Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA - Jerzy Leder

Sędziowie: SA - Marek Motuk

SO (del.) - Anna Bator-Ciesielska (spr.)

Protokolant: - st. sekr. sądowy Małgorzata Reingruber

przy udziale Prokuratora Gabrieli Marczyńskiej-Tomala oraz oskarżyciela posiłkowego I. N.

po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2017 r.

sprawy M. L. ur. (...) w W.

s. J. i K. z domu S.

oskarżonego o czyn z art. 284 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 273 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.

na skutek apelacji, wniesionej przez oskarżyciela publicznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 10 października 2016 r. sygn. akt XVIII K 158/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  w pkt 1 w opisie czynu przypisanego oskarżonemu M. L. wprowadza ustalenie, że oskarżony „przywłaszczył mienie 12.01.2008 r.” i „zbył nieruchomość M. T. w dniu 21.03.2008 r.”;

2.  uzupełnia pkt 2 wyroku wskazując za podstawę prawną rozstrzygnięcia w nim zawartego: „ art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 46 § 1 k.k. i art. 73 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r.”;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  zwalnia oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych w sprawie, obciążając nimi Skarb Państwa i zasądza od oskarżonego na rzecz oskarżycielki posiłkowej I. N. kwotę 738 ( siedemset trzydzieści osiem) zł obejmującą 23 % VAT, tytułem zwrotu poniesionych wydatków przed sądem odwoławczym;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. G. Ż. kwotę 738 ( siedemset trzydzieści osiem) zł obejmującą 23 % VAT, z tytułu zwrotu kosztów obrony z urzędu M. L. w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

M. L. w akcie oskarżenia wniesionym przez oskarżyciela publicznego został oskarżony o popełnienie czynu polegającego na tym, że w dniu 28 grudnia 2007r. w W. przywłaszczył mienie w postaci mieszkania przy ul. (...) o wartości 380 tys. złotych należące do I. N. w ten sposób, że używając postanowienia Sądu uzyskanego na podstawie fałszywych danych dotyczących osoby spadkobiercy po K. L. oraz na podstawie fałszywego zapewnienia, iż jest właścicielem nieruchomości zbył ją M. T. za kwotę 200.000 złotych, czym działał na szkodę I. N., tj. o czyn z art. 284§1 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zw. z art. 11§2 k.k. i w zw. z art.31§2 k.k.

Sąd Okręgowy w Warszawie, wyrokiem z dnia 10 października 2016 r.:

w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia uznał oskarżonego M. L. za winnego tego, że działając wspólnie i w porozumieniu co najmniej z dwoma mężczyznami o ustalonych personaliach, w dniu 28 grudnia 2007r. w W., przywłaszczył mienie znacznej wartości w postaci prawa własności mieszkania przy ul. (...) o wartości bliżej nieustalonej, pomiędzy 356 tys. a 446 tys. złotych, należące do I. N.. w ten sposób, że używając postanowienia Sądu uzyskanego na podstawie fałszywych danych dotyczących osoby spadkobiercy po K. L. oraz na podstawie fałszywego zapewnienia, iż jest właścicielem nieruchomości zbył ją M. T. za kwotę 200.000 złotych, czym działał na szkodę I. N., mając w czasie popełnienia przestępstwa znacznie ograniczoną zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem i przyjął, że czyn ten wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 284§1 k.k. w zw. z art. 294§1 k.k. w zb. z 273 k.k. w zw. z art. 11§2 k.k. i w zw. z art. 31§2 k.k. i za to na podstawie art. 294§1 k.k. w zw. z art. 11§3 k.k. wymierzył oskarżonemu karę 1( jednego) roku pozbawienia wolności.

Sąd orzekł nadto w pkt 2 wyroku, że w oparciu o art. 69§1 i 2 k.k. oraz art. 70§1 k.k. przy zastosowaniu art. 72§2 k.k. oraz art. 73§1 k.k. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesza oskarżonemu na okres 3 ( trzech) lat próby, zobowiązał oskarżonego w okresie próby do naprawienia w części szkody wyrządzonej przestępstwem w kwocie 200.000 zł ( dwieście tysięcy złotych) oraz oddał go w tym okresie pod dozór kuratora sądowego.

Zwolniono oskarżonego od zapłaty kosztów sądowych, przejmując wydatki na rachunek Skarbu Państwa i zasądzono od oskarżonego na rzecz oskarżycielki posiłkowej I. N. kwotę 3.480 zł ( trzy tysiące czterysta osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu poniesionych przez nią wydatków w związku z ustanowieniem pełnomocnika.

Zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz adw. G. Ż., Kancelaria Adwokacka w W., ul. (...), (...)-(...) W. kwotę 2.804, 40 zł ( dwa tysiące osiemset cztery złote 40/100) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu w postępowaniu przygotowawczym i sądowym.

Apelację od wyroku wniósł oskarżyciel publiczny.

Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonego.

Na podstawie art. 427 § 2 k.p.k. i art. 438 § 1 k.p.k. wyrokowi zarzucił obrazę przepisów prawa karnego materialnego tj. art. 72 §1 k.k. polegającą na braku orzeczenia obowiązku wynikającego z tego przepisu, w sytuacji, gdy przepis ten kategorycznie obliguje sąd do orzeczenia któregoś z obowiązków, przy zastosowaniu zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.

Podnosząc ten zarzut oskarżyciel wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie obowiązku wynikającego z art. 72 § 1 pkt 2 k.k., tj. zobowiązanie oskarżonego M. L. do przeproszenia pokrzywdzonego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja prokuratora jest zasadna jedynie o tyle, że dokonana przez Sąd Apelacyjny kontrola odwoławcza skutkowała zmianą wskazanej przez Sąd I instancji podstawy prawnej rozstrzygnięć zawartych w pkt II zaskarżonego wyroku poprzez uzupełnienie w tym zakresie orzeczenia sądu a quo o art. 4 § 1 k.k.

Na wstępie stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy rozstrzygał w sprawie w oparciu o prawidłowo zebrany materiał dowodowy, który z poszanowaniem reguł procesu karnego ujawnił w toku rozprawy. Zgromadzone dowody sąd ocenił z uwzględnieniem wskazań wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego, a w następstwie tak dokonanej oceny ustalił stan faktyczny, który wymagał jedynie korekty w zakresie doprecyzowania daty przywłaszczenia mienia i daty rozporządzenia mieniem. W uzasadnieniu wyroku, sąd pierwszej instancji odniósł się do całokształtu materiału dowodowego sprawy wskazując, które dowody, ewentualnie w jakiej części, uznał za wiarygodne, a którym atrybutu takiego odmówił.

Sąd Apelacyjny, odwołując się do stanowiska Sądu Najwyższego, który wskazuje, że w przypadku przywłaszczenia, sprawca w chwili czynu winien już legalnie posiadać określoną rzecz (wyr. SN z 17.7.1978 r., Rw 258/78, OSNKW 1978, Nr 10, poz. 109) uznał, że oskarżony w chwili składania fałszywego zapewnienia spadkowego przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Mokotowa w Warszawie, tj. w dniu 27 grudnia 2007 r., nie zyskał jeszcze uprawnienia do rozporządzenia przedmiotowym prawem majątkowym. Stanowisko to jest logiczną konsekwencją zasady n emo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. Powyższa argumentacja prowadzi do ustalenia, że oskarżony przedmiotowe uprawnienie nabył dopiero z datą uprawomocnienia się postanowienia Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, a więc w dniu 12.01.2008 r. ( vide k. 20 akt sprawy).

Jako, że przywłaszczenie jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem jest, jak w tej sprawie, utrata prawa majątkowego przez pokrzywdzonego i następuje z chwilą, gdy oskarżony rozporządził posiadanym cudzym prawem majątkowym jak własnym, Sąd Apelacyjny uznał także za konieczne wskazanie w opisie czynu przypisanego, daty zbycia przedmiotowego mieszkania, precyzując, że nastąpiło ono w dniu 23.03.2008 r. ( Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 222-316. Tom II, 2010 r., wyd. 4 pod red. Wąsek – Legalis).

Rozpatrując zarzut oskarżyciela publicznego dotyczący obrazy art. 72 § 1 k.k. sformułowany w oparciu treść tej normy prawnej w brzmieniu obowiązującym od dnia 01.07.2015 r. ( zdanie wstępne w brzmieniu ustalonym przez ustawę z 20.02.2015 r.( Dz.U.poz.396) Sąd Apelacyjny, zważywszy na datę popełnienia czynu przypisanego oskarżonemu, był zobligowany do rozstrzygnięcia, którą ustawę należy zastosować wobec oskarżonego w aspekcie art. 4 § 1 k.k.

