Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2012r.

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXIV Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Paweł Pyzio

Protokolant: Magdalena Podgórska

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2012r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa: R. C. Sp. z o.o. w W.

przeciwko: P. P.

o uchylenie wyroku Sądu Arbitrażowego

I uchyla wyrok Sądu Arbitrażowego z dnia 17 października 2011 roku, wydany w sprawie o sygnaturze akt SA 300/10, z powództwa P. P. przeciwko R. C. Sp. z o.o. z siedzibą w W.;

II zasądza od P. P. na rzecz R. C. Sp. z o.o. w W. kwotę 15.583 zł (piętnaście tysięcy pięćset osiemdziesiąt trzy złote) tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXIV C 115/12

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 23 stycznia 2012 r. pełnomocnik spółki „(...)” sp. z o.o. z siedzibą w W. wniósł skargę o uchylenie w całości orzeczenia sądu polubownego w postaci Wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej z dnia 17 października 2011 r., w sprawie z powództwa P. P. prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. P. z siedzibą w W. przeciwko „R. C.” sp. z o.o. z siedzibą w W. o ustalenie (sygn. Akt SA 300/10), który został doręczony skarżącemu dnia 26 października 2011 r. W uzasadnieniu wskazał, że strony w dniu 6 grudnia 2005 r. zawarły umowę najmu pomieszczenia Nr (...) w Galerii (...) w W. z przeznaczeniem na punkt gastronomiczny, na czas oznaczony – pięć lat od dnia 12 grudnia 2005 r. do dnia 11 grudnia 2010 r., z możliwością przedłużenia umowy pod warunkiem złożenia przez najemcę wniosku o przedłużenie co najmniej na sześć miesięcy przed dniem rozwiązania umowy oraz, że strony osiągną porozumienie w kwestii wysokości czynszu należnego od najemcy w przedłużonym okresie najmu na co najmniej trzy miesiące przed dniem rozwiązania umowy, a także podpiszą w tym samym czasie stosowny aneks do umowy. Podnosił, że pozwana P. P. zwróciła się do powoda z wnioskiem o przedłużenie umowy, jednakże w toku prowadzonych negocjacji nie akceptowała proponowanej przez powoda stawki 55 euro za metr kwadratowy, w związku z czym powód rozpoczął poszukiwania innego kontrahenta gotowego płacić czynsz w tej wysokości. Pełnomocnik powodowej spółki podnosił, że pozwana zaakceptowała proponowaną pierwotnie przez powódkę stawkę czynszu w chwili, gdy powódka znalazła już nowego potencjalnego najemcę oferującego czynsz w wysokości 69 euro za metr kwadratowy. Wskazywał, że w tej sytuacji nie doszło między stronami umowy do ustalenia nowej stawki i podpisania aneksu w terminie przewidzianym w umowie, w związku z czym umowa wygasła w dniu 11 grudnia 2010 r. Pełnomocnik powodowej spółki wskazał, że pozwana wniosła pozew przed Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej i uzyskała wyrok, którym Sąd Arbitrażowy ustalił, że stosunek najmu pomieszczenia punktu sprzedaży został przedłużony począwszy od dnia 12 grudnia 2010 r. do dnia 12 grudnia 2015 r., z czynszem wynoszącym 55 euro za metr kwadratowy. Zaskarżonemu wyrokowi pełnomocnik powódki zarzucał naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego tj. zasady autonomii woli stron, swobody działalności gospodarczej oraz ochrony własności prywatnej. Wskazywał, że Sąd Arbitrażowy błędnie przyjął, że między stronami doszło ostatecznie do porozumienia w kwestii wysokości czynszu, jak też, że rozdysponował własnością powoda z naruszeniem zasady ochrony własności prywatnej. Pełnomocnik powódki wniósł także o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania (k. 2 – 18).

