Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2016 roku

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2016 roku na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) Funduszu (...) we W.

przeciwko W. O. i R. O. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 20 maja 2016 roku, sygn. akt I C 1217/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powoda (...) Funduszu (...) we W. na rzecz pozwanych W. O. i R. O. (1) kwotę 3.617 (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym;

III.  nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 6.555 (sześć tysięcy pięćset pięćdziesiąt pięć) złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od apelacji, od której pozwani byli zwolnieni.

Małgorzata Gawinek Ryszard Iwankiewicz Agnieszka Tarasiuk-Tkaczuk

Sygn. akt I ACa 698/16

UZASADNIENIE

Powód (...) Fundusz (...) we W., w pozwie z dnia 24 września 2015 r., wniósł o zasadzenie od pozwanych R. O. (1) i W. O. solidarnie, na rzecz powoda, kwoty 131.090 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanych do nieruchomości położonej w S., dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą Nr (...).

Uzasadniając swoje żądanie powód podał, że na mocy umowy sprzedaży wierzytelności z dnia 24 września 2012 r., strona powodowa nabyła od (...) Banku S.A. w W. wierzytelność wobec (...) sp. z o.o. z siedzibą w S., z tytułu podpisanej w dniu 20 października 2000 r., umowy Nr (...) o kredyt obrotowy denominowany na euro. Wierzytelność ta została zabezpieczona hipoteką umowną zwykłą w kwocie 82.500 euro, na nieruchomości stanowiącej własność pozwanych, położonej w S. dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadzi księgę wieczysta Nr (...).

Powód podał, że dochodzi od pozwanych wierzytelności hipotecznej w wysokości 131.090 złotych, jako kwoty odpowiadającej wysokości kapitału, z tytułu umowy o kredyt wynoszącego 131.090 złotych, która to kwota w całości mieści się w wysokości hipoteki umownej zwykłej w kwocie 82.500 euro.

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 stycznia 2016 r. pozwani W. O. i R. O. (1) wnieśli o oddalenie powództwa.

Uzasadniając swoje stanowisko, pozwani zaprzeczyli, by powodowi przysługiwało dochodzone roszczenie. Pozwani przyznali, że spółka (...) zawarła z (...) Bankiem II Oddział w S. dwie umowy kredytowe: Nr (...) oraz umowę, której kopia załączona została do pozwu. Umowa zawarta w 1999 r., nie była zabezpieczona przez bank „na hipotece nieruchomości”, stąd też zawarto drugą umowę, środkami z tego kredytu miał być spłacony poprzedni kredyt, jak też miały być z kredytu spłacane bieżące zobowiązania, w miarę przedstawianych faktur. Jednakże bank nie uruchomił zagwarantowanych środków na cele określone w umowie kredytowej, jak też na inne cele

wiążące się bądź to ze zwiększeniem aktywów spółki (...) lub też zmniejszeniem się jej pasywów.

Wyrokiem z dnia 20 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od pozwanych R. O. (1) i W. O. solidarnie na rzecz powoda (...) Funduszu (...) z siedzibą we W. kwotę 131.090 (sto trzydzieści jeden dziewięćdziesiąt) złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 25 września 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanych do nieruchomości położonej w S., dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą numer (...).

Rozstrzygnięcie to zostało oparte na następujących ustaleniach i wnioskach:

Powodowi przysługuje wierzytelność hipoteczna względem pozwanych. Wierzytelność ta powstała wskutek ustanowienia przez pozwanych na stanowiącej ich własność hipoteki na kwotę 82.500 EURO, na rzecz (...) Bank S.A. w W..

Następnie, na podstawie umowy przelewu wierzytelności z dnia 24 września 2012 r., rzeczona wierzytelność hipoteczna została przeniesiona na rzecz powoda. Powód wykazał, że w księdze wieczystej nieruchomości położonej w S., przy ul. (...), stanowiącej własność pozwanych, figuruje jako wierzyciel hipoteczny na kwotę 82.500 EURO.

Pozwani nie zaprzeczyli tym okolicznościom, nie zakwestionowali przedstawionych przez powoda dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności i jej wysokość. Przede wszystkim pozwani nie zakwestionowali, że w dziale IV księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy Szczecin Prawobrzeże i Zachód w S. KW Nr (...), dla nieruchomości zabudowanej, położonej w S., przy ul. (...), stanowiącej własność W. O. i R. O. (1), figuruje hipoteka wpisana na rzecz (...) Fundusz (...) we W. – powoda w niniejszej sprawie. Nie podnieśli, że wpis jest nieaktualny, czy też że wystąpiły okoliczności uzasadniające możliwość wykreślenia hipoteki. Pozwani nie zaprzeczyli też, że pomiędzy powodem, a (...) Bankiem S.A. w W. została zawarta umowa przelewu wierzytelności z dnia 24 września 2012 r.

