Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 czerwca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie: SSO Elżbieta Zalewska – Statuch

SSO Iwona Podwójniak (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Ewelina Kubiczak – Kleśta

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 czerwca 2017 roku w Sieradzu

sprawy ze skargi pozwanego o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 kwietnia 2016 roku, sygn. akt IV Pa 15/16

z powództwa głównego S. P. (1)

przeciwko A. M. prowadzącemu działalność gospodarczą- Firma (...) w Z.

o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych i świadczenia związane z podróżą służbową

z powództwa wzajemnego A. M. prowadzącego działalność gospodarczą-Firma (...)w Z.

przeciwko pozwanemu wzajemnemu S. P. (1)

o odszkodowanie

rozpoznanej na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli - Sądu Pracy

z dnia 05 stycznia 2016 roku sygn. akt IV P 391/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 kwietnia 2016 roku, sygn. akt IV Pa 15/16 z apelacji pozwanego w punkcie 1 w ten sposób, że zmienia wyrok Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli - Sądu Pracy z dnia 5 stycznia 2016 roku, sygn. akt IV P 391/14 z powództwa głównego w punkcie I w całości, w ten sposób, że nadaje mu następujące brzmienie:

1.  zasądza od pozwanego A. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Firma (...)w Z. na rzecz powoda S. P. (1) kwotę 1 530,90 (jeden tysiąc pięćset trzydzieści złotych i dziewięćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 20 listopada 2014 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  zasądza od powoda S. P. (1) na rzecz pozwanego A. M.prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Firma (...)w Z. kwotę 1 380,92 (jeden tysiąc trzysta osiemdziesiąt złotych i dziewięćdziesiąt dwa grosze) z tytułu zwrotu kosztów procesu;

4.  nakazuje pobrać od pozwanego A. M. rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli kwotę 78,95 (siedemdziesiąt osiem złotych dziewięćdziesiąt pięć groszy) tytułem częściowego zwrotu opłaty sądowej, od której powód był zwolniony i kwotę 189,40 (sto osiemdziesiąt dziewięć złotych i czterdzieści groszy) tytułem częściowego zwrotu wydatków;

5.  zwrócić powodowi pozwanemu od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli kwotę 541,52 ( pięćset czterdzieści jeden i 52/100) złotych tytułem nienależnie pobranej opłaty sądowej i wydatków;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części a apelację powoda w całości;

III.  zasądza od powoda S. P. (1) na rzecz pozwanego A. M. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Firma (...)w Z. kwotę 777,22 (siedemset siedemdziesiąt siedem złotych i 22 grosze) tytułem zwrotu kosztów postępowania ze skargi o wznowienie;

IV.  orzeka o zwrocie spełnionego świadczenia i z tego tytułu zasądza od powoda S. P. (1) na rzecz pozwanego A. M. prowadzącego działalność gospodarczą po nazwą Firma (...) w Z. kwotę 6 878,03 (sześć tysięcy osiemset siedemdziesiąt osiem złotych i trzy grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 2 czerwca 2017 roku do dnia zapłaty;

V.  oddala wniosek restytucyjny w pozostałej części.

Sygn. akt IV Pa 30/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 stycznia 2016 roku Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli, w sprawie
IV P 391/14, z powództwa głównego S. P. (1) przeciwko A. M. o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych i świadczenia związane z podróżą służbową oraz z powództwa wzajemnego A. M. przeciwko S. P. (1) o odszkodowanie, w sprawie z powództwa głównego zasądził od pozwanego A. M. na rzecz powoda S. P. (1) kwotę 8 408,93 zł z odsetkami ustawowymi od kwoty 6 878,03 zł od dnia 12 czerwca 2014 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 1 530,90 zł od dnia 20 listopada 2014 roku do dnia zapłaty (pkt I.1), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt I.2), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 508,76 zł z tytułu częściowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt I.3), nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli kwotę 421,12 zł z tytułu opłaty sądowej oraz kwotę 388,75 zł z tytułu zwrotu wydatków (pkt I.4) oraz wyrokowi w pkcie 1. nadał rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 1 680 zł (pkt I. 5). Natomiast w sprawie z powództwa wzajemnego zasądził od pozwanego S. P. (1) na rzecz powoda A. M. kwotę 1 530,90 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 2 grudnia 2014 roku do dnia zapłaty (pkt II.1) oraz kwotę 450 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II.2).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

S. P. (1) w okresie od 20 lutego do 10 sierpnia 2013 roku zatrudniony był u pozwanego A. M. prowadzącego działalność pod nazwą Firma (...)w Z. na stanowisku kierowcy pojazdu ciężarowego.

