Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XVII AmA 33/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 kwietnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Dariusz Dąbrowski

Protokolant: Sekretarz sądowy Ewelina Zalewska

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2017 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o zawarcie porozumienia ograniczającego konkurencję

na skutek odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 30 grudnia 2014 roku nr (...)

I.  uchyla zaskarżoną decyzję;

II.  stwierdza, że decyzja nie została wydana z rażącym naruszeniem prawa, ani bez podstawy prawnej w rozumieniu art. 479 31a k.p.c.;

III.  zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwotę 1377 zł (jeden tysiąc trzysta siedemdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Dariusz Dąbrowski

XVII AmA 33/15

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów decyzją nr (...) z dnia 30 grudnia 2014 roku na podstawie art. 10 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego uznał za praktykę ograniczającą konkurencję i naruszającą zakaz, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zawarcie na krajowym rynku hurtowej sprzedaży sprzętu i akcesoriów rowerowych przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W. z przedsiębiorcami prowadzącymi sprzedaż detaliczną produktów m. (...) porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku detalicznej sprzedaży sprzętu i akcesoriów rowerowych, polegającego na ustalaniu minimalnych detalicznych cen odsprzedaży produktów m. (...) stosowanych przez dystrybutorów i nakazuje zaniechania jej stosowania.

Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z tytułu naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, w zakresie określonym w punkcie I sentencji przedmiotowej decyzji, nałożył na (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. karę pieniężną w wysokości 45017,91 złotych płatną do budżetu państwa oraz obciążył kosztami postępowania administracyjnego w kwocie 217,37 złotych.

Odwołanie od powyższej Decyzji wniósł przedsiębiorca – (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., zaskarżając ją w całości.

Powód decyzji zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na rozstrzygnięcie – art. 28 i art. 124§1 k.p.a. w zw. z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez sprzeczne z przepisami prawa niewszczęcie postępowania przeciwko podmiotom, które powinny być stroną niniejszego postępowania, dotyczącego praktyki polegającej na zawarciu porozumienia ograniczającego konkurencję, oraz nieobjęcie postanowieniem o wszczęciu postępowania antymonopolowego z dnia 21 grudnia 2012 roku tych podmiotów, z ograniczeniem do prowadzenia postępowania wyłącznie przeciwko S. (...),

2.  naruszenie art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 7, art. 8 i art. 10 k.p.a. w zw. z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez pozbawienie podmiotów będących stronami zarzucanego porozumienia prawa czynnego udziału w postępowaniu, a w konsekwencji naruszenie zasady pogłębionego zaufania obywateli do państwa oraz ograniczenie powodowi prawa do obrony,

3.  naruszenie art. 7 k.p.a. oraz art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez niewyjaśnienie całokształtu okoliczności sprawy, dokonanie nieprawidłowej analizy zebranego materiału dowodowego z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów, prowadzącej do wyprowadzenia ze zgromadzonego materiału dowodowego następujących wadliwych wniosków, że

- zarzucane porozumienie było faktycznie wykonywane,

- cenniki przekazywane przez S. (...) dystrybutorom od 2011 roku stanowią dowód zawarcia porozumienia w zakresie kształtowania minimalnych cen odsprzedaży produktów m. (...), oraz że praktyka była kontynuowana po 2011 roku,

- S. (...) dyscyplinował dystrybutorów detalicznych i kontrolował przestrzeganie przez nich rzekomo uzgodnionego poziomu minimalnych cen detalicznej odsprzedaży w okresie od jesieni 2011 roku do dnia wydania Decyzji,

- S. (...) przez cały okres trwania zarzucanej praktyki kierował się antykonkurencyjną intencją,

4.  naruszenie art. 7 k.p.a. oraz art. 231 k.p.c. w zw. z art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez nieuzasadnione zastosowanie domniemania faktycznego, że na skutek przekazywania przez S. (...) dystrybutorom od 2011 roku cenników, wobec pozostawania przez S. (...) i dystrybutorów w stałych stosunkach gospodarczych i milczącej akceptacji dystrybutorów, dochodziło do skoordynowanych zachowań rynkowych, przy jednoczesnym braku podstaw ku temu,

