Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku

V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Krupińska (spr.)

Sędziowie: SSO Helena Mironiuk

SSR (del.) Krzysztof Kruk

Protokolant: Anna Matwiejuk

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z odwołania A. L. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o zwrot zasiłku chorobowego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 30 sierpnia 2013 roku sygn. akt VI U 290/13

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że odwołanie oddala.

Sygn. akt V Ua 52/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.decyzją z dnia 23 kwietnia 2013 roku, wydaną na podstawie art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009r., Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) oraz na podstawie art. 66, art. 1 ust. 1 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010r., Nr 77, poz. 512) zobowiązał A. L. (1)do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego w kwocie 2.938,80 zł za okres od 21 maja 2012 roku do 15 stycznia 2013 roku. W uzasadnieniu swojej decyzji organ rentowy wywodził, że osoby z ustalonym prawem do renty rodzinnej podlegają dobrowolnemu, a nie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, co wyklucza możliwość objęcia ich również dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Jako, że odwołująca nie poinformowała organu rentowego o pobieraniu świadczenia w postaci renty rodzinnej, a na skutek powstałej niezdolności do pracy otrzymała od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zasiłek chorobowy, a następnie z tytułu urodzenia dziecka zasiłek macierzyński doszło do wypłaty nienależnego świadczenia i z tego powodu organ rentowy domagał się jego zwrotu.

Wnioskodawczyni wniosła odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej zmiany oraz wypłaty przysługującego jej prawa do zasiłku macierzyńskiego nabytego w związku z urodzeniem dziecka w dniu (...)roku. Powoływała się ona na brak wiedzy co do niemożliwości zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz na nieudzielenie jej przez organ rentowy przy składaniu wniosku o objęcie jej tym świadczeniem stosownych pouczeń.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się jego oddalenia, powołując się na argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2013 roku zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 23 kwietnia 2013 roku uznając, iż wnioskodawczyni nie ma obowiązku zwrotu pobranego za okres od 21 maja 2012 roku do 4 stycznia 2013 roku zasiłku chorobowego w wysokości 2.938,80 zł. Ponadto Sąd ten przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek skarżącej o przyznanie jej prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Wydając rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy ustalił, iż odwołująca od dnia 9 września 1991 roku do dnia 28 maja 2005 roku, a następnie od 1 września 2005 roku do 31 października 2012 roku pobierała rentę rodzinną. Ubezpieczona prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu zgłosiła się do objęcia jej od dnia 1 sierpnia 2011 roku dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Niesporny był również fakt jej niezdolności do pracy w okresie od 21 maja 2012 roku do 15 stycznia 2013 roku (czyli do dnia zweryfikowania przez organ rentowy, że ani zasiłek chorobowy ani macierzyński jej nie przysługują) oraz kwota wypłaconego jej zasiłku w wysokości łącznej 2.938,80 zł.

Sąd Rejonowy uznał, że doszło do wypłaty nienależnego świadczenia za okres wskazany w decyzji. Jednocześnie Sąd stwierdził, że to na organie rentowym ciąży obowiązek uzyskania całej dokumentacji niezbędnej do wydania decyzji i poinformowania wnioskodawczyni o niemożliwości objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z racji pobieranego przez nią świadczenia. Sąd uznał, że A. L. (1)nie ma obowiązku jego zwrotu, bowiem nie wiedziała, wskutek braku właściwego pouczenia organu rentowego o obowiązku zgłoszenia temu organowi, że pobiera rentę rodzinną.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, a konkretnie art. 84 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 31 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez przyjęcie, że wnioskodawczyni nie jest zobowiązana do zwrotu zasiłku chorobowego w sytuacji, gdy jego wypłata nastąpiła na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego. Wnosił on o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 23 kwietnia 2013 roku.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja była zasadna.