Jak stanowił regulamin wynagradzania, w brzmieniu obowiązującym w dacie podjęcia pracy przez powoda, z tytułu podróży służbowej poza teren kraju pracownikowi należy się wyłącznie dieta i zwrot kosztów zaakceptowanego przez pracodawcę noclegu albo ryczałt za nocleg, za który pracownik nie przedłożył rachunku. Ryczałt miała stanowić kwota 84 zł. Od 1 sierpnia 2013 roku ryczałt wynosił 117 zł.

W oparciu o postanowienia rozporządzeń: Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju i Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, powód winien otrzymać od pozwanego ponad należność wypłaconą w stawkach regulaminowych dodatkowo kwotę 6 878,03 zł.

W miesiącu czerwcu 2013 roku pozwany potrącił powodowi z przysługujących należności z tytułu podróży służbowych kwotę 1 530,90 zł z tytułu kary za przekroczenie obowiązujących w zakładzie pracy norm paliwowych.

Sąd za zasadne uznał zasądzenie ryczałtów za noclegi w wysokości wskazanej przez biegłego, tj. w wysokości 6 878,03 zł. Sąd Rejonowy wydając rozstrzygnięcie oparł się na art. 21a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 ze zm.), obowiązującym od 3 kwietnia 2010 roku, zgodnie z którym kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 77 ⁵ § 3-5 kodeksu pracy.

Jednocześnie sąd uwzględnił żądanie zwrotu kwoty 1 530,90 zł potrąconej niedopuszczalnie przez pracodawcę w związku z przekroczeniem norm paliwowych.

Natomiast żądanie zasądzenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych sąd uznał za nieuzasadnione.

O kosztach powództwa głównego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., przyjmując że powód wygrał je w 64%.

Powództwo wzajemne zostało uwzględnione w całości na koszt pozwanego wzajemnego.

Od powyższego wyroku Sądu Rejonowego apelację wniosły obie strony. Sąd Okręgowy w Sieradzu wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2016 roku wydanym w sprawie IV Pa 15/16 obie apelacje oddalił (pkt 1) oraz zniósł wzajemnie koszty procesu za drugą instancję (pkt 2).

W uzasadnieniu swojego stanowiska Sąd Okręgowy stwierdził, że w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym przez Sąd Rejonowy oraz w świetle niebudzącej wątpliwości pragmatyki wewnętrznej pozwanego, w tym treści regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania wiążących strony procesu w spornym okresie, regulacji Kodeksu pracy i wydanych na jego podstawie przepisów wykonawczych, apelacje obydwu stron są bezzasadne.

W szczególności w zakresie rozstrzygnięcia odnoszącego się do ryczałtów za noclegi, Sąd Okręgowy wskazał, że chybiony jest zarzut pozwanego naruszenia prawa materialnego w postaci przepisów art. 77 ⁵ § 3 i 4 k. p., § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju oraz § 16 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej, jak również w postaci art. 8 k. p.

Sąd drugiej instancji podał, że definicję podróży służbowej kierowcy zawiera przepis art. 2 pkt 7 ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców, dodany ustawą
z 12 lutego 2010 roku o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 19 marca 2010 roku), stanowiący, iż jest to każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy przewozu drogowego poza miejscowość, o której mowa w pkt 4 lit. a, czyli poza siedzibę pracodawcy, na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki, oraz inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały lub wyjazdu poza miejscowość, o której mowa w pkt 4 lit. a, w celu wykonania przewozu drogowego. Stosownie do dodanego od 3 kwietnia 2010 roku przepisu art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, kierowcy w podróży służbowej przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach określonych
w przepisach art. 77 ⁵ § 3-5 kodeksu pracy.

W myśl tego ostatniego przepisu, warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż państwowa lub samorządowa jednostka sfery budżetowej określa się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania. Postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika zatrudnionego w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej.

W przypadku gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa
o pracę nie zawiera postanowień dotyczących warunków wypłacania należności z tytułu podróży służbowej, pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów wykonawczych wydanych na podstawie
art. 77 ⁵ § 2 k. p.

Dalej Sąd Odwoławczy wskazał, że w okresie, za który powód dochodził swoich roszczeń z tytułu ryczałtów za noclegi obowiązywał u pozwanego regulamin wynagradzania,
który stanowił, że z tytułu podróży służbowej poza teren kraju pracownikowi należała się wyłącznie dieta i zwrot kosztów zaakceptowanego przez pracodawcę noclegu albo ryczałtu za nocleg, za który pracownik nie przedłożył rachunku. Przy czym, istniał wówczas wyraźny
i zaakceptowany przez strony podział należności z tytułu podróży służbowej na dietę i zwrot kosztów zaakceptowanego przez pracodawcę noclegu albo ryczałtu za nocleg.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji słusznie doszedł do konkluzji,
że pracodawca nie zapewnił powodowi bezpłatnego noclegu, co A. M. nieprawidłowo zrównał z leżanką.

