Pełny tekst orzeczenia

  Sygn. akt II Ca 667/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2013 roku

  Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski – spr.

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Grzegorz Grymuza

Sędzia Sądu Okręgowego Anna Ścioch-Kozak

Protokolant Katarzyna Szumiło

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2013 roku w Lublinie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K.

przeciwko S. L.i M. L.

o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Chełmie z dnia 25 kwietnia 2013 roku, sygn. akt I C 363/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od R. K.na rzecz S. L.i M. L.kwoty po 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

III.  obciąża Skarb Państwa nieuiszczoną opłatą od apelacji;

IV.  przyznaje adwokatowi M. G. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Chełmie kwotę 1.107 zł (tysiąc sto siedem złotych) tytułem wynagrodzenia za udzieloną z urzędu pomoc prawną w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt II Ca 667/13

UZASADNIENIE

W niniejszej sprawie powód R. K.w żądaniu skierowanym przeciwko pozwanym M. L.i S. L.ostatecznie domagał się usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie w dziale II księgi wieczystej nr (...), prowadzonej dla nieruchomości położonej w C., składającej się z zabudowanej działki gruntu numer (...)o powierzchni 518 m 2, jako użytkownika wieczystego R. K.w miejsce M. L.i S. L..

*

Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Chełmie:

I.  oddalił powództwo;

II.  zasądził od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 1.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – kasa Sądu Rejonowego w Chełmie kwotę 108,80 zł tytułem wydatków postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

R. K.jest bratem M. L.. W dniu 27 lipca 1988 roku R. K.zawarł z M. L.i jej mężem S. L.umowę zamiany, w treści której oświadczyli, że w księdze wieczystej nr (...)prowadzonej przez Państwowe Biuro Notarialne w C.wpisani są: Skarb Państwa jako właściciel oraz R. K.jako użytkownik wieczysty do dnia 30 września 2076 roku nieruchomości położonej w Chemie przy ul. (...), składającej się z działki gruntu nr (...), o powierzchni 518 m 2. R. K.oświadczył ponadto, że na powyższej działce gruntu wybudował murowany jednopiętrowy dom mieszkalny, niewykończony. Ponadto strony oświadczyły, że na podstawie przydziału lokalu mieszkalnego na warunkach własnościowych z dnia 29 lipca 1988 roku, nr ewid. (...)i nr rej. członk. (...) M. L.przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...)w (...) Spółdzielni Mieszkaniowejw C.w budynku przy ul. (...) (...)nr (...), składającego się z trzech izb o powierzchni użytkowej 36,10 m 2. Strony tej umowy dokonały zamiany rzeczy i praw w ten sposób, że M.i S.małżonkowie L.nabyli prawo użytkowania wieczystego nieruchomości w C.przy ulicy (...)na prawie wspólności ustawowej, a w zamian R. K.nabył spółdzielcze prawo do opisanego wyżej lokalu mieszkalnego. Oprócz spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego M. L.i S. L.w ramach rozliczenia przekazali R. K.pieniądze i biżuterię. W dacie zawarcia umowy dom przy ul. (...)był zaniedbany, w środku popękały grzejniki, nie było podłóg, na zewnątrz pękła ściana.

Przed zawarciem tej umowy R. K.odbywał w zakładzie karnym karę pozbawienia wolności, wymierzoną mu za przestępstwa gospodarcze. W zakładzie karnym leczył się psychiatrycznie. Stwierdzono wówczas u niego nerwicę depresyjną. Po opuszczeniu zakładu karnego w 1980 roku potrzebę leczenia R. K.zgłosiła w (...)w C.jego siostra M. L.. R. K.skarżył się wtedy na bóle głowy, bezsenność, poczucie krzywdy, stany dysforyczne, szczególnie po wypiciu alkoholu. Lekarz zalecił signpam i oxazepam oraz wydał zaświadczenie o rozpoczęciu leczenia. W listopadzie 1982 roku do (...)ponownie zgłosiła się siostra R. K.. W styczniu 1985 roku R. K.zgłosił się do poradni z prośbą o wydanie zaświadczenia o stanie zdrowia. W dniu 26 stycznia 1988 roku do poradni zgłosiła się siostra R. K., prosząc o zaświadczenie o stanie zdrowia dla potrzeb sądu. W dniu 18 marca 1991 roku została przeprowadzona konsultacja psychiatryczna R. K.w związku z ubieganiem się przez niego o rentę. Lekarz rozpoznał przewlekłą nerwicę lękowo-depresyjną oraz ograniczoną zdolność do pracy. W dniu 22 lutego 1993 roku R. K.ponownie stawił się do poradni po zaświadczenie. Skarżył się wówczas na stany lękowe, osłabienie, niepokój. Orzeczeniem z dnia 14 kwietnia 1993 roku Komisja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia nr 1 w C.zaliczyła R. K.do drugiej grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia. Takiej samej treści orzeczenie wydała Wojewódzka Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia Nr 1 w C.w dniu 4 maja 1993 roku.