Zgodnie zaś z normą art. 4 § 1 k.k., jeżeli w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia przestępstwa, regułą jest stosowanie ustawy nowej, chyba że obowiązująca poprzednio jest względniejsza dla sprawcy, to wówczas należy stosować tę poprzednią ustawę.

Zasada stosowania ustawy względniejszej jest w Polsce zasadą Kodeksu karnego, nie nadano jej natomiast rangi konstytucyjnej. W Konstytucji RP z 1997 r. znalazł się przepis wprowadzający do niej zasadę lex poenalis retro non agit (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), nie wprowadzono jednak do Konstytucji RP nakazu stosowania ustawy względniejszej. Konstytucja zatem zakazuje stosowania ustawy surowszej wydanej już po popełnieniu czynu zabronionego, nie nakazuje natomiast stosowania ustawy względniejszej.

Standard stosowania ustawy względniejszej przewidziany jest także w ratyfikowanym przez Polskę Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 – zał.), którego art. 15 w ust. 1, ustanawiając maksymę: nie ma przestępstwa bez ustawy obowiązującej w chwili jego popełnienia oraz zakaz zastosowania kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa ( lex severior retro non agit), stanowi też, że "jeżeli po popełnieniu przestępstwa zostanie przez ustawę za takie przestępstwo ustanowiona kara łagodniejsza, to przestępca będzie miał prawo z tego skorzystać".

Dokonując analizy stanu prawnego obowiązującego od daty popełnienia czynu do chwili orzekania należało poddać uprzedniej wszechstronnej ocenie całokształt konsekwencji wynikających z zastosowania konkurujących ze sobą ustaw. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9.10.2008 r. (WA 40/08, Prok. i Pr. 2009, Nr 3, poz. 1), rozważając problem względności ustaw nie należy poprzestawać wyłącznie na porównaniu ustawy nowej z ustawą obowiązującą w dacie popełnienia przestępstwa, lecz należy brać pod uwagę wszystkie zmiany stanu prawnego zaistniałe między datą popełnienia przestępstwa, a datą orzekania tak, by zgodnie z regułą opisaną w art. 4 § 1 KK doszło do oceny zachowania sprawcy przez pryzmat przepisów dlań najkorzystniejszych.

Po przeprowadzeniu powyższej oceny, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że przepisy kodeksu karnego obowiązujące przed 01.07.2015 r. są względniejsze dla oskarżonego, a zatem winny mieć zastosowanie w tej sprawie.

Treść normatywna art. 72 § 1 k.k. w formule obowiązującej do dnia 30.06.2015 r. implikowała to, że Sąd, przy stosowaniu wobec oskarżonego instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, fakultatywnie decydował o dodatkowych obowiązkach na niego nakładanych.

W świetle powyższego stwierdzić należy, że przy posłużeniu się normą art. 4 § 1 k.k. wniosek sformułowany przez oskarżyciela o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie obowiązku wynikającego z art. 72 § 1 pkt 2 k.k., tj. zobowiązanie oskarżonego M. L. do przeproszenia pokrzywdzonego, stał się bezpodstawny.

Kolejnym następstwem skorzystania z normy art. 4 § 1 k.k. była zmiana podstawy prawnej obowiązku naprawienia szkody z art. na art. 46 § 1 k.k. Przyjęcie tej konstrukcji wynikało przede wszystkim z faktu złożenia w stosownym terminie wniosku w tym trybie przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej ( vide : k. 433 akt sprawy) i odniosło pozytywny skutek dla pokrzywdzonej, która już z chwilą uprawomocnienia wyroku zyskała tytuł wykonawczy do dochodzenia swoich roszczeń.

W pozostałym zakresie zaskarżone orzeczenie zostało utrzymane w mocy.

Orzeczenie z punktu IV wyroku o kosztach zastępstwa adwokackiego za obronę z urzędu oskarżonego M. L. nastąpiło na podstawie art. 29 Prawa o adwokaturze, a nadto na podstawie § 2 pkt 1 i 2, §4 ust. 1 i 3 oraz § 17 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016.1714), zaś orzeczenie o kosztach związanych z reprezentacją oskarżycielki posiłkowej wynika z art. 627 k.p.k. oraz §4 ust. 1 i 3 oraz § 17 ust. 1 pkt 5 i ust.7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016.1714).

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w konkluzji wyroku, rozstrzygnięcie z pkt III o kosztach sądowych za postępowanie odwoławcze nastąpiło na podstawie art. 624 §1 k.p.k. ( tu Sąd Apelacyjny miał na względzie sytuację materialną oskarżonego).