Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji J. P.

od wyroku Sądu Okręgowego we Włocławku IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2016 r., sygn. akt IV U 73/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje J. P. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 lipca 2015 roku;

2.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

3.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz J. P. kwotę 630,00 (sześćset trzydzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

SSA Barbara Mazur SSA Daria Stanek SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 1170/16

UZASADNIENIE

W dniu 21 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją odmówił ubezpieczonemu J. P. prawa do emerytury pomostowej.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł ubezpieczony, który wniósł o jej zmianę
i przyznanie emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy pomostowej od dnia 1 lipca 2015 r. domagając się nadto zasądzenia na jego rzecz od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, powołując się na przytoczoną w decyzji argumentację.

Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2015 r., VI U 3229/15, Sąd Okręgowy
w B. postanowił stwierdzić swą niewłaściwość i przekazać sprawę, zgodnie
z właściwością miejscową, do Sądu Okręgowego we Włocławku.

Sąd Okręgowy we Włocławku IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2016 r. oddalił odwołanie, sygn. akt IV U 73/16.

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

Ubezpieczony urodził się dnia (...)

W okresie od dnia 1 września 1978 r. do dnia 22 czerwca 1979 r. J. P. pracował w Zakładach (...) S.A. (dalej: (...)) jako uczeń przyzakładowej ZSZ. W okresie od dnia 23 czerwca 1979 r. do dnia 31 stycznia 2008 r. zatrudniony był u tego samego pracodawcy jako aparatowy (przy czym w okresie
od 26 kwietnia 1984 r. do 9 kwietnia 1986 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową).
W okresie od dnia 1 lutego 2008 r. do dnia 31 marca 2013 r. pracował w (...) jako aparatowy Kompleksu Monomerów. W dziale tym prowadzona była elektroliza solanki metodą azbestowo – przeponową. Do obowiązków aparatowych należała obsługa elektrolizerów obejmująca sprawdzanie poziomu anolitu i podciśnienia w części anodowej
i katodowej urządzenia oraz kontrola stanu przepony azbestowej. W przypadku ubytków
w tejże przeponie do aparatowego należało przygotowanie mieszkanki pulpy azbestowej
i wannie jej do elektrolizer. W wypadku gdy te działania nie przynosiły oczekiwanych rezultatów elektrolizer wyłączany był z ruchu pracy i po demontażu pokrywy oraz opróżnieniu urządzenia dokonywano demontażu, czyszczenia (zmywania) siatki katodowej
i nakładania na nią nowej warstwy przygotowanej uprzednio pulpy azbestowej po czym następowało jej spiekanie i suszenie.

Łączny stażu ubezpieczeniowy J. P. to 35 lat, 10 miesięcy i 1 dzień okresów składkowych nieskładkowych. J. P. nie pozostaje w zatrudnieniu – z dniem 31 marca 2013 r. pracodawca rozwiązał z nim stosunek pracy za wypowiedzeniem.

W dniu 30 lipca 2015 r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę pomostową.
W dniu 21 września 2015 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy wskazał, że w przedmiotowej sprawie żądaniem ubezpieczonego było objęte świadczenie uregulowane w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, przy czym – ze względu na wiek ubezpieczonego - zastosowanie znajdował art. 8 w zw. z art. 4 tejże ustawy.

Sąd Okręgowy podkreślił, że powołana ustawa wprowadziła zamknięty katalog prac
w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, które muszą być wykonywane
w pełnym wymiarze czasu pracy. Przepis art. 3. ust. 1 ustawy pomostowej określa definicję prac w szczególnych; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1
do ustawy pomostowej. Z kolei prace o szczególnym charakterze definiuje art. 3 ust. 2 ustawy pomostowej; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy pomostowej.

Zgodnie z pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej pracami w szczególnych warunkach są prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest
lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.