W odpowiedzi na skargę z dnia 14 marca 2012 r. pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie od powodowej spółki na rzecz pozwanej kosztów postępowania. W uzasadnieniu podnosił, że Sąd Arbitrażowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne oraz prawne, w związku z czym brak jest podstaw do przyjęcia, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem podstawowych zasad porządku prawnego. Wskazywał, że w toku prowadzonych negocjacji, wbrew stanowisku powodowej spółki, doszło do uzgodnienia stawki czynszu i wysokość ta była oficjalnie ustalona przez zarząd powódki, jak też, że prowadząca rozmowy w imieniu spółki osoba posiadała stosowne upoważnienia. Podnosił, że pozwana ostatecznie przystała na warunki stawiane w powyższej formie przez powodową spółkę, zaś wskazywana przez stronę powodową okoliczność podwyższenia żądanego czynszu jest jedynie uchylaniem się od podpisania aneksu do umowy i nie zasługuje na ochronę prawną. Pełnomocnik pozwanej wskazywał też, w odniesieniu do samej możliwości wniesienia skargi na orzeczenie sądu polubownego, że w sprawie niniejszej nie zachodzą przesłanki uchylenia wyroku Sądu Arbitrażowego gdyż zarzucane naruszenie porządku prawnego dla swej skuteczności powinno mieć charakter istotnego naruszenia, a uchylenie takiego wyroku powinno następować w wyjątkowych sytuacjach. Zdaniem pełnomocnika pozwanej w przedmiotowej sprawie nie występują żadne istotne naruszenia (k. 126 – 134).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 grudnia 2005 r. pomiędzy spółką „(...)” sp. z o.o. z siedzibą w W., a pozwaną P. P. prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. P. doszło do zawarcia umowy najmu lokalu Nr (...) znajdującego się w Galerii (...) w W. z przeznaczeniem na punkt gastronomiczny, na czas oznaczony – pięć lat od dnia 12 grudnia 2005 r. do dnia 11 grudnia 2010 r., z możliwością przedłużenia umowy pod warunkiem złożenia przez najemcę wniosku o przedłużenia co najmniej na sześć miesięcy przed dniem rozwiązania umowy oraz, że strony osiągną porozumienie w kwestii wysokości czynszu należnego od najemcy w przedłużonym okresie najmu na co najmniej trzy miesiące przed dniem rozwiązania umowy, a także podpiszą w tym samym czasie stosowny aneks do umowy (k. 66 – 96).

W kwietniu 2010 r. pozwana zwróciła się do powodowej spółki z wnioskiem o przedłużenie umowy najmu z dnia 6 grudnia 2005 r. (bezsporne).

W dniu 22 kwietnia 2010 r. P. P. otrzymała w formie korespondencji elektronicznej od pracownika powodowej spółki – (...), propozycję warunków przedłużenia umowy z wstępną propozycją wysokości czynszu w kwocie 55 euro za jeden metr kwadratowy lokalu. Przesłana pozwanej korespondencja zawierała informacje o treści: „niniejszy dokument nie jest ofertą w rozumieniu Kodeksu Cywilnego i nie jest wiążący dla stron” oraz „wszystkie decyzje dotyczące wynajmu powierzchni handlowych w Galerii (...) podlegają zatwierdzeniu przez Zarząd (...) sp. z o.o.” I. K. była z ramienia powodowej spółki osobą wyznaczoną do prowadzenia rozmów z potencjalnymi i obecnymi najemcami Galerii (...), jednakże nie posiadała upoważnienia zarządu do ustalania wysokości stawki czynszu i składania oświadczeń woli (k. 97 – 100, zeznania świadka I. K. k. 205 – 208 załączonych akt postępowania przed Sądem Arbitrażowym).

P. P. nie zgadzała się na proponowaną przez zarząd powodowej spółki stawkę czynszu i pismem z dnia 26 kwietnia 2010 r. skierowanym do powódki przy korespondencji elektronicznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. wystąpiła o jej obniżenie do kwoty 28 euro za metr kwadratowy (k. 101 – 102).

W toku prowadzonych między stronami rozmów prowadząca negocjacje w imieniu powodowej spółki (...) poinformowała pozwaną P. P., że wobec braku jej zgody na proponowaną stawkę czynszu spółka „(...)” prowadzi rozmowy z innymi potencjalnymi najemcami oraz, że aktualna stawka czynszu proponowana przez inny podmiot wynosi 69 euro z metr kwadratowy (zeznania świadka I. K. k. 205 – 208 załączonych akt postępowania przed Sądem Arbitrażowym).

