Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa(...) W.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa w Warszawie

z dnia 4 grudnia 2015 r., sygn. akt XVI C 332/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od (...) Banku (...) S.A. w W. na rzecz (...) kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 310/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 stycznia 2015 roku (...) wystąpiło przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. o zapłatę kwoty 194,50 zł wraz z odsetkami od dnia 29.10.2014 roku do dnia zapłaty oraz kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że przedmiotowa należność dochodzona jest na podstawie art.55 ust.1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe i dotyczy zwrotu świadczenia pielęgnacyjnego przelanego na rachunek bankowy prowadzony przez stronę pozwaną na rzecz M. G. (1) – po śmierci uprawnionej.

(...) Bank (...) S.A. wniosła o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego, podnosząc zarzut braku legitymacji procesowej biernej i zażądała zasądzenia na jej rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska strona pozwana wskazała, że dokonała uprzednio częściowego zwrotu nienależnego świadczenia na rzecz powoda w wysokości 111,50 zł i wykonała wszystkie ciążące na niej obowiązku wynikające z dyspozycji art.55 ustawy Prawo Bankowe, a poza tym – w związku z realizacją zleceń stałych dokonanych zgodnie z dyspozycją M. G. (1) – nie posiada już żadnych środków finansowych, które umożliwiałyby uwzględnienie zgłoszonego w pozwie żądania.

W piśmie złożonym do akt sprawy na rozprawie w dniu 20.09.2015 roku strona pozwana wniosła o wezwanie do udziału w sprawie na podstawie art.84 § 1 k.p.c. (...) S.A. i Okręgową Izbę Lekarską w W. na rzecz których dokonała wypłat dochodzonych pozwem należności w ramach stałego zlecenia. Podmioty te mimo doręczenia im odpisu wspomnianego powyżej pisma nie zgłosiły swego udziału w sprawie.

Na dalszym etapie postępowania strony podtrzymały swe dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. akt XVI C 332/15 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w W. XVI Wydział Cywilny uwzględnił w całości żądanie pozwu zasądzając od (...) Banku (...) S.A. na rzecz (...) W. kwotę 194,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 29 października 2014 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 90,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Przedmiotowe orzeczenie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia:

M. G. (1) była posiadaczem rachunku bankowego nr (...) prowadzonego przez pozwany bank. W ramach łączącej strony umowy wydała pozwanemu bankowi polecenie zapłaty z jej rachunku kwoty 40,00 zł na rzecz Okręgowej Izby Lekarskiej w W. oraz 154,50 zł na rzecz (...) w W..

M. G. (1) była jednocześnie uprawnioną z tytułu zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153,00 zł miesięcznie wypłacanego przez powoda. Zasiłek był wpłacany na wyżej wskazany rachunek Bankowy.

M. G. (1) zmarła w dniu 3 sierpnia 2014 roku. Po jej śmierci powód przekazał na wskazany wyżej rachunek bankowy w sierpniu i wrześniu 2014 roku kwoty po 153,00 zł tytułem zasiłku pielęgnacyjnego.

W piśmie z dnia 6 października 2014 roku skierowanym do pozwanego, doręczonym mu w dniu 14 października 2014 roku, powód zwrócił się o zwrot na wskazany przez siebie rachunek kwoty 306,00 zł tytułem zasiłku pielęgnacyjnego przyznanego przez Urząd D. P. Wydział Spraw (...) i (...) M. G. (1) (klientce), przekazanych na rachunek nr (...). Powód wskazał w tym piśmie, że w sierpniu i wrześniu 2014 roku dokonał wypłaty na konto klientki, która zmarła w dniu 3 sierpnia 2014 roku, zatem zasiłek pielęgnacyjny został przekazany po śmierci osoby uprawnionej. Zasiłek został wypłacony na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 roku poz. 1456 ze zm.) i jako świadczenie rodzinne jest świadczeniem zabezpieczenia społecznego, niepodlegającym zbyciu ani dziedziczeniu. Prawo do świadczeń wygasa z chwilą śmierci osoby uprawnionej. Do pisma powód dołączył kopię aktu zgonu.

