarował się jako osoba niepaląca, palił papierosy, w celi, gdy przebywał tam K. Ś.. Także inny ze współosadzonych J. S., chociaż podpisał oświadczenie, że nie pali papierosów, to przebywając w celi z K. Ś. palił papierosy. Palił ok. 20 razy dziennie, przy czym zużywał dziennie ok. 7 papierosów, bo każdego dzielił na 3 części. K. Ś. wyrażał dezaprobatę na takie zachowanie, ale nie powodowało to zaniechania palenia przez współosadzonych.

Dowód:

- przeglądarka historii rozmieszczenia k. 54,

- wydruk dotyczący współosadzonych k. 138,181

- informacja o pobytach i orzeczeniach k. 147-155,

- przegląd historii rozmieszczenia k. 167-168,

- notatka służbowa k. 172-173,

- oświadczenia współosadzonych k. 182-185,

- sprawozdanie k. 186v-187v,

- zeznania świadka B. B. k. 249-250,

- zeznania świadka J. S. k. 308-309,

- zeznania powoda k. 362-364,

- zeznania świadka B. S. k. 406-407.

K. Ś. był związany z podkulturą przestępczą.

Niesporne

W sytuacji gdy inni osadzeni opuszczali celę, np. gdy współosadzony był transportowany do sądu, albo wychodził na spacer powód musiał przejść do innej celi. W takich przypadkach powód był przeprowadzany do celi dla osób palących.

K. Ś. nie zgadzał się aby wejść do celi, w której są osadzeni, którzy współpracują z administracją albo z policją. Gdyby przydzielono go do takiej celi to odmówiłby wejścia albo biłby się z współosadzonymi.

Dowód:

- zeznania powoda k. 363;

- zeznania świadka B. S. k. 406-407.

Na terenie Zakładu są przedstawiciele wyznania rzymsko-katolickiego, ewangelicy, Świadkowie Jehowy. Funkcjonuje nadto (...) oraz (...) Modlitwy i Trzeźwości Arka. Osadzeni mają również możliwość indywidualnych posług religijnych. W zakładzie znajduje się kaplica i regularnie są odprawiane msze.

W wyniku przeprowadzonej we wrześniu 2011 r. przez sędziego penitencjarnego wizytacji w Zakładzie Karnym w N. nie stwierdzono nieprawidłowości w zakresie warunków bytowych oraz kulturalno-oświatowych osadzonych, organizowaniem ich czasu wolnego, stanu opieki medycznej i sanitarnej, a nadto przestrzeganiem praw skazanych co do korzystania z praktyk i posług religijnych. Nie odnotowano żadnych uwag w zakresie dostępu do środków higieny, a stan kontrolowanych pomieszczeń uznano za dobry.

Zgodnie z zarządzeniem Dyrektora w Zakładzie Karnym zezwala się na palenie tytoniu wyłącznie w wyznaczonym pomieszczeniu pawilonu mieszkalnego, podczas spacerów i w czasie pracy w miejscach do tego wyznaczonych. Zabrania się palenia tytoniu podczas przemarszów, widzeń, korzystania z posług religijnych oraz podczas pobytu w pomieszczeniach ambulatorium, magazynu mundurowego, biblioteki, świetlic, a także w razie przeciwwskazań lekarza (§ 18). Oddzielne osadzanie osób palących i niepalących odbywa się na podstawie deklaracji osadzonych.

Ciepła woda powinna być dostarczana codziennie w godzinach 6:00-6:45 i 18:00-18:30. Dodatkowo w każdy piątek w godz. 8:00-10:00 i 14:30-15:30 (§ 11).

Posługi religijne udzielane są w dwóch formach: zbiorowe – w kaplicy więziennej według sporządzonego planu spotkań oraz indywidualne – w celach. Msze św. odprawiane są w sobotę w godzinach 16:00-18:00 oraz święta kościelne i inne ustalone dni zgodnie z wykazem (§ 27).

Dowód:

- sprawozdanie z przebiegu wizytacji przeprowadzonej we wrześniu 2011 r. k. 139-141.

