Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2015 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania J. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 20 lutego 2015 r. nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż J. S. nie ma obowiązku zwrotu kwoty 4819,70 zł (cztery tysiące osiemset dziewiętnaście złotych i siedemdziesiąt groszy), która nie jest nienależnie pobranym świadczeniem;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. nas rzecz J. S. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

(-) SSR del. Grzegorz Tyrka

VIII U 597/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 lutego 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zobowiązał J. S. do zwrotu kwoty 4 819,70 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego za okres od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku.

Na uzasadnienie podano, że organ rentowy dokonał rozliczenia emerytury w związku z osiągniętym przez J. S. przychodem ze stosunku pracy za miesiąc styczeń 2014 roku. Łączny przychód przekroczył kwotę graniczną, wskutek czego organ rentowy wypłacił J. S. nienależne świadczenie emerytalne.

J. S. wniósł odwołanie, w którym domagał się ustalenia, że nie ma obowiązku zwrotu kwoty 4 819,70 zł, która nie jest nienależnie pobranym świadczeniem oraz zasądzenia na swoją rzecz od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. zwrotu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na uzasadnienie podano, że odwołujący nie został należycie pouczony o braku prawa do świadczenia emerytalnego. Odwołujący podał, że złożył wniosek o emeryturę równocześnie z wnioskiem o jej zawieszenie w związku z osiąganiem przychodów ze stosunku pracy. Odwołujący otrzymał decyzję z dnia 19 stycznia 2011 roku o przyznaniu i zawieszeniu emerytury wraz z pouczeniem. Odwołujący wskazał, że w pouczeniu organ rentowy podał, iż zasady zawieszania i zmniejszania świadczeń – w przypadku osiągania przychodu – nie mają zastosowania do osób mających ustalone prawo do emerytury, które ukończyły – mężczyzna 65 lat. Dnia 19 września 2013 roku odwołujący wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o podjęcie wypłaty emerytury w związku z ukończeniem 65 lat. Odwołujący dodał, że w organie rentowy wcześniej upewnił się, że wobec nabycia prawa do emerytury w 2010 roku, t.j. przed późniejszymi zmianami przepisów emerytalnych, świadczenie może być wypłacane po ukończeniu 65 lat pomimo osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, a nie dopiero po osiągnięciu wydłużonego w międzyczasie wieku emerytalnego, który wynosił 65 lat i 4 miesiące. Odwołujący podał, że do decyzji organu rentowego z dnia 24 września 2013 roku o podjęciu wypłaty emerytury było dołączone pouczenie o niestosowaniu zasad zawieszania i zmniejszania świadczeń dla osób, które ukończyły wiek emerytalny. Odwołujący uznał, że skoro organ rentowy podjął wypłatę świadczenia w związku z ukończeniem 65 roku życia a nie osiągnięcia wieku emerytalnego, to pobrane świadczenie nie jest świadczeniem nienależnym.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania.

Na uzasadnienie podano, że odwołujący wystąpił o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia emerytalnego, kontynuując zatrudnienie i uzyskując przychody. Odwołujący mógł pobierać emeryturę bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu, ale dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego, t.j. 65 lat i 4 miesięcy. Do stycznia 2014 roku emerytura odwołującego podlegała rozliczeniu w związku z uzyskiwanym wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Za miesiąc styczeń 2014 roku wysokość uzyskanego przez odwołującego wynagrodzenia skutkowała zawieszeniem prawa do emerytury.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Dnia 28 grudnia 2010 roku odwołujący J. S. złożył wniosek o emeryturę. We wniosku wskazał, że po przyznaniu emerytury zamierza osiągać przychody w wysokości powodującej zawieszenie emerytury.

Decyzją z dnia 19 stycznia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. przyznał odwołującemu prawo do emerytury, poczynając od dnia 1 grudnia 2010 roku. Organ rentowy zawiesił wypłatę emerytury z powodu osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Do decyzji organ rentowy załączył pouczenie. Zgodnie pkt VII pouczenie zawieszeniu podlega emerytura […] w razie osiągania przychodu przekraczającego kwotę 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Kwota ta obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona. W przypadku osiągania przez osobę uprawnioną do świadczenia przychodu w kwocie przekraczającej miesięcznie 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyższej niż 130% tego wynagrodzenia, emerytura […] podlega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą niż kwota maksymalnego zmniejszenia […]. Kwoty maksymalnych zmniejszeń ogłasza Prezes ZUS w formie komunikatu w Monitorze Polskim – przed terminem waloryzacji świadczeń. Powyższe zasady zawieszenia i zmniejszenia świadczeń – w przypadku osiągania przychodu – nie mają zastosowania do osób mających ustalone prawo do emerytury, które ukończyły: […] 65 lat – mężczyzna […].