Nawiązując do poglądu prawnego popartego orzecznictwem Sądu Najwyższego, już
w wyroku z 1 kwietnia 2011 roku II PK 234/10, stwierdzono, że umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu
w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. W uzasadnieniu podniesiono ponadto, że pracodawca powinien zapewnić pracownikowi wykonującemu stale zadania poza miejscem zamieszkania nocleg w godziwych warunkach albo pokryć koszty takiego noclegu. Stwierdzono także, że pracownik mobilny wykonuje stale zadania poza miejscem swojego zamieszkania w interesie pracodawcy i to pracodawcę powinny obciążać związane tym dodatkowe koszty pracy.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż w taki sposób kwestię rozliczania dodatkowych kosztów związanych ze stałym przebywaniem kierowców transportu „w trasie” traktuje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców, zwłaszcza po zmianach wynikających z ustawy z dnia 12 lutego 2010 roku, które weszły w życie 3 kwietnia 2010 roku, przed zatrudnieniem powoda. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 stycznia 2013 roku w sprawie II PK 144/12.

Sąd Odwoławczy wskazał, że orzecznictwo Sądu Najwyższego zgodnie przyjmuje,
że umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności (…).

Stwierdzono przy tym, że pracownik powinien wówczas uzyskać rekompensatę
i za odpowiednią przyjmuje się wysokość ryczałtową odpowiadającą kwocie kosztu noclegu, w razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg.

Mając na uwadze poglądy powyższe, podniesiono za Sądem pierwszej instancji,
że pozwany nie zapewnił S. P. (1), do dyspozycji którego pozostawała leżanka w kabinie ciągnika siodłowego, bezpłatnego noclegu w czasie odbywania podróży służbowych. Powód, cały czas podróży spędzał w kabinie samochodu, w tym każdy dzienny
i nocny odpoczynek. Ponieważ pracownik nie korzystał w czasie podróży z noclegu
w hotelach i nie przedłożył rachunków hotelowych, zasadne stało się ustalenie należnego powodowi ryczałtu określonego w regulaminie wynagradzania oraz w powoływanych rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Tak więc, zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy zasadnie uwzględnił powództwo główne z tytułu ryczałtów za noclegi, co do kwoty 6 878,03 zł.

W odniesieniu do apelacji powoda, według Sądu Odwoławczego, jego zarzuty noszące charakter procesowy nie znajdują odzwierciedlenia w przebiegu postępowania dowodowego i w dokonanych przez sąd ustaleniach, a co za tym idzie zarzut naruszenia prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj. przepisu art. 233 § 1 k.p.c., przez brak wszechstronnego rozważenia całości materiału dowodowego zebranego w sprawie, jest bezzasadny.

W ocenie Sądu Okręgowego, wbrew zarzutom apelacji powoda, ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i przede wszystkim kompletne,
a wyprowadzone z nich wnioski nie budzą zastrzeżeń. Ustalenia te podzielono i przyjęto za własne. Wywód przeprowadzony przez sąd pierwszej instancji co do tego, jakie znaczenie nadać zaprezentowanym przez strony dowodom przydatnym do oceny prawnej żądania ryczałtu za noclegi z tytułu podróży służbowych poza granice kraju, roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, wreszcie odszkodowania z tytułu przekroczenia przez prawnika norm paliwowych i jakie z tych dowodów wyprowadzić wnioski, jest logiczny i nie poddaje się krytyce.

Uwzględniając wszystkie powyższe rozważania, Sąd Okręgowy na podstawie
art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje jako niezasadne, zaś o kosztach procesu za drugą instancję orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c.

W dniu 23 lutego 2017 roku (data nadania na poczcie) pozwany A. M. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Firma (...)w Z. złożył skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 7 kwietnia 2016 roku, sygn. akt: IV Pa 15/16.

Skarżący, powołując się na art. 399 § 1 w zw. z art. 401 ¹, art. 407 § 2 oraz art. 409 k.p.c., a także art. 190 ust. 1, 2, 3 i 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wniósł o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa głównego S. P. (1) przeciwko A. M. o zapłatę, toczącego się w pierwszej instancji przed Sądem Rejonowym w Zduńskiej Woli, IV Wydziałem Pracy i zakończonego prawomocnym wyrokiem z dnia 5 stycznia 2016 roku (sygn. akt: IV P 391/14),
a następnie toczącego się w drugiej instancji i zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 kwietnia 2016 roku, (sygn. akt: IV Pa 15/16).

Skarżący podniósł, że niniejszą skargą o wznowienie postępowania zaskarża oba wskazane wyżej orzeczenia, w części w jakiej uwzględniają powództwo główne i rozliczają koszty procesu.

Skarżący wskazał, że podstawę skargi o wznowienie postępowania stanowi przepis art. 401 ¹ k.p.c. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i jest ona wnoszona w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 24 listopada 2016 roku, w sprawie o sygn. K 11/15.