- Zarządzenie Dyrektora ZK w N. z dnia 23.10.2012 k. 142-143,

- Zarządzenie Dyrektora ZK w N. z dnia 30.04.2012 r. 144,

- Zarządzenie Dyrektora ZK w N. z dnia 15.03.2012 r. 145,

- Zarządzenie Dyrektora ZK w N. z dnia 23.12.2011 r. 146,

- zeznania świadka J. B. k. 318v,

- zeznania świadka B. K. k. 318v-319.

K. Ś. zgłosił chęć udziału w posługach religijnych.

Odmowa wyrażenia zgody na udział K. Ś. w Mszach Św. wynikała z tego, że wcześniej wykazywał zachowania agresywne i wulgarne wobec innych osadzonych. Administracja Zakładu chcąc uniknąć sytuacji, w której K. Ś. mógłby zakłócać porządek Mszy Św. zdecydowała się umożliwić mu jedynie indywidualne spotkania z księdzem.

Dowód:

- zeznania świadka K. S. k. 127 -128;

-

zeznania świadka B. K. k. 318v-319.

W dniu 30 października 2011 r. K. Ś. złożył wobec Sądu Okręgowego Wydziału Penitencjarnego w S. skargę, że jest dyskryminowany z powodu zastosowanej wobec niego w Zakładzie Karnym w N. odmowy uczestnictwa w Mszach Ś. oraz spotkaniach religijnych typu Arka.

W dniu 19 grudnia 2012 r. Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w S. poinformował przedstawiciela Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Dyrektora Zakładu Karnego w N., że w wyniku podjętych czynności wyjaśniających w sprawie skargi K. Ś., ustalono że prawo skazane w zakresie korzystania z posług religijnych w zakładzie karnym nie jest w pełni realizowane. Wyjaśnił, że skazanemu umożliwiono udział w posługach religijnych w formie indywidualnej, co argumentowano jego negatywnym zachowaniem. Stwierdził przy tym, że zastosowany wobec osadzonego środek jest nazbyt ostrożny, a wynikał z oceny zachowania skazanego z przeszłości, lecz po złożeniu przez osadzonego skargi, wyrażono zgodę na uczestnictwo przez niego w grupowych posługach i spotkaniach religijnych. Tym samym zaproponował, aby skargę uznać za zasadną.

W piśmie z dnia 11 stycznia 2013 r. Dyrektor Zakładu Karnego W N. poinformował Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział Penitencjarny, że skarga K. Ś. co do pozbawienia go grupowych praktyk religijnych została uznana za zasadną.

W dniu 04.02.2013 r. K. Ś. sporządził skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich, w której stwierdził, że jest umieszczany przez władze Zakładu Karnego w N. w celach z osobami palącymi tytoń, pomimo tego, że on jest osobą niepalącą. Stwierdził, że jest tam kierowany bez swojej zgody, a administracja Zakładu nie uwzględnia jego skarg w tym zakresie.

Przedstawiciel Okręgowego Inspektoratu Służby więziennej w S. wniósł o uznanie skargi na nieuzasadnioną, twierdząc, że K. Ś. był kwaterowany w celach z osobami zadeklarowanymi jako osoby niepalące.

Dowód:

- pismo Dyrektora SW k. 55,

- pisma K. Ś. k. 56, 58, 92,

- pismo Dyrektora ZK k. 57,

- pismo Inspektora Okręgowego Inspektoratu SW k. 91,

- skarga k. 180,

- pismo z Okręgowego Inspektoratu SW k. 189.

K. Ś. odmawiał korzystania z indywidualnych spotkań z księdzem w celi. Po około czterech miesiącach zaczął korzystać ze spotkań grupowych.

Dowód: zeznania powoda k. 363.

W okresie 27. (...)-11.05.1998 r. K. Ś. przebywał na oddziale psychiatrii sądowej z rozpoznaną osobowością paranoiczną (f60) oraz lekkim upośledzeniem umysłowym (f70). Lekarz zalecił wówczas okresowe ambulatoryjne kontrole psychiatryczne.