W piśmie z dnia 16 października 2014 roku pozwany powołał się na art.55 ust.1 i 3 ustawy Prawo bankowe stwierdzając, że jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, bowiem przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie dokonał z rachunku wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części i w terminie 30 dniu od otrzymania wniosku informuje o tym organ, wskazując rachunki osób, które pobrały wypłaty: kwoty 154,50 zł w dniu 26 sierpnia 2014 roku tytułem stałego zlecenia na rzecz nationale (...) w W. oraz 40 zł w dniu 8 września 2014 roku tytułem stałego zlecenia na rzecz Okręgowej Izby Lekarskiej w W.. Jednocześnie pozwany poinformował o zwrocie na rachunek powoda kwoty 111,50 zł.

Dokonując wypłat na rzecz (...) w W. i Okręgowej Izby Lekarskiej w W., bank nie wiedział o śmierci posiadacza rachunku.

Stan faktyczny zdaniem Sądu Rejonowego pomiędzy stronami był niesporny, zaś ustalenia faktyczne zostały poczynione w oparciu o twierdzenia pozwu i dokumenty załączone do akt sprawy przez strony postępowania. Odmienna natomiast okazała się interpretacja obowiązków prawnych nałożonych przez ustawodawcę na bank w związku z wypłatą środków w ramach realizacji stałego zlecenia.

W ocenie Sądu pierwszej instancji niewiedza banku o śmierci posiadacza rachunku w datach przelania środków na rzecz Okręgowej Izby Lekarskiej i (...) nie zwalniała banku od obowiązku zwrotu środków przekazanych przez powoda, bowiem bank jest obowiązany zwrócić wszystkie środki przekazane mu przez organ wypłacający świadczenia po śmierci posiadacza rachunku, jeśli nie zostały one następnie wypłacone przez bank w wyniku realizacji dyspozycji wkładem na wypadek śmierci osobom uprawnionym, wskazanym w art.56 ustawy Prawo bankowe. Wpłaty dokonane na rzecz innych osób, także wskazanych w poleceniu zapłaty przez posiadacza rachunku przez jego śmiercią, nie stanowią wypłat objętych zwolnieniem z art.55 ust.3 ustawy Prawo bankowe. Na aprobatę Sądu Rejonowego nie zasługiwały też twierdzenia strony pozwanej jakoby wypłacane M. G. (1) świadczenie nie stanowiło świadczenia z zabezpieczenia społecznego, co wyłączałoby stosowanie przepisu art.55 ustawy Prawo bankowe jako podstawy prawnej zgłoszonego w pozwie żądania.

Odsetki od należności głównej przyznano na podstawie art.481 k.c. i art.455 k.c., zaś o kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art.98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Zwrot kosztów zastępstwa procesowego nastąpił na podstawie § 6 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013 poz.490.

Wydany wyrok zaskarżyła w całości strona pozwana wnosząc:

- o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obydwie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych

ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 55 ust.1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe w zw. z art.16 ust.1 oraz art.30 ust.6 i 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zasiłek pielęgnacyjny jest świadczeniem z zabezpieczenia społecznego, podczas gdy zasiłek pielęgnacyjny stanowi świadczenie rodzinne w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych, nie zaś świadczenie z zabezpieczenia społecznego, w konsekwencji czego przyjąć należy, iż pozwany Bank nie jest zobowiązany do zwrotu świadczenia w postępowaniu cywilnoprawnym, bowiem zwrot nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych (zasiłku pielęgnacyjnego) następuje w postępowaniu administracyjnym;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 55 ust.3 ustawy Prawo bankowe poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie i błędne przyjęcie, że pozwany Bank zobowiązany jest do zwrotu świadczenia mimo dokonanej przed powzięciem wiedzy przez Bank o śmierci posiadacza rachunku wypłaty w formie stałego zlecenia przelewu, podczas gdy realizacja przez pozwany bank przelewów w formie stałego zlecenia wydanego przez posiadacza rachunku przed jego śmiercią, stanowi wypłatę na rzecz osoby uprawnionej, a zatem prowadzi do zwolnienia Banku z obowiązku dokonania zwrotu świadczenia;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 55 ust.1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe w zw. z art.725 k.c. oraz art.845 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że bank zobowiązany jest do zwrotu świadczenia przewyższającego kwotę środków dostępnych na rachunku bankowym, na który wpłynęło świadczenie, podczas gdy z istoty stosunku prawnego rachunku bankowego wynika, że z chwilą wpłaty środków pieniężnych na rachunek bankowy posiadacz rachunku traci ich własność na rzecz banku, a nabywa roszczenie (wierzytelność) takiej samej ich ilości z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z umowy rachunku bankowego, zatem uznać należy, iż pozwany bank nie jest zobowiązany do zwrotu środków przekraczających kwotę środków dostępnych na rachunku bankowym;