Pozwana dopiero w wiadomości e-mail z dnia 12 maja 2010 r. poinformowała I. K., iż akceptuje wskazaną w piśmie z dnia 22 kwietnia 2010 r. stawkę w wysokości 55 euro za metr kwadratowy (k. 103).

Ostatecznie powodowa spółka nie wyraziła zgody na przedłużenie umowy zawartej z pozwaną w dniu 6 grudnia 2005 r. (k. 111).

Lokal Nr (...) został wynajęty innemu podmiotowi ze stawką czynszu ustaloną na kwotę 69 euro za metr kwadratowy (zeznania świadka I. K. k. 205 – 208 załączonych akt postępowania przed Sądem Arbitrażowym).

Wzrokiem Sądu Arbitrażowego z dnia 17 października 2011 r. wydanym na skutek pozwu wniesionego przez P. P. ustalono, że stosunek najmu pomieszczenia punktu sprzedaży o Nr (...) (Nr (...)) położonego na parterze obiektu Galerii (...) w W. przy ul. (...) zawarty w dniu 6 grudnia 2005 r. pomiędzy P. P., prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. P. z siedziba w W. przy ul. (...) lok (...), a „R. C.” sp. z o.o. z siedzibą w W. przy ul. (...) został przedłużony począwszy od dnia 12 grudnia 2010 r. do dnia 12 grudnia 2015 r. Stawka czynszu za metr kwadratowy została w wyroku ustalona na kwotę 55 euro. Sąd Arbitrażowy uznał, że w trakcie trwania negocjacji z P. P. powodowa spółka nie była uprawniona do podjęcia rozmów z innymi podmiotami, jak też, że w związku z ostatecznym zaakceptowaniem przez P. P. proponowanej pierwotnie przez spółkę stawki czynszu, między stronami doszło do porozumienia w tej kwestii (k. 28 – 35).

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci powołanych dowodów z dokumentów. Przedstawione dokumenty nie budziły wątpliwości Sądu co do swej wiarygodności.

Powyższe ustalenia były wystarczające dla rozstrzygnięcia sprawy. Okoliczności ustalone w stanie faktycznym nie były sporne między stronami.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Powodowa spółka „(...)” sp. z o.o. z siedziba w W. wnosiła o uchylenie w całości orzeczenia sądu polubownego w postaci Wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej z dnia 17 października 2011 r. ,wydanego w sprawie o sygnaturze akt SA 300/10, z powództwa P. P. prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą (...) P. P. z siedzibą w W. przeciwko „R. C.” sp. z o.o. z siedzibą w W. o ustalenie, którym Sąd Arbitrażowy ustalił, że stosunek najmu pomieszczenia punktu sprzedaży o Nr (...) położonego w Galerii (...) w W. został przedłużony począwszy od dnia 12 grudnia 2010 r. do dnia 12 grudnia 2015 r., z czynszem wynoszącym 55 euro za metr kwadratowy. Strona powodowa zarzucała temu wyrokowi naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego tj. zasady autonomii woli stron, swobody działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że między stronami doszło ostatecznie do porozumienia w kwestii wysokości czynszu oraz naruszenie zasady ochrony własności prywatnej poprzez rozdysponowanie własnością powoda.

Zgodnie z art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. uchylenie wyroku sądu polubownego jest możliwe, gdy sąd stwierdzi, że wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

O sprzeczności wyroku z podstawowymi zasadami porządku prawnego można mówić wtedy, gdy chodzi o konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego oraz naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa materialnego. W wyroku z dnia 14 listopada 1960 r., II CR 1044/59 (OSPiKA 1961, z. 10, poz. 285) Sąd Najwyższy stwierdził, że naruszenie prawa materialnego może stanowić uzasadnioną podstawę do uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli doprowadziło w swym wyniku do rozstrzygnięcia jawnie gwałcącego naczelne zasady obowiązującego w państwie porządku prawnego lub godzącego w zasady współżycia społecznego. Przez podstawowe zasady porządku prawnego stanowiące podstawę oceny wyroku sądu arbitrażowego należy rozumieć nie tylko normy konstytucyjne, ale i naczelne normy w poszczególnych dziedzinach prawa. Na podstawie wyrażonej w art. 1206 § 2 pkt 2 klauzuli porządku publicznego wyrok sądu arbitrażowego ulega zatem uchyleniu wtedy, gdy zdeterminowane jego treścią skutki są nie do pogodzenia z określona normą zaliczaną do podstawowych zasad tego porządku.

