Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2017r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Agnieszka Troć

Protokolant st.sekr.sąd. Katarzyna Łęczycka

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2017 r. w Siedlcach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. D. (1)

przeciwko (...) S.A. w L.

o zapłatę

I.  powództwo oddala;

II.  odstępuje od obciążenia powoda kosztami procesu.

Sygn. akt I C 933/11

UZASADNIENIE

W dniu 4 lipca 2011 r. do Sądu Okręgowego w Siedlcach wpłynął pozew A. D. (1) skierowany przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w L., w którym powód wniósł:

1.  o nakazanie pozwanej przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zakazanie dalszych naruszeń prawa własności działek gruntu oznaczonych numerami (...) położonych w miejscowości T., gmina L., powiat (...), poprzez zobowiązanie pozwanej do przebudowy i przesunięcia w ramach tych samych działek urządzeń elektroenergetycznych w postaci linii średniego napięcia SN wraz ze słupem oraz linii niskiego napięcia NN wraz z dwoma słupami, które naruszają realizację przysługującego powodowi prawa własności i w znaczny sposób utrudniają realizację zamierzonej inwestycji;

2.  o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 138 780 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu – działek nr (...) wyżej opisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że od 19 stycznia 1993 r. jest właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości T. gmina L. składającej się z w/w graniczących ze sobą działek gruntu. Na działkach tych znajdują się urządzenia elektroenergetyczne stanowiące własność pozwanej w postaci linii średniego napięcia i przynależnego do niej słupa oraz linii niskiego napięcia i dwóch słupów. Powód ani jego poprzednicy prawni nigdy nie wyrażali wobec pozwanej zgody na korzystanie z nieruchomości w opisanym zakresie. Przebieg tej linii znacznie utrudnia powodowi korzystanie z nieruchomości, a przede wszystkim rozbudowę zabudowań znajdujących się na nieruchomości, którą pozwany planuje już od 2009r. Powód prowadzi działalność gospodarczą w postaci sali weselnej i zamierza skorzystać z dotacji unijnych. Sposób posadowienia urządzeń elektroenergetycznych wraz z pasami ochronnymi znacząco zmniejszył obszar działek możliwy pod zabudowę. W zakresie żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powód wskazał, ze dochodzi należności za ostatnie 10 lat i że winno ono być proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść prawa własności powoda, uwzględniać wartość nieruchomości. Jako podstawę żądania powód wskazał art. 222 k.c., art. 225 w zw. z art. 224 k.c. (pozew k.2-5).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz obciążenie powoda kosztami procesu. W uzasadnieniu stanowiska podniósł zarzut nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia z dniem 27 czerwca 200l r. - odpowiadającej obecnej konstrukcji służebności przesyłu - przez poprzednika prawnego pozwanego, tj. Spółkę Zakład (...) S.A. i właściciela nieruchomości położonej w W., dla której Sąd Rejonowy w Węgrowie prowadzi księgę wieczystą KW (...) (nieruchomość władnąca). Wskazał, że linia energetyczna na nieruchomości powoda została wybudowana na początku lat 70-tych XX wieku kosztem i staraniem (...)w S., a następnie przekazana na majątek ówczesnego przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) (poprzednika prawnego pozwanego) w dniu 26 czerwca 1971 r. Pozwany powołał się na art. l72 § 2 k.c. w zw. z art. 292 zdanie drugie k.c. (odpowiedź na pozew k.41-49).

W dniu 29 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach wydał wyrok częściowy w zakresie żądania dotyczącego ochrony własności – uwzględniający powództwo (k.253), poprzedzony poczynieniem następujących ustaleń faktycznych w oparciu o dowody przytoczone w uzasadnieniu:

A. D. (1) jest właścicielem nieruchomości - zabudowanych działek gruntu położonych w miejscowości T., gmina L., oznaczonych w ewidencji gruntów numerami (...), dla których w Sądzie Rejonowym w Węgrowie prowadzona jest księga wieczysta (...). Wymienione działki sąsiadują ze sobą, zabudowane są budynkami gospodarczymi, przy czym jeden z budynków stoi częściowo na działce numer (...), a częściowo na działce numer (...). Przez działkę numer (...) biegnie napowietrzna linia energetyczna niskiego napięcia 4kV i posadowione są na niej dwa słupy podtrzymujące tę linię. Z kolei przez działkę numer (...) biegnie napowietrzna linia energetyczna średniego napięcia 15kV i posadowiony jest na niej słup podtrzymujący linię. Obie linie biegną w pobliżu budynku gospodarczego usytuowanego na granicy działek i zostały wybudowane przez (...)w T. i po sprawdzeniu ich działania w dniu 26 czerwca 1971 r. zostały włączone do sieci przedsiębiorstwa państwowego - Zakładu (...) i pozostawały w eksploatacji w ramach Rejonu Energetycznego w S.. Wymieniony wyżej podmiot pod nazwą Zakład (...) z siedzibą w W. stanowił przedsiębiorstwo państwowe. W dniu 12 lipca 1993 r. przedsiębiorstwo to przekształcone zostało w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna w W.. Przekształcenie to dokonane zostało na podstawie ustawy z 5 lutego 1993r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz.U. Nr 16, poz.69) i ustawy z 13 lipca 1990r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz.298 ze zm). W dniu 30 czerwca 2007 r. Zakład (...) Spółka Akcyjna w W. zawarła z podmiotem działającym pod nazwą (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. umowę przeniesienia przedsiębiorstwa w rozumieniu art.55. 1 kc, na mocy której przeniosła na (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W. zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej związanych ze świadczeniem usług dystrybucji energii elektrycznej, w tym m.in. budynki, budowle oraz ruchomy majątek sieciowy obejmujący w szczególności urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania energii elektrycznej w rozumieniu art.49 kc. Od października 2008 r. nazwa firmy (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. została zmieniona na (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Na mocy uchwał nadzwyczajnego walnego zgromadzenia spółek z 16 sierpnia 2010r. doszło do połączenia pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w L. z (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w W. poprzez przejęcie przez pozwanego majątku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Do połączenia doszło w trybie art.492 § l pkt 1 ksh. Powód nabył przedmiotowe działki o numerach (...) na podstawie umów darowizny z 19 stycznia 1993r. od ojca A. D. (2). Poprzednik prawny powoda nie wyrażał zgody na posadowienie linii energetycznych niskiego i średniego napięcia na w/w działkach. Obecnie budynki gospodarcze znajdujące się na powyższych działkach stoją niewykorzystane, w przeszłości wykorzystywane były jako pieczarkarnie. Powód zamierza rozbudować wskazane budynki z przeznaczeniem na salę weselną i wybudować na nieruchomości zbiornik na nieczystości ciekłe oraz parking do 40 miejsc (uzasadnienie k.258-262).

Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2017 r. wydanym w sprawie I ACa 566/13 zmienił wyrok Sądu Okręgowego w całości w ten sposób, że oddalił powództwo w zakresie żądania nakazania pozwanemu przebudowy i przeniesienia linii energetycznej średniego i niskiego napięcia wraz ze słupami (wyrok k.331).

Powód popierał powództwo w zakresie żądania zapłaty, zaś pozwany wnosił o jego oddalenie (k.368).

Sąd Okręgowy w Siedlcach dodatkowo ustalił, co następuje:

Wnioskiem z dnia 4 grudnia 2014 r. (...) S.A w L. wystąpiła do Sądu Rejonowego w Węgrowie o stwierdzenie, że Zakład (...) S.A. - poprzednik prawny wnioskodawcy nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą obecnej służebności przesyłu na działkach o nr (...) położonych w miejscowości T.. Postanowieniem z dnia 9 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Węgrowie uwzględnił powyższy wniosek. Na skutek apelacji uczestnika postępowania A. D. (1) Sąd Okręgowy w Siedlcach postanowieniem z dnia 14 stycznia 2016 r. wydanym w sprawie V Ca 623/14 zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że w pkt 1 a) stwierdził, iż Zakład (...) S.A. w W. nabył przez zasiedzenie z dniem 27 czerwca 2001 r. nieodpłatną służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesytu na nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...) położonej w T. gmina L., polegającą na posadowieniu, przeprowadzeniu i dostępie w celu eksploatacji, konserwacji, modernizacji i wymiany napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia oraz podtrzymującego ją słupa i innych niezbędnych elementów tej linii energetycznej, tj. eksploatacji przedmiotowych urządzeń w pasie technologicznym szczegółowo oznaczonym na mapie sporządzonej przez geodetę R. K. na rzecz działek nr (...). Ponadto w pkt 1b) orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że Zakład (...) S.A. w W. nabył przez zasiedzenie z dniem 24 października 2005 r. analogiczną służebność na nieruchomości oznaczonej nr (...) położonej w T.. Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2016 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej złożonej przez A. D. (1) (dokumenty w aktach I Ns 726/13: wniosek – k.2-13, postanowienie Sądu Rejonowego k. 91, postanowienie Sądu Okręgowego k.169, postanowienie Sądu Najwyższego k.218).

A. D. (1) nadal jest właścicielem przedmiotowych nieruchomości. Utrzymuje się z działalności rolniczej – prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni 2,18 ha oraz z działalności gospodarczej – handlu obwoźnego. Uzyskuje miesięczny dochód w kwocie około 1000 zł. Jest kawalerem. Opiekuje się chorą matką (zeznania powoda k.368v).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo o zapłatę kwoty 138 780 zł należało oddalić.

A. D. (1) jako właściciel nieruchomości położonej w miejscowości T. gmina L. składającej się z działek o nr (...) występując z roszczeniem o zapłatę wskazał, że dochodzi tej kwoty tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu przez okres ostatnich 10 lat i jako podstawę roszczenia wskazał art. 225 k.c. w zw. z art. 224 k.c.