5.  naruszenie art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez niewszechstronną analizę zebranego materiału dowodowego i wyprowadzenie z niego wniosków logicznie niewynikających, że:

- S. (...) nie wykazał zawiązku przyczynowego między wprowadzeniem zakwestionowanych przez organ postanowień umownych a zachowaniem standardu jakości dla zapewnienia spełnienia wymogów bezpieczeństwa rowerów marki C.,

- S. (...) nie wykazał przesłanki niezbędności porozumienia, o której mowa w art. 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów,

6.  naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez jego niezastosowanie,

7.  naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez uznanie, że zawierane przez S. (...) umowy stanowiły zakazaną praktykę ograniczającą konkurencję, o której mowa w tym przepisie,

8.  naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez niestwierdzenie zaniechania praktyki, a w konsekwencji naruszenie art. 11 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez jego niezastosowanie,

9.  naruszenie art. 107§3 i art. 7 k.p.a. oraz art. 233 k.p.c. w zw. z art. 84 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, a w konsekwencji naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez nałożenie na S. (...) kary pieniężnej pomimo braku podstaw do tego,

10.  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 11 i art. 111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, poprzez wymierzenie kary rażąco surowej w stosunku do okresu, stopnia oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy.

Mając powyższe na uwadze powódka wniosła o uchylenie decyzji w całości ewentualnie o zmianę Decyzji w całości przez niestwierdzenie stosowania przez powódkę praktyki ograniczającej konkurencję polegającej na zawarciu na krajowym rynku hurtowej sprzedaży sprzętu i akcesoriów rowerowych z przedsiębiorcami prowadzącymi sprzedaż detaliczną produktów m. (...) porozumienia ograniczającego konkurencję, polegającego na ustalaniu minimalnych detalicznych cen odsprzedaży produktów m. (...) stosowanych przez dystrybutorów, ewentualnie o zmianę Decyzji w zakresie punktu I i II poprzez stwierdzenie zaniechania stosowania praktyki w II połowie 2011 roku i znaczące obniżenie kary pieniężnej lub jej uchylenie ewentualnie o zmianę punktu II zaskarżonej Decyzji w zakresie wymierzonej kary pieniężnej, poprzez odstąpienie od jej wymierzenia lub jej znaczące obniżenie.

Nadto powódka wniosła o zasądzenie kosztów procesu.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Na rozprawie obie strony podtrzymały swoje stanowisko w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., wpisana do rejestru przedsiębiorców przez Sąd Rejonowy dla M. St. Warszawy w Warszawie pod numerem (...), prowadzi działalność gospodarczą w zakresie dystrybucji hurtowej oraz detalicznej sprzedaży sprzętu i akcesoriów sportowych. (k. 80-83 akt sądowych)

Sprzedaż detaliczna prowadzona przez powoda odbywa się w dziewięciu sklepach stacjonarnych na terenie całego kraju, a także za pośrednictwem sklepu internetowego. (...) jest obecnie wyłącznym dystrybutorem hurtowym na terenie Polski produktów m. (...) produkowanych przez (...) Co. KG z siedzibą w W. w Niemczech. (k. 265 - 286 akt administracyjnych, zeznania świadka T. P. – rozprawa w dniu 3.04.2017 roku).

W Polsce można nabyć rowery marki C. poza siecią dystrybutorów od przedsiębiorców z Niemiec, Łotwy i Węgier, w taki sposób nabywają rowery także przedsiębiorcy nie współpracujący bezpośrednio z powodem. (zeznania świadka T. P. – rozprawa w dniu 3.04.2017 r. – 00.27.50)

Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2012 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął z urzędu postępowanie antymonopolowe przeciwko (...) w sprawie zawarcia przez tego przedsiębiorcę z przedsiębiorcami – dystrybutorami produktów m. (...) porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku detalicznej sprzedaży sprzętu i akcesoriów rowerowych, polegającego na ustalaniu minimalnych detalicznych cen odsprzedaży produktów m. (...) stosowanych przez dystrybutorów, co może stanowić naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. (k. 1 - 6 akt administracyjnych)

W dniu 28 stycznia 2013 roku Spółka złożyła wniosek o wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji zobowiązującej. ( 87 – 93 akt administracyjnych)

Pismem z dnia 28 listopada 2014 r. Prezes Urzędu poinformował powoda o zakończeniu postępowania. (k. 674 akt administracyjnych.