Mając na uwadze treść rozstrzygnięcia zawartego we wskazanym wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego, skarżący wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 kwietnia 2016 roku, (sygn. akt: IV Pa 15/16) poprzez zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli, IV Wydziału Pracy z dnia 5 stycznia 2015 roku (sygn. akt: IV P 391/14) polegającą na oddaleniu powództwa głównego w całości, przyznaniu od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu z powództwa głównego za pierwszą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, odstąpieniu od obciążenia pozwanego kosztami postępowania poniesionymi przez Skarb Państwa – w zakresie opłaty od pozwu nieponiesionej przez powoda oraz wynagrodzenia powołanego w sprawie biegłego. Ponadto skarżący na podstawie art. 415 k.p.c. wniósł o orzeczenie zwrotu od powoda na rzecz pozwanego świadczenia pieniężnego w kwocie 8 063,55 zł, spełnionego przez pozwanego na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli, IV Wydziału Pracy z dnia 5 stycznia 2016 roku wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od daty złożenia skargi o wznowienie postępowania, przyznanie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesowych za postępowanie wywołane niniejszą skargą o wznowienie postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, o orzeczenie o zwrocie kwoty 421,12 zł pobranej od pozwanego A. M. na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli tytułem częściowego zwrotu opłaty sądowej, od uiszczenia której powód był zwolniony i kwoty 388,75 zł zasądzonej tytułem częściowego zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych z sum budżetowych na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli, IV Wydziału Pracy z dnia 5 stycznia 2016 roku.

Skarżący wniósł o przeprowadzenie dowodów z dokumentów złożonych przez pozwanego w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji oraz z opinii biegłego z dziedziny rachunkowości złożonej w tym postępowaniu na okoliczność zasad wypłacania świadczeń z tytułu podróży służbowej w przedsiębiorstwie pozwanego oraz rodzaju i wysokości świadczeń z tytułu podróży służbowej wypłaconych powodowi w spornym okresie zatrudnienia.

W odpowiedzi na skargę powód wniósł o oddalenie skargi o wznowienie postępowania i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego. Na wypadek nieuwzględnienia powyższego, powód wniósł o oddalenie wniosku o orzeczenie zwrotu od powoda świadczenia pieniężnego w kwocie 8 063,55 zł spełnionego przez pozwanego na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli IV Wydziału Pracy z dnia 5 stycznia 2016 roku.

Powód wniósł o przeprowadzenie dowodu z regulaminu pracy pozwanego na okoliczność charakteru pracy jaką wykonywał powód w firmie pozwanego, w tym zakresu jego obowiązków oraz dowodu z przesłuchania stron na okoliczność jak wyżej oraz na okoliczność daty i sposobu spożytkowania środków zasądzonych wyrokiem Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli IV Wydziału Pracy z dnia 5 stycznia 2016 roku.

W uzasadnieniu podał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego stanowiący podstawę skargi nie jest wyrokiem, który spowodował utratę mocy obowiązującej przepisów w nim wskazanych. Trybunał w tym wyroku wskazał, że zakwestionowane przepisy w połączeniu z innymi przepisami, tworzącymi łącznie normę prawną są niezgodne z ustawa zasadniczą. Taki wyrok nie może być podstawą wznowienia na podstawie art. 401 ¹ k.p.c. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji.

Podał ponadto, że poza wykonywaniem pracy kierowcy, do obowiązków S. P. (1)należały inne i zakres pracy powoda nie sprowadzał się jedynie do kierowania pojazdem. Wskazał też, że środki, które wypłacił powodowi pozwany, zostały zużyte na potrzeby własne, zatem powód nie jest wzbogacony; w dacie wydatkowania nie mógł zaś liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Dochodzenie zwrotu środków jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wreszcie kwota, której zwrotu domaga się pozwany została zawyżona.

Na rozprawie w dniu 1 czerwca 2017 roku pełnomocnik powoda, z uwagi na nieobecność powoda, w to miejsce, na okoliczność sposobu zużycia należności wypłaconej przez pozwanego, wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka E. P..

Sąd Okręgowy zważył:

Skarga o wznowienie postepowania została wniesiona w terminie, opiera się
na ustawowej przesłance wznowienia i zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu powoda, w istocie sprowadzającego się do kwestionowania postawy prawnej do wznowienia postępowania, należy stwierdzić, że nie zasługuje on na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 401 ¹ k.p.c. oparcie skargi o wznowienie postępowania na tej podstawie ma miejsce wtedy, gdy powoływany przez skarżącego wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdza niezgodność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą tego przepisu, który stanowił podstawę rozstrzygnięcia w prawomocnie zakończonej sprawie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2014 roku, II CZ 59/14 i z dnia 12 czerwca 2015 roku, II CZ 36/15).

