Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SO del. Teresa Suchcicka

SA Sławomir Bagiński

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 lutego 2017 r. w B.

sprawy z odwołania J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 2 czerwca 2016 r. sygn. akt III U 208/16

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach instancji odwoławczej .

Sygn. akt III AUa 832/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12.02.2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. odmówił J. K. prawa do emerytury. Podobnie kolejną decyzją z dnia 08.04.2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. ponownie odmówił J. K. prawa do emerytury.

J. K. wniósł odwołania od obu decyzji, które zarejestrowano w Sądzie Okręgowym w Ostrołęce jako sprawy o sygn. akt III U 208/16 i III U 264/16, które następnie Sąd ten na mocy art. 219 k.p.c. połączył do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

W świetle uzasadnienia zaskarżonych decyzji oraz odpowiedzi na odwołanie organ rentowy odmawiając wnioskodawcy przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, o której mowa w art.184 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uznał ostatecznie, iż wnioskodawca nie posiada wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach oraz jest członkiem OFE.

Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2016r. Sąd Okręgowy w Ostrołęce odwołanie od obu decyzji oddalił. Sąd Okręgowy ustalił, iż w dniu 25.01.2016r. J. K. złożył w Oddziale ZUS wniosek o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Po rozpoznaniu tego wniosku ZUS odmówił mu prawa do tego świadczenia, uznając, że osiągnął wymagany wiek emerytalny 60 lat, lecz na dzień 01.01.1999r. nie legitymuje się on stażem pracy w wymiarze 25 lat, ani stażem pracy w szczególnych warunkach w rozmiarze 15 lat. ZUS uznał staż ogólny w rozmiarze 24 lata, 2 miesiące i 19 dni oraz nie uznał żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach. Nadto stwierdził, że J. K. jest członkiem OFE i nie złożył stosownego oświadczenia o przekazaniu środków na dochody budżetu państwa. Wobec powyższego ZUS wydał dnia 12.02.2016r. decyzję odmawiającą J. K. prawa do emerytury.

J. K. złożył odwołanie od tej decyzji i dołączył do niego nowe dokumenty. W oparciu o nie ZUS dokonał ponownej analizy i uznał, że J. K. ma staż ogólny wynoszący 26 lat, 2 miesiące i 11 dni. Nadto ZUS uznał okres zatrudnienia w szczególnych warunkach w rozmiarze 3 lata, 4 miesiące i 15 dni. Ponownie także stwierdził, że J. K. jest członkiem OFE i nie złożył stosownego oświadczenia o przekazaniu środków na dochody budżetu państwa. W konsekwencji ZUS wydał decyzję z dnia 08.04.2016r. ponownie odmawiającą J. K. prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy wskazał, iż J. K. urodził się dnia (...) Zatem podstawą ubiegania się przez niego o prawo do emerytury jest art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu (...) (tekst jedn. Dz. U. z 2015r., poz.748 ze zm.) w zw. z §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z tymi przepisami prawo do emerytury przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po 31.12.1948r., jeżeli:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

- nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego lub złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa,

- w dniu 01.01.1999r. udowodnił 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy przyjął, iż w przedmiotowej sprawie spór sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy odwołujący zgromadził 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz czy złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa. Sąd pierwszej instancji zaakcentował, iż warunki z art.184 ww. ustawy muszą być spełnione kumulatywnie. Dopiero bowiem łączne spełnienie tych warunków uprawnia do skorzystania z przywileju przejścia na emeryturę przed uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego. W niniejszej sprawie zdaniem Sądu bezsporne było, że J. K., który jest członkiem OFE, nie złożył wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa. Świadczy o tym brak zaznaczenia odpowiedniego pola we wniosku o emeryturę (pkt II ppkt 3 – k.2 a.e.). J. K. nie złożył takiego oświadczenia także w późniejszym terminie, choć w oparciu o treść decyzji z dnia 12.02.2016r. miał świadomość, że takie oświadczenie powinien złożyć, aby uzyskać prawo do emerytury.