Decyzją z dnia 21 września 2011 roku organ rentowy z dniem 1 października 2011 roku zawiesił odwołującemu prawo do emerytury niezależnie od wysokości przychodu z powodu kontynuowania zatrudnienia – na podstawie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.), który został dodany na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 roku, Nr 257, poz. 1726). Do decyzji organ rentowy załączył pouczenie, zgodnie z którym zasady zawieszania i zmniejszania świadczenie emerytalnego nie stosuje się do emerytów, którzy ukończyli – mężczyzna 65 lat.

Dnia 19 września 2013 roku odwołujący złożył w organie rentowym wniosek o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia emerytalnego od października 2013 roku w związku z ukończeniem 65 lat. Odwołujący wniósł także o przeliczenie świadczenia z uwzględnieniem między innymi przychodu za lata 2010-2012.

Decyzją z dnia 24 września 2013 roku organ rentowy ponownie obliczył wysokość emerytury i podjął wypłatę świadczenia. Do decyzji organ rentowy załączył pouczenie. Zgodnie z pkt VIII podpunkt 5 pouczenia zasady zawieszania i zmniejszania świadczeń [w związku z uzyskiwanym przychodem] nie mają zastosowania do osób mających ustalone prawo do emerytury, które osiągnęły wiek emerytalny określony w: - art. 27 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – jeżeli osoby te urodziły się przed 1 stycznia 1949 roku; - art. 24 ust. 1a i 1b wym. ustawy – jeżeli osoby te urodziły się po 31 grudnia 1948 roku.

Dnia 3 marca 2014 roku odwołujący złożył wniosek w organie rentowym o ponowne przeliczenie emerytury, z uwzględnieniem między innymi dodatkowego okresu zatrudnienia, t.j. od dnia 1 stycznia 2013 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku.

Decyzją z dnia 21 marca 2014 roku organ rentowy ponownie obliczył wysokość emerytury.

Dnia 15 maja 2014 roku odwołujący złożył wniosek w organie rentowym o ponowne przeliczenie emerytury, z uwzględnieniem między innymi dodatkowego okresu zatrudnienia, t.j. od dnia 1 lutego 2014 roku do dnia 30 kwietnia 2014 roku.

Decyzja z dnia 26 maja 2014 roku organ rentowy ponownie obliczył wysokość emerytury.

Decyzją z dnia 26 czerwca 2014 roku organ rentowy dokonał rozliczenia emerytury w związku z uzyskanym przychodem przez odwołującego za okres od dnia 1 października 2013 roku do dnia 31 grudnia 2013 roku. Organ rentowy ustalił, że odwołujący uzyskał przychód uzasadniający zawieszenie emerytury, a tym samym pobrał kwotę 14 459,10 zł tytułem nienależnego świadczenia. Organ rentowy pouczył, że jeżeli odwołujący zwróci kwotę 7 755,30 zł, to przychód osiągnięty w okresie od dnia 1 października 2013 roku do dnia 31 grudnia 2013 roku nie będzie powodował zawieszenia emerytury, tylko jej zmniejszenia o kwotę maksymalnego zmniejszenia, t.j. o 1 647,36 zł.

Odwołujący uiścił kwotę 7 755,30 zł na rachunek bankowy organu rentowego.

Decyzją z dnia 14 lipca 2014 roku organ rentowy ustalił, że odwołujący pobrał kwotę 1 647,36 zł tytułem nienależnie pobranego świadczenia i zobowiązał odwołującego do uiszczenia kwoty na wskazany rachunek bankowy.

Odwołujący uiścił kwotę 1 647,36 zł na rachunek bankowy organu rentowego.

Zaskarżoną decyzją z dnia 20 lutego 2015 roku organ rentowy dokonał rozliczenia emerytury w związku z uzyskanym przychodem przez odwołującego za okres od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku. Organ rentowy ustalił, że odwołujący uzyskał przychód uzasadniający zawieszenie emerytury, a tym samym pobrał kwotę 4 819,70 zł tytułem nienależnego świadczenia emerytalnego za styczeń 2014 roku.