R. K. nie jest osobą upośledzoną umysłowo, funkcjonuje jako jednostka samodzielna. Nie jest chory psychicznie, nie występują i nie występowały u niego psychotyczne zaburzenia psychiczne. Nerwica lękowo-depresyjna, na którą cierpiał również w lipcu 1988 roku, nie zakłócała jego zdolności do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli w umowie zamiany zawartej przed notariuszem w dniu 27 lipca 1988 roku.

Po nabyciu prawa do opisanego wyżej lokalu mieszkalnego R. K.sprzedał je i nabył prawo do innego mieszkania. Z kolei M.i S.małżonkowie L.zwrócili się do Prezydenta Miasta C.o dokonanie przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności. Decyzją Prezydenta Miasta C.z dnia 11 kwietnia 2003 roku, znak (...)-100/02, wniosek ten został uwzględniony i na tej podstawie w dziale II księgi wieczystej numer (...), prowadzonej dla opisanej wyżej nieruchomości, wpisano jako właścicieli S. L.i M. L. na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej.

Pozwem z dnia 20 maja 1994 roku R. K.wnosił o zasądzenie od pozwanych M.i S. L.na swoją rzecz kwoty 60.854.348 zł z ustawowymi odsetkami, które to roszczenie wywodził z istniejącej według niego ustnej umowy zawartej ze S. L.i M. L., którzy w zamian za zamianę mieszkań zobowiązali się do przekazania powodowi samochodu marki F. (...)oraz prawa użytkowania garażu położonego w C.przy ul. (...). Wyrokiem z dnia 24 września 1997 roku Sąd Wojewódzki w Lublinie, w sprawie o sygn. akt I C 382/95, oddalił powództwo. Apelacja powoda od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 stycznia 1998 roku, sygn. akt I ACa 375/97.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny.

Sąd Rejonowy podkreślił, że treść dokumentów dotyczących umowy zamiany i jej przedmiotu oraz wytoczonego wcześniej przez powoda procesu o zapłatę nie była kwestionowana.

Ustalenia dotyczące przebiegu leczenia psychiatrycznego powoda R. K. w dacie zawarcia umowy zamiany Sąd Rejonowy oparł na przedłożonej dokumentacji medycznej z tamtego okresu oraz na opinii biegłej psychiatry E. K.. Opinia ta została opracowana przez osobę posiadającą odpowiednie wiadomości specjalne, po przeprowadzeniu wnikliwej analizy dokumentacji medycznej obrazującej proces leczenia powoda oraz po przeprowadzeniu badania powoda. Opinia ta jest wyczerpująca, poparta rzeczową, jasną i nie zawierającą sprzeczności argumentacją. Nie została ona zakwestionowana przez żadną ze stron w toku procesu.

Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne zeznania świadka H. Ł., sąsiadki powoda a następnie pozwanych z ulicy (...) w C.. Świadek, jakkolwiek nie znała szczegółów zawartej pomiędzy stronami umowy, opisała zachowanie R. K. w tamtym okresie. Na podstawie jej relacji nie jest możliwe ustalenie zaistnienia jakichkolwiek objawów wskazujących na chorobę psychiczną powoda.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne.