Artykuł 224 k.c. i n. regulują tzw. roszczenia uzupełniające właściciela rzeczy, na które składają się: roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy, roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości, jak również roszczenie o naprawienie szkody spowodowanej zużyciem, pogorszeniem lub utratą rzeczy. Celem i funkcją roszczeń uzupełniających jest zapewnienie należytej ochrony interesów właściciela, który został pozbawiony możliwości korzystania z należącej do niego rzeczy. Przepisy te dotyczą wyłącznie stosunków bezumownych, powstałych na skutek tego, że rzecz należąca do właściciela znalazła się w samoistnym posiadaniu innej osoby.

Zgodnie z art. 224 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. Natomiast jak przewiduje art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że roszczenia uzupełniające przysługują właścicielowi, który dysponuje roszczeniem windykacyjnym. Związek roszczeń uzupełniających z roszczeniem windykacyjnym wyraża się w tym, że są one uwarunkowane ziszczeniem się przesłanek uzasadniających wniesienie roszczenia windykacyjnego (por. wyr. SN z 15.4.2004 r., IV CK 273/03, Legalis; zob. także wyr. SN z 31.3.2004 r., II CK 102/03, OSG 2005, Nr 6, poz. 77).

W związku z prawomocnym stwierdzeniem, że poprzednik prawny pozwanego nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości powoda w zakresie niezbędnym do eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych na niej znajdujących się, powód utracił możliwość żądania usunięcia tych urządzeń ze swych nieruchomości. Służebność zobowiązuje bowiem powoda do znoszenia ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości.

Co do roszczeń uzupełniających właściciela także wypracowane zostało spójne już stanowisko w orzecznictwie sądów. W wyroku z 19 września 2013 r. (I CSK 700/12, Biuletyn SN-IC 2015/6) Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi nieruchomości wobec posiadacza, który stał się właścicielem wskutek upływu terminu zasiedzenia, roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, a do takich należą niewątpliwie roszczenia uzupełniające za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez posiadacza samoistnego z rzeczy. Osobie, która utraciła własność rzeczy na skutek zasiedzenia przez samoistnego posiadacza, nie przysługuje wobec aktualnego właściciela nieruchomości roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z niej bez tytułu prawnego za okres poprzedzający datę zasiedzenia. W razie wygaśnięcia roszczeń uzupełniających byłego właściciela, przewidzianych w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. ze względu na zasiedzenie nieruchomości przez posiadacza samoistnego, były właściciel nie może dochodzić od tego posiadacza roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Roszczenie właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, przewidziane w art. 225 k.c., zawiera w sobie różne elementy (pierwiastki) roszczeń szczególnych, przewidzianych w przepisach o zobowiązaniach, w tym także z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Tożsame stanowiska zostały zajęte przez Sądy między innymi w: wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 31 marca 2016 r., I ACa 1780/15; wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 9 października 2014 r., I ACa 395/14.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszego procesu i nabycia przez poprzednika pozwanego, a obecnie przysługującej pozwanemu służebności gruntowej należy też przywołać inne orzeczenia, w których wprost wyrażone zostały poglądy, że w takich okolicznościach faktycznych wygasają roszczenia właściciela skierowane przeciwko uprawnionemu ze służebności także za okres poprzedzający zasiedzenie.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 29 października 2015 r. (I ACa 467/15) stwierdził, że w sytuacji nabycia przez pozwanego w drodze zasiedzenia prawa do korzystania z nieruchomości powodów funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu osobie, której nieruchomość została obciążona służebnością wskutek jej zasiedzenia, roszczenia o wynagrodzenie za okres poprzedzający zasiedzenie. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 17 lipca 2014 r. (I ACa 237/14) uznał, że nabycie prawa własności przez zasiedzenie następuje ex lege i jego skutkiem jest wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela, a w wypadku zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu ograniczenie prawa własności właściciela w granicach objętych służebnością. Upływ terminu zasiedzenia wyłącza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z cudzej nieruchomości także w okresie jego biegu. Jeżeli doszło również do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu czy też wprost służebności przesyłu, roszczenie uzupełniające wygasa i nie może być skutecznie dochodzone także za okres sprzed zasiedzenia.

Sąd orzekający w sprawie podziela te poglądy.

Powyższe powoduje, że powództwo A. D. (1) o wynagrodzenie, obejmujące okres przed nabyciem służebności jak i po jej nabyciu, należało oddalić. Pozwany nabył bowiem uprawnienie do nieodpłatnego korzystania z nieruchomości powoda. Powód nie podjął w okresie biegu zasiedzenia żadnych kroków, które doprowadziłyby do przerwania biegu tego okresu. Z tych też względów zbędne było przeprowadzenie dowodów zmierzających do określenia wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w wyroku.

W zakresie kosztów procesu Sąd zastosował art. 102 k.p.c. Dopiero bowiem w toku procesu okazało się, że roszczenie powoda na skutek stwierdzonego zasiedzenia jest bezzasadne. Gdyby nie zapadłe orzeczenie, roszczenie powoda mogło być uzasadnione co do zasady. Występując z powództwem A. D. (1) nie miał świadomości co do istniejącego stanu prawnego nieruchomości, zaś pozwany z wnioskiem o zasiedzenie wystąpił dopiero w 2013 r.