Jedynym argumentem pozwanych przeciwko twierdzeniom powoda, zawartym w pozwie, był zarzut nie uruchomienia przez kredytodawcę – wierzyciela pierwotnego, środków z kredytu udzielonego na podstawie umowy Nr (...) o kredyt obrotowy

denominowany na euro, zawartej w dniu 20 października 2000 r., przez (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. i (...) Bank S.A. II Oddział w S.. Pozwani podnieśli, że kredyt udzielony spółce (...) w 1999 r., miał zostać spłacony środkami z kredytu udzielonego w 2000 r., tymczasem bank udzielający kredytu tego nie uczynił. Zadłużenie z tytułu umowy kredytowej z 1999 r., nadal figurowało w księgach banku, po przedstawieniu wszystkich wymaganych umową z 2000 r., zabezpieczeń.

Zgodnie z art. 73 u.k.w.h. właściciel nieruchomości niebędący dłużnikiem osobistym może, niezależnie od zarzutów, które mu przysługują osobiście przeciwko wierzycielowi hipotecznemu, podnosić zarzuty przysługujące dłużnikowi oraz te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu hipoteki.

Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne, z których powód wywodził swoje roszczenie, argumenty pozwanych należało uznać za chybione.

Z ustaleń poczynionych przez sąd wynika, że został sporządzony aneks Nr (...) do umowy Nr (...). Na podstawie aneksu bank zobowiązywał się do udzielenia kredytobiorcy (...) sp. z o.o. w S., reprezentowanemu przez Prezesa W. O. prolongaty w spłacie rat kapitałowych, których terminy spłat przypadały w dniach: 31 marca 2002 r., i 30 kwietnia 2002 r. W celu skorzystania z prolongaty, kredytobiorca byłby zobowiązany między innymi do przedstawienia do dnia 7 maja 2002 r., potwierdzenia dokonania spłaty należności na rzecz ZUS w łącznej kwocie 36.626,65 złotych. Do podpisania aneksu nie doszło.

Pozwani nie zaprzeczyli, że kredytobiorca prowadził negocjacje z (...) Bankiem S.A., dotyczące prolongaty spłaty kredytu, w szczególności rat kapitałowych wymienionych w aneksie. Skoro zaś taki fakt miał miejsce, należy przyjąć, że dwie wymienione w aneksie raty, których płatność przypadała na 31 marca 2002 r., i 30 kwietnia 2002 r., nie zostały przez kredytobiorcę zapłacone w terminie. Świadczy to zaś o tym, że w marcu 2002 r., po stronie dłużnika osobistego (...) sp. z o.o. w S., istniało zadłużenie wynikające z niespłacenia rat kredytu. W związku z tym brak jest podstaw do przyjęcia, że kredyt wynikający z umowy zawartej w dniu 27 października 2000 r., nie został uruchomiony.

Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, że to pozwani powinni wykazać, że bank nie uruchomił kredytu i nie przekazał kredytobiorcy pieniędzy. Po zawarciu umowy kredytu (...) sp. z o.o. w S., dysponował skutecznym roszczeniem przeciwko bankowi o wydanie przedmiotu kredytu. Twierdzenia pozwanych byłyby zatem wiarygodne, gdyby przedstawili jakikolwiek dowód w postaci chociażby wezwania banku do

uruchomienia kredytu. Wbrew twierdzeniom pozwanych, to na nich ciążył obowiązek wykazania, że środki z kredytu nie zostały uruchomione. Ponadto należało wziąć pod uwagę, że również wbrew twierdzeniom pozwanych, to kredytobiorca zobowiązał się w umowie do wykorzystania środków z kredytu na spłatę kredytu udzielonego wcześniej (oświadczenie złożone w umowie). Zatem od jego woli zależało wykorzystanie środków pochodzących z kredytu. W związku z powyższym, nieuprawnione jest twierdzenie pozwanych, że z faktu istnienia zadłużenia z tytułu kredytu udzielonego przez bank w 1999 r., spółce (...) należy wnioskować, że kredyt udzielony w 2000 r., nie został uruchomiony, bo gdyby został uruchomiony, zadłużenia nie byłoby.

Pozwani podnieśli też, że rzekome zadłużenie z umowy kredytowej z 2000 r., nie było nigdy przez bank egzekwowane, pozwani nie otrzymali pism o wypowiedzeniu tej umowy, a nadto nie wydano bankowego tytułu egzekucyjnego, ani nie wystąpiono o opatrzenie go klauzulą wykonalności.

Analizując twierdzenia pozwanych należało uznać, że pozwani kwestionują też możliwość zaspokojenia wierzyciela przez dłużnika rzeczowego, z pominięciem zaspokojenia przez dłużnika osobistego.