K. Ś. jako dziecko uczęszczał do placówki kształcenia specjalnego.

W toku postępowania karnego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową S.-Zachód w S. (sygn. 2 Ds. 480/11) Prokurator postanowił powołać biegłego psychologa celem wydania opinii co do podejrzanego K. Ś., czy w związku ze stwierdzoną u niego krótkotrwałą psychozą w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu oraz stwierdzenia biegłych psychiatrów, iż w czasie dokonywania przestępstw był w stanie majaczenia alkoholowego i z tego powodu miał zniesioną zdolność rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swoim postępowania, zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że pozostając na wolności popełni on ponownie czyn o znacznej społecznej szkodliwości społecznej.

U K. Ś. stwierdzono alkoholowy zespół abstynencyjny zespołem zależności alkoholowej w okresie wymuszonej abstynencji, alergiczne zapalenie spojówek. Stwierdzona padaczka związana była z nadużywaniem alkoholu.

W toku odbywania przez K. Ś. kary pozbawianie wolności, przy braku jego zgody, Dyrektor Zakładu Karnego w G. wnosił o wydanie przez Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział Penitencjarny postanowienia w przedmiocie zastosowania wobec skazanego leczenia w związku z uzależnieniem od alkoholu.

Postanowieniem z dnia 31 maja 2012 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział Penitencjarny postanowił zastosować wobec skazanego K. Ś. leczenie w związku ze stwierdzonym uzależnienie od alkoholu i środków odurzających.

Dowód:

- karta informacyjna k. 78,

- decyzja k. 79,

- postanowienie k. 80,

- wniosek o wydanie postanowienia k. 156,

- postanowienie k. 162,

- kopia dokumentu z akt 1 Ds. 3019/09 k. 163-166v.

- dokumentacja medyczna k. 469-494.

K. Ś. od początku pobytu na oddziale terapeutycznym odnosił się z dużą niechęcią do jakichkolwiek oddziaływań terapeutycznych. Z uwagi na wysoki poziom zachowań agresywnych i współtowarzyszące temu zaburzenia osobowości, decyzją zespołu został wycofany z zajęć grupowych.

W piśmie z dnia 14.01.2013 r. K. Ś. w sposób wulgarny wyraził swoją niechęć co do zastosowania wobec niego terapii.

Przedstawiciele Służby Więziennej podejrzewali, że wola K. Ś. na udział w grupowych spotkaniach religijnych stanowi chęć nawiązania kontaktu z uczestnikami podkultury przestępczej z innych oddziałów mieszkalnych.

W trakcie odbywania kary, w dniu 05.09.2012 r. K. Ś. podczas apelu wieczornego siedział na łóżku i moczył nogi w misce, niereagując na kierowane wobec niego uwagi. Na skutek przyznania się do wykroczenia i zapewnienia, że był to przypadkowy incydent, Dyrektor zakładu odstąpił od wymierzenia kary.

Ze względu na możliwość pojawienia się u K. Ś. zachowań agresywnych, objęty on został zwiększonym nadzorem ochronnym podczas rozmów z wychowawcą, czy psychologiem.

K. Ś. podczas pobytu w Zakładzie przejawiał zachowania autodestrukcyjne, wobec czego na czas trwania zajęć grupowych, na które nie wychodził razem z innymi osadzonymi z jego celi, był przemieszczany do innych cel, w których przebywali w tym czasie osoby mające nie palić wyrobów tytoniowych.

Jednak na skutek indywidualnego traktowania przez zespół, zachowanie skazanego uległo po pewnym czasie poprawie i zaczął przestrzegać regulaminu i porządku wewnętrznego. Z tego powodu warunkowo wyrażono zgodę na uczestnictwo K. Ś. w grupowych posługach religijnych oraz w spotkaniach Bractwa Modlitewnego i Trzeźwości (...).

Dowód:

- notatki służbowe k. 87-89, 93-95, 100, 159v,

- pismo K. Ś. k. 90,

- wniosek o wymierzenie kary k. 98,

- notatka po przetransportowaniu k. 99, 159,

- zeznania świadka K. S. k. 127-128,

- projekt oceny okresowej k. 160,

- notatki z rozmowy psychologicznej k. 96-97, 160v-161.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

Z przytoczonych przez powoda twierdzeń wynika, że domagał się zasądzenia zadośćuczynienia w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych i powstałej stąd krzywdy na skutek ograniczenia dostępu do praktyk religijnych, złych warunków socjalno-bytowych osadzenia go z osobami palącymi.

