Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy w IV Wydziale Karnym Odwoławczym w składzie:

przy udziale Julity Podlewskiej Prokuratora Prokuratury Okręgowej,

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2016 r.

sprawy Z. C.

syna W. i Z. z domu K.

urodzonego (...) w W. z art. 297 § 1 kk i art. 286 § 1 kk w związku z art. 11 § 2 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Wałbrzychu

z dnia 26 kwietnia 2016 r. sygnatura akt III K 407/15

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sygnatura akt IV Ka 479/16

UZASADNIENIE

Z. C. oskarżony został o to, że:

I.  w dniu 02 listopada 2009r w W., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim sporządzeniu umowy na zakup towarów o nr (...) zawartej na nazwisko kredytobiorcy S. P., poświadczającej nieprawdę co do faktu zwarcia takiej umowy z tym kredytobiorca i zawierające poświadczające nieprawd e oświadczenie o osiąganych przez wymienionego świadczeniu emerytalnym, mające istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, wprowadził w błąd uprawnionego przedstawiciela (...) Bank S.A. co do rzetelności przedłożonej umowy kredytowej oraz zamiaru spłaty zaciągniętego zobowiązania, doprowadzając (...) Bank S.A. z siedzibą w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 2412,06 zł, czym działał na szkodę wskazanego banku oraz S. P.,

to jest o czyn z art. 297§ 1 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 11§2 kk

II.  w dniu 03 grudnia 2009r. w W., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim sporządzeniu umowy na zakup towarów o nr (...) zawartej na nazwisko kredytobiorcy I. F., poświadczającej nieprawdę co do faktu zwarcia takiej umowy z tym kredytobiorcą i zawierające poświadczające nieprawdę oświadczenie o osiąganych przez wymienioną świadczeniach emerytalnych, mające istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, wprowadził w błąd uprawnionego przedstawiciela S. co do rzetelności przedłożonej umowy kredytowej oraz zamiaru spłaty zaciągniętego zobowiązania, doprowadzając S. z siedzibą w P. Oddział w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 2800,00 zł, czym dział na szkodę wskazanego banku oraz I. F.,

to jest o czyn z art. 297§1 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 11§2 kk

III.  w dniu 10 grudnia 2009r. w W., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim sporządzeniu umowy na zakup towarów o nr (...) zawartej na nazwisko kredytobiorcy M. B., poświadczającej nieprawdę co do faktu zawarcia takiej umowy z tym kredytobiorcą i zawierające poświadczające nieprawdę oświadczenie o osiąganych przez wymienioną dochodach, mające istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, wprowadził w błąd uprawnionego przedstawiciela S. co do rzetelności przedłożonej umowy kredytowej oraz zamiaru spłaty zaciągnie tego zobowiązania, doprowadzając S.z siedzibą w P. Oddział w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3136,00 zł, czym działał na szkodę wskazanego banku oraz M. B.,

to jest o czyn z art. 297§1 kk i art. 286§1 kk w zw. z art. 11§2 kk

IV.  w dniu 19 stycznia 2010 r. w W., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim sporządzeniu umowy na zakup towarów o nr (...) zawartej na nazwisko kredytobiorcy S. P. (1), poświadczającej nieprawdę co do faktu zawarcia takiej umowy z tym kredytobiorcą i zawierające poświadczające nieprawdę oświadczenie o osiąganych przez wymienionego dochodach, mające istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, wprowadził w błąd uprawnionego przedstawiciela S. co do rzetelności przedłożonej umowy kredytowej oraz zamiaru spłaty zaciągniętego zobowiązania, doprowadzając S. z siedzibą w P. Oddział w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3068,80 zł. czym działał na szkodę wskazanego banku oraz S. P. (1)

to jest o czyn z art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

V.  w ^: dniu 11 maja 2010 r. w W., woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim sporządzeniu umowy na zakup towarów o nr (...) zawartej na nazwisko kredytobiorcy A. S., poświadczającej nieprawdę co do faktu zawarcia takiej umowy z tym kredytobiorcą i zawierające poświadczające nieprawdę oświadczenie o osiąganych przez wymienionego świadczeniu emerytalnym, mające istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, wprowadził w błąd uprawnionego przedstawiciela (...) Banku S.A. co do rzetelności przedłożonej umowy kredytowej oraz zamiaru spłaty zaciągniętego zobowiązania, doprowadzając (...) Bank S.A. z siedzibą w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3614.75 zł. czym działał na szkodę wskazanego banku oraz A. S.,