Wierzytelność hipoteczna, pomimo, że powstaje w wyniku zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z kredytu, jest wierzytelnością odrębną. Wierzyciel może dochodzić wierzytelności, od dłużnika hipotecznego, z pominięciem dłużnika osobistego. Hipoteka jest typowym i często stosowanym rodzajem zabezpieczenia. Jej istota polega na tym, że w razie nieuzyskania zaspokojenia od dłużnika osobistego, wierzyciel może uzyskać zaspokojenie od dłużnika rzeczowego. Przy czym nie jest konieczne wystąpienia w tym zakresie na drogę postępowania sądowego przeciwko dłużnikowi osobistemu. Jeżeli pomimo nadejścia terminu płatności wierzyciel hipoteczny nie otrzyma zapłaty, może żądać uiszczenia długu, według swego wyboru, od dłużnika osobistego lub rzeczowego albo od obydwu z nich (odpowiedzialność in solidum). Wierzycielowi przysługuje w tym zakresie prawo wyboru. Dłużnik rzeczowy musi liczyć się z tego typu konsekwencjami (vide wyrok Sądu Najwyższego, z dnia 24 kwietnia 2014 r., w sprawie III CSK 178/13).

Powód w niniejszej sprawie, ani jego poprzednik, w celu odzyskania długu wynikającego z umowy kredytowej z dnia 27 października 2000 r., nie byli zatem obowiązani do wystąpienia na drogę postępowania sądowego przeciwko dłużnikowi osobistemu, czy do egzekwowania długu od dłużnika osobistego i dopiero po bezskutecznej egzekucji uprawnienie do wystąpienia z powództwem przeciwko dłużnikom rzeczowym – pozwanym w

niniejszej sprawie. Powodowi przysługiwało w tym zakresie prawo wyboru, również bez względu na działania podjęte czy też nie przez jego poprzednika prawnego (...) Bank S.A.

Niezależnie od powyższego należało wziąć pod uwagę, że postanowieniem z dnia 3 lipca 2003 r., Sąd Rejonowy w Szczecinie, w sprawie XIII U – 147/03 ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. w S. i wezwał wierzycieli upadłego do zgłoszenia swoich wierzytelności w terminie miesiąca od daty ukazania się obwieszczeń o ogłoszeniu upadłości. Wierzytelność w kwocie 184.496,70 złotych (według stanu na dzień zgłoszenia), wynikająca z umowy Nr (...) o kredyt obrotowy denominowany na euro, zawartej w dniu 20 października 2000 r., przez (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. i (...) Bank S.A. II Oddział w S., została zgłoszona w dniu 9 września 2003 r., w postępowaniu upadłościowym toczącym się przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.. Wcześniej, w piśmie z dnia 9 września 2002 r., (...) Bank S.A. wypowiedział (...) sp. z o.o. w S. umowę Nr (...), o kredyt obrotowy denominowany na EURO z dnia 20 października 2002 r., i wezwał kredytobiorcę do spłaty kredytu w kwocie 54.373,68 EURO. Kredytobiorca nie zaspokoił kredytodawcy wskutek wezwania.

Pozwani kwestionowali także wymagalność wierzytelności hipotecznej, podnosząc, że wierzyciel nie dokonał prawidłowego wypowiedzenia wierzytelności.

Problematyka wymagalności wierzytelności hipotecznej uregulowana jest w art. 78 ust. 1 u.k.w.h., zgodnie z treścią którego, jeżeli wymagalność wierzytelności hipotecznej zależy od wypowiedzenia przez wierzyciela, wypowiedzenie jest skuteczne względem właściciela nieruchomości niebędącego dłużnikiem osobistym, gdy było dokonane w stosunku do niego. „Wypowiedzenie” użyte w przepisie, należy rozumieć szeroko. Będzie nim każda czynność wierzyciela, z której wynika, że wierzyciel zmierza do zaspokojenia wierzytelności przez dłużnika hipotecznego. Powód wykazał w niniejszej sprawie, że w dniu 10 kwietnia 2015 r., doręczono pozwanym pisma z propozycją polubownej sprzedaży obciążonej nieruchomości. W ocenie Sądu wezwanie to należy uznać za wypowiedzenie wynikające z przepisu art. 78. ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Powód przedstawił dowody doręczenia pozwanym tych pism

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek sąd oparł o treść art. 455 w zw. z art. 481 § 1 i 2 k.c. Powód zażądał odsetek od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 25 września 2015 r. (data nadania przesyłki zawierającej pozew i załączniki) i od tej daty sąd zasądził ustawowe odsetki

(od dnia 1 stycznia 2016 r., w związku ze zmianą przepisów za opóźnienie). Takie rozstrzygniecie nie kolidowało z wezwaniem pozwanych przez powoda do realizacji roszczenia o czym była mowa wyżej.