Wnoszący skargę wskazał jako podstawę wznowienia wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 listopada 2016 roku w sprawie K 11/15. W wyroku tym Trybunał orzekł, że 1. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (t. j. Dz. U. z 2012 r. poz. 1155, ze zm.) w związku z art. 77[5] § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666, ze zm.) w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U.167) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. powołanej w punkcie 1 w związku z art. 77[5] § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. powołanej w punkcie 1 w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U.236.1991, ze zm.) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.

W rozpoznanej sprawie niewątpliwe wydanie wyroków przez sądy obu instancji opierało się na treści przepisów, które zostały uznane za niezgodne z Konstytucją. Nie ma racji powód, że powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie może być podstawą wznowienia na podstawie art. 401 ¹ k.p.c. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 11/15, z racji redakcji sentencji rozstrzygnięcia „w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym”, jest wyrokiem zakresowym.

Co do przywołanej w odpowiedzi na skargę uchwały siedmiu sędziów z 17 grudnia 2009 roku III PZP 2/09, to już z jej tezy wynika, że odnosi się ona do wykładni aktu normatywnego, a nie utraty mocy obowiązującej, co miało miejsce w przypadku wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 11/15. Zresztą celem podjęcia działań przez Związek Pracodawców „Transport i Logistyka Polska, której członkiem jest pozwany (strona wnosząca skargę), który zainicjował skargę do Trybunału Konstytucyjnego było wyeliminowanie z obrotu przepisu – art. 21 a ustawy o czasie pracy kierowców, który odsyłał kaskadowo do przepisów prawa pracy o podroży służbowej ( art. 77 ⁵ § 2 , 3 i 4 k.p. w związku z § 16 ust. 1 i 2 i 4 rozporządzenia Ministra pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługującej pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej. Przekonanie, że wyrok ten ma charakter zakresowy, powodujący wyeliminowane zaskarżanego przepisu z obrotu prawnego podziela także Sąd Najwyższy, który w wyrokach wydanych już po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego wprost wskazuje, że do stanów faktycznych począwszy od 3 kwietnia 2010 roku do kierowców w transporcie międzynarodowym nie należy stosować przepisów rozporządzeń wykonawczych wydanych z upoważnienia art. 77 ⁵ k.p., a zastosowanie mają przepisy zakładowe, regulaminy wynagradzania (por. wyrok i uzasadnienie Sądu Najwyższego z 14 lutego 2017 roku, I PK 77/16, uzasadnienie wyroku Sadu Najwyższego z 21 lutego 2017 roku, I PK 300/15).

Sam fakt, że w obrocie prawnym pozostały przepisy o podróży służbowej (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców, jak też art. 77 ⁵ § 1 k.p., zgodnie z którym pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej) nie oznacza, że wskazany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi podstawy prawnej do wznowienia postępowania w rozpoznawanej sprawie.

Kontrola dokonywana przez Trybunał nie sprowadzała się do weryfikacji, który – z kilku uznanych przez sądy za dopuszczalne – rezultatów interpretacji określonego przepisu jest właściwy. Kontrola konstytucyjności ma bowiem na celu wyeliminowanie z porządku prawnego normy niezgodnej z Konstytucją, a nie przesądzenie, który z możliwych wariantów interpretacyjnych wyrażającego tę normę przepisu powinien być przyjęty przez sądy (zob. np. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 14 lipca 2015 roku w sprawie P 47/13, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 grudnia 2015 roku w sprawie P 37/15). Trybunał Konstytucyjny uznał za wadliwą konstrukcję odesłania zawartą w zakwestionowanym unormowaniu nie tylko z uwagi na jej kaskadowy charakter, ale także ze względu na uregulowanie określonego rodzaju stosunków prawnych (tj. należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowców podróży służbowej) poprzez odesłanie do nieadekwatnej dla tych stosunków materii uregulowanej w ogólnych zasadach przyjętych w art. 77 ⁵ § 3-5 k.p., co również jest sprzeczne z właściwą techniką stosowania przepisów odsyłających.

W razie stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego moc wiążąca orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że od chwili ogłoszenia orzeczenia w sposób wymagany w art. 190 ust. 2 Konstytucji RP, akt ten nie może być już stosowany, gdyż został usunięty z porządku prawnego i stracił zdolność do wymuszenia określonego zachowania, czyli moc obowiązującą (szerzej zob. E. Łętowska, K. Gonera: Wieloaspektowość następstw stwierdzania niekonstytucyjności, Państwo i Prawo 2008 nr 5, s. 20 - 37; M. Safjan: Skutki prawne orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Państwo i Prawo 2003 nr 3, s. 3 - 18).

