Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Apelacja obrońcy oskarżonej I. S. (1) okazała się zasadna tylko w części. W wyniku jej wniesienia zaistniały podstawy do zmiany zaskarżonego wyroku, aczkolwiek nie w takim zakresie, jakiego oczekiwała skarżąca.

Wbrew twierdzeniom zawartym w apelacji, Sąd Rejonowy nie popełnił błędu kwalifikując przypisany oskarżonej M. S. czyn z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k.

Nie może bowiem ulegać wątpliwości, że oskarżona działała w celu uzyskania dla siebie, od instytucji dysponującej środkami publicznymi, dotacji, przedkładając sfałszowane dokumenty, dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, a jednocześnie wprowadzając w ten sposób w błąd Powiatowy Urząd Pracy w T., uzyskała przez to nienależną dotację w kwocie 57.000 złotych.

Jak trafnie podnosi się w orzecznictwie i doktrynie, przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. jest przestępstwem formalnym z narażenia na niebezpieczeństwo abstrakcyjne. Jego dokonanie następuje niezależnie od tego, czy doszło do udzielenia świadczenia, o które ubiegał się sprawca, a także od tego, czy mający go udzielić został wprowadzony w błąd i czy w ogóle zapoznał się z treścią przedkładanego przez sprawcę dokumentu lub oświadczenia. Jeśli jednak sprawca, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził podmiot określony w art. 297 § 1 k.k. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, to jego czyn wypełnia ponadto znamiona oszustwa z art. 286 § 1 k.k. w zbiegu kumulatywnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3.03.2008 r., II KK 297/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 516; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.10.2006 r., WA 28/06, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 1964; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24.06.2013 r., II AKA 188/13, Legalis; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26.07.2000 r., II AKA 93/00, Prok. i Pr. 2002, Nr 1, poz. 24; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28.01.2014 r., II AKA 421/13, Legalis; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 18.06.2002 r., II AKA 343/01, OSA 2003, Nr 2, poz. 7; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14.12.2012 r., II AKA 324/12, KZS 2013, Nr 5, poz. 59; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23.08.2012 r., II AKA 154/12, Legalis; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.04.2013 r., II AKA 96/13, Prok. i Pr. 2014, Nr 2, poz. 38; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 25.06.2015 r., II AKA 150/15, LEX; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 2.12.2015 r., II AKA 373/15, LEX; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27.11.2012 r., II AKA 245/12, Legalis; R. Zawłocki, w: Królikowski, Zawłocki [red.], Kodeks karny. Część szczególna, t. II, s. 755; A. Grześkowiak, K. Wiak [red.], Kodeks karny. Komentarz. teza 16 do art. 297 k.k., Wyd. 4, Warszawa 2017, Legalis).

Skarżąca powołując się w apelacji na pogląd zawarty w komentarzu pod red. Andrzeja Zolla nie zauważa, że w istocie pogląd ten nie pozostaje w sprzeczności z przyjętą przez Sąd meriti kwalifikacją prawną. Cytowany w apelacji autor nie wyklucza przecież możliwości kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu, łącznie z art. 297 § 1 k.k. i z art. 286 § 1 k.k., co jest zresztą zgodne z wykształconą linią orzecznictwa, której przykłady powołano wyżej. Nie jest poza tym tak, że w przedmiotowej sprawie działanie oskarżonej I. S. (1) ograniczyło się tylko i wyłącznie do przedłożenia w Powiatowym Urzędzie Pracy w T. sfałszowanych dokumentów. Działanie to było dużo szersze, gdyż już w dniu 19.02.2013 roku oskarżona złożyła wniosek o refundację kosztów utworzenia stanowisk pracy dla skierowanego przez Powiatowy Urząd Pracy w T. bezrobotnego, a w dniu 18.03.2013 roku zawarła umowę (...), o refundację ze środków Funduszu Pracy kosztów poniesionych na wyposażenie stanowisk pracy, w myśl której zobowiązana była do zakupu, rozliczenia i udokumentowania wskazanego w umowie wyposażenia. Wreszcie, w dniu 6.05.2013 roku oskarżona złożyła wniosek o zwrot 57.000 złotych, w związku z zawartą umową (...), pomimo, że w rzeczywistości nie dokonała zakupu zadeklarowanego wyposażenia, lecz pozyskała je z leasingu.