Godność człowieka podlega szczególnej ochronie zarówno w prawie polskim, jak i w prawie międzynarodowym. Art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Wynikający z powyższej normy konstytucyjnej obowiązek powinien być realizowany przez władze publiczne przede wszystkim wszędzie tam, gdzie państwo działa w ramach imperium realizując swoje zadania represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka i jego godności, niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji. Dotyczy to także wykonywania przez państwo zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, w tym także wykonywania orzeczonych kar. Wymóg zapewnienia przez państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest także jednym z podstawowych wymogów nowożytnego państwa prawa, znajdującym wyraz w normach prawa międzynarodowego. Stanowi o tym wprost art. 10 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 roku, ratyfikowany przez Polskę [Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167 i 169], który głosi, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Także art. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950 roku, ratyfikowany przez Polskę w 1993 roku [Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.] stanowi, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Z tego przepisu wyprowadza się obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, nienaruszających godności ludzkiej. Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust. 1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku.

Podstawę prawną żądania odnieść należało do przepisów art. 23 k.c., art. 24 k.c. oraz art. 448 k.c., które dotyczą dóbr osobistych i skutków ich naruszenia. Zgodnie z treścią art. 24 § 1 i 2 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Z kolei z treści art. 448 k.c. wynika, że w razie naruszenia dobra osobistego, Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 23 k.c. zawiera z kolei otwarty katalog dóbr osobistych, wśród których wymieniono zdrowie, wolność, czy wolność sumienia.

Krzywdę należy natomiast rozumieć jako zarówno cierpienie fizyczne, czyli ból i inne dolegliwości, jaki cierpienie psychiczne, tj. ujemne odczucia przeżywane w związku z z jakimś zdarzeniem.

W sprawie niniejszej koniecznym było zatem w pierwszej kolejności ustalenie, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda oraz czy działanie pozwanego było bezprawne, przy czym tylko wykazanie pierwszej z wymienionych przesłanek należało do powoda. Natomiast przewidziane w art. 24 k.c. domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, na stronę pozwaną przerzuca ciężar udowodnienia, że jej działanie było zgodne z prawem. W myśl natomiast aktualnej regulacji art. 417 k.c., w razie wykazania, że naruszenie dóbr osobistych powoda odbyło się przez niezgodne z prawem działania Zakładu Karnego, dla odpowiedzialności Skarbu Państwa z tego tytułu, nie byłoby już konieczne wykazywanie przesłanki zawinienia. Nadto pomiędzy naruszeniem dobra osobistego a bezprawnym działaniem musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy, co winien wykazać powód.

Pojęcie „działania i zaniechania niezgodnego z prawem” należy ujmować ściśle, jako zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej i tylko działanie bez podstawy prawnej, poza granicami prawa, można uznać za bezprawne, z czym jednak nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Sąd Rejonowy podziela także pogląd, iż w każdym przypadku gdyby doszło do naruszenia dóbr osobistych do Sądu należy ocena, czy zakres i stopień naruszenia dóbr osobistych uzasadniają przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego i w jakiej wysokości, przy zachowaniu zasady, że przyznana ochrona powinna być dostosowana do charakteru i rodzaju naruszonego dobra osobistego oraz stopnia i zakresu naruszenia. Podstawowym kryterium decydującym o możliwości zasądzenia zadośćuczynienia winien być stopień winy naruszyciela, rodzaj naruszonego dobra oraz poczucie pokrzywdzenia poszkodowanego. Decyzja o zasądzeniu zadośćuczynienia winna być poprzedzona także zbadaniem nasilenia złej woli naruszyciela i celowości zastosowania tego środka (V CKN 1581/00 OSNC z 2004 r. z. 4 poz. 53).