W ocenie Sądu zaskarżony wyrok Sądu Arbitrażowego z dnia 17 października 2011 r. narusza zasadę swobody zawierania umów wyrażoną w art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Wolę stron należy natomiast, zgodnie z art. 65 k.c., tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało oświadczenie, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (autonomia woli stron). Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2010 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I CSK 342/10, urzeczywistnienie zasady autonomii woli stron nie jest możliwe bez zastosowania właściwych kryteriów oceny oświadczeń woli składanych przez strony. Nakazuje to przyjąć, że rażące naruszenie tych kryteriów prowadzi do naruszenia zasady autonomii woli strony należącej do podstawowych zasad prawa cywilnego (LEX Nr 784176).

Zaskarżony wyrok Sądu Arbitrażowego skutkuje tym, że powodowi narzucona została umowa sprzeczna z jego wolą. Nie doszło bowiem do złożenia oświadczenia woli przez powodową spółka skutkującego zawarciem umowy. Naruszona tym samym została jedna z naczelnych zasad prawa cywilnego. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 października 2006 r. (I ACa 172/05) uchylenie wyroku sądu polubownego uzasadnia tylko taka obraza prawa materialnego, która prowadzi zarazem do rozstrzygnięcia naruszającego naczelne zasady prawne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej. Nie ulega wątpliwości, że taką naczelną zasadę stanowi zasada wolności działalności gospodarczej, wyrażona w art. 20 i 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zasada ta przejawia się w tym, że podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, a ustawową przesłanką ograniczającą zakres stosowania tej zasady jest wymóg zachowania warunków określonych przepisami prawa. Orzeczenie Sądu Polubownego wydane z naruszeniem art. 64 k.c. i 65 § 1 i § 2 k.c. uchybia praworządności, bowiem zmusza pozwaną do zawarcia konkretnego, niekorzystnego kontraktu, mimo iż obowiązek zawarcia tego kontraktu nie wynika ani z ustawy, ani z przyjętych przez pozwaną zobowiązań. W powyższy sposób zostaje naruszona zasada wolności działalności gospodarczej przejawiająca się m.in. w swobodzie kształtowania treści umów, jak i w swobodzie doboru partnera gospodarczego (LEX Nr 175180).