Z uzasadnienia orzeczenia Trybunału wynika, że oczekiwania pracodawców,
iż zapewnienie kierowcy odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodowej zwalnia ich z obowiązku ponoszenia kosztów noclegu były usprawiedliwione. Dodatkowo utwierdzał ich w tej interpretacji art. 14 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, dopuszczający wykorzystanie dobowego odpoczynku w pojeździe, jeśli znajduje się on na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania. Przesądzenie przez ustawodawcę, że art. 77 ⁵ § 3-5 k.p.
i wydane na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p. przepisy wykonawcze mają mieć zastosowanie do każdego wykonanego przez kierowcę przewozu w transporcie, jest sprzeczne z ratio legis tych przepisów i świadczy o nieadekwatności przyjętego środka w stosunku do regulowanej dziedziny. Ustawodawca, odsyłając w art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców do zasad ogólnych przewidzianych w kodeksie pracy, tj. art. 77 ⁵ § 3-5 k.p., a następnie do zakwestionowanych przepisów rozporządzeń, nie uwzględnił specyfiki wykonywania zawodu kierowcy w transporcie międzynarodowym. Brak regulacji adekwatnych do wykonywanej przez kierowców pracy i odesłanie w zakresie ustalania warunków i wysokości należności przysługujących z tytułu podróży służbowej kierowców do przepisów dotyczących pracowników sfery budżetowej ujawnił się szczególnie przy wykładni pojęcia „bezpłatny nocleg” zawartego w kwestionowanych rozporządzeniach. Pojęcie to, choć nieostre, jest wystarczająco czytelne w odniesieniu do pracowników zatrudnionych w jednostkach sfery budżetowej przebywających w podróży służbowej, a jego wykładnia w stosunku do tego kręgu adresatów jest jednolita. W odniesieniu jednak do kierowców zatrudnionych w transporcie międzynarodowym, wywołało radykalne rozbieżności i niepewność co do sposobu jego stosowania.

Mając na uwadze wskazane wyżej regulacje, Trybunał Konstytucyjny uznał,
że konstrukcja normatywna przyjęta w przepisach dotyczących ryczałtów za nocleg, doprowadziła do nieprzewidywalności skutków prawnych działań podjętych na podstawie tych przepisów przez pracodawców branży transportowej. Trybunał uznał, że ustawodawca, pozostawił nadmierną swobodę organom stosującym prawo przy ustalaniu zakresu normowania uprawnień kierowców zatrudnionych w transporcie międzynarodowym
i związanych z nimi obowiązków pracodawców. Sam fakt stworzenia nazbyt szerokich ram dla organów stosujących prawo, które muszą zastępować ustawodawcę w zakresie dookreślania zagadnień uregulowanych w sposób nieprecyzyjny, świadczy o naruszeniu zasady określoności prawa.

Trybunał uznał, że wadliwa legislacyjnie konstrukcja zakwestionowanych przepisów, opierająca się na odesłaniu kaskadowym, spowodowała niejasność i nieprecyzyjność wywodzonych z nich treści normatywnych. Ponadto doprowadziła do nieadekwatności norm uregulowanych w tych przepisach do materii, w jakiej znajdują zastosowanie oraz nadmiernej swobody organów stosujących prawo przy ustalaniu ich zakresu normowania.

Cytowany wyrok został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 29 grudnia 2016 roku, poz. 2206, wobec tego art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców utracił moc obowiązującą z tym dniem (art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji RP).

Z uwagi na dominujący w judykaturze Sądu Najwyższego pogląd o skuteczności ex tunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 roku, III CZP 99/06, OSNC 2007 Nr 6, poz. 79; uchwała z dnia 3 lipca 2003 roku, III CZP 45/03, OSNC 2004 nr 9, poz. 136) w sprawie należało przyjąć, iż z dniem ogłoszenia wyroku, art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców stracił domniemanie zgodności z Konstytucją również w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed tej daty.

Jak wskazano wyżej, wyrok Trybunału Konstytucyjnego wydany w sprawie K 11/15, z racji redakcji sentencji rozstrzygnięcia „w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym”, jest wyrokiem zakresowym, powodującym wyeliminowane zaskarżanego przepisu z obrotu prawnego. Jest to wyrok negatywny w tym znaczeniu, że przedmiot kontroli jest niezgodny z wzorem kontroli w określonej części (por. A. Kustra, Wyroki zakresowe Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Sejmowy 2011 nr 4, s. 49 - 74). Jego zakres podmiotowy dotyczy kierowców, wykonujących pracę w transporcie międzynarodowym.