O możliwości zasądzenia zadośćuczynienia decydować powinna ocena stopnia pokrzywdzenia, którego doznała osoba żądająca ochrony prawnej. W wyroku z dnia 10 maja 2012 r. (sygn. IV CSK 473/11, OSNC 2012/12/146) Sąd Najwyższy stwierdził, że ocena, czy przez osadzenie w danych warunkach doszło do naruszenia godności powoda wymaga odniesienia się do wszystkich okoliczności sprawy oraz do kryteriów obiektywnych, a nie do subiektywnych odczuć powoda. W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że godność człowieka konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi, a miernikiem oceny, czy doszło do naruszenia godności jest przede wszystkim stanowisko opinii publicznej, będącej wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu, a wzorców, które powinny stanowić docelowy punkt odniesienia dokonywanej oceny, dostarczają zapatrywania rozsądnie i uczciwie myślących ludzi (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1989 r., I CR 143/89, OSP 1990, nr 9, poz. 330, z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1149/98, niepubl. i z dnia 4 kwietnia 2001 r., III CKN 323/00, "Izba Cywilna" 2002, nr 3, s. 47).

O naruszeniu dóbr osobistych osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających np. na niższym od oczekiwanego standardzie celi lub urządzeń sanitarnych, dla wielu bowiem ludzi nieodbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne. Godność skazanego przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeżeli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2010 r., IV CSK 449/10, niepubl.).

Stosownie do art. 53 Konstytucji RP, każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii (ust. 1); wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Stosownie natomiast do art. 106 § 1 k.k.w. skazany ma prawo do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych oraz bezpośredniego uczestniczenia w nabożeństwach odprawianych w zakładzie karnym w dni świąteczne i słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki masowego przekazu, a także do posiadania niezbędnych w tym celu książek, pism i przedmiotów. Przepis § 3 tego artykułu stanowi natomiast, że korzystanie z wolności religijnej nie może naruszać zasad tolerancji ani zakłócać ustalonego porządku w zakładzie karnym. W niniejszej sprawie Sąd w żadnej mierze nie podważa potrzeby powoda uczestnictwa w Mszach Św. i odczuwaną przez niego uciążliwość na skutek odmówienia mu udziału w nich. Zwrócić jednak należy uwagę, że powód początkowo przejawiał zachowania autoagresywne i zwracał się do innych wulgarnie (o czym świadczy np. sporządzone przez niego pismo k. 90). Powszechnym zjawiskiem jest to, że spora część skazanych to osoby aktywne religijne, biorące udział w nabożeństwach odprawianych w zakładzie karnym, deklarujące negatywny stosunek do przejawów naruszania powagi Mszy Św. Tym samym stwierdzić należało, że odmowa zgody na uczestnictwo powoda w nabożeństwa miała na celu uniknięcie zakłócania porządku w zakładzie. Obawy funkcjonariuszy wynikały z wcześniejszego zachowania powoda i nawet jeśli były zbyt ostrożne to kierowane bezpieczeństwem jednostki i nie było bezprawne. Zwrócić należy uwagę, że chociaż skarga powoda na odmowę umożliwienia mu udziału w Mszach Św. została uznana za zasadną, to wynikało to z tego, że z czasem stosunek powoda do innych osób przebywających w zakładzie, jak i jego stan psychiczny się poprawiły. Z tych przyczyn, o ile doszło do ograniczenia wolności religii wobec powoda, to naruszenie to nie było bezprawne, tym bardziej, że powód nie został pozbawiony możliwości praktyk religijnych, gdyż miał zapewnione indywidualne spotkania z księdzem, na co jednak nie przystał.