Sąd zauważa, iż okresy dotyczące podjęcia i zgłoszenia się do ubezpieczenia przez wnioskodawczynię z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej oraz okresy pobierania renty rodzinnej, a także okresy niezdolności do pracy odwołującej były bezsporne. Bezsporny był również fakt wydania przez organ rentowy decyzji z 26.03.2013r. wyłączającej wnioskodawczynię z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (emerytalne, rentowe, wypadkowe) od 3.01.2011r. do 31.07.2011r. oraz obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1.08.2011r. do 31.10.2012r. Decyzja powyższa nie została zaskarżona przez odwołującą. Objęcie ubezpieczeniem odwołującej było niezgodne z prawem, bowiem wnioskodawczyni wprowadziła w błąd organ rentowy nie wskazując, iż jest uprawniona i pobiera rentę rodzinną w okresie od 9 września 1991r. do 28.02.2005r. i od 1.09.2005r. do 31.10.2012r.

Zgodnie z art. 84 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych obowiązana jest do jego zwrotu wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego z uwzględnieniem ust. 11 ustawy systemowej. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

a)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia albo wstrzymanie ich wypłaty w całości albo w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

b)  świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Wskazane powyżej okoliczności stanowią katalog zamknięty, co oznacza, że organ rentowy nie może na innej podstawie żądać zwrotu świadczenia.

Nienależnie pobrane świadczenie podlega zwrotowi w wysokości brutto, obejmuje zatem kwotę świadczenia faktycznie wypłaconego osobie pobierającej świadczenie, zwiększoną o podatek dochodowy od osób fizycznych odprowadzany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Przewidzianym w ustawie systemowej przejawem świadomego zachowania podjętego z zamiarem uzyskania nienależnego świadczenia jest posłużenie się fałszywymi dokumentami lub zeznaniami, przerobienie lub podrobienie dokumentu w znaczeniu nadanym mu przez prawo karne, jego użycie jako autentycznego lub wyłudzenie poświadczenia nieprawdy przez określony podmiot i jego użycie, czy też podanie danych niezgodnych ze stanem faktycznym w zamierzonym celu wywołania fałszywego przeświadczenia organu rentowego o istniejącym stanie rzeczy.

Aby organ rentowy mógł wnosić o zwrot pobranego świadczenia musi być ono nienależne. Wymóg pouczenia istniejący po stronie Zakładu ma charakter formalny. Oznacza to, że osoba, której umożliwiono zapoznanie się ze stosowną informacją (pouczeniem), nie może zasłaniać się tym, że faktycznie nie zapoznała się z jego treścią.

Rozbieżność w ocenie sytuacji dokonanej przez Sąd Rejonowy i Sąd Okręgowy nastąpiła w momencie ustalania czy wnioskodawczyni świadomie wprowadziła w błąd organ rentowy w celu pobrania nienależnego świadczenia, czy też nie ponosiła z tego tytuły winy.

Należy w tym miejscu podkreślić, iż osoba, która świadomie wprowadza w błąd organ rentowy lub odwoławczy (np. przedstawiając fałszywe zeznania świadków, zaświadczenia, świadectwa pracy, składając nieprawdziwe oświadczenia) zobowiązana jest do zwrotu świadczenia przyznanego lub wypłaconego w związku z tym błędem. Zatem przedłożenie w organie rentowym dokumentu mającego istotne znaczenie dla uzyskania świadczenia, zawierającego nieprawdziwe informacje, oznacza, że przyznane na jego podstawie świadczenie jest nienależne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2001 r., sygn. II UKN 309/00).