W świetle powołanej regulacji przedmiotem oceny sądu pozostawało spełnienie
przez ubezpieczonego wymaganych łącznie przesłanek nabycia prawa do emerytury pomostowej.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w tym zakresie bezspornym było (znajdując pełne potwierdzenie w treści dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego – niekwestionowanych przez żadną ze stron i nienoszących jakichkolwiek śladów nieuprawnionej ingerencji w ich treść), że ubezpieczony osiągnął wiek 55 lat (nie ukończył jeszcze lat 60), posiada okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze przekraczającym 25 lat oraz że rozwiązano z nim stosunek pracy.

Sporną okolicznością było natomiast, czy spełnił on wymóg określony w art. 8 pkt 2 ustawy pomostowej, tj. czy ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej
w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej, wynoszący co najmniej 10 lat.
Z racji bowiem wieku ubezpieczonego tylko na powołanej podstawie mogło nastąpić nabycie prawa do objętego wnioskiem świadczenia.

Sąd I instancji wskazał, że stan faktyczny w niniejszej sprawie zrekonstruowany został na podstawie dowodów ujawnionych na rozprawie, przede wszystkim w postaci dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego, jak również zgodnych co do zasady ze sobą zeznań świadków i częściowo zeznań samego ubezpieczonego. Strony nie kwestionowały wiarygodności zgromadzonego materiału dowodowego w postaci dokumentów. Również Sąd nie miał powodu, by ją podważać. Jednakże Sąd podkreślił, iż dokumenty te –
w szczególności świadectwo pracy ubezpieczonego, jak również treść jego świadectwa pracy w warunkach szczególnych (co do których nie wykazano by były one przedmiotem żądania ich sprostowania przez pracodawcę, a zatem uznać należy, iż treść tych dokumentów nie była kwestionowana przez pracownika) nie wskazują w żaden sposób na wykonywanie
przez odwołującego pracy bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest. Także świadectwo odnoszące się do okresu przypadającego po wejściu w życie ustawy
o emeryturach pomostowych w żaden sposób nie wskazuje na wykonywanie prac określonych w pkt 32 załącznika do tejże ustawy. Przedłożone zaś na rozprawie w dniu 1 marca 2016 r. dokumenty nie wskazują jednoznacznie na charakter pracy wnioskodawcy, korespondując jedynie z treścią zeznań odnośnie przebiegu procesów produkcyjnych i regeneracji urządzeń prowadzonych w zakładzie zatrudniającym w spornym okresie ubezpieczonego.
W kontekście jednoznacznej treści powołanych dokumentów Sąd Okręgowy doszedł
do wniosku, że nie sposób dokonać odmiennych ustaleń odnośnie zakresu obowiązków pracowniczych wnioskodawcy wyłącznie na podstawie nie skorelowanych z nimi w pełni zeznań świadków, a tym bardziej samego wnioskodawcy – uwzględniając fakt, iż dowody
ze źródeł osobowych – odnoszące się do okoliczności znacznie odległych w czasie - w sposób nieporównywalnie większy niż treść dokumentów narażone są ze względu na upływ czasu
na możliwość precyzyjnego i pełnego odtworzenia relacjonowanych zdarzeń. Same zatem powyższe zeznania – opisujące w istocie w sposób spójny i logiczny przebieg procesów produkcji i obsługi urządzeń i wiarygodne w tym zakresie - nie pozwalają, w ocenie Sądu Okręgowego, na jednoznaczne ustalenie wyłącznie na ich podstawie (przy jednoczesnej powołanej niespójności z treścią dokumentów) charakteru wykonywanych
przez odwołującego obowiązków pracowniczych jako odnoszących się w pełnym wymiarze czasu do przetwórstwa materiałów zawierających azbest. Sąd podkreślił, iż w istocie obaj świadkowie zgodnie wskazali, iż w ramach swych obowiązków ubezpieczony zajmował się nie tylko powołaną w treści odwołania regeneracją przepon azbestowych, ale także obsługą działających urządzeń (a zatem nie wyłącznie ich regeneracją).