Pismem z 24 grudnia 2014 roku (...) przedstawił swoje ostateczne stanowisko w sprawie. (675 - 681 akt administracyjnych)

Decyzją z dnia 31 grudnia 2013 roku nr (...), Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał praktykę powoda za praktyk ograniczającą konkurencję, nakładając w tego tytułu karę pieniężną i obciążając kosztami postępowania administracyjnego. (k. 4 akt sądowych). Od powyższej decyzji powód wniósł odwołanie zaskarżając ja w całości. (k. 41 akt sądowych)

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów załączonych przez strony do pism procesowych oraz znajdujących się w aktach administracyjnych. Częściowo podstawą dokonanych ustaleń były także zeznania świadka T. P., złożonych na rozprawie w dniu 3 kwietnia 2017 roku, które Sąd uznał za wiarygodne, gdyż są jasne, pełne i logiczne, znajdując swoje potwierdzenie w zebranych dokumentach. Tym bardziej, że prawidłowości dowodów z dokumentów strony nie kwestionowały, a Sąd uznał je za w pełni wiarygodne.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie jest uzasadnione, a zarzuty przedstawione przez powoda prowadzą do uchylenia decyzji z uwagi na naruszenie prawa przez Prezesa UOKiK.

Zasadne są pierwsze dwa zarzuty polegające na braku ustalenia przez Organ pozostałych poza powodem uczestników porozumienia dystrybucyjnego oraz dwa kolejne zarzuty dotyczące nieprawidłowego ustalenia stanu faktycznego.

Zarzut pierwszy, dotyczy co prawda przede wszystkim nie objęciem postępowaniem antymonopolowym pozostałych uczestników porozumienia, jednakże w tym zakresie nie jest on prawidłowy. Zakres podmiotowy postępowania określa art. 88 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i przepis ten stanowi lex specialis wobec art. 28 k.p.a. Sąd podziela stanowisko pozwanego, że decyzja nie musi być skierowana przeciwko wszystkim uczestnikom porozumienia. Celem wszak postępowania, zgodnie z treścią art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest eliminacja z obrotu gospodarczego porozumień naruszających przepisy ustawy. Zgodnie zaś z treścią art. 10 ustawy Prezes UOKiK ma obowiązek wydania decyzji o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i nakazująca jej zaniechania lub wydanie decyzji o uznaniu praktyki za ograniczająca konkurencję i stwierdzającej zaniechanie jej naruszenia. Natomiast to czy dany przedsiębiorca będzie adresatem decyzji o stwierdzeniu naruszenia ustawy jest zależne od tego, czy wobec danego przedsiębiorcy zostało wszczęte postępowanie antymonopolowe. Wobec powyższego skierowanie decyzji tylko i wyłącznie do jednego z podmiotów będących stroną porozumienia dystrybucyjnego nie stanowi naruszenia przepisów postępowania. Porozumienie wertykalne, z jakim mamy w przedmiotowej sprawie do czynienia, jest dokonywane pomiędzy przedsiębiorcą będącym dostawcą, a przedsiębiorcami którzy nabywają te produkty w celu ich dalszej odsprzedaży. Organizatorem takiego porozumienia jest zazwyczaj dostawca, który chce w ten sposób ograniczyć konkurencję międzymarkową. Eliminacja takiego porozumienia jest najczęściej możliwa zazwyczaj poprzez wydanie decyzji w odniesieniu do inicjatora i organizatora porozumienia. Takie decyzje, w których sentencja odnosiła się jedynie do inicjatora i organizatora porozumienia wertykalnego były wydawane przez Prezesa UOKiK, a następnie znajdowały aprobatę Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (np. (...) – XVII AmA 94/13, (...) - XVII AmA 64/14). Jednakże w sprawach tych Organ jednoznacznie i wyraźnie w uzasadnieniu decyzji określił przedsiębiorców, którzy byli stroną porozumienia zawartego z organizatorem, wobec którego skierowana była decyzja.