Biorąc pod uwagę utratę domniemania zgodności z Konstytucją przepisów wskazanych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 listopada 2016 roku w sprawie K 11/15, Sąd Okręgowy, rozpoznający obecną skargę o wznowienie postępowania, uznał, że do stanów faktycznych począwszy od 3 kwietnia 2010 roku, do kierowców w transporcie międzynarodowym nie należy stosować przepisów rozporządzeń wykonawczych wydanych z upoważnienia art. 77 ⁵ k.p. lecz reguły z art. 77 ⁵ § 3 k.p., który ustanawia normatywną podstawę do uregulowania danej kwestii w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

W sprawie powinny mieć zatem zastosowanie przepisy zakładowe (regulaminy wynagradzania).

W rozpoznawanej sprawie z ustalonego przez Sąd Rejonowy stanu faktycznego, który Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym skargę o wznowienie w całości podziela
i przyjmuje za własny, niespornym jest, że powód zatrudniony był przez pozwanego od 20 lutego do 10 sierpnia 2013 roku i dochodził zwrotu ryczałtów na nocleg. W tym okresie u pozwanego obowiązywał regulamin wynagradzania, który regulował zasady zwrotu diet i kosztów zaakceptowanego przez pracodawcę noclegu albo ryczałtu za nocleg, za który pracownik nie przedłożył rachunku.

Niespornym jest też, że powód w okresie zatrudnienia należności z tytułu podróży służbowej otrzymywał w wysokościach wynikających z tego regulaminu.

Sąd Okręgowy wskazuje, że przepis art. 77 ⁵ § 3 k.p. ustanawia normatywną podstawę do uregulowania danej kwestii w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

W niniejszej sprawie pracodawca wprowadził stosowne regulacje do regulaminu wynagradzania i powód zgodnie z jego postanowieniami otrzymał wszystkie świadczenia, które były objęte jego treścią, tj. diety z tytułu podróży służbowej poza teren kraju i ryczałty za nocleg. U pozwanego pracodawcy były więc postanowienia, o których mowa w art. 77 ⁵ § 3 k.p.

Konkludując powyższe rozważania należy wskazać, że przy wydaniu obu zaskarżonych niniejszą skargą wyroków sądów pierwszej i drugiej instancji podstawę rozstrzygnięcia stanowił niezgodny z Konstytucją przepis art. 21 a ustawy o czasie pracy kierowców, który stracił domniemanie zgodności z Konstytucją również w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed tej daty. Brak zatem było podstawy prawnej do uwzględnienia żądania pozwu głównego w zakresie roszczenia z tytułu ryczałtów na noclegi.

Oczywistym jest, że powód był zatrudniony u pozwanego na stanowisku kierowcy pojazdu ciężarowego. Jego obowiązki jako kierowcy obejmowały również inne czynności niż tylko kierowanie pojazdem, jednakże w sposób oczywisty związany z zajmowanym stanowiskiem i wykonywaną pracą kierowcy. Okoliczność taka jednakże – wbrew stanowisku skarżącego – w żaden sposób nie niweczy podstaw prawnych wznowienia, z tego powodu, że wyrok Trybunału odnosi się jedynie do kierowców. Jak wskazano, pozwany był zatrudniony u pozwanego jako kierowca i taką pracę wykonywał.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę w granicach skargi o wznowienie, na podstawie art. 412 § 2 k.p.c. uwzględnił skargę poprzez zmianę, w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c., z apelacji pozwanego wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 7 kwietnia 2016 roku, sygn. akt IV Pa 15/16 w punkcie 1, tj. z powództwa głównego w ten sposób, że zmienił w całości wyrok Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z dnia 5 stycznia 2016 roku, sygn. akt IV P 391/14 poprzez oddalenie powództwa w części dotyczącej żądania ryczałtów za noclegi, w konsekwencji nadając mu nowe brzmienie jak w punkcie I. 1-5 niniejszego wyroku.

O kosztach postępowania przed sądem pierwszej instancji w zakresie z powództwa głównego (pkt I) orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. Powód dochodził roszczenia w łącznej wysokości 13 157,26 zł (12 266,44 + 890,82); roszczenie ostatecznie zostało uwzględnione w wysokości 12% (1 530,90 : 13 157,26); powód powinien pokryć koszty procesu w wysokości 88%, a pozwany w wysokości 12%; koszty te stanowią wynagrodzenie pełnomocników oraz wydatek w postaci opłaty skarbowej od pełnomocnictw – łącznie 3 634 zł {( 2 400 zł × 75% × 2) + (2 × 17)}; z tego powód winien ponieść 3 197,92 zł, a poniósł 1 817 zł, zatem winien zwrócić pozwanemu kwotę 1 380,92 zł (pkt I. 3). Co się tyczy obciążenia pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi, to takie winno nastąpić jedynie w 12%. Zatem z tytułu nieuiszczonej opłaty pozwanego obciąża kwota 78,95 zł (13 158 zł × 5% × 12%), natomiast z tytułu wydatków – kwota 189,40 zł (łącznie wydatki wyniosły 1 578,30 zł × 12%) – pkt I. 4.