Apelację od tego wyroku złożyli pozwani, zaskarżając go w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania, tj.

a.  art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób dowolny, sprzeczny z wiedzą, zasadami logiki i doświadczenia życiowego polegającymi na przyjęciu, że powód wykazał, że jego poprzednikowi prawnemu (...) Bank S.A. przysługiwało roszczenie o zwrot kredytu przyznanego na podstawie umowy z dnia 20 października 2000 r. zawartej z (...) Spółką z o.o. w S., podczas gdy:

-

fakt ustanowienia hipoteki na nieruchomości pozwanych nie jest dowodem uruchomienia kredytu, gdyż zgodnie z umową (...) Bank S.A. miał uruchomić ten kredyt dopiero po ustanowieniu określonych w umowie zabezpieczeń;

-

przedstawiony przez stronę powodowa projekt aneksu nr (...) do umowy kredytu nie został przez kredytobiorcę - Spółkę z o.o. (...) - podpisany, zaś fakt sporządzenia takiego aneksu nie stanowi sam przez się dowodu prowadzenia negocjacji przez strony w sprawie jego zawarcia;

-

dokument wypowiedzenia umowy kredytu datowany na dzień 9 września 2002 r. nie jest dowodem wypowiedzenia tej umowy, gdyż strona powodowa nie przedłożyła dowodu doręczenia tego oświadczenia woli kredytobiorcy i dowodu zawiadomienia o tym skierowanego do pozwanych jako dłużników rzeczowych i to pomimo zarzutu zawartego w sprzeciwie;

-

wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 20 grudnia 2002 r. nie świadczy o istnieniu wierzytelności z przedmiotowego kredytu, jako że strona powodowa nie wykazała, że zostały wszczęte dalsze kroki w celu przeprowadzenia egzekucji na podstawie tego tytułu egzekucyjnego - pomimo zarzutu zawartego w sprzeciwie i pomimo wykazania przez pozwanych, że - wbrew twierdzeniom pozwu - z nieruchomości pozwanych wszczęto egzekucję na podstawie innego tytułu egzekucyjnego, która nie zakończyła się powodzeniem wskutek braku zgody pozwanej na egzekwowanie tego długu z jej nieruchomości;

-

wykaz wierzytelności załączony do umowy przelewu wierzytelności nie podpisany przez rzekomego dłużnika, a nie w żaden sposób nie akceptowany przezeń - nie stanowi dowodu istnienia wierzytelności;

-

fakt zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym domniemanego kredytobiorcy nie stanowi sam przez się dowodu istnienia wierzytelności;

-

fakt egzekwowania przez (...) Bank S.A. poprzednio udzielonego kredytu świadczy o tym, że nie uruchomiono kredytu wynikającego z umowy z dnia 20 października 2000 r. zawartej z (...) Spółką z o.o. w S., gdyż tym ostatnim kredytem ten poprzedni miał być spłacony;

-

fakt nieegzekwowania od pozwanych spłaty kredytu wynikającego z umowy z dnia 20 października 2000 r. zawartej z (...) Spółką z o.o. w S., pomimo jego rzekomego wypowiedzenia i wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego już w 2002 roku, a podjęcia próby egzekucji innego kredytu niezabezpieczonego hipoteką na nieruchomości pozwanych - świadczy właśnie o tym, że nie powstała wierzytelność z tytułu zwrotu kredytu wynikającego z umowy z dnia 20 października 2000 r.

b.  art. 232 k.p.c. poprzez bezzasadne uznanie, że powód w sposób dostateczny wykazał fakty, z których wywodzi skutki prawne.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

a.  art. 6 k.c. poprzez błędną wykładnię prowadzącą do wniosku, że to pozwani winni byli w niniejszym procesie wykazać, że (...) Bank S.A. nie uruchomił kredytu na podstawie umowy z dnia 20 października 2000 r. zawartej z (...) Spółką z o.o. w S., podczas gdy to powód winien był wykazać fakt uruchomienia tego kredytu po ustanowieniu na majątku pozwanych zabezpieczenia tego kredytu, które miało być uprzednie w stosunku do uruchomienia kredytu, a nadto w sytuacji, gdy wierzytelność z tytułu zwrotu udzielonego kredytu powstaje nie w razie samego zawarcia umowy o kredyt, ale dopiero po jego uruchomieniu rozumianym jako udostępnienie kredytobiorcy środków zagwarantowanych mu w kredycie w sposób wynikający z umowy kredytowej;

b.  art. 61 k.c. poprzez uznanie, że wypowiedzenie umowy kredytu z dnia 20 października 2000 r. zawartej z (...) Spółką z o.o. w S. zostało dokonane przez wspomniany Bank, pomimo niedoręczenia go kredytobiorcy i pozwanym jako dłużnikom rzeczowym;

c.  art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 75 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - poprzez uwzględnienie powództwa pomimo niezłożenia przez wierzyciela

wypowiedzenia pozwanym wymaganego dla żądania zwrotu całego wykorzystanego kredytu;

d.  art. 60 i 65 § 1 k.c. poprzez niezasadne potraktowanie jako wypowiedzenia przewidzianego w tym przepisie warunkującego powstanie roszczenia wobec dłużnika hipotecznego nie będącego dłużnikiem osobistym - pisma zawierającego propozycję spłaty wierzytelności (czyli zrównanego treścią z wezwaniem do zapłaty) skierowanego przez osobę działająca w przekonaniu, że pierwotny wierzyciel dokonał wypowiedzenia i że wręcz podjął czynności w celu wyegzekwowania od dłużnika hipotecznego wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

e.  art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe - poprzez błędną wykładnię skutkująca niezastosowaniem tego przepisu do oceny powstania po stronie poprzednika prawnego strony powodowej roszczenia o zapłatę - jako że z treści tego przepisu wynika, że bank udzielający kredytu ma prawo żądania zwrotu wykorzystanego kredytu, zatem fakt wykorzystania tego kredytu stanowi okoliczność skutkująca powstaniem wierzytelności po stronie banku z tytułu umowy kredytowej i fakt ten winien być wykazany w procesie o zapłatę z powództwa banku (jego następcy prawnego) przeciwko kredytobiorcy, jak też innej osobie zobowiązanej do wykonania zobowiązania kredytowego za kredytobiorcę.