Nie może więc budzić zastrzeżeń kumulatywne zakwalifikowanie zachowania oskarżonej I. S. (1) łącznie z występkiem oszustwa, przewidzianym w art. 286 § 1 k.k. Istotą jej czynu było bowiem osiągnięcie nienależnej korzyści majątkowej, poprzez doprowadzenie Powiatowego Urzędu Pracy w T. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Za takowe rozporządzenie uznać należy udzielenie oskarżonej dotacji w sytuacji, gdy oskarżona, poprzez niezakupienie wyposażenia utworzonych stanowisk pracy, nie spełniła warunków umowy refundacyjnej 26/13, a więc udzielenie jej wsparcia finansowego, odbyło się niezgodnie z obowiązującymi przepisami, regulującymi możliwość przyznania takiego dofinansowania. Tak więc, oskarżona jednym czynem, dopuściła się przestępstwa formalnego z narażenia, którego dokonanie nastąpiło z chwilą złożenia fałszywych faktur zakupu i fałszywego przelewu, a jednocześnie, składając wniosek o zwrot 57.000 złotych, pomimo że w rzeczywistości nie dokonała zakupu wyposażania na taką kwotę, poprzez wprowadzenie w błąd pracowników Powiatowego Urzędu Pracy, podjęła działanie zmierzające do osiągnięcia korzyści majątkowej i w efekcie korzyść taką osiągnęła, doprowadzając ww. podmiot do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Kwalifikację kumulatywną uzasadniało więc to, że zbiory ustawowych znamion występków z art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. (a także – w sposób oczywisty niekwestionowanego – art. 270 § 1 k.k.) wzajemnie się ,,krzyżowały”. W efekcie doszło do sytuacji przewidzianej w art. 11 § 2 k.k., gdyż czyn oskarżonej wyczerpywał znamiona określone w trzech przepisach ustawy karnej, co uzasadniało skazanie za jedno przestępstwo, na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Ponieważ kwalifikacja prawna czynu przypisanego oskarżonej z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. okazała się w pełni trafna, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania wobec oskarżonej I. S. (1) nie mógł zostać uwzględniony z przyczyny zasadniczej. Przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. zagrożone jest bowiem karą do 8 lat pozbawienia wolności, a więc z uwagi na wysokość ustawowego zagrożenia (art. 66 § 2 k.k.), nie mogła tu znaleźć zastosowania instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Gdyby nawet nie było formalnej przeszkody prawnej do zastosowania wobec oskarżonej I. S. (1) ww. środka probacyjnego, to i tak stopień społecznej szkodliwości popełnionego przez nią przestępstwa wykluczałby tego rodzaju rozstrzygnięcie. Wprawdzie istnieją okoliczności łagodzące zachowanie oskarżonej, to jednak sposób działania oskarżonej i uzyskanie prawnie nienależnej dotacji w znacznej wysokości, i tak nie pozwalałyby na uznanie, że stopień społecznej szkodliwości przypisanego jej czynu był społeczne szkodliwy w stopniu jedynie nieznacznym. Sąd Okręgowy rozumie, że oskarżona znajdowała się w ciężkiej sytuacji życiowej i bardzo liczyła na otwarcie sklepu, lecz nie może to przecież usprawiedliwiać popełnienia przestępstwa.

Także karę wymierzoną oskarżonej przez Sad Rejonowy uznać należy za adekwatną, aczkolwiek Sąd odwoławczy zdecydował się tu na pewną korektę. Biorąc bowiem pod uwagę wcześniejszą bezproblemową współpracę oskarżonej z Powiatowym Urzędem Pracy w T., zatrudnienie przez nią w ramach umowy refundacyjnej 26/13 trzech osób, a także postawę oskarżonej po popełnieniu przestępstwa, wyrażoną skruchę, rozpoczęcie spłacania ratalnego nienależnie pobranej dotacji, uznać należało, że dla osiągnięcia celów kary, o których mowa w art. 53 k.k., wystarczającym będzie najniższy ustawowy okres próby warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, jaki jest aktualnie przewidziany ustawą karną, czyli okres 1 roku.