/dowód z akt ZUS/.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie J. S. zasługuje na uwzględnienie.

Inicjując rozważania prawne, należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na stan prawny obowiązujący w dacie przyznania odwołującemu prawa do emerytury.

Zgodnie z art. 103 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) – zwaną dalej ustawą emerytalną – prawo do emerytur i rent ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 104-106. Natomiast ust. 2 stanowił, że przepisu ust. 1 nie stosuje się do emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni).

Przy takim stanie prawnym odwołujący wniósł o przyznanie prawa do emerytury i następnie jej zawieszenia z uwagi na osiągany przychód i nieukończenia 65 lat.

Ustawą z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 roku, Nr 257, poz. 1726) wprowadzono z dniem 1 października 2011 roku art. 103a do ustawy emerytalnej, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Odwołujący został powiadomiony o art. 103a ustawy emerytalnej decyzją z dnia 21 września 2011 roku, którą zawieszono prawo do emerytury z uwagi na brak rozwiązania stosunku pracy. W pouczeniu załączonym do decyzji organ rentowy wskazał, że odwołujący po rozwiązaniu stosunku pracy i po ukończeniu 65 lat będzie mógł uzyskiwać emeryturę bez względu na wysokość osiąganego przychodu.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 103a ustawy w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – wyrok z dnia 13 listopada 2012 roku, w sprawie K 2/12, opublikowany w OTK-A z 2012 roku, Nr 10, poz. 121.

Przy takim stanie prawnym odwołujący dnia 19 września 2013 roku wystąpił do organu rentowego o przeliczenie emerytury i podjęcia jej wypłaty od października 2013 roku w związku z osiągnięciem 65 lat. Do wniosku odwołujący dołączył zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za lata 2010-2012 (druk ZUS Rp-7), z których wynika, że pozostaje on w zatrudnieniu i osiąga przychód powodujący zawieszenie emerytury.

Decyzją z dnia 24 września 2013 roku organ rentowy ustalił nową wysokość emerytury i podjął jej wypłaty. Do decyzji załączono pouczenie, zgodnie z którym nie mają zastosowania do osób mających ustalone prawo do emerytury, które osiągnęły wiek emerytalny określony w: - art. 27 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – jeżeli osoby te urodziły się przed 1 stycznia 1949 roku; - art. 24 ust. 1a i 1b wym. ustawy – jeżeli osoby te urodziły się po 31 grudnia 1948 roku.

Należy zauważyć, że na podstawie ustawy z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 roku, poz. 637) wydłużono wiek emerytalny, wprowadzając nowe brzmienie art. 24 i art. 27 do ustawy emerytalnej.

W związku z tym od dnia 1 stycznia 2013 roku art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej stanowi, że przepisu ust. 1 [dotyczy zawieszenia i zmniejszenia emerytur i rent] nie stosuje się do emerytów, którzy osiągnęli wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust. 1a i 1b oraz w art. 27 ust. 2 i 3, z zastrzeżeniem art. 103a.

Na podstawie art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej odwołujący osiągnął wiek emerytalny z dniem 10 lutego 2014 roku, t.j. z dniem ukończenia 65 lat i 4 miesięcy.

W związku z powyższym istota sporu sprowadza się do ustalenia, czy pouczenie o zasadach zawieszenia i zmniejszenia emerytury zawarte w decyzji z dnia 24 września 2013 roku było prawidłowe przez pryzmat art. 138 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Natomiast art. 138 ust. 2 pkt 1) ustawy emerytalnej stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Należy zauważyć, że na gruncie cytowanej normy prawnej istotnym elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależnego świadczenia jest świadomość osoby, która świadczenie pobrała, co do faktu, że zostało ono jej wypłacone bez podstawy prawnej. Brak pouczenia czyni świadczenie wypłacone bez podstawy prawnej niezwracalnym. O istnieniu tej świadomości przesądza dokonanie pouczenia ubezpieczonego o okolicznościach ustania lub zmniejszenia prawa do świadczenia albo wstrzymania wypłaty świadczenia. Pouczenie ma na celu usunięcie wątpliwości co do świadomości w tym względzie osoby pobierającej świadczenie. Obowiązek pouczenia emeryta (rencisty) o tych okolicznościach spoczywa na organie rentowym, który dokonuje wypłaty świadczenia. Pouczenie powinno być indywidualnie przesłane każdej osobie pobierającej świadczenie. Nie wystarczy bowiem, aby emeryt lub rencista mógł z własnej inicjatywy dowiedzieć się o zasadach zawieszania prawa do świadczeń. Zatem opublikowanie nowych przepisów w Dzienniku Ustaw lub wydrukowanie w prasie codziennej nie spełnia wymagania ustanowionego przepisami odnośnie do pouczenia emeryta lub rencisty o braku prawa do pobierania świadczeń – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1980 roku, w sprawie II URN 51/80, opublikowany w OSNC z 1980 roku, Nr 10, poz. 202.