Podnosząc powyższe zarzuty, skarżący wnieśli o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie od powoda na rzecz solidarnych pozwanych kosztów procesu, w tym wynagrodzenia radcy prawnego według norm przepisanych - za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie, zgłaszając wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentów i twierdząc, że już po wniesionej przez pozwanych apelacji została odszukana dodatkowa dokumentacja związana z umową o kredyt, która świadczy wprost o tym, że przedmiotowy kredyt musiał zostać uruchomiony. Pozwany W. O., za zgodą R. O. (2), w dniu 25 lutego 2003 r. zawarł z poprzednikiem prawnym Powoda umowę dobrowolnej spłaty zadłużenia powstałego na podstawie umowy o kredyt nr (...) z 20 października 2000 roku. Umowa ta została wypowiedziana 4 lipca 2005 roku. Umowa dobrowolnej spłaty zadłużenia została wypowiedziana przez (...) Bank S.A. w dniu 4 lipca 2005 r., a potwierdzenie nadania korespondencji jest datowane na 8 lipca 2005 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna. Nie można bowiem podzielić stanowiska Sądu I instancji, że strona powodowa wykazała istnienie wszystkich przesłanek, od których uzależniona była możliwość skutecznego dochodzenia dochodzonego roszczenia w stosunku do pozwanych. Wprawdzie za prawidłowe należy uznać ustalenia Sadu Okręgowego. że pozwani odpowiadają rzeczowo za spłatę kredytu zaciągniętego na podstawie umowy z dnia 20 października 2000 r. w (...) Banku S.A. w W. przez (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., wskutek ustanowienia przez pozwanych hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność W. O. i R. O. (1), jak również ustalenia, że umowa przelewu wierzytelności z dnia 24 września 2012 r., zawarta przez powoda z (...) Bankiem S.A. obejmowała między innymi nabycie przez powoda wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie przez pozwanych. Bezpodstawne są jednak stwierdzenia Sądu I instancji, że powód udowodnił wystąpienie wszystkich okoliczności warunkujących zaktualizowanie się odpowiedzialności rzeczowej pozwanych.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).

Przepis art. 73 powołanej ustawy umożliwia jednak właścicielowi nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym, podniesienie dwojakiego rodzaju zarzutów, a mianowicie zarzutów przysługujące dłużnikowi osobistemu przeciwko wierzycielowi hipotecznemu (w tym zarzutów, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu hipoteki) oraz zarzutów przysługujących osobiście właścicielowi wobec wierzyciela. Pozwani, kwestionując roszczenie powoda, podnosili, że kredytodawca – wierzyciel pierwotny, nie uruchomił środków z kredytu udzielonego na podstawie umowy Nr (...) o kredyt obrotowy denominowany na euro, zawartej w dniu 20 października 2000 r. oraz podważali wymagalność wierzytelności hipotecznej ze względu na nie dokonanie jej wypowiedzenia w stosunku do pozwanych. Przyjęta przez pozwanych linia obrony wpisuje się zatem w dyspozycję art. 73 u.k.w.h.

Stosownie do art. 6 k.c. obowiązek udowodnienia określonych faktów spoczywa na tym, kto wywodzi z nich skutki prawne. Procesowym odpowiednikiem tego przepisu jest art. 232 k.p.c., zgodnie z którym strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia

faktów, z których wywodzą skutki prawne. Regulacja zawarta w zdaniu drugim tego przepisu umożliwia wprawdzie dopuszczenie przez sąd dowodu niezgłoszonego przez stronę, jednakże ma ona charakter wyjątkowy i nie może być stosowana z oderwaniu od zasady kontradyktoryjności i równości stron w procesie. Regułą bowiem jest, że inicjatywa dowodowa należy do stron i sąd nie jest uprawniony do wyręczenia ich w tym zakresie, albowiem w przeciwnym razie przyjąłby rolę ich pełnomocnika. Dopuszczenie dowodu z urzędu winno nastąpić jedynie wówczas, gdy taka potrzeba jest szczególnie uzasadniona lub oczywista i to tylko pod warunkiem, że sąd ma wiedzę o istnieniu danego dowodu. Z prawem dopuszczenia dowodu z urzędu nie wiąże się obowiązek poszukiwania dowodów przez sąd. Takie działanie sądu musiałoby zostać potraktowane jako naruszenie zasady równości stron (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC 2000/11/195).