to jest o czyn z art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2016r. Sąd Rejonowy w Wałbrzychu, w sprawie o sygn. akt III K 407/15 oskarżonego Z. C. uznał za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów opisanych w pkt od I do V części wstępnej wyroku, to jest występków z art. 297§1 kk w zw. z art.286§1 kk w zw. z art. 11§2 kk i za czyny te, przy przyjęciu, iż stanowią ciąg przestępstw z art. 91§1 kk na podstawie art. 286§1kk w zw. z art. 11§3 kk w zw. z art. 91§1 kk wymierzył mu karę roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności, a na podstawie art. 69§1i 2 kk oraz art. 70§1 pkt 1 kk w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 20.02.2015r. o zmianie ustawy kodeks karny oraz niektórych innych ustaw zawiesił warunkowo wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności tytułem próby na okres lat 4 (czterech ). Na podstawie art. 72§2 kk w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego (...) Bank S A z siedzibą w W. kwoty 6026, 81 (sześć tysięcy dwadzieścia sześć złotych i 81/100) złotych zaś na rzecz S. z siedzibą w P. Oddział w W. kwoty 5629, 38 (pięć tysięcy sześćset dwadzieścia dziewięć złotych i 38/100) złotych w terminie 3 (trzech) lat od dnia uprawomocnienia się wyroku. Nadto zwolnił oskarżonego od wydatków poniesionych przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia postępowania zaliczając je na rachunek tegoż Skarbu Państwa i nie wymierzył mu opłaty.

Z rozstrzygnięciem tym nie pogodził się oskarżony Z. C., który za pośrednictwem swego obrońcy zaskarżył wyrok w całości na swoją korzyść zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności treści art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, dowolną i jednostronną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, przede wszystkim poprzez uznanie, że oskarżony wprowadził w błąd pokrzywdzonych przedkładając wypełnione umowy kredytowe, w sytuacji, kiedy nie miał on świadomości nieprawidłowości tych danych,

2. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 5 § 2 k.p.k., przez rozstrzygnięcie nasuwających się wątpliwości na niekorzyść oskarżonego przez przyjęcie, że oskarżeni mieli świadomość o nieprawidłowościach w przekazywanych im do wypełnienia danych osób bądź o danych już uzupełnionych na blankietach umów,

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. treści art. 72 § 2 k.k. poprzez zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody na rzecz (...) Banku SA w W. oraz S. w W. w sytuacji, gdy kwoty uzyskane przez oskarżonego od Banku były należnościami za faktycznie sprzedany towar, co wskazuje wprost Sąd I Instancji i instytucje te stosowną zapłatę już otrzymały.

Wskazując na powyższe, wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia, poprzez uniewinnienie oskarżonego Z. C. od wszystkich czynów opisanych w akcie oskarżenia oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd odwoławczy zaważył, co następuje:

Jakkolwiek zarzut naruszenia art. 72 §2 k.k. podniesiony w apelacji, już w tym momencie można uznać za wręcz oczywiście chybiony, to jednakże wniesienie tego środka odwoławczego i podniesiony zarzut naruszenia art. 7 k.p.k. musiał skutkować uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Apelującej nie można odmówić racji w tym zakresie, w jakim kwestionuje prawidłowość ustaleń sądu meriti, a przede wszystkim ocenę depozycji M. K..