4.  naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.art.233 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sad I instancji granic swobodnej oceny dowodów – dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez błędne uznanie za udowodnioną okoliczność, że M. G. (2) była uprawniona z tytułu zasiłku pielęgnacyjnego oraz że dokonane przez powoda w sierpniu i wrześniu 2014 roku wypłaty zostały przekazane tytułem zasiłku pielęgnacyjnego, podczas gdy okoliczność ta, stanowiąca podstawę dochodzonego roszczenia, nie została w żaden sposób udowodniona przez powoda, zaś pozwany konsekwentnie kwestionował roszczenie co do zasady, zatem powód winien był przytoczyć dowody na poparcie zasadności roszczenia, jednak obowiązkowi temu nie sprostał.

W odpowiedzi na wniesioną apelację miasto stołeczne Warszawa wniosło o jej oddalenie jako bezzasadną i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy oraz dokonaną na ich podstawie ocenę prawną, przyjmując je za własne na podstawie art. 382 k.p.c. i nie znalazł podstaw do uwzględnienia podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego, jak również prawa materialnego.

Wszystkie podniesione przez stronę pozwaną we wniesionej przez nią apelacji zarzuty uznać należało za chybione. W szczególności nie sposób zgodzić się ze stroną pozwaną, jakoby wypłacany posiadaczowi rachunku bankowego zasiłek pielęgnacyjny nie stanowił świadczenia z zabezpieczenia społecznego o którym mowa w treści art.55 ust.1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe. Na system bowiem zabezpieczenia społecznego w Polsce składają się: system ubezpieczenia i zaopatrzenia społecznego, system ubezpieczenia zdrowotnego, świadczenia z tytułu bezrobocia oraz świadczenia rodzinne. Szczegółowe regulacje dotyczące poszczególnych obszarów zabezpieczenia społecz­nego określają odrębne ustawy. Świadczenia rodzinne udzielane są na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (vide: „ Zabezpieczenie społeczne w Polsce.”- informator wydany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Warszawa 2015).

Ponadto zwrócić uwagę należy na to, że zgodnie z treścią art. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych – świadczeniami tymi są:

1)zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego;

2) świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne;

3) zapomoga wypłacana przez gminy,

Ponad wszelką zatem wątpliwość wypłacany przez powoda M. G. (2) zasiłek pielęgnacyjny jest jednym ze świadczeń szeroko pojętego systemu zabezpieczenia społecznego, zatem przepis art.55 ustawy Prawo bankowe może stanowić podstawę dochodzonego pozwem w niniejszej sprawie roszczenia.

Nie można również zgodzić się z podniesionym w apelacji zarzutem naruszenia przepisów art.16 ust.1 i art.30 ust.6 i 7 ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez uwzględnienie żądania pozwu w postępowaniu cywilnym, podczas gdy – jak twierdził pozwany – należności te mogą być dochodzone wyłącznie w postępowaniu administracyjnym, bowiem:

- po pierwsze, przepisy owe regulują kwestię dochodzenia zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia od osoby której to świadczenie zostało wypłacone, natomiast przepis art.55 ustawy Prawo bankowe reguluje obowiązki banku dotyczące zwrotu świadczenia przysługującego osobie trzeciej, a którą to należność bank prowadzący na rzecz tej osoby rachunek przyjął w celu przekazania tej osobie. Przy czym z punktu widzenia obowiązku przewidzianego w przepisie art.55 ustawy Prawo bankowe - bez znaczenia pozostaje to, czy posiadacz rachunku był uprawniony do pobierania danego świadczenia, czy też nie.