Tym samym, w ocenie Sądu I instancji, brak jest jakichkolwiek podstaw
do jednoznacznych konkluzji, że ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres 10 lat bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest.

Sąd Okręgowy na marginesie powyższego wskazał, iż nawet, jeżeli uznać,
że ubezpieczony wykonywał wyłącznie prace wskazane w treści odwołania (i należące według świadków do zakresu jego obowiązków), odnoszące się do regeneracji przepon azbestowych, praca ubezpieczonego nie mogłaby być zaliczona do prac wykonywanych
w pełnym wymiarze czasu bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest (pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej). Określenie bowiem pracy jako wykonywanej „bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest” nie oznacza każdej pracy wykonywanej w kontakcie z azbestem (choć kontakt taki ubezpieczony niewątpliwie miał). Sąd podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Lublinie oraz Sąd Najwyższy (wyroki o sygn. III AUa 715/10 i III AUa 731/10, niepubl., przytoczone za orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 14 sierpnia 2013 r., III UK 122/12, Legalis), zgodnie z którym „prace wykonywane bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu, to prace w czasie których z azbestu
w postaci sypkiej, w czasie odpowiednich procesów technologicznych, wytwarza się płyty, rury, dachówki itp.”. Wprawdzie stan prawny w wymienionych sprawach dotyczył rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jednakże analogicznie należy
w ocenie Sądu interpretować pojęcie „pracy bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest”, co przy tym koresponduje ze zróżnicowaniem już w ramach uprzednio obowiązujących przepisów tychże prac (i sytuacji pracowników jej wykonujących
w kontekście uprawnień emerytalnych) z pracami wykonywanymi w zakładach przetwarzających azbest. Odrębna systematyka obydwu rodzajów prac przy przetwórstwie azbestu wskazywała na konieczność różnego ich traktowania w świetle nabycia prawa
do emerytury. Samo zatem objęcie obowiązkami zawodowymi między innymi sporządzania pulpy azbestowej (przy znacznie szerszym zakresie tychże obowiązków) nie wypełnia powołanej kwalifikacji charakteru pracy (tym bardziej w pełnym wymiarze czasu)

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, iż J. P. nie wykazał spełnienia ustawowych przesłanek nabycia prawa do emerytury pomostowej określonych łącznie
w art. 8 powołanej ustawy – to jest nie wykazał legitymowania się okresem pracy
w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszącym
co najmniej 10 lat. Stąd też jego odwołanie jako bezzasadne, na podstawie powołanego przepisu a contrario, zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. podlegało oddaleniu.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mający wpływ na wynik sprawy wynikający z wadliwej oceny dowodu
z dokumentu, tj. świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze z dnia 13.05.2013 r. na okoliczność wykonywania
przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, że ubezpieczony nie wykonywał pracy bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prac rozbiórkowych związanych z ich usuwaniem zgodnie z pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych oraz bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu zgodnie z Wykazem B rozporządzenia RM z 7.02.1983 r., dział IV, poz. 1, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadzi do wniosku, że ubezpieczony w sporym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu oraz prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem w ramach pracy przy produkcji chlorowców i związków chlorowcopochodnych nieorganicznych,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mający wpływ na wynik sprawy wynikający z wadliwej oceny dowodu
z dokumentu, tj. świadectwa pracy z dnia 31.03.2013 r. na okoliczność wykonywania
przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i w konsekwencji nieuzasadnione przyjęcie, że ubezpieczony nie wykonywał pracy bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prac rozbiórkowych związanych z ich usuwaniem zgodnie z pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych oraz bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu zgodnie z Wykazem B rozporządzenia RM z 7.02.1983 r., dział IV, poz. 1, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadzi do wniosku, że ubezpieczony w sporym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu oraz prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem w ramach pracy przy bezpośrednim sterowaniu procesami technologicznymi mogącymi stwarzać zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze skutkami dla bezpieczeństwa publicznego,

2. naruszenie prawa materialnego, tj.:

- punktu 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 965) poprzez błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, iż prace wykonywane bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem, to tylko i wyłącznie prace, w czasie których z azbestu w postaci sypkiej, w czasie odpowiednich procesów technologicznych, wytwarza się płyty, rury, dachówki itp., podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu nie pozwala na takie przyjęcie,
i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 8 w zw. z art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych polegające na ich niezastosowaniu poprzez przyjęcie,
że Uuezpieczony nie spełnia przesłanki co najmniej 10 lat pracy niezbędnej do przyznania emerytury pomostowej,

- pozycji 1, Działu IV Załącznika nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w zw. § 4 rozporządzenia RM z 7.02.1083 r. w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r.
o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, iż ubezpieczony nie spełnia łącznie wszystkich przesłanek wymaganych do przyznania emerytury z tytułu co najmniej 10 lat pracy bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującego na danym stanowisku, w warunkach szczególnych, podczas gdy prawidłowa i zgodna z zasadami doświadczenia życiowego ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego nie pozwala na takie uznanie,

3. całkowite pominięcie okoliczności powszechnie akcentowanej i utrwalonej
w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, że od reguły niedopuszczalności uwzględniania do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa
do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac
w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownik, istnieją dwa odstępstwa, tj. kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załączników do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze oraz załączników do ustawy o emeryturach pomostowych
z 19 grudnia 2008 r., a także kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających
na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej z tytułu ponad 10 lat pracy w warunkach szczególnych bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prac rozbiórkowych związanych z ich usuwaniem ora zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego zasługuje na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego wyroku i przyznaniem J. P. prawa do emerytury pomostowej
od dnia 1 lipca 2015 r. przy braku stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego
za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Apelacyjny wskazuje, iż prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych,
tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej
i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1752/00, LEX nr 78279, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2002 r., sygn. akt II CKN 615/00, LEX nr 55097).

Przypomnieć należy, że spór w przedmiotowej sprawie koncentrował się na kwestii spełniania przez J. P. wynikających z treści art. 8 w zw. z art. 4 ustawy z dnia
19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.; zwana dalej: "ustawa o emeryturach pomostowych") przesłanek ustalenia mu prawa do emerytury pomostowej, a w szczególności przesłanki posiadania okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej 10 lat.

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, niemniej jednak jego wyniki ocenił z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. oraz dokonał błędnej subsumcji ustaleń faktycznych pod właściwe normy prawa materialnego.

Zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący
co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace
w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Zgodnie z kolei z art. 8 ustawy pomostowej pracownik wykonujący prace
w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:

1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat.

Stosownie do art. 3. ust. 1 ustawy pomostowej prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony
w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy pomostowej. Z kolei prace o szczególnym charakterze zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy pomostowej to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego
na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy pomostowej

Zgodnie z pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych pracami
w szczególnych warunkach są prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, co ma zasadnicze znaczenia dla prawidłowej wykładni przepisów w rozpoznawanej sprawie, że w załączniku nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w Dziale IV pod poz. 1 wymienione zostały jako prace w szczególnych warunkach – prace wykonywane bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu. Sąd odwoławczy wyraźnie zatem podkreśla,
że pomimo ogólnej zasady obowiązującej w przypadku emerytur pomostowych, zgodnie
z którą w porównaniu do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym istotnie zawężono krąg ubezpieczonych - pracowników uprawnionych do emerytury pomostowej, kierując się
przy tworzeniu wykazów prac w szczególnych warunkach/charakterze kryteriami medycznymi z zakresu medycyny pracy, to jednak w przypadku prac narażających na kontakt z azbestem – właśnie z uwagi na kryteria medyczne - wyraźnie poszerzono ich zakres uprawniający do ubiegania się o emeryturę pomostową. O ile w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. jest mowa wyłącznie o pracach wykonywanych bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu, o tyle załącznik do ustawy o emeryturach pomostowych jako prace w warunkach szczególnych kwalifikuje prace bezpośrednio
przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem. Nie dość zatem, że rozszerzono zakres czynnościowy - poza pracami wykonywanymi bezpośrednio przy przetwórstwie są to również prace rozbiórkowe, to przede wszystkim czynności te mogą odnosić się nie tylko do azbestu, ale również materiałów zawierających azbest.

Analiza dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych prowadzi do wniosku, że – jeżeli chodzi o prace narażające na kontakt z azbestem – odnosiło się ono w głównej mierze do tych prac w zakresie wymienionym pod poz. 1 Działu IV załącznika nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Argumentację prawną przedstawioną w tych judykatach należy zatem obecnie – wobec odmiennego traktowania przez ustawodawcę prac w narażeniu na kontakt z azbestem – traktować z dużą dozą ostrożności, mając na względzie, że nie można jej wprost przełożyć na stany faktyczne, do których zastosowanie znajduje pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy, której istotą jest możliwość kwalifikacji spornego zatrudnienia ubezpieczonego jako prac bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prac rozbiórkowych związanych z ich usuwaniem, będących pracami w szczególnych warunkach należało zwrócić uwagę, że w załączniku nr 2
do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 sierpnia 1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia (Dz. U. Nr 105,
poz. 671) pod nr indeksowym 650-013-00-6 azbest figuruje jako substancja o udowodnionym działaniu rakotwórczym i stanowiącym poważne zagrożenie dla zdrowia przy oddziaływaniu na drogi oddechowe.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie, jeśli chodzi o wykładnię znajdujących zastosowanie w sprawie przepisów prawa materialnego, podziela w pełni rozważania poczynione przez tutejszy Sąd w innym składzie osobowym w uzasadnieniu wyroku z dnia
27 kwietnia 2016 r. wydanego w sprawie o sygn. akt III AUa 2129/15 (LEX nr 2084141).

Jak wyjaśniono w uzasadnieniu ww. wyroku z dnia 27 kwietnia 2016 r., azbest jest wszechobecny z uwagi na jego powszechne występowanie w zewnętrznej warstwie skorupy ziemskiej oraz przy jego szerokim zastosowaniu. (...) azbestu i stosowanie wyrobów azbestowych jest niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ surowiec ten w stanie suchym łatwo ulega rozpyleniu, co jest spowodowane włóknistą budową, a po przedostaniu się do organizmu trwale utrzymuje się w płynach ustrojowych. Wyniki dotychczasowych badań świadczą o tym, że pył powstający podczas wydobycia i przerobu azbestu, a także podczas użytkowania wyrobów zawierających ten minerał, należy do jednego z najbardziej szkodliwego zanieczyszczenia powietrza. Azbest jest groźny dla dróg oddechowych, przy czym stopień zagrożenia zależy od rodzaju pyłu, wielkości włókien, stopnia zapylenia i czasu oddziaływania. Wielkość i gęstość pyłów azbestowych decyduje bezpośrednio o szybkości osiadania pyłu zawieszonego w powietrzu, w pęcherzykach płucnych odkładają się głównie ziarna o wymiarach od 1-10m, z czego aż 90% stanowią cząstki poniżej 5m. Cząsteczki poniżej 1m są wydychane (ich retencja w płucach jest nieznaczna), zaś większe od 10 osiadają na śluzówkach i kolejnych dalszych partiach układu oddechowego, nie docierając
do pęcherzyków płucnych. Istnieje wiele prac medycznych udowadniających, że podstawione w strukturach krystalograficznych azbestów metale ciężkie i pierścienie węglowe mogą być szczególnym zagrożeniem dla organizmu człowieka w przypadku nakłucia pęcherzyka płucnego przez mikrowłókna azbestu.

W efekcie oddziaływania pyłów azbestowych stwierdzono możliwość występowania następujących chorób: pylicy azbestowej, azbestozy, raka płuc, międzybłoniaki opłucnej.