Sąd stoi na stanowisku, że brak określenia stron niedozwolonej zmowy cenowej, stanowi naruszenie art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ale także art. 4 i 7 ustawy. W tym miejscu należy zauważyć, że w uzasadnieniu decyzji pozwany wskazał w punkcie (30), że doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy powodem, a współpracującymi z nim sprzedawcami detalicznymi. W punkcie (23) decyzji wskazał w tabeli ilość przedsiębiorców współpracujących z powodem, jednakże w żadnym miejscu nie wskazał z firmy lub imienia i nazwiska tych przedsiębiorców – uczestników porozumienia. Takie działanie jest nieprawidłowe, albowiem narusza prawo do obrony powoda, który nie może odnieść się do tak skonstruowanego uzasadnienia decyzji. Pozwany w zasadzie nie udowodnił nawet jak szeroki krąg przedsiębiorców uczestniczył w porozumieniu. Należy zauważyć, że np. w punkcie (35) decyzji pozwany podniósł, że powód nieprawidłowe postanowienia zawarł w umowach zawartych w szczególności z następującymi przedsiębiorcami (wymieniono w tym miejscu 4 przedsiębiorców). W punkcie (42) mowa jest o pięćdziesięciu przedsiębiorcach. W decyzji brak jest jednoznacznego określenia czy Organ uznał, że wszyscy przedsiębiorcy współpracujący z powodem byli uczestnikami porozumienia, czy tylko niektórzy spośród nich w danym okresie lub w całym okresie, jaki obejmuje Decyzja. Zdaniem Sądu przy ocenie porozumienia wertykalnego konieczne jest dla prawidłowego ustalenia stanu faktycznego sprawy ustalenie wszystkich uczestników porozumienia. Brak takich ustaleń jest niedopuszczalną nieprawidłowością, a pozwany nie wskazał dowodów, na podstawie których Sąd mógłby sam takich ustaleń dokonać. Dodać należy, że ciężar dowodu w tego typu postępowaniu leży na Prezesie Urzędu i nie ma żadnych podstaw do przerzucania go na przedsiębiorcę. Dlatego też pozwany powinien przedstawić dowody na zawarcie przez powoda porozumienia ze wszystkimi dystrybutorami, czego nie mógł dokonać, jeżeli nie ustalił wszystkich uczestników porozumienia. Nie może Organ oprzeć swojej decyzji na przypuszczeniu, że wszyscy dystrybutorzy uczestniczyli w porozumieniu. Treść decyzji Prezesa UOKiK w przedmiotowej sprawie powinna umożliwić identyfikację podmiotów, które uczestniczyły w porozumieniu ograniczającym konkurencję. Nie jest wystarczające wskazanie kręgu podmiotów, wśród których uczestnicy się znajdują, a taki charakter ma ustalenie przez Prezesa UOKiK, iż powódka zawarła porozumienie ze sprzedawcami detalicznymi. Prezes UOKiK nie udowodnił bowiem, by wszyscy wskazani sprzedawcy detaliczni byli stronami przedmiotowego porozumienia, ani też nie wyodrębnił wśród nich grupy, która w porozumieniu tym uczestniczyła. Sąd w pełni podziela w tym względzie stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie przedstawione w uzasadnieniu wyroków wydanych w sprawach o sygn. akt VI ACa 1539/15 i VI ACa 1673/15, który wskazał, że: „Dla przyjęcia, iż doszło do zawarcia porozumienia niezbędne jest ustalenie zgodnego zamiaru jego uczestników. Jego istnienie można byłoby wywieść z podniesienia cen przez przedsiębiorcę tylko wtedy, gdyby decyzja ta odbiegała od zachowania, jakiego można racjonalnie oczekiwać od przedsiębiorcy, który w antykonkurencyjnym porozumieniu nie uczestniczy. Prezes UOKiK stosownej analizy nie przeprowadził. Nie wykazał on zatem, że wszyscy przedsiębiorcy, którzy dostosowali się do oczekiwań inicjatora porozumienia brali w nim udział.”