Sąd Rejonowy podniósł, że powód, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika w osobie adwokata, ostatecznie żądał usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w treści księgi wieczystej (...)a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie jako użytkownika wieczystego R. K.w miejsce M. L.i S. L.. Roszczenie to powód opierał na twierdzeniu, że umowa zamiany z dnia 27 lipca 1988 roku, będąca podstawą wpisu pozwanych w księdze wieczystej, jest nieważna, gdyż w dniu jej sporządzenia powód cierpiał na chorobę psychiczną.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy podniósł, że żądanie pozwu nie uwzględnia aktualnego stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej, gdyż przedmiotowa nieruchomość od 2003 roku nie znajduje się w użytkowaniu wieczystym pozwanych, ale jest ich własnością. Nie było zatem możliwe uwzględnienie powództwa przez wykreślenie pozwanych jako użytkowników wieczystych nieruchomości i wpisanie w ich miejsce powoda jako użytkownika wieczystego. Sąd Rejonowy wskazał, że także w sprawie o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym jest związany żądaniem pozwu i przywołał orzeczenia Sądu Najwyższego, w których zajęto takie stanowisko. Sąd Rejonowy dodał przy tym, że powód nie kwestionował podstawy wpisu prawa własności pozwanych w postaci ostatecznej decyzji Prezydenta Miasta C. z dnia 11 kwietnia 2003 roku.

Niezależnie od tego Sąd Rejonowy stwierdził, że powód nie udowodnił twierdzenia, iż ze względu na chorobę psychiczną w chwili zawarcia umowy znajdował się w stanie, w którym nie mógł swobodnie i świadomie powziąć decyzji lub wyrazić swojej woli. Znamienne jest to, że R. K. nie był w stanie nawet przytoczyć nazwy choroby psychicznej, na którą cierpiał, a która miała mieć tak poważny wpływ na jego postępowanie. Trudność ta wynikała stąd, że u powoda nigdy żadnej choroby psychicznej nie zdiagnozowano. Dokumentacja medyczna zgromadzona w niniejszej sprawie jest uboga, wskazuje na incydentalne konsultacje, które dzieliły znaczne, czasem wieloletnie przerwy. Inicjatorem zgłoszenia się powoda w (...) była jego siostra, zaś wydawane zaświadczenia o leczeniu miały poprawić sytuację R. K. w różnych postępowaniach, uzasadnić jego niezdolność do pracy, czy prawo do renty itp. W taki sam instrumentalny sposób powód traktował swoją „chorobę” w niniejszej sprawie. Przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie powód wytoczył przeciwko pozwanym powództwo o zapłatę kwoty, która miała – zgodnie z rzekomą umową ustną – stanowić wyrównanie wartości praw podlegających zamianie na mocy umowy z dnia 27 lipca 1988 roku. W tamtej sprawie, w toku obszernego postępowania dowodowego R. K. nie podnosił jednak, że umowa ta była nieważna, ale dążył do rozszerzenia jej treści o inne świadczenia ze strony pozwanych. Nie można zatem mówić o tym, że powód nie wiedział, jaką umowę zawarł z pozwanymi. W konsekwencji nie było podstaw do przyjęcia, że umowa zamiany z dnia 27 lipca 1988 roku jest nieważna.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił art. 98 § 1 k.p.c., gdyż powód jest stroną przegrywającą proces i powinien zwrócić pozwanym koszty celowej obrony, na które składa się wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika w kwocie 1.800 zł oraz opłaty skarbowe od udzielonych pełnomocnictw w kwocie 34 zł.

Rozstrzygnięcie o wydatkach postępowania Sąd Rejonowy uzasadnił przepisami art. 83 ust. 2 w związku z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

*

Apelację od tego wyroku wniósł powód R. K., zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości.

Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 321 § 1 k.p.c., poprzez błędne zastosowanie polegające na uznaniu, że w niniejszym postępowaniu sąd był związany żądaniem pozwu, podczas gdy sąd nie był związany żądaniem pozwu i mógł orzekać z urzędu w celu doprowadzenia księgi wieczystej do stanu zgodnego z rzeczywistym stanem prawnym,