Emisja pyłu azbestowego może natomiast wystąpić podczas:

1) prac wyburzeniowych, rozbiórkowych lub reperacji obiektów o lekkich ścianach osłonowych; płyty stosowane w takich ścianach często są niewidoczne (przykryte
od zewnętrznej i wewnętrznej strony);

2) rozbiórki ścian działowych lub stropów ocieplonych zawierających płyty azbestowe;
3) usuwania dachów i elewacji wykonanych z płyt azbestowych;
4) wyburzania obiektów o konstrukcji nośnej stalowej i żelbetowej z izolacją przeciwogniową wykonaną w formie natrysku lub okładzin z miękkich płyt azbestowych;
5) czyszczenia i renowacji pokryć dachowych, sieci cieplnej (zewnętrznej i wewnętrznej), węzłów cieplnych,

6) czyszczenia, renowacji, remontów, usuwania wyposażenia laboratoriów chemicznych, magazynów przemysłowych, hal produkcyjnych z zastosowaną ochroną przeciwpożarową elementów budowlanych;

7) wykonywania wszelkich czynności, które łączą się z przekuwaniem lub wierceniem otworów w ścianach działowych, stropach budynków o lekkiej konstrukcji nośnej z lekkimi ścianami osłonowymi i zastosowanym zabezpieczeniem ppoż;

8) naprawy urządzeń przemysłowych izolowanych termicznie azbestem;
9) usuwania lub demontażu sufitów podwieszonych;

10) adaptacji i modernizacji różnych pomieszczeń;

11) napraw, konserwacji konstrukcji stalowej budynków, w szczególności osłon ognioochronnych;
12) modernizacji pomieszczeń dźwigów, napraw przewodów wentylacyjnych.

(por. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska: ODPADY zagrożeniem dla środowiska; mgr Maria Suchy: Odpady niebezpieczne-azbest, W-wa 1998).

Dotychczasowe orzecznictwo w sprawach, w których sporna była kwalifikacja zatrudnienia przy pracach narażających na kontakt z azbestem pozostaje aktualne przede wszystkim w zakresie, w jakim wyjaśnia znaczenie sformułowania „prace bezpośrednio
przy przetwórstwie”. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 sierpnia 2013 r.,
III UK 122/12, OSNP 2014/5/75 wyjaśnił, (…) że chodzi o przetwarzanie azbestu, stale
i w pełnym wymiarze na stanowisku pracy (§ 2 rozporządzenia z 1983 r.); semantyczne znaczenie spotęgowane jest przy tym zwrotem o pracy wykonywanej „bezpośrednio”
przy przetwórstwie azbestu. Wyraźnie określony został zatem rodzaj prac i granica różniąca
te prace od prac, w których pracownik może mieć kontakt z azbestem, jednak jego praca nie polega na zatrudnieniu przy przetwórstwie azbestu. (…) Zwrot „bezpośrednio przy” nie został zatem użyty przypadkowo, oznacza więc pracę przy przetwórstwie azbestu i zastrzeżenie
to eliminuje inne prace, które nie polegają na przetwórstwie azbestu oraz wyłącza związek przestrzenny (miejscowy) tych innych prac, tzn. inne prace w tym samym zakładzie, które nie polegają na przetwórstwie azbestu nie są zaliczane do prac w szczególnych warunkach
w rozumieniu wykazu B do rozporządzenia z 1983 r., dział IV, poz. 1.

Powyższe stanowisko znajduje analogiczne zastosowanie w rozpoznawanej sprawie,
z tym zastrzeżeniem, że pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych wskazuje na prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest,
a nie wyłącznie przy przetwórstwie azbestu.

Jak sama nazwa wskazuje prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest to prace, które są wykonywane przez pracowników przy ich obróbce czy rozbiórce. Przetwórstwo to ogół procesów technologicznych mających na celu zmianę wszelkich właściwości fizycznych oraz chemicznych. Takie prace niewątpliwie wykonywał ubezpieczony.