W ocenie sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie uzasadnia wniosku, że w stosunku do powoda nie były przestrzegane wymogi dotyczące wyposażenia celi, w szczególności, że zostały zapewnione odpowiednie warunki i środki higieny. Powód poza wskazaniem na to, że w celach były złe warunki w żaden sposób nie wyjaśnił, by doznał krzywdy uzasadniającej przyznanie mu zadośćuczynienia, czy szkody która wymaga naprawienia w formie odszkodowania. Za przyznaniem powodowi zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. nie może przemawiać stopień nasilenia dolegliwości subiektywnie przez niego odczuwanych w związku z przebywaniem w Zakładzie Karnym w N., ale faktycznie doznanych i obiektywnie odczuwalnych dolegliwości. Przede wszystkim świadkowie B. B. i J. S. podali, że warunki sanitarne w jakich przebywali były dobre. Co prawda świadek B. S. podał, że warunki, w jakich był osadzony powód był złe, ale w żaden sposób nie wyjaśnił na czym miałoby to polegać, co wyklucza jakąkolwiek weryfikację tego twierdzenia. Świadek ten nadto sam przyznał, że nie był osadzony w jednej celi z powodem, więc nie mógł posiadać bezpośredniej wiedzy co do warunków jakich był osadzonych. Co do twierdzenia powoda, że jedynie dwukrotnie w ciągu dnia miał dostęp do ciepłej wody to wyjaśnić należy, że żaden przepis prawa nie nakłada na zarządzającego zakładem karnym obowiązku zapewnienia skazanym w poszczególnych celach bieżącej ciepłej wody. Jedynie § 30 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (w brzmieniu obowiązującym w okresie którego dotyczy pozew) przewiduje aby skazany korzystał co najmniej raz w tygodniu z ciepłej kąpieli. Podane przez powoda okresy kiedy miał w celi dostęp do ciepłej wody odpowiadał natomiast ustaleniom zarządzenia Dyrektora Zakładu Karnego w N.. Dodać należy, że każdy skazany za zgodą Dyrektora pozwanego zakładu karnego może posiadać w celi czajnik do podgrzewania wody. Na marginesie zauważyć należy, że osadzony zawsze musi się liczyć z ograniczeniem przestrzeni życiowej, prywatności, intymności oraz niższym niż na wolności standardem życia. Taki stan rzeczy wpisuje się bowiem w istotę kary pozbawienia wolności. Zwrócić też należy uwagę, że w toku badań przeprowadzonych na polecenie Prokuratury Rejonowej S.-Ś. w S. w dniu 11.09.2009 r. negował występowanie u siebie padaczki (k. 165v), co świadczy o tym, że twierdzenia, że umieszczenie go na górnym łóżku bez barierek narażało go na niebezpieczeństwo z uwagi na padaczkę, uznać należało za przybrane na potrzeby niniejszego postępowania, a niemające pokrycia w rzeczywistości.

Częściowo zasadne okazało się natomiast powództwo w zakresie zadośćuczynienia za osadzenie z osobami palącymi. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2011 roku w sprawie szczegółowych warunków używania wyrobów tytoniowych na terenie obiektów podlegających Ministrowi Sprawiedliwości (Dz.U. Nr 135 poz. 795) dopuszcza w § 6 możliwość używania wyrobów tytoniowych w zakładach karnych typu zamkniętego przez osadzonych w celach mieszkalnych, które są wyodrębnione w sposób uniemożliwiający oddziaływanie dymu tytoniowego na osoby niepalące. Przy czym, dla osadzonych używających wyrobów tytoniowych wyznacza się odrębne cele mieszkalne. Powód był osadzony w takiej celi (celi dla osób niepalących). Za wiarygodne Sąd uznał zeznania powoda oraz świadków B. B. i J. S., którzy zgodnie podali, że pomimo tego, że oświadczyli się jako osoby niepalące, to przebywając w celi z powodem palili papierosy. Sąd nie znalazł powodów, dla których świadkowie ci mieli by zeznawać nieprawdę, tym bardziej, że ze sporządzonych przez przedstawicieli służby więziennej notatek wynika, że powód nie cieszył się sympatią wśród pozostałych osadzonych. Sąd uznał, że w tym zakresie w działaniach administracji ZK nie było bezprawności starano się bowiem sprostać wymaganiom, nie sposób zaś zakładać, że osoba deklarująca się jako niepaląca będzie palić w celi w której palenie nie jest dozwolone.

Sąd Rejonowy w rozpatrywanej sprawie doszedł do przekonania, że niewłaściwie było natomiast przenoszenie powoda do cel dla osób palących podczas nieobecności w celi innych osadzonych. Powód pomimo tego że jest osobą niepalącą, regularnie musiał przebywać w celach z osobami, które w jego obecności paliły tytoń. Sąd Rejonowy doszedł tym samym do przekonania, że działanie pozwanego doprowadziło do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci prawa niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego, skonkretyzowanego w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55 z późn. zm.), któremu to działaniu można przypisać cechę bezprawności.