Należy również zaakcentować, iż osoba zamierzająca podjąć się prowadzenia działalności gospodarczej powinna dysponować odpowiednią wiedzą, czy też, w wypadku jej braku, skorzystać z pomocy innych kompetentnych osób przy wypełnianiu dokumentów. Informacje odnośnie faktu jak należy je wypełniać druki ZUS czerpać można z wielu różnych źródeł. Podstawowym źródłem w niniejszym wypadku było rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2009 roku, wydane na podstawie art. 4 ust. 2 i 4 ustawy systemowej, w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz. U. z dnia 6 listopada 2009 r., Nr 186, poz. 1444 z późn. zm.), a w szczególności jego załącznik nr 18 zawierający kody niezbędne do wypełniania wymienionych tam dokumentów, w tym druku ZUS ZUA, na którym to zgłasza się daną osobę do ubezpieczenia. Ponadto informacje o tym jak wygląda procedura ubiegania się o poszczególne świadczenia i jak należy wypełnić dany wniosek umieszczone są w formie broszur w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w taki sposób, że każdy może się z nimi bez żadnego problemu zapoznać. Stosowne informacje Zakład umieszcza również na swojej stronie internetowej. Dodatkowo w sytuacji kiedy osoba nie jest w stanie samodzielnie poprawnie wypełnić wniosku o objęcie ubezpieczeniem może się zwrócić do pracowników organu rentowego po pomoc, a zatem dostęp do tego typu informacji jest naprawdę szeroki.

Wnioskodawczyni wypełniając wniosek o objęcie ubezpieczeniem chorobowym zobowiązana była do podania w tym wniosku właściwego kodu wskazującego na tytuł do objęcia jej danym świadczeniem z ubezpieczeń. Kod ten złożony jest z 6 cyfr. Cztery pierwsze wskazują na podmiot zgłaszający się do objęcia ubezpieczeniem. Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, niemających ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla których podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia wynosi on 0570, a zatem został on prawidłowo wpisany przez skarżącą. Piąta cyfra kodu wskazuje na ustalone bądź nieustalone prawo do emerytury lub renty. Wnioskodawczyni wpisała w tym przypadku cyfrę 0 wskazującą na niepobieranie żadnego z tych świadczeń, kiedy to faktycznie dla osób pobierających rentę z jakiegokolwiek tytułu powinien on wynosić 2. Ostatnia, szósta cyfra wskazująca na stopień niepełnosprawności została również prawidłowo wpisana jako 0 – wskazując na osobę nie posiadająca orzeczenia w tym przedmiocie. Reasumując kod podany przez odwołującą wskazującą na tytuł objęcia jej ubezpieczeniem powinien być następujący: (...), a nie jak wpisała ona w formularzu ZUS ZUA (...). Informacja o tym, jaki kod należy w danej sytuacji zastosować była umieszczona zarówno na stronie internetowej organu rentowego, jak i w broszurach znajdujących się z Zakładzie. Zresztą zauważyć należy, że bez zapoznania się powyższymi informacjami nie sposób było wypełnić tego pola w formularzu, skoro więc wnioskodawczyni wpisała kod świadczący o tym, że nie pobiera świadczenia z tytułu renty ani emerytury, oznacza to, iż uczyniła to z pełną świadomością, wprowadzając w błąd organ rentowy. Ponadto na dole wspomnianego druku znajdowało się pouczenie o konsekwencjach podania nieprawdziwych danych i o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.

W judykaturze, jako świado­me wprowadzenie w błąd organu rentowego lub odwoławczego kwa­lifikowano: bezpośrednie oświad­czenie nieprawdy we wniosku zain­teresowanego przez posłużenie się dokumentem zawierającym nie­prawdziwe informacje lub posłu­żenie się oświadczeniami świadków ze świadomością, że nie są praw­dziwe, przemilczenie przez wnio­skodawcę faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń lub podanie we wniosku niepraw­dziwej informacji, że wnioskodaw­ca nie pobiera innych świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2001 r., II UKN 309/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2000 r., II UKN; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1999 r., II UKN 406/98). Jednocześnie Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że ustalenia organów i sądów - we wskazanym wyżej zakresie - winny zmierzać do wykazania, że fałszywe przeświadczenie organu rozpoznającego sprawę o istnieją­cym stanie rzeczy zostało wywołane zamierzonym działaniem świadczeniobiorcy skierowanym na uzyska­nie świadczenia nienależnego.

Reasumując Sąd Okręgowy w pełni popiera argumentację organu rentowego i stwierdza, że brak jest w rozpoznawanej sprawie podstaw do odstąpienia od żądania od wnioskodawczyni zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Zatem zaskarżony wyrok podlegał zmianie w oparciu o powołane wyżej przepisy prawa materialnego i na podstawie art. 386 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.