2.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez uchybienie przez Sąd Rejonowy obowiązkowi wnikliwego i wszechstronnego rozważenia sprawy oraz potraktowanie materiału dowodowego wybiórczo, jak również dokonanie jego jednostronnej oceny, przejawiające się w szczególności w podjęciu decyzji jedynie w oparciu o dowody zgłoszone przez pozwanych i na obdarzeniu ich wiarą, bez jednoznacznego wskazania przyczyn, dla których Sąd dokonał takiej oceny dowodów, przez co Sąd pierwszej instancji przyjął, że powód był zdrowy psychicznie w dacie zawierania umowy, a także nieuwzględnieniu dokumentacji lekarskiej przedstawionej przez powoda, świadczącej o jego zdrowiu psychicznym w czasie zawierania umowy,

3.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że R. K. w chwili zawierania umowy zamiany był w stanie pozwalającym na świadome i swobodne podjęcie decyzji lub wyrażenie woli, podczas gdy w rzeczywistości powód w tym czasie leczył się psychiatrycznie i nie był w stanie swobodnie i świadomie podjąć decyzji o zamianie nieruchomości.

Powód domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie jest zasadna.

W pierwszej kolejności, odnosząc się do wniosku apelacji sformułowanego jako ewentualny, należy wskazać, że zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji podlegałby uchyleniu i przekazaniu sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, nierozpoznania istoty sprawy albo gdy wydanie orzeczenia wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 2 i § 4 k.p.c.). W sprawie nie zachodzą tego rodzaju okoliczności, ani powód w apelacji nie podniósł tego rodzaju zarzutów.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Odnosząc się do zarzutów powoda przekroczenia przez Sąd pierwszej instancji granic swobodnej oceny dowodów i błędu w ustaleniach faktycznych, oba te zarzuty należy uznać za całkowicie chybione.

Przypomnieć należy, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymagałoby wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, jedynie bowiem to może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Jeżeli wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający z zebranego materiału dowodowego są logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, ocena tego sądu nie narusza przepisu art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby z materiału tego dawały się wysnuć również wnioski odmienne. Tylko wówczas, gdy brakuje logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd orzekający ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2005 roku, sygn. IV CK 122/05, Lex nr 187124).

Zarzut, że Sąd orzekł tylko na podstawie dowodów zgłoszonych przez pozwanych, w żaden sposób nie świadczy o przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, jeżeli to te dowody, w przeciwieństwie do dowodów przedstawionych przez drugą stronę, są wiarygodne.

Należy zauważyć, że w niniejszej sprawie w istocie Sąd Rejonowy nie dysponował żadnymi dowodami pozwalającymi na dokonanie odmiennych ustaleń faktycznych, zgodnych z twierdzeniami powoda.

Z dokumentacji medycznej powoda nie wynika bowiem, aby w dacie zawarcia z pozwanymi umowy zamiany znajdował się on w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nie dowodzi tego również orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności powoda i jego niezdolności do pracy. Poza sporem jest, że jedyną diagnozą postawioną w przypadku stanu zdrowia psychicznego powoda jest nerwica lękowo-depresyjna. Biegła z zakresu psychiatrii, analizując całość dokumentacji medycznej i po badaniu powoda, jednoznacznie stwierdziła, że u powoda nie występuje żadna choroba psychiczna, a nerwica jest jedynie zaburzeniem psychicznym. W dacie kwestionowanej czynności prawnej powód miał w pełni zachowaną zdolność do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli (k. 120-121).

Powód nie przedstawił innych dowodów, ani nawet nie zgłosił wniosków dowodowych czy chociażby zarzutów do opinii biegłej, które zmierzałyby do wykazania, że opinia biegłej – wywołana z uwagi na wymagane wiadomości specjalne (art. 278 § 1 k.p.c.) – jest błędna i w rzeczywistości w dniu 27 lipca 1988 roku powód nie był w stanie świadomie albo swobodnie powziąć decyzji i wyrazić woli.

Sąd Rejonowy trafnie również wskazał na incydentalność korzystania przez powoda z pomocy lekarzy psychiatrów oraz na to, że niejednokrotnie jedyną przyczyną wizyty powoda lub członka jego rodziny była chęć uzyskania zaświadczenia lekarskiego na potrzeby różnego rodzaju prowadzonych postępowań. Sąd pierwszej instancji nie powoływał się przy tym na dowód z opinii psychiatrycznej z innej sprawy.