W pierwszej kolejności zauważyć trzeba, że jakkolwiek większość osób, których dane wykorzystano do zawarciu umów kredytowych to byli klienci czy to firmy PHU (...), czy PHU (...) oraz PHU (...), to jednakże nie była nią I. F.. Znamienne przy tym jest i to, że adres do korespondencji w przypadku umowy zawartej z wykorzystaniem danych tej pokrzywdzonej to adres zamieszkania M. K.. Mężczyzna ten był przesłuchiwany na powyższe okoliczności zarówno jako świadek, jak i podejrzany (obecnie jest on osoba prawomocnie skazaną /k.1088 -1091/, nie ma zatem przeszkód, by odczytać zarówno jego zeznania, jak i wyjaśnienia). Nie tylko nie negował swego sprawstwa, ale i przedstawił okoliczności posłużenia się danymi członków swojej rodziny. Z akt sprawy wynika bowiem, że J. F., mąż I. F., to brat matki M. K.. Znamienne jest i to, że kredyty zaciągnięte na małżonków F. były częściowo spłacane. Na temat tej kwestii relacjonował M. K. (k. 52v, 182, 467), jak też A. F., która rozmawiała zarówno z mężczyzną jak i jego matką (k. 18v). Niemniej kwestia ta pozostała w ogóle poza uwagą sądu orzekającego, choć dokonując ustaleń faktycznych, dostrzegł iż kredyt ten był częściowo spłacany. Nie przesłuchał świadka M. K. na powyższe okoliczności, poprzestając na przyjęciu za wiarygodne ostatnich jego zeznań, w których swemu sprawstwu i udziałowi w ogóle zaprzeczał. Z protokołu przesłuchania M. K. wynika wprost, że to on miał zawrzeć umowę nr (...) z dnia 3.12.2009r., doprecyzowując, że to nie on wypisał umowę i podpisał się za I. F. (k. 466). W tej sytuacji poprzestanie na odczytaniu powyższych depozycji i przyjęciu za podstawę ustaleń wyjaśnień, w których pomówił Z. C., nie negując przy tym wiarygodność swych poprzednich wyjaśnień (np. tych z k. 464 – 468), zaaprobowane być nie może. Relacje tego świadka muszą być poddane wnikliwej ocenie, po to, by możliwe było ustalenie czy Z. C. istotnie o wszystkich działaniach M. K. wiedział, czy może polegało na prawdzie to co pierwotnie mówił świadek, że np. o fikcyjności umowy zawartej z I. F. jego pracodawca nie wiedział.

W tej sytuacji rzeczą pierwszorzędną było wnikliwe przenalizowanie zeznań i wyjaśnień M. K., który – wydaje się być – kluczową postacią całego procederu, a który wraz z upływem czasu, w toku kolejnych przesłuchań zmieniał relację i co i raz umniejszał swój udział, by w końcu go zanegować. Z jego wyjaśnień wynika m.in. to, że dysponował drukami umów kredytowych podbitych pieczęcią firmową i podpisanych in blanco przez Z. C.. Przyznał, że część umów podpisana została przy wykorzystaniu danych z zeszytu, którym dysponował, które telefoniczne weryfikował oskarżony i oddzwaniał do M. K. informując czy kredyt zostanie przyznany i czy można umowę podpisać. Wskazał przy tym, że nigdy sam nie wypełniał umów („bo ma niewyraźne pismo” – k. 465) i „za kredytobiorców podpisywały się przypadkowe osoby”, pomawiając przy tym swego znajomego o to, że przywoził mu takie wypełnione już umowy i on następnie „autoryzował, sprawdzał poprzez C. czy ta osoba dostanie kredyt”. Opisując dalszą procedurę, wyjaśnił, że pieniądze przelewane były na konto C., który wypłacał mu je „po wcześniejszym potrąceniu kwoty za wynajem samochodu (…) średnio 360 zł” (k. 466). Wskazuje przy tym sąd odwoławczy, że M. K. pomówił o udział w procederze wyłudzania kredytów na nazwiska osób widniejących w zeszycie, który u niego zabezpieczono, A. C. ( (...)), który co wynika z ustaleń Policji zmarł 04.06.2009r. (k. 553i 572). I tę kwestię sąd pominął, choć może mieć znaczenie dla oceny wiarygodności świadka.