W konsekwencji zasady wyrażonej w art. 6 k.c. dokonanie ustaleń zgodnie z podniesionymi przez stronę twierdzeniami uzależnione jest od naprowadzenia dowodów na objęte nimi okoliczności faktyczne, bądź zaistnienia sytuacji przewidzianej w dyspozycjach przepisów art. 229 – 231 k.p.c. pozwalającej na uznanie tych twierdzeń za przyznane lub wynikające z domniemań faktycznych. Twierdzenie strony nie stanowi natomiast dowodu i przy braku dodatkowych warunków przewidzianych we wskazanych przepisach, nie może stanowić podstawy ustaleń.

Omówiony wyżej obowiązek dowodowy oznaczał dla powoda konieczność przedstawienia dowodów na okoliczności, z których wywodzi on swoje roszczenie, w tym takich okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego decydują o jego powstaniu i wysokości. Podjęcie inicjatywy dowodowej jest tym bardziej niezbędne, jeśli pozwany zaprzecza twierdzeniom pozwu. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, iż udowodnienie musi obejmować zarówno istnienie roszczenia i jego wysokość. W sytuacji, gdy strona powodowa domaga się zasądzenia określonej kwoty pieniężnej winna przedstawić materiał, który nie tylko potwierdza, że roszczenie jej przysługuje, lecz także pozwala na ustalenie jego wysokości.

Tymczasem – jak słusznie podnoszą to apelujący - wbrew jednoznacznej dyspozycji art. 6 k.c., powód nie wykazał jednej z podstawowych okoliczności skutkujących powstaniem wierzytelności (...) Banku S.A. do żądania od kredytobiorcy ( (...) Spółki z o.o.), a tym samym od pozwanych jako dłużników hipotecznych świadczenia pieniężnego z tytułu zwrotu udzielonego kredytu. Trafnie Sąd I instancji przyjął, że kredyt wskazany w umowie z

dnia 20 października 2000 r miał być wykorzystany na spłatę zadłużenia z tytułu umowy kredytowej z 1999 roku oraz na zapłatę zobowiązań Spółki z o.o. (...) na podstawie przedłożonych faktur. Umowa kredytowa w § 3 pkt 1 wyraźnie też stanowiła, że kredytobiorca wykorzysta kredyt bezgotówkowo. Środki z kredytu nie miały być więc przelane na konto (...) Spółki z o.o., ale Bank miał je zarachować na spłatę poprzednio udzielonego kredytu oraz zapłacić wierzycielom Spółki po przedstawieniu faktur przez tę Spółkę. Oczywistym jest, iż w takiej sytuacji fakt uruchomienia przez Bank środków kredytowych powinien być potwierdzony dokumentami w postaci faktur z należnościami obciążającymi Spółkę (...) i potwierdzeń ich zapłaty oraz przelewu na poczet spłaty kredytu z 1999 roku. Na zarzut pozwanych zgłoszony w sprzeciwie strona powodowa mogła takie dowody przedstawić, a skoro tego nie uczyniła, to negatywne konsekwencje tego rodzaju zaniedbań obciążają powoda i tym samym nie można też było uznawać, jak to uczynił Sąd Okręgowy, że to pozwani winni udowodnić fakt nie wykonania przez kredytodawcę zobowiązania z umowy z dnia 20 października 2000 r., gdyż sprowadzałoby się to do nałożenia na pozwanych obowiązku wykazania okoliczności negatywnej, tj. takiej, której co do zasady nie sposób jest wykazać.

Stosownie do treści art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, umowa kredytu jest wzajemną umowa zobowiązująca, w wykonaniu której bank oddaje do dyspozycji kredytobiorcy określone środki pieniężne, następnie zaś kredytobiorca spłaca bankowi kwotę wykorzystanego kredytu. Sposób oddania kredytobiorcy do dyspozycji udzielonego kredytu określany jest w umowie kredytowej (art. 69 ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego). W sporach cywilnych, w których bank lub jego następca prawny (nabywca wierzytelności) dochodzi świadczenia od kredytobiorcy lub osoby zobowiązanej do wykonania umowy kredytowej za kredytobiorcę, konieczne jest więc wykazanie nie tylko faktu zawarcia umowy kredytowej, ale także uprzedniego wykonania zobowiązania banku w zakresie oddania kredytobiorcy do dyspozycji zagwarantowanych w umowie kredytowej środków. Skoro jest to okoliczność, której zaistnienie powoduje powstanie wierzytelności banku, to w myśl zasady unormowanej w art. 6 k.c., to na banku bądź jego następcy prawnym ciąży obowiązek udowodnienia w procesie cywilnym, że udzielony formalnie kredyt został oddany do dyspozycji kredytobiorcy, gdyż to bank (jego następca prawny) z tego faktu wywodzi dla siebie skutki prawne, a mianowicie, że powstał obowiązek zwrotu wykorzystanego kredytu. Wniosek sądu I instancji, iż to pozwani winni udowodnić fakt, że kredyt nie został uruchomiony jest zatem sprzeczny z dyspozycją art. 6 k.c.

Dowody z dokumentów zaoferowane przez stronę powodową, ocenione zgodnie z regułą określoną w art. 233 § 1 k.p.c., nie tylko nie wykazują faktu uruchomienia kredytu, ale nawet nie pozwalają na domniemanie zaistnienia tej okoliczności.

Dowodem takim nie jest przedstawiony przez stronę powodową projekt aneksu nr (...) do umowy kredytu sporządzony przez (...) Bank S.A., który to projekt nie został przez kredytobiorcę - Spółkę z o.o. (...) - podpisany, ani też parafowany, ani w inny sposób nie wykazano, że był on chociażby negocjowany za wiedzą tejże Spółki i sporządzany w związku z jakakolwiek inicjatywą negocjacyjną Spółki (...). Z kolei pismo z dnia 9 września 2002 r. zawierające wypowiedzenie umowy kredytu, jako dokument prywatny stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która podpisała to pismo, złożyła oświadczenie w nim zawarte (art. 245 k.p.c.). Również wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 20 grudnia 2002 r. samo przez się nie świadczy o istnieniu wierzytelności z przedmiotowego kredytu, zwłaszcza, że brak jest dowodów, które wskazywałyby na fakt wykorzystania tego tytułu do wszczęcia i przeprowadzenia egzekucji. Wprost przeciwnie – z akt komorniczych sprawy KM 1239/08 wynika, że wszczęto egzekucję na podstawie innego tytułu egzekucyjnego (tj. o numerze nr (...), podczas gdy do pozwu załączono tytuł egzekucyjny o numerze (...)), a poza sporem pozostaje fakt, iż postępowania to dotyczyło próby wyegzekwowania kredytu udzielonego w 1999 r., który powinien być spłacony w wyniku uruchomienia kredytu udzielonego na podstawie umowy z dnia 20 października 2000 r. Przedstawienie zaś dowodu zawarcia umowy przelewu wierzytelności nie stanowi dowodu tego, że wierzytelność istniała, ani też że miała ona taką wartość, jak strony podały w umowie, skoro istnienie wierzytelności nie zostało potwierdzone przez dłużnika. Fakt zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym kredytobiorcy również także nie może być uznany za dowód istnienia wierzytelności z umowy kredytu, gdyż zgłoszenie wierzytelności stanowi jedynie czynność mająca na celu dochodzenie wierzytelności przysługującej wobec upadłego i nie może być traktowane jako nic innego, jak tylko twierdzenia strony.

Niezależnie od braku udowodnienia spełnienia przez (...) Bank S.A. świadczenia z umowy kredytowej z dnia 20 października 2000 r., a co za tym idzie – nie wykazania powstania zobowiązania kredytobiorcy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. do spłaty zaciągniętego kredytu, strona powodowa nie dowiodła też realizacji innej przesłanki pozwalającej na dochodzenie roszczenia wobec pozwanych jako dłużników rzeczowych, a mianowicie złożenia pozwanym dłużnikom hipotecznym

wypowiedzenia umowy kredytowej wymaganego przez z art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 75 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że jeżeli wierzyciel nie dokona wypowiedzenia względem właściciela nieruchomości zgodnie z art. 78 ust. 1 u.k.w.h., zabezpieczona wierzytelność nie staje się wymagalna w stosunku do takiego właściciela i wierzyciel nie może jeszcze domagać się od niego zaspokojenia z obciążonej nieruchomości. Przed wytoczeniem powództwa powód poprzestał jedynie na złożeniu pozwanym propozycji ugodowego załatwienia sprawy, co nie może być utożsamiane z wypowiedzeniem umowy kredytowej. Tymczasem zgodnie z art. 78 ust 1 u.k.w.h. jeżeli wymagalność wierzytelności hipotecznej zależy od wypowiedzenia przez wierzyciela, wypowiedzenie jest skuteczne względem właściciela nieruchomości niebędącego dłużnikiem osobistym, gdy było dokonane w stosunku do niego. Celem powyższej regulacji jest ochrona interesów właściciela obciążonej nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym. Przepis ten ma chronić właściciela nieruchomości przed skutkami wcześniejszej wymagalności zabezpieczonej wierzytelności, gdy wynika to z jednostronnej czynności wierzyciela hipotecznego. W rozpatrywanej sprawie umowa kredytowa została wypowiedziana wobec dłużnika (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. w terminie wcześniejszym, aniżeli wynikało to z umowy, co nie było kwestionowane przez pozwaną. Dlatego też wobec pozwanych winno nastąpić wypowiedzenie umowy, aby mieli świadomość zaktualizowania się ich odpowiedzialności rzeczowej. Zwrócić jednocześnie należy uwagę, że jest to czynność niezależna od wypowiedzenia wierzyciela w stosunku do dłużnika osobistego. Podkreślenia wymaga również to, że w razie braku wypowiedzenia względem właściciela nieruchomości zgodnie z art. 78 ust. 1 u.k.w.h., zabezpieczona wierzytelność nie staje się wymagalna w stosunku do takiego właściciela i wierzyciel nie może jeszcze domagać się od niego zaspokojenia z obciążonej nieruchomości. Sąd Apelacyjny rozważał jednak, czy do wypowiedzenia umowy kredytowej względem pozwanych doszło z chwilą doręczenia im przez sąd odpisu pozwu, gdyż w konkretnych okolicznościach sprawy, czynność taką można uznać za równoznaczną z doręczeniem oświadczenia w sprawie wypowiedzenia. Treść pozwu oraz pism procesowych składanych przez powódkę, łącznie z odpowiedzią na apelację, nie daje jednak wystarczających podstaw do potraktowania treści pozwu, jako wypowiedzenia umowy kredytowej w stosunku do pozwanych. Strona powodowa działała bowiem w przeświadczeniu, że wierzytelność z tytułu zabezpieczenia hipotecznego kredytu jest wymagalna i brak jest przesłanek do przypisania