- po drugie, w sierpniu i wrześniu 2014 roku, kiedy wpłynął na rachunek prowadzony przez pozwany Bank zasiłek pielęgnacyjny– przepisem regulującym kwestię zwrotu przez bank należności z tytułu wypłaconego zasiłku pielęgnacyjnego dla organu wypłacającego to świadczenie był przepis art.55 ustawy Prawo bankowe. Dopiero dodano do ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych przepis art. 30a, stanowiący odpowiednik przepisu art.55 ustawy Prawo bankowe. Przepis ten został dodany ustawą z dnia 24 lipca 2015 roku o zmianie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o świadczeniach rodzinnych ((Dz. U. z dnia 3 września 2015 r.) i wszedł w życie po upływie 14 dni od jego ogłoszenia.

Odnosząc się do trzech pozostałych zarzutów apelacji wskazać należy, że wbrew twierdzeniom pozwanego umowa rachunku bankowego i stałe zlecenia wygasają z chwilą śmierci posiadacza rachunku, na co wyraźnie wskazuje obecnie przepis art.59a ust 1 prawo bankowe – dodany przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 9 października 2015 r. (Dz.U.2015.1864) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 lipca 2016 r. który stanowi, że „ Umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z m.in. z dniem śmierci posiadacza rachunku…”. W ustępie 4 tego przepisu czytamy:

„ Jeżeli umowa uległa rozwiązaniu na podstawie ust. 1, uważa się ją za wiążącą do chwili wypłaty przez bank środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny, chyba że stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w umowie.”. Powyższe zapisy w ustawie Prawo bankowe zostały dodane już po zmaterializowaniu się obowiązku strony pozwanej do zwrotu dochodzonej pozwem należności, niemniej jednak celem tej regulacji było usankcjonowanie, potwierdzenie już i tak powszechnie stosowanej praktyki w zakresie oceny cywilnoprawnych skutków rozwiązania umowy wskutek zgonu klienta banku z uwzględnieniem specyfiki zobowiązania jakim jest umowa rachunku bankowego.

Wszelkie zatem „stałe zlecenia” (poza wyjątkami wskazanymi w ustawie) wygasają w dniu śmierci posiadacza rachunku bez względu na to, czy bank wie o śmierci, czy nie wie. Skoro więc stałe zlecenia posiadacza rachunku wygasły z dniem jego śmierci, nie można mówić o tym, że realizacja stałego zlecenia po śmierci posiadacza rachunku nastąpiła na rzecz „osób uprawnionych” w rozumieniu art.55 ust.3 ustawy Prawo bankowe, bo zlecenia już nie było. Nie można zatem mówić o naruszeniu przepisu art.725 k.c., bo po śmierci posiadacza rachunku wygasa stałe zlecenie.

Nie można też mówić o naruszeniu przepisu art. 845. k.c., gdyż w ogóle nie znajduje on zastosowania w niniejszej sprawie, bo przepis art.55 ustawy Prawo Bankowe jest w stosunku do niego lex specialis.

Nie można zdaniem Sądu Okręgowego mówić o naruszeniu przepisu art.233 k.p.c., bo:

- pozwany dobrowolnie sam wypłacił już powodowi część należności jaka mu pozostał na rachunku – i w ogóle nie kwestionował pierwotnie ani podstawy żądania, ani jego wysokości i charakteru,

- w pkt 4 odpowiedzi na pozew (k.21 akt) pełnomocnik pozwanego przyznaje wprost, że „pozwany z należytą starannością wykonał obowiązki, które zostały na niego nałożone w art.55 ust.1 pkt 2 i ust.3 Prawo bankowe,

- pozwany w ogóle nie kwestionował wcześniej tego, jakie świadczenie powód przelewał na rachunek bankowy, mimo że w pozwie wyraźnie było o tym mówione.

Mając na uwadze powyższe, wobec bezzasadności wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów na podstawie art.385 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art.391 § 1 k.p.c. w zw. z art.108 § 1 k.p.c. i art.98 k.p.c. Wysokość przyznanych powodowi kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej ustalono na podstawie § 10 ust.1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.).