Z zeznań J. K. wynika, że nie złożył stosownego oświadczenia, gdyż był przekonany, że niejako „automatycznie” jego składki przeszły do ZUS. Nie złożył bowiem w okresie od dnia 01.04.2014r. do dnia 31.07.2014r. oświadczenia o dalszym przekazywaniu jego składek do OFE. Tym samym jego składki miały być przekazywane do ZUS. W ocenie Sądu J. K. pozostawał w błędnym przekonaniu, że niezadeklarowanie dalszego przekazywania składek do OFE, jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia, o którym mowa w art.184 ww. ustawy.

Wprawdzie w okresie od dnia 01.04.2014r. do dnia 31.07.2014r. członkowie OFE mogli zdecydować, czy chcą, aby część ich składki emerytalnej trafiała do OFE, czy na indywidualne subkonto w ZUS, tj osoby, które chciały, aby część ich składki emerytalnej trafiała do OFE, musiały w tym okresie złożyć oświadczenie o dalszym przekazywaniu składki do OFE. Milczenie w tym zakresie oznaczało wolę przekazywania składek do ZUS. Deklaracja ta dotyczyła jednak tylko i wyłącznie przyszłych składek emerytalnych. Tymczasem skutkiem złożenia oświadczenia, o którym mowa w art.184 ww. ustawy, jest przekazanie przez OFE środków już zgromadzonych, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Przyjmując zatem, że J. K. nie złożył tak rozumianego wniosku o przekazanie składek z OFE na dochody budżetu państwa, Sąd nie badał już pozostałych przesłanek nabycia prawa do świadczenia , w szczególności legitymowania się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach na dzień 1.01.1999 r. uznając to za zbędne – lecz oddalił odwołanie na mocy art.477 ¹⁴§1 k.p.c.

Apelację od przedstawionego wyżej wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce złożył odwołujący, który podniósł, iż wolą jego było od początku przekazanie zarówno przyszłych jak i już zgromadzonych składek na dochody budżetu państwa. Podniósł też, iż pracownik z ZUS-u przyjmujący ten wniosek o emeryturę wyraźnie mu powiedział, że nie ma znaczenia to czy jakaś kratka we wniosku pozostała nie wypełniona, a jego wniosek przyjęto jako kompletny. Zdaniem skarżącego miał on prawo miał on pełne prawo pozostawać w przekonaniu, że dopełnił wszelkich formalności, ażeby jego wniosek został pozytywnie rozpatrzony.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i rozpoznanie jego wniosku o emeryturę.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelację należało uznać za zasadną .