Sąd Rejonowy słusznie też zauważył, że powód już wcześniej wytoczył pozwanym inną sprawę cywilną, której podłożem była przedmiotowa umowa zamiany (aczkolwiek miało chodzić o dodatkową umowę ustną) i wówczas w ogóle nie podnosił, że ze względu na jego stan zdrowia psychicznego umowa zamiany była nieważna.

W tym stanie rzeczy w pełni należy zaaprobować wniosek Sądu Rejonowego, że twierdzenia powoda nie odpowiadają prawdzie i zostały sformułowane przez powoda dlatego, iż czuje się on nieusatysfakcjonowany dokonaną w 1988 roku zamianą i związanymi z nią rozliczeniami stron.

Wobec powyższego nie można przyjąć, aby oświadczenie woli powoda w umowie zamiany, a w konsekwencji cała umowa zamiany, były nieważne (art. 82 k.c.). Już chociażby z tego względu żądanie powoda oparte o twierdzenie, że umowa ta jest nieważna, nie mogło zostać uwzględnione.

Słusznie jednak Sąd Rejonowy przyjął, że także w przypadku powództwa o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, mającego podstawę prawną w art. 10 ust. 1 u.k.w.ih., sąd jest związany żądaniem pozwu (art. 321 § 1 k.p.c.).

Skarżący w apelacji przywołuje orzeczenia Sądu Najwyższego, w których wyrażono odmienny pogląd, nie dostrzegając, że istniejąca niegdyś rozbieżność w orzecznictwie obecnie nie istnieje, bowiem powszechne aprobowaną jest uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 roku, sygn. III CZP 134/09, ONSC 2010/10/131, jednoznacznie opowiadająca się za związaniem sądu żądaniem pozwu w tego rodzaju sprawach.

Także z tego względu powództwo w postaci sformułowanej w piśmie z karty 32 nie mogło by zostać uwzględnione, a zauważyć należy, że nawet w apelacji powód nie sformułował wniosku apelacyjnego o zmianę zaskarżonego wyroku w sposób korelujący z aktualnie ujawnionym w księdze wieczystej stanem prawnym (przy czym taka zmiana powództwa w postępowaniu odwoławczym nie byłaby dopuszczalna – art. 383 k.p.c.).

Skarżący nie sformułował żadnych zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego w zakresie rozstrzygnięć o kosztach procesu i o nieuiszczonych kosztach sądowych, a Sąd Odwoławczy z urzędu uwzględnia tylko naruszenie prawa materialnego oraz nieważność postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 roku, sygn. II CSK 400/07, Lex nr 371445). Nie było zatem podstaw do zmiany tych rozstrzygnięć, aczkolwiek zauważyć należy, że po stronie pozwanej nie powinna występować solidarność należnych kosztów procesu (art. 105 § 2 k.p.c. dotyczy tylko solidarności biernej).

Należy również dodać, że Sąd Rejonowy nie orzekł o wynagrodzeniu należnym pełnomocnikowi powoda ustanowionemu z urzędu, jak można się domyślać z tej racji, iż pełnomocnik nie złożył stosownego wniosku z oświadczeniem o tym, że wynagrodzenie to nie zostało mu uiszczone w całości ani w części (§ 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu – Dz. U. z 2013 roku, poz. 461). Jeżeli zdaniem skarżącego Sąd pierwszej instancji powinien orzec w tym przedmiocie, a nie orzekł, należało złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku (art. 351 k.p.c.), gdyż wyrok nie zawiera żadnego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie.

Wobec oddalenia apelacji powoda na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. należało zasądzić od powoda na rzecz pozwanych w częściach równych zwrot kosztów postępowania odwoławczego w postaci wynagrodzenia pełnomocnika – adwokata w stawce minimalnej (por. § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 8 i § 6 pkt 6 cyt. wyżej rozporządzenia).

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych należało obciążyć Skarb Państwa nieuiszczoną opłatą od apelacji powoda.

Na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 roku, Nr 123, poz. 1058, ze zm.) oraz § 2 ust. 1 i ust. 3, § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 8 i § 6 pkt 6 cyt. wyżej rozporządzenia należało przyznać wynagrodzenie pełnomocnikowi powoda reprezentującemu go z urzędu w postępowaniu odwoławczym, w stawce analogicznej, jak w przypadku wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych, podwyższone o kwotę podatku od towarów i usług.

Z tych względów na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.