Brak ustalenia wszystkich uczestników porozumienia narusza także art. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który nakazuje Prezesowi Urzędu działanie w interesie publicznym. W interesie publicznym jest zaś niewątpliwie zapewnienie świadomości bezprawności zachowania przedsiębiorców, którzy uczestniczyli w naruszeniu przepisów prawa konkurencji. Tymczasem Organ nie ustalając kręgu uczestników porozumienia, nie wskazał tym samym w interesie publicznym, kto w zakazanym prawem porozumieniu uczestniczył.

Dodać należy, że brak ustaleń co do kręgu uczestników porozumienia utrudnia realizację możliwości egzekwowania prawa konkurencji przez podmioty poszkodowane w wyniku zawiązania niedozwolonego porozumienia. Takie ustalenie poczynione w decyzji przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - organ powołany do dokonywania takich ustaleń - stanowią wszak dowód na uczestniczenie podmiotu w porozumieniu i ułatwiają udowodnienie podstaw do dochodzenia tego typu roszczenia.

Odnosząc się w tym miejscu do zarzutu niewyjaśnienia całokształtu okoliczności sprawy przez pozwanego, to wskazać należy, że wyżej już podniesiono, że Prezes UOKiK nie przeprowadził analizy zachowania przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu, w porównaniu do ich możliwego zachowania, jeżeliby w takim porozumieniu nie uczestniczyli. Sąd oczywiście nie może takiej analizy dokonać na poziomie postępowania sądowego, tym bardziej, że nie został przez pozwanego ustalony krąg podmiotów uczestniczących w porozumieniu. Rację ma powódka podnoszące, że w aktach administracyjnych postępowania znajdują się pisma przedsiębiorców – sprzedawców detalicznych rowerów marki C., którzy oświadczyli, że lub nie otrzymywali cenników od powódki, lub wymagań stosowania określonego poziomu cen, lub że nie znają przypadków, w których powódka ograniczałaby możliwość wyprzedaży rowerów (k. 205-206, 245, 250, 556, 580, 585). Brak jest jakichkolwiek podstaw do stwierdzenia nieprawdziwości tych oświadczeń. Brak ustalenia czy autorzy tych oświadczeń mieścili się w grupie owych 50 przedsiębiorców, których wymienia pozwany w punkcie (42) decyzji, czy też nie, czyni zarzut dokonania nieprawidłowej analizy materiału dowodowego w sprawie prawidłowym.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że braki dowodowe leżące po stronie Prezesa Urzędu uniemożliwiają zbudowanie stanu faktycznego sprawy w taki sposób, aby możliwe było ustalenie czy porozumienie pomiędzy (...) sp. z o.o. a jego dystrybutorami obowiązywało, jak i kręgu przedsiębiorców biorących udział w tym porozumieniu, o ile takie istniało. Jako że ciężar dowodu leży w przedmiotowej sprawie na Prezesie Urzędu, należy uznać, że Organ nie udowodnił istnienia porozumienia, wobec czego skarżona decyzja powinna zostać uchylona.

Sąd uznając, że decyzja podlega uchyleniu z uwagi na wyżej wskazane przyczyny pozostawił bez rozpoznania pozostałe zarzuty, albowiem mogły one skutkować co najwyżej zmianą skarżonej decyzji Prezesa UOKiK.

Sąd stwierdzając, że przedmiotowa decyzja jest wadliwa i z tego powodu podlega uchyleniu uznał, że nie została ona wydana z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej w rozumieniu art. 479 31a k.p.c. Uchybienia, których dopuścił się Prezes UOKiK mieszczą się w zakresie nieprawidłowości stanowiących normalny i nieunikniony element funkcjonowania systemu egzekwowania prawa. W tym kontekście należy wskazać, że przepisy prawa konkurencji charakteryzują się dużą ogólnikowością, a ich interpretacja może wzbudzać uprawnione rozbieżności.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 479 ( 31)§3 k.p.c. uchylił zaskarżoną przez powoda w niniejszej sprawie decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 grudnia 2014 roku nr (...).

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu w oparciu o art. 98 k.p.c., w związku z § 18 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Na kwotę 1377 zł składa się opłata sądowa w wysokości 1000 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w stawce minimalnej 360 zł wraz z kosztem opłaty skarbowej za złożenie dokumentu stwierdzającego pełnomocnictwo w kwocie 17 zł.