Prawidłowo dokonane pouczenie powinno być wyczerpujące. Powinno zawierać informację o obowiązującym w dniu pouczenia zasadach zawieszania prawa do świadczeń. Brak pouczenia zwalnia osobę, która pobrała nienależne jej świadczenie z obowiązku zwrotu tego świadczenia. Za niedokonanie pouczenia uważa się pouczenie błędne lub niewyczerpujące. Natomiast błędne zrozumienie pouczenia obciąża osobę pobierającą świadczenie.

W orzecznictwie zwraca się uwagę, że w pouczeniu wystarczające jest przytoczenie treści przepisów określających okoliczności zawieszenia lub zmniejszenia świadczeń; jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji – wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 czerwca 2005 roku, w sprawie III UK 63/05, opublikowany w LEX Nr 989245; z dnia 14 marca 2006 roku, w sprawie I UK 161/05, opublikowany w OSNP z 2007 roku, Nr 5-6, poz. 78. Abstrakcyjne i ogólne pouczenie przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do emerytury powoduje, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tych okolicznościach – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2005 roku, w sprawie II UK 440/03.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że odwołujący nie został prawidłowo pouczony, iż dopiero po osiągnięciu wieku 65 lat i 4 miesięcy, t.j. od lutego 2014 roku będzie mógł pobierać emeryturę bez względu na wysokość osiąganego przychodu. Na pewno za prawidłowe pouczenie nie można uznać podania wyłącznie norm prawnych bez przytoczenia ich treści, co uczyniono w pouczeniu do decyzji z dnia 24 września 2013 roku. Uwadze nie może umknąć okoliczność, że w okresie od przyznania odwołującemu prawa do emerytury w 2011 roku do podjęcia wypłaty zawieszonej emerytury w 2013 roku uległ zmianie stan prawny w zakresie wieku emerytalnego, który obejmował z mocą wsteczną osoby posiadające już prawo do emerytury. Odwołujący nie jest z wykształcenia prawnikiem i nie mógł znać treści art. 24 i art. 27 ustawy emerytalnej. Odwołujący z wcześniejszych pouczeń wiedział, że może pobierać świadczenie bez względu na wysokość osiąganego przychodu po ukończeniu wieku 65 lat. Odwołujący nie został należycie pouczony, że także wobec niego wydłużono wiek emerytalny, z ukończeniem którego może dopiero pobierać emeryturę bez względu na osiągany przychód.

Należy dodać, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 roku, w sprawie I UK 3/04, opublikowany w OSNP z 2005 roku, Nr 8, 116.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołujący występując do organu rentowego dnia 19 września 2013 roku o podjęcie wypłaty emerytury działał w dobrej wierze. Odwołujący był pouczony, że po ukończeniu 65 lat może pobierać emeryturę bez względu na osiągany przychód ze stosunku pracy. Odwołujący załączył do wniosku zaświadczenia, z których wynikało, że pozostaje w zatrudnieniu i jego przychód ma wpływ na zawieszenie świadczenia. Po otrzymaniu decyzji z dnia 24 września 2013 roku wraz z pouczeniem odwołujący nadal działał w dobrej wierze, bowiem organ rentowy nie pouczył go o treści art. 27 ustawy emerytalnej oraz o okoliczności, że wydłużony wiek emerytalny ma zastosowanie do osób, które przed zmianą ustawy emerytalnej, t.j. przed dniem 1 stycznia 2013 roku, nabyły już prawo do emerytury.

Skoro nie została spełniona przesłanka prawna zawarta w art. 138 ust. 2 pkt 1) ustawy emerytalnej, to na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. należało zmienić zaskarżoną decyzję i ustalić, że odwołujący J. S. nie ma obowiązku zwrotu kwoty 4 819,70 zł, która nie jest nienależnie pobranym świadczeniem.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz.U. z 2013 roku, poz. 461 ze zm.).

(-) SSR del. Grzegorz Tyrka