Orzecznictwo wskazuje, że przy ustalaniu zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę potrzeby utrzymania wysokości zadośćuczynienia w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa, nie można podważać jego kompensacyjnej funkcji (wyrok SN z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, Nr 2, poz. 40). W ocenie Sądu kwota 500 zł tytułem zadośćuczynienia z tego tytułu jest adekwatna do stopnia naruszenia dobra osobistego powoda. Obejmuje ona konieczność przebywania w zadymionym pomieszczeniu, narażenia na utratę zdrowia, z uwzględnieniem stosunkowo krótkiego okresu czasu, kiedy powód przebywał w celi dla palących. Znaczenie miało także to, że pozwany został wprowadzony w błąd przez współosadzonych powoda, co do ich stosunku do palenia, co obniżało stopień winy pozwanego.

W rezultacie Sąd roszczenie powoda uznał za zasadne jedynie co do kwoty 500 zł. W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu. W związku z tym, że orzeczenie ustalające i zasądzające kwotę tytułem zadośćuczynienia charakter konstytutywny, to dopiero od daty uprawomocnienia się takiego orzeczenia, zasądzone świadczenie staje się wymagalne. Zgodnie więc z art. 481 § 1 k.c. odsetki od zasądzonej kwoty 500 zł przez sąd należą się powodowi od daty uprawomocnienia się wyroku.

Chociaż pozwany jedynie nieznacznie uległ co do swojego żądanie, co oznacza że powód powinien co do zasady zwrócić mu koszty postępowania (art. 98 § 1 i art. 100 k.p.c.) - zgodnie bowiem z treścią art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zwolnienie od kosztów sądowych, nie zwalania strony z obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi – to Sąd odstąpił od obciążania powoda ww. kosztami na podstawie art. 102 k.p.c. W ocenie Sądu Rejonowego, charakter sprawy oraz trudna sytuacja materialna i życiowa powoda uzasadniała odstąpienie od obciążania go kosztami postępowania. Zgodnie bowiem z treścią art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej spór tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego statuują tym samym zasadę, że wprawdzie wynik procesu z reguły decyduje o obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, niemniej nie jest to obowiązek nieograniczony i podlega ocenie z punktu widzenia zasad słuszności. Kodeks nie konkretyzuje pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 roku, II CZ 210/73). Zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które uzasadniałyby odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej (tak wyrok SN z 14 stycznia 1974 roku, II CZ 223/73(. Do wypadków szczególnie uzasadnionych w rozumieniu art. 102 k.p.c. można zaliczyć sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu sądu (ak postanowienie SN z 11 września 1973 roku, I CZ 122/73) Okoliczności te powinny być ocenione przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Na kanwie powyższych rozważań, Sąd I instancji stwierdził, że w niniejszej sprawie okolicznością uzasadniającą odstąpienie od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej był przede wszystkim charakter sprawy, której wynik zależał w dużej mierze od oceny Sądu, a subiektywne przekonanie powoda o jego racji spowodowało, iż mógł się czuć pokrzywdzony. Jednocześnie Sąd miał w tym zakresie na względzie sytuację życiową powoda, czemu dał już wyraz zwalniając powoda w toku postępowania z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Trudna sytuacja powoda w połączeniu ze specyfiką spraw sądowych związanych z oceną z obiektywnego punktu widzenia naruszenia zasad i dóbr osobistych, w pełni zatem, w ocenie Sądu I instancji, uzasadniała odstąpienie od obciążania powoda kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej, tym bardziej, iż była reprezentowana przez pełnomocnika, który na stałe świadczy pomoc prawną na rzecz jednostki i w ramach swych obowiązków świadczy pomoc prawną w licznych sprawach sądowych.

Sąd ustalił wysokość kosztów zastępstwa procesowego na podstawie § 10 pkt 25 w zw. z § 2 ust. 3, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Sąd przyznał zatem pełnomocnikowi powoda wyznaczonemu z urzędu wynagrodzenie za pomoc świadczoną z urzędu w wysokości 240,00 zł plus z podatek VAT w wysokości 23%, mając na uwadze nakład pracy pełnomocnika.