Zmieniając w ten sposób zaskarżony wyrok, przyjąć należało oczywiście aktualnie obowiązujące przepisy kodeksu karnego, jako względniejsze dla oskarżonej. W konsekwencji, Sąd Okręgowy wyeliminował z podstawy prawnej skazania oskarżonej I. S. (1) przepis art. 4 § 1 k.k.

Natomiast apelacja obrońcy oskarżonej I. S. (1) okazała się trafna, jeśli chodzi o zarzut obrazy przepisów postępowania tj. 415 k.p.k., poprzez jego niezastosowanie, co w rezultacie spowodowało nałożenie przez Sąd Rejonowy na oskarżoną obowiązku naprawienia szkody w całości.

Sąd I instancji w tym zakresie rzeczywiście popełnił błąd. Nałożenie obowiązku naprawienia szkody z art. 46 1 k.k. nie ma bowiem charakteru bezwzględnego. Art. 415 § 1 k.p.k. w zdaniu drugim stanowi bowiem wprost, że nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Innymi słowy, art. 415 § 1 k.p.k. przesądza o braku możliwości nałożenia obowiązku naprawienia szkody, chociażby w świetle przepisów prawa karnego materialnego było to obligatoryjne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 roku - III KK 321/12; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2008 roku - V KK 150/08 KZS 2009 nr 7-8, poz. 44, Legalis).

W rozpoznawanej sprawie mieliśmy właśnie do czynienia z sytuacją, kiedy co do roszczenia, jakie wierzyciel (Powiatowy Urząd Pracy w T.) ma wobec dłużnika, czyli oskarżonej I. S. (1), w chwili wyrokowania, istniał już tytuł egzekucyjny. Apelacja powołuje się tu na decyzję Starosty (...) z dnia 25.11.2016 roku (...) o rozłożeniu zadłużenia na raty. Ściślej chodzi tu jednak o akt notarialny z dnia 2.05.2013 roku (A nr (...)) o poddaniu się egzekucji przez dłużnika – I. K. (obecnie S.), obejmujący obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej, tytułem zabezpieczenia umowy nr (...) ((...) umowy - k.20v, k.258). Zgodnie bowiem z treścią art. 777 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. tytułami egzekucyjnymi są m.in. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie oraz akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Skoro zatem w dacie wyrokowania istniał już tytuł egzekucyjny przeciwko oskarżonej I. S. (2), to klauzula antykumulacyjna zawarta w art. 415 § 1 k.p.k. kategorycznie wykluczająca kumulowanie tytułów egzekucyjnych, zabraniała orzeczenia od oskarżonej obowiązku naprawienia szkody w trybie art. 46 § 1 k.k.

Dlatego też Sąd Okręgowy uchylił rozstrzygnięcie zawarte w pkt 3 zaskarżonego wyroku. W to miejsce – tytułem obowiązku związanego z orzeczonym środkiem probacyjnym, o którym mowa w art. 72 § 1 pkt 8 k.p.k. – należało zobowiązać oskarżoną I. S. (1) do regularnego spłacania rat zadłużenia wobec Powiatowego Urzędu Pracy w T., zgodnie z decyzjami Starosty (...) z dnia 22.10.2015 roku (...)i z dnia 25.11.2016 roku (...).

Z powyższych względów należało zmienić zaskarżony wyrok, co do oskarżonej I. S. (1). O kosztach postępowania odwoławczego przypadających od tejże oskarżonej, Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o treść art. 634 k.p.k. w związku z art. 627 k.p.k. i art. 633 k.p.k., ustalając wysokość opłaty za II instancję na podstawie art. 8 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych (tekst jednolity: Dz.U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 z późniejszymi zmianami).