Przypomnieć można, że jak wynika z prawidłowych ustaleń Sądu I instancji od dnia 1 września 1978 r. do dnia 22 czerwca 1979 r. J. P. pracował w Zakładach (...) S.A. jako uczeń przyzakładowej ZSZ. Od dnia 23 czerwca 1979 r. do dnia 31 stycznia 2008 r. zatrudniony był w tym zakładzie pracy na stanowisku aparatowego (od 26 kwietnia 1984 r. do 9 kwietnia 1986 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową). Od dnia 1 lutego 2008 r. do dnia 31 marca 2013 r. pracował natomiast
w (...) jako aparatowy Kompleksu Monomerów. W dziale tym prowadzona była elektroliza solanki metodą azbestowo – przeponową. Do obowiązków aparatowych należała obsługa elektrolizerów obejmująca sprawdzanie poziomu anolitu i podciśnienia w części anodowej i katodowej urządzenia oraz kontrola stanu przepony azbestowej. W przypadku ubytków w tejże przeponie do aparatowego należało przygotowanie mieszkanki pulpy azbestowej i wannie jej do elektrolizer. W wypadku gdy te działania nie przynosiły oczekiwanych rezultatów elektrolizer wyłączany był z ruchu pracy i po demontażu pokrywy oraz opróżnieniu urządzenia dokonywano demontażu, czyszczenia (zmywania) siatki katodowej i nakładania na nią nowej warstwy przygotowanej uprzednio pulpy azbestowej
po czym następowało jej spiekanie i suszenie.

Opisane prace wnioskodawcy Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd Okręgowy, uznał
za prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest i zakwalifikował jako ujęte w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, pod poz. 32 oraz
w wykazie B, dział IV, poz. 1 załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej "rozporządzenie"). Są to jednocześnie prace, o których mowa w zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz. M. P.Ch.i L. z dnia 3 sierpnia 1987 r., Nr 4) – Dział IV – W chemii, poz. 1 – Produkcja chlorowców i związków chlorowcopochodnych nieorganicznych, pkt 1 – aparatowy.

Na marginesie powyższych rozważań Sąd odwoławczy wskazuje, że tożsamą kwalifikację pracy na stanowisku aparatowego KM w (...) S.A. w B. jako pracy bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu przyjął biegły sądowy w sprawie
VI Pa 168/13 Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, którą przedłożył do akt niniejszej sprawy pełnomocnik ubezpieczonego (k. 124 a.s.). Jako że przedmiotowa opinia została sporządzona na potrzeby innego postępowania, w niniejszej sprawie może być traktowana jedynie jako dokument prywatny. Niemniej jednak wyrażone w niej specjalistyczne stanowisko, potwierdza pogląd wyrażony przez Sąd II instancji w niniejszej sprawie.

Mając na względzie, że wnioskodawca urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r., osiągnął wiek 55 lat, posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 35 lat, 10 miesięcy i 1 dzień, przed dniem 1 stycznia 1999 r. i po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat oraz nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy, Sąd Apelacyjny uznał, że spełnił on kumulatywne przesłanki do nabycia prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4
w zw. z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych,

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na mocy art. 3856 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i przyznał J. P. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 lipca 2015 r., jak w pkt 1 sentencji.

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zgodnie
z brzmieniem art. 118 ust. la ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej
z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r.,
sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308). Wydanie jednak błędnej decyzji
w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Skoro zatem w niniejszej sprawie
do ustalenia prawa wnioskodawcy do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania sądowego, w szczególności na podstawie zeznań świadków, niedopuszczalnych w postępowaniu przed organem rentowym, Sąd odwoławczy nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o czym orzekł w pkt 2 sentencji.

Sąd odwoławczy o zwrocie kosztów procesu za obie instancje orzekł w pkt 3 sentencji, stosownie do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804).

SSA Barbara Mazur SSA Daria Stanek SSA Aleksandra Urban