W świetle apelacji skarżący manifestuje, iż jego wola co do zamiaru złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w OFE na rachunek Skarbu Państwa dotyczyła zarówno środków przyszłych jak i zgromadzonych. Prawdą jest, iż mogły istnieć pewne wątpliwości co do tego czy skarżący rzeczywiście taką wolę wyraził - wobec nie zaznaczenia żadnej z rubryk dotyczącej tej kwestii we wniosku w emeryturę - ale obciążanie przez Sąd Okręgowy skutkami niejasności w tym zakresie ubezpieczonego nie jest trafne. Przede wszystkim należało zauważyć, iż gospodarzem postępowania na etapie administracyjnym w przedmiocie prawa wnioskodawcy do emerytury był organ rentowy, na którym ciążyły w toku tego postępowania określone obowiązki, których realizacji zaniechał. Organ rentowy w świetle obu decyzji nie miał wątpliwości, że przedmiotem wniosku skarżącego złożonego w dniu 25 stycznia 2016r. było prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, bowiem pod kątem spełnienia przesłanek tego właśnie świadczenia wniosek ten rozpoznał. Jedną z przesłanek nabycia tego świadczenia jest jak wiadomo nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa ( art. 184 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. z 2015 r. poz. 748). Procedując zatem z takiego wniosku organ rentowy stosownie do §2 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe z dnia 11 października 2011 r. (Dz.U. Nr 237, poz. 1412) winień udzielić informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalania świadczenia. Organ rentowy tego obowiązku nie wykonał, a co więcej nadał bieg wnioskowi mimo istnienia braku uzasadniającego wezwanie wnioskodawcy do jego usunięcia. W świetle wniosku – punkt 3 (k. 2 akt rentowych) dotyczący właśnie przekazania środków z OFE za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa nie został wypełniony ( nie zaznaczono kwadratu ani przy słowie TAK ani przy słowie NIE .). W tej sytuacji zastosowanie winien znaleźć § 4 ust. 4 wspomnianego rozporządzenia, zgodnie z którym jeżeli we wniosku nie zamieszczono danych lub nie dołączono dokumentów, które są niezbędne do jego rozpatrzenia, organ rentowy wzywa zainteresowanego do uzupełnienia wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia otrzymania wezwania z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje wydanie decyzji o odmowie. Tymczasem wnioskowi nadano merytoryczny bieg odmawiając prawa do emerytury 2 decyzjami z uwagi na niespełnienie przesłanek jej nabycie tj. stażu ogólnego ( w pierwszej decyzji) i szczególnego oraz właśnie niezłożenia wniosku o przekazanie środków z OFE. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w świetle tego co powyżej nie można uznać za uzasadnione tego, by skutki niezachowania procedury przerzucić wyłącznie na skarżącego, a zaakceptowanie tego przez Sąd I instancji nie było właściwe i w istocie doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy – czyli do niezbadania materialnych podstaw roszczenia emerytalnego wnioskodawcy, przy przyjęciu, iż w toku postępowania wnioskodawca jednoznacznie zajął stanowisko w przedmiocie przekazania środków z OFE na dochody budżetu. Nie bez znaczenia jest też to, iż odesłanie wnioskodawcy do konieczności złożenia nowego wniosku emerytalnego w kontekście art. 129 ustawy emerytalnej dawałoby mu możliwość uzyskania prawa do tego świadczenia dopiero od miesiąca złożenia nowego wniosku, co nie jest do pogodzenia z interesem ubezpieczonego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy koniecznym stanie się zatem przeprowadzenie postępowania dowodowego, którego zaniechano wydając zaskarżony wyrok - nakierowanego przede wszystkim na ustalenie posiadania przez wnioskodawcę wymaganego okresu stażu ubezpieczeniowego ogólnego i szczególnego potrzebnego do nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Nie budzi wątpliwości, iż Sąd Okręgowy prawidłowo odwoływał się w zakresie katalogu przesłanek nabycia prawa do tej emerytury do art. 184 ustawy. Wypada zatem jedynie uzupełniająco w tym zakresie przypomnieć, iż w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego ( np. wyrok SN z dnia 13 lipca 2016 r. I UK 218/15) podkreśla się dość mocno branżowość wykazu A wskazującego rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Akcentuje się, iż przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości oraz ich przypisanie do oddzielnych działów i poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale gospodarki jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 16 czerwca 2009 r., I UK 20/09, LEX nr 515698 i I UK 24/09, LEX nr 518067; z 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638; z 14 marca 2013 r., I UK 547/12, OSNP 2014 nr 1, poz. 11). Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi (branży) gospodarki ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały przypisane w tym akcie prawnym ( por. wyroki Sądu Najwyższego: z 19 maja 2011 r., III UK 174/10, LEX nr 901652; z 6 lutego 2014 r., I UK 314/13, OSNP 2015 nr 5, poz. 66).

W sprawie powyższe uwagi mogą być o tyle istotne, iż praca kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych zatrudnionych wymieniono w wykazie A w dziale VIII dotyczącym transportu (tego działu gospodarki dotyczy bowiem w wykazie A dział VIII poz. 3), a nie w rolnictwie jak zdaje się mieć miejsce w przypadku wnioskodawcy. Wymaga zatem szczególnego rozważania to czy praca wnioskodawcy - mimo zatrudnienia w rolnictwie powinna być kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych tak jak w transporcie. Konieczne jest zatem poczynienie ustaleń wykazujących, czy stopień szkodliwości lub uciążliwości jego pracy jako kierowcy traktora w rolnictwie nie wykazuje żadnych istotnych różnic w stosunku do pracy kierowcy ciągnika w transporcie, rozumianym słownikowo jako zespół czynności związanych z przemieszczaniem osób i dóbr materialnych przy użyciu odpowiedniego pojazdu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14, LEX nr 1797093 oraz z 5 maja 2016 r., III UK 131/15, LEX nr 2057631).

W tym stanie rzecz Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak na wstępie.