powodowi zamiaru dokonania wypowiedzenia umowy kredytowej, skoro konsekwentnie stal na stanowisku, że wypowiedzenie umowy o kredyt nastąpiło najpóźniej w dniu odebrania (w dniu kiedy odebranie stało się możliwe) pisma z 7 kwietnia 2015 roku, które zawierało wezwanie do podjęcia rozmów polubownych. Poza tym należy zwrócić uwagę na to, że pozew w niniejszej sprawie został podpisany przez radcę prawnego, który nie miał upoważnienia do składania w imieniu powoda oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytowej. Marginalnie należy wskazać i na to, ze powód nie udowodnił, aby (...) S.A., która reprezentowała powoda przy składaniu propozycji ugodowych w piśmie z dnia 7 kwietnia 2015 r., posiadała takowe umocowanie do wypowiedzenia umowy.

Odnosząc się natomiast do wniosku dowodowego zawartego w odpowiedzi na apelację, należy zauważyć, iż w procesie cywilnym ustawodawca wprowadził regułę koncentracji materiału dowodowego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z art. 381 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. W konsekwencji tej regulacji, strona, która dopuszcza się zaniedbania w zakresie przysługującej jej inicjatywy dowodowej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, musi się liczyć z tym, że sąd drugiej instancji nie uwzględni jej wniosku dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2002 r., IV CKN 980/00, LEX nr 53922). Kierując się powyższymi względami, Sąd Apelacyjny pominął wnioski dowodowe zgłoszone przez powoda w postępowaniu odwoławczym, ponieważ były ewidentnie spóźnione. Nie było bowiem żadnych przeszkód do tego, aby dokumenty dołączone do odpowiedzi na apelację, przedstawić w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, gdyż wszelkie dokumenty istniejące w dacie nabycia wierzytelności przez powoda powinny mu być przez Bank przekazane, zaś ten jako podmiot profesjonalnie zajmujący się obrotem wierzytelnościami, powinien takowych od tegoż Banku wymagać w trakcie negocjacji umowy przelewu wierzytelności. Skoro nie doszło do zachowania w tym zakresie odpowiedniej staranności obu stron umowy przelewu wierzytelności, to tego rodzaju zaniedbania nie mogą usprawiedliwiać spóźnionego zgłoszenia wniosków dowodowych.

Niezależnie od tego, podkreślenia wymaga fakt, iż czynności związane z próbą ugodowego rozwiązania problemu ewentualnego zadłużenia pozwanych, same przez się nie mogą być postrzegane jako dowód uruchomienia kredytu z umowy z dnia 20 października 2000 r., bowiem jeżeli sam (...) Bank nie zdecydował na się egzekucję komorniczą należności z tytułu zabezpieczenia rzeczowego kredytu udzielonego w oparciu o wyżej

wymienioną umowę, dochodząc spłaty kredytu z 1999 r., który, jak już wskazywano, miał być spłacony środkami z kredytu z 2000 r., to możliwym jest, że pozwani mogli pozostawać w mylnym przeświadczeniu, co do wierzytelności, która miała być objęta ugodą.

Przeprowadzona przez Sąd Apelacyjny kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia doprowadziła zatem do jednoznacznego wniosku o potrzebie jego reformacji w całości, poprzez oddalenie powództwa, co na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. znalazło swoje odzwierciedlenie w punkcie pierwszym podpunkcie pierwszym wyroku.

Konsekwencją zmiany zaskarżonego wyroku, jest również odmienne rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego. Sąd Apelacyjny zasądził stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. – a więc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania – od powoda na rzecz pozwanych kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (§ 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 108 k.p.c. Zgodnie z powołanymi przepisami stronie pozwanej należy się zwrot poniesionych przez nią kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnego, które w rozpoznawanej sprawie obejmują wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej ustalone zgodnie z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie według stanu prawnego obowiązującego w dacie składania apelacji.

Nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążono również stronę powodową stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSA M. Gawinek SSA R. Iwankiewicz SSO del. A. Tarasiuk-Tkaczuk