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało także, zdaniem Sądu, oparte o błędne przekonanie, że pomiędzy stronami doszło dostatecznie do porozumienia co do wysokości czynszu najmu za przedmiotowy lokal. Okoliczność ta stanowi z kolei naruszenie art. 72 § 1 k.c., w myśl którego jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Między stronami w sprawie niniejszej prowadzone były negocjacje w przedmiocie przedłużenia umowy najmu lokalu użytkowego z dnia 6 grudnia 2005 r. Kwestią sporną między stronami w trakcie negocjacji była wysokość czynszu. Pozwana P. P. nie zaakceptowała zaproponowanej przez zarząd powodowej spółki stawki wynoszącej 55 euro za 1 m ², wtedy gdy taka propozycja została złożona . Została ona wówczas poinformowana, że powódka pojęła starania o pozyskanie innego kontrahenta zdolnego do zaakceptowania takiej stawki. Uzyskała także informację, że powodowa spółka otrzymała propozycję najmu spornego lokalu z czynszem wyższym niż pierwotnie proponowany pozwanej i wynoszącym 69 euro za 1m ². Wprawdzie pozwana ostatecznie przystała na proponowaną jej stawkę 55 euro, jednakże oświadczenie to złożyła już w czasie gdy powódka prowadziła negocjacje z podmiotem oferującym znacznie wyższą kwotę. Jest więc oczywiste, że chwili złożenia oświadczenia o zgodzie na stawkę w wysokości 55 euro za 1 m ² ta propozycja była już nieaktualna. Z treści przepisu art. 72 § 1 k.c. wynika, że aby zawarcie umowy było skuteczne obie strony stosunku prawnego muszą dojść do porozumienia w tym samym momencie. Brak jest w polskim systemie prawa przepisu, który zakazywałby zmiany stanowiska przez stronę przyszłej umowy w trakcie negocjacji. Możliwość zmiany stanowiska, a więc swobodnego kształtowania warunków umowy wynika wprost ze wskazanych już wcześniej przepisów art. 65 k.c. i 353 ¹ k.c. Wprawdzie art. 72 § 2 k.c. przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą strony, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, to jednak wskazać należy, że w sprawie niniejszej powodowej spółce nie można przypisać jakiegokolwiek działania z naruszeniem dobrych obyczajów, czy też braku zamiaru zawarcia umowy. Zmiana stanowiska powódki co do wysokości czynszu podyktowana była możliwym do osiągnięcia większym zyskiem, co jest zrozumiałe w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Tym samym wyrażenie przez pozwaną woli, co do zaakceptowania nieaktualnej już stawki czynszu nie może być postrzegane jako osiągnięcie porozumienia. W tej sytuacji stwierdzić należy, że zaskarżony wyrok Sądu Arbitrażowego naruszył zasadę swobody umów (autonomii stron), a przedłużenie umowy z dnia 6 grudnia 2005 r. stanowiło narzucenie powodowej spółce warunków sprzecznych z jej wolą. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2007 r. ,wydanym w sprawie o sygn. akt IV CSK 239/07, "zastąpienie" stron przez sąd polubowny w złożeniu oświadczeń woli o przedłużeniu umów dzierżawy należy ocenić jako działanie uchybiające praworządności. Tego rodzaju rozstrzygnięcie, przy braku bardzo wyraźnego postanowienia umowy dopuszczającego orzekanie w takim zakresie, godzi w jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego, jaką jest zasada autonomii podmiotów prawa cywilnego, a w jej obrębie zasada swobody umów. Uchybienie praworządności nie musi bowiem przejawiać się w naruszeniu zasad wynikających z Konstytucji RP; taki sam skutek powstaje, gdy sąd polubowny naruszy jedną z fundamentalnych zasad prawa cywilnego (LEX Nr 488974). Jakkolwiek orzeczenie to odnosi się do umowy dzierżawy, to jednak pozostaje ono aktualne także w stanie faktycznym i prawnym sprawy niniejszej i świadczy o naruszeniu naczelnych zasad prawa.

Zaskarżony wyrok z dnia 17 października 2011 r. narusza także, zdaniem Sądu, jeszcze jedną szczególne doniosłą zasadę prawa cywilnego, jaką jest wynikająca z art. 140 k.c. zasada ochrony prawa własności. Zgodnie z tym przepisem w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Społeczno gospodarczym przeznaczeniem prawa własności (w tym przypadku własności lokalu przeznaczonego do odpłatnego najmu) jest swobodne wykorzystywanie przez właściciela w sposób umożliwiający maksymalizację dochodów. W tym zakresie właściciel podejmuje decyzję, który z kontrahentów gwarantuje możliwość uiszczania wyższej stawki czynszu i z którym z nich właściciel zawrze umowę najmu. Wyrok Sądu Arbitrażowego był ingerencją w prawa właściciela nie przewidzianą treścią art. 140 k.c., albowiem Sąd Arbitrażowy rozdysponował przedmiotem prawa własności powodowej spółki w sposób sprzeczny nie tylko z jej wolą, ale także wbrew ekonomicznie uzasadnionemu dążeniu spółki do wykorzystania swojego prawa w sposób najkorzystniejszy.

Wskazane powyżej naruszenia prowadzą do wniosku, że wyrokiem Sądu Arbitrażowego została powodowi narzucona umowa sprzeczna z jego wolą oraz że zadysponowano jego własnością z pominięciem jego woli. Nie ma zatem wątpliwości, że takie rozstrzygnięcie godzi w podstawowe zasady państwa prawa i narusza fundamentalne zasady ustroju społeczno-politycznego. W tej sytuacji wyrok Sądu Arbitrażowego z dnia 17 października 2011 r. jako sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej należało uchylić.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Na wysokość zasądzonych kosztów procesu składa się kwota 8.383 zł. tytułem uiszczonej przez powodową spółkę opłaty od pozwu oraz kwota 7.200 zł. tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalona na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.