Z uwagi na treść rozstrzygnięcia orzeczono o zwrocie nienależnie pobranych od pozwanego opłat sądowych i wydatków (pkt I. 5 wyroku) – dokonano potrącenia z pobranej pierwotnie łącznej kwoty 809,87 (421,12 zł + 388,75 zł) ostatecznie należnej kwoty 268,35 zł (78,95 zł + 189,40 zł), zatem do zwrotu pozostaje różnica, tj. 541,52 zł.

W pozostałym zakresie apelacja pozwanego i w całości apelacja powoda podlegały oddaleniu – w tej części rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego nie było objęte skargą o wznowienie postępowania i pozostało obowiązujące (pkt II).

O kosztach postępowania ze skargi o wznowienie postępowania orzeczono na podstawie art.100 zd.1 k.p.c. Pozwany wygrał skargę w 82 % (6 878,03: 8 409). Łączne koszty postępowania ze skargi wyniosły 1 771 zł (po stronie skarżącego pozwanego – 1 096 zł, w tym koszty zastępstwa 675 zł (1 800 zł × 75% × 50%) oraz opłata od skargi – 421 zł, po stronie powoda – 675 zł (koszty zastępstwa prawnego). Powód winien ponieść koszty w wysokości 1 452,22 zł (1771 zł × 82%),, a poniósł w wysokości 675 zł. Winien zatem zwrócić pozwanemu różnicę, tj. kwotę 777,22 zł (pkt III).

Uchylając lub zmieniając wyrok, sąd na wniosek skarżącego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego (art. 415 k.p.c.).

Na roszczenie podlegające zwrotowi w trybie omawianego przepisu składają się oprócz zasądzonego roszczenia również odsetki. Nie wchodzą natomiast wyegzekwowane lub uiszczone koszty procesu. Te ostatnie bowiem podlegają ogólnym regułom określonym w art. 108 § 1 k.p.c. Nie można bowiem zapominać, że postępowanie wszczęte skargą o wznowienie postępowania stanowi dalszy etap postępowania. To z kolei oznacza, że właściwym momentem, w jakim powinna nastąpić repartycja kosztów powstałych w toku całego postępowania (a więc również postępowania, którego wznowienia dotyczy skarga), jest orzeczenie kończące to postępowanie.

Celem wniosku restytucyjnego jest likwidacja ujemnych skutków wiążących się dla strony skarżącej prawomocny wyrok z jego wyegzekwowaniem (lub dobrowolnym spełnieniem świadczenia) w razie późniejszego uwzględnienia skargi. Sąd orzekł więc
o zwrocie od powoda wypłaconego mu na podstawie zaskarżonych orzeczeń świadczenia, ostatecznie – wobec stanowiska pełnomocnika pozwanego wyrażonego na rozprawie w dniu 1 czerwca 2017 roku – w wysokości kwoty głównej należności z tytułu ryczałtów za nocleg, tj. 6 878,03 zł, oddalając wniosek restytucyjny w pozostałej części, tj. w zakresie żądania odsetek od dnia złożenia skargi o wznowienie postępowania (pkt V wyroku). Sąd nie uwzględnił wniosku skarżącego w zakresie daty początkowej odsetek, ponieważ wymagalność świadczenia następuje dopiero z momentem wydania wyroku po rozpoznaniu skargi o wznowienie postępowania. Do czasu merytorycznego rozpoznania skargi brak jest podstawy dla twierdzenia, że świadczenie otrzymane na podstawie prawomocnego wyroku jest nienależne.

Wbrew stanowisku wyrażonemu w odpowiedzi na skargę nie ma podstaw dla oddalenia żądania zwrotu świadczenia na zasadzie przepisu art. 409 k.c. Jak wynika z zeznań świadka E. P. – żony powoda, pieniądze wypłacone przez pozwanego z tytułu ryczałtów za noclegi zostały wykorzystane na bieżące potrzeby życia codziennego. W takiej sytuacji nie jest tak, że korzyść została zużyta lub utracona w taki sposób, że powód nie jest już wzbogacony. Zaoszczędzenie innych wydatków też jest wzbogaceniem (tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 27 marca 2014 roku w sprawie VI ACa 1186/13, LEX nr 1480626) . Skoro nie jest tak, że powód nie jest już wzbogacony, to kwestia, czy powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu, czy nie, nie jest w ogóle aktualna. Skoro jest wzbogacony, to ma obowiązek zwrotu. Wskazanie o sprzeczności żądania zwrotu z zasadami współżycia społecznego także nie ma wystarczających podstaw; powód nie podał żadnych przesłanek dla takiej oceny; choćby więc już z tego powodu zarzut nie może odnieść skutku; ponadto trudno wskazywać na taką sprzeczność, skoro świadczenie, którego dotyczy obowiązek zwrotu, zostało wypłacone bez racji prawnych.