Także apelacja oskarżonej J. D. okazała się tylko częściowo zasadna i skutkowała wprawdzie zmianą zaskarżonego wyroku na korzyść oskarżonej, ale nie w takim zakresie, jak wnioskowano w apelacji.

Wniesiona skarga apelacyjna odniosła bowiem taki skutek, że Sąd odwoławczy, po przeanalizowaniu całokształtu ujawnionych w sprawie okoliczności przedmiotowo – podmiotowych, doszedł do przekonania, że zastosowana wobec oskarżonej J. D. przez Sąd Rejonowy reakcja prawno – karna jest nazbyt surowa.

Choć oskarżona J. D. swoim zachowaniem wyczerpała od strony formalnej znamiona występku z art. 270 § 1 k.k., Sąd Okręgowy zdecydował się warunkowo umorzyć wobec niej postępowanie karne.

Biorąc bowiem pod uwagę całokształt ujawnionych w sprawie okoliczności, należało dojść do wniosku, iż stopień społecznej szkodliwości popełnionego przez oskarżoną czynu, jak również stopień jej winy, nie są znaczne. Za taką konkluzją przemawia przede wszystkim porównanie zachowań obu oskarżonych, które jest zupełnie nieproporcjonalne, czego Sąd Rejonowy jakby zupełnie nie wziął pod uwagę, wymierzając im bardzo zbliżone kary. Co więcej, oskarżonej J. D. nie wykazano, by miała ona świadomość, że podpisując się na przedmiotowym oświadczeniu za swoją siostrę, pomaga jej w wyłudzeniu nienależnej dotacji. Trafny jest też argument zawarty w apelacji, że gdyby nawet oskarżona J. D. nie podpisała się za swoją siostrę, taki dokument ponad wszelką wątpliwość złożyłaby sama oskarżona I. S. (1) (wówczas K.).

Uznając zatem stopień zawinienia oraz społecznej szkodliwości czynu oskarżonej J. D., jako nieznaczne i przy uwzględnieniu okoliczności, że spełnione są także pozostałe przesłanki z art. 66 § 1 i 2 k.k., należało zmienić zaskarżony wyrok, poprzez warunkowe umorzenie postępowania karnego wobec tejże oskarżonej na okres próby 1 roku.

W przekonaniu Sądu Okręgowego, takie właśnie rozstrzygnięcie będzie zupełnie wystarczające dla uświadomienia oskarżonej naganności swojego postępowania, jak również stanowić będzie dla niej właściwą nauczkę i przestrogę na przyszłość. Uzasadnione jest jednocześnie przypuszczenie, że pomimo warunkowego umorzenia postępowania karnego, oskarżona będzie w przyszłości przestrzegać porządku prawnego.

Ponieważ aktualnie obowiązujące przepisy ustawy karnej są względniejsze dla oskarżonej (chociażby dopuszczając warunkowe umorzenie postępowania karnego za przestępstwa zagrożona karą do 5 lat pozbawienia wolności, bez potrzeby spełnienia dodatkowych przesłanek – art. 66 § 2 k.k.), należało zastosować te właśnie przepisy. Dlatego też Sąd Okręgowy, także i co do tej oskarżonej, wyeliminował z podstawy prawnej zaskarżonego orzeczenia przepis art. 4 § 1 k.k.

Dla wzmocnienia celów wychowawczych orzeczonego środka probacyjnego, Sąd Okręgowy na podstawie art. 67 § 3 k.k. w związku z art. 39 pkt 7 k.k. zasądził od oskarżonej świadczenie pieniężne na wskazany w wyroku cel, uwzględniając przy ustalaniu jego wysokości, także sytuację rodzinną oraz majątkową oskarżonej.

O wydatkach postępowania przypadających od oskarżonej J. D. orzeczono w oparciu o przepis art. w oparciu o treść art. 634 k.p.k. w związku z art. 627 k.p.k. i art. 629 k.p.k. oraz art. 633 k.p.k. Natomiast wysokość opłaty od oskarżonej na rzecz Skarbu Państwa (za całość postępowania) została ustalona na podstawie art. 7 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych (tekst jednolity: Dz.U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 z późniejszymi zmianami).

gd