Tymczasem sąd a quo, dokonując ustaleń, przedstawił jedynie pobieżnie mechanizm zawierania umów kredytowych przez „podmioty gospodarcze”, wykorzystując dane osobowe bez zgody i wiedzy osób wskazanych jako kredytobiorcy i fałszując ich podpisy (k. 1209 – 1210). Jedynym konkretnym ustaleniem, wskazującym na udział Z. C. jest stwierdzeniem że „z ramienia podmiotów gospodarczych PHU (...) i PHU (...) – handel węglem i koksem – P. K. umowy podpisywali m.in. Z. C. i M. K.” (k. 1210). Okolicznościom tym oskarżony nigdy nie przeczył. Niemniej zauważyć należy, że dla odpowiedzialności karnej za czyn z art. 286§1 k.k. i 297§1 k.k. niezbędne jest wykazanie, że sprawca świadomie podejmował działania sprawcze, nakierunkowane na określony cel, należą bowiem do tzw. przestępstw kierunkowych, co oznacza, że mogą być popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim (vide np. wyrok SN z dnia 15.10.2013r., III KK 184/12, OSNKW 2014/2/15, wyrok SN z dnia 10.08,2016r., IIIKK 113/16, LEX nr 2122487). Kiedy nadto uwzględni się, że dla bytu art. 286 § 1 k.k. wymagane jest by wykazać, że sprawca obejmuje swą świadomością i zamiarem bezpośrednim (kierunkowym) nie tylko to, że wprowadza w błąd inną osobę (względnie wyzyskuje błąd), ale także i to, że doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem - i jednocześnie - chce wypełnienia tych znamion, to wyżej wskazane ustalenia sądu meriti kwestii tych w ogóle nie dotyczą. Nie można przy tym nie dostrzec i tego, że sąd orzekający w istocie bazował na tym, co ustalił w sprawie III K 709/13, nie dostrzegając, że w niniejszej sprawie materiał dowodowy może nie być tożsamy (k. 1215 i 1218), tym bardziej, że dotyczy innych czynów. Odwoływanie się do stanowiska Sądu Okręgowego w Świdnicy wspartego orzecznictwem Sądu Najwyższego (k. 1219) nie może zastąpić prawidłowych ustaleń w konkretnej sprawie, jak też wskazania wniosków, które będą miały oparcie w materiale dowodowym, którym sąd dysponował.

W niniejszej sprawie sąd orzekający ustaleń faktycznych mógł dokonać jedynie w oparciu o wyjaśnienia Z. C., relacje (zarówno wyjaśnienia jak i zeznania) M. K. oraz relacje osób, których dane wykorzystane zostały do zawarcia umów kredytowych, jak tez W. C. czy P. K. oraz przedstawicieli instytucji udzielających kredytów. M. G. skorzystała z prawa do odmowy zeznań, zatem jej zeznań z postępowania przygotowawczego wykorzystać nie można.

To na podstawie powyższego materiału dowodowego mógł sąd a quo rekonstruować stan faktyczny w sprawie, a przede wszystkim ustalić czym kierował się Z. C. w swoich działaniach, czy był świadomy tego, co miał robić M. K. i w jaki sposób wykorzystywał przekazane mu druki umów kredytowych z pieczęciami i podpisami oskarżonego. Winien był sąd ocenić czy ten materiał dowodowy pozwala stwierdzić, że obejmował swą świadomością (zamiar bezpośredni) to, że współdziała z M. K. w realizacji przestępstwa oszustwa, czy może jedynie w zakresie tego, że przedłoży kredytodawcom sfałszowane bądź poświadczające nieprawdę, i w jakim zakresie umowy kredytowe. Wbrew bowiem twierdzeniom sądu I instancji materiał dowodowy, którym dysponował, nie jest jednoznaczny i teza, że „sprawstwo i wina oskarżonego (…) nie może budzić żadnych wątpliwości” (k. 1216) nie jest poparta przekonywującymi argumentami. Samo odstępstwo od zasad określonych przez udzielające kredytów instytucje nie świadczy o tym, że oskarżony działał w zamiarze wprowadzenia ich w błąd i doprowadzenia w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Czym innym są bowiem te działania, a czym innym poświadczenie nieprawdy (tj. potwierdzenie, że osobiście dokonał weryfikacji danych kredytobiorcy i jego tożsamości) i następnie posłużenie się takim dokumentem, tj. przedłożenie kredytodawcy. Te ostatnie działania stanowią li tylko o realizacji znamion czynu z art. 297§1 k.k. i nie zależą od skutku.

Nie przesądzając zatem o ostatecznym wyniku ponownej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, w tym zwłaszcza po ponownym przesłuchaniu M. K. (zasadny wydaje się być tu udział biegłego psychologa), A. F., jak też pracowników instytucji udzielających kredyty na okoliczność tego, czy dane kredytobiorców były weryfikowane (choćby wstępnie) telefonicznie, możliwe będzie dokonanie oceny wyjaśnień Z. C. pod kątem tego, co obejmował swą świadomością i w jakim celu działał.

Z tych tez względów zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu.