Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. E. i A. B.

przeciwko Gminie M. (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 16 grudnia 2014 r. sygn. akt XV C 560/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1. w punkcie I (pierwszym) w ten sposób, że:

a)  zasądza od pozwanej Gminy M. (...) na rzecz powoda A. E. kwotę 44.293 zł (czterdzieści cztery tysiące dwieście dziewięćdziesiąt trzy złote), z ustawowymi odsetkami od kwot:

- 11.785 zł - od dnia 21 października 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;

-14.157 zł - od dnia 16 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;

- 18.351 zł –od dnia 16 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, a w pozostałej części oddala powództwo powoda A. E.;

b) zasądza od pozwanej Gminy M. (...) na rzecz powoda A. B. kwotę 46.474 zł (czterdzieści sześć tysięcy czterysta siedemdziesiąt cztery złote), z ustawowymi odsetkami od kwot:

- 11.878 zł – od dnia 21 października 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. , a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;

- 18.404 zł – od dnia 16 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie;

-16.192 zł - od dnia 16 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. , a od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty w raz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, a w pozostałej części oddala powództwo powoda A. B. ;

2. w punkcie II (drugim) w ten sposób , że zasądza od pozwanej na rzecz powoda A. E. kwotę 4.668 zł (cztery tysiące sześćset sześćdziesiąt osiem złotych), a na rzecz powoda A. B. kwotę 4.672 zł (cztery tysiące sześćset siedemdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty po 4.069,50 zł (cztery tysiące sześćdziesiąt dziewięć złotych 50/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Barbara Rączka – Sekścińska SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Dariusz Janiszewski

Sygn .akt I ACa 450/15

UZASADNIENIE

Powodowie A. E. i A. B. domagali się zasądzenia od pozwanej Gminy M. (...) kwoty 23.663 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 11.878 zł od dnia 27 marca 2012 r. do dnia zapłaty na rzecz A. B. i od kwoty 11.785 zł od dnia 31 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty na rzecz A. E. oraz zasądzenia kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wskazali, że w dniu 4 sierpnia 2011 r. nabyli na zasadach współwłasności łącznej jako wspólnicy spółki cywilnej od pozwanej lokal użytkowy znajdujący się w budynku przy ul. (...) w S. wraz z prawem własności do 899/10.000 części w częściach wspólnych nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Sopocie prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...). Strony ustaliły cenę na kwotę 660.000 zł. Zapłacili pierwszą ratę w wysokości 66.000 zł. Do zapłaty pozostała kwota 594.000 zł., stanowiąca równowartość 214.572,12 USD licząc według średniego kursu 1 USD Narodowego Banku Polskiego na dzień podpisania protokołu uzgodnień, w dziewięciu rocznych równych ratach w wysokości stanowiącej równowartość w złotych polskich po 23.841,35 USD wraz z 8 % odsetek rocznie od całej kwoty pozostałej do zapłaty. Po uiszczeniu należności powzięli wiadomość, że treść zapisu zamieszczonego w akcie notarialnym oparta na uchwale Rady Miasta (...) dotycząca stosowania klauzuli waloryzacyjnej wraz z oprocentowaniem jest niezgodna z art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów solidarnie kosztów postępowania.

W piśmie z dnia 2 lipca 2014 r. powodowie zmodyfikowali żądanie pozwu wnosząc o zasądzenie od pozwanej kwoty 90.767 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 11.878 zł od dnia 27 marca 2012r. do dnia zapłaty, od kwoty 11.785 zł od dnia 31 stycznia 2012r. do dnia zapłaty, od kwoty 14.157 zł od dnia 5 lutego 2013r. do dnia zapłaty, od kwoty 18.404 zł od dnia 6 kwietnia 2013r. do dnia zapłaty, od kwoty 18.351 zł od dnia 25 marca 2014r. do dnia zapłaty i od kwoty 16.192 zł od dnia 26 marca 2014r. do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 16 grudnia 2014 r. oddalił powództwo (punkt pierwszy) i zasądził od powodów na rzecz pozwanej Gminy M. (...) kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt drugi).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

W dniu 19 lutego 1998 r. została podjęta przez Radę Miasta (...) uchwała nr (...) w sprawie przyznania najemcom komunalnych lokali użytkowych pierwszeństwa w ich nabyciu oraz oprocentowania rat z tytułu ich nabycia. W uchwale wskazano, że rozłożona na raty, niespłacona część ceny lokalu użytkowego podlega oprocentowaniu. Wysokość oprocentowania w stosunku do równowartości zadłużenia wyrażonej w dolarach USA według średniego kursu NBP na dzień podpisania protokołu uzgodnień wynosi 8 % rocznie przy rozłożeniu ceny sprzedaży na 10 lat, 6 % rocznie przy rozłożeniu ceny sprzedaży na 8 lat i 4 % rocznie przy rozłożeniu ceny sprzedaży na 6 lat.

W dniu 10 kwietnia 1998r. została podjęta przez Radę Miasta (...) uchwała nr (...) w sprawie zasad sprzedaży komunalnych lokali użytkowych, w której ustalono trzy warianty regulowania ceny rozłożonej na raty. Pierwszy wariant obejmował pierwszą wpłatę nie niższą niż 10 % ceny lokalu, przy czym pozostała część ceny, stanowiącej równowartość określonej kwoty dolarów amerykańskich według średniego kursu NBP na dzień podpisania protokołu uzgodnień zostaje rozłożona zostaje na 9 równych, rocznych rat. Drugi wariant obejmował pierwszą wpłatę nie niższą niż 25 % ceny lokalu, przy czym pozostała część ceny, stanowiącej równowartość określonej kwoty dolarów amerykańskich według średniego kursu NBP na dzień podpisania protokołu uzgodnień zostaje rozłożona zostaje na 7 równych, rocznych rat. Trzeci wariant obejmował pierwszą wpłatę nie niższą niż 50 % ceny lokalu, przy czym pozostała część ceny, stanowiącej równowartość określonej kwoty dolarów amerykańskich według średniego kursu NBP na dzień podpisania protokołu uzgodnień zostaje rozłożona zostaje na 5 równych, rocznych rat.

W dniu 20 lipca 2011 r. został spisany przez powodów A. E. i A. B. oraz pozwaną protokół uzgodnień dotyczący sprzedaży lokalu użytkowego, położonego przy ul. (...) w S. z jednoczesną sprzedażą niewydzielonych części w prawie własności działki gruntu.

W protokole strony uzgodniły, że zbycie lokalu nastąpi na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomości, ustawy o własności lokali, uchwały Rady Miasta (...) z dnia 19 lutego 1998r. nr (...) w sprawie przyznania najemcom komunalnych lokali użytkowych pierwszeństwa w ich nabyciu oraz oprocentowania rat z tytułu ich nabycia oraz uchwały Rady Miasta (...) z dnia 10 kwietnia 1998 r. nr (...) w sprawie zasad sprzedaży komunalnych lokali użytkowych. Powodowie zdecydowali się wariant pierwszy uiszczenia ceny, zgodnie z załącznikiem nr 1 do uchwały nr (...) z dnia 10 kwietnia 1998 r.

W protokole cena lokalu została ustalona na kwotę 660.000 zł, pierwsza rata w wysokości 10 % ceny sprzedaży miała zostać uregulowana przed zawarciem aktu notarialnego.

W dniu 4 sierpnia 2011 r. w Kancelarii Notarialnej w S. przed asesorem notarialnym H. S. została zawarta umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży oraz ustanowienie hipoteki pomiędzy pozwaną Gminą M. (...) a powodami A. E. i A. B. (Rep. (...)).

Powodowie działający jako wspólnicy spółki cywilnej (...).C. A. E. i A. B. nabyli i ustanowili odrębną własność lokalu użytkowego, znajdującego się przy ul. (...) w S., dla której Sąd Rejonowy w Sopocie prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...). Na poczet ustalonej ceny w wysokości 660.000 zł nabywcy uiścili pierwszą ratę w kwocie 66.000 zł, a resztę ceny w kwocie 594.000 zł., stanowiącą równowartość 214.572,12 USD licząc według średniego kursu 1 USD Narodowego Banku Polskiego na dzień podpisania protokołu uzgodnień powodowie zobowiązali się zapłacić w dziewięciu rocznych równych ratach w wysokości stanowiącej równowartość w złotych polskich po 23.841,35 USD wraz z 8 % odsetek rocznie liczonymi każdorazowo od pozostałej do zapłaty kwoty, w terminie do dnia 31 marca każdego roku, począwszy od 2012 r.

Przy sporządzaniu aktu został okazany protokół uzgodnień z dnia 20 lipca 2011 r. dotyczący sprzedaży lokalu użytkowego. Powodowie oświadczyli również, że nabywają lokal użytkowy działając w oparciu o uchwałę Rady Miasta (...) z dnia 19 lutego 1998r. nr (...).

W dniu 29 czerwca 2012 r. została podjęta przez Radę Miasta (...) uchwała nr (...) w sprawie przyznania pierwszeństwa w nabywaniu lokali użytkowych lub budynków użytkowych ich najemcom lub dzierżawcom oraz oprocentowania rat z tytułu nabycia. W uchwale wyrażono zgodę na zastosowanie stopy procentowej równej dwukrotności redyskonta weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski do rozłożonej na raty niespłaconej części ceny nabycia lokalu lub budynku. W uchwale oświadczono, że traci moc uchwała z dnia 19 lutego 1998r. nr (...) podjęta przez Radę Miasta (...) w sprawie przyznania najemcom komunalnych lokali użytkowych pierwszeństwa w ich nabyciu oraz oprocentowania rat z tytułu ich nabycia

W piśmie z dnia 28 grudnia 2012 r. adresowanym do powoda A. E. pozwana oświadczyła, iż nie znalazła podstaw do stwierdzenia nieważności uchwał w oparciu, o które nastąpiła sprzedaż i ustalenie wysokości rat lokalu użytkowego. Z kolei w piśmie z dnia 10 lipca 2013 r. adresowanym do powodów pozwana poinformowała ich, że uchwały w oparciu o które zawarto umowę z dnia 4 sierpnia 2011r. nie zostały uchylone w trybie nadzoru przez wojewodę, ani też żaden inny kompetentny organ nie orzekł o ich niezgodności z prawem.

Powodowie uregulowali druga ratę w wysokości 105.742 zł, trzecią ratę w wysokości 123.849 zł oraz czwartą ratę w wysokości 114.704 zł.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne stwierdzając, że żądanie ozwu wykracza poza jego kognicję, gdyż nie powinno ono być rozpoznawane w sprawie cywilnej, której legalna definicja wynika z art. 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji nie podzielił argumentacji strony powodowej, w myśl której zasadnym byłoby stwierdzenie nieważności z prawem części umowy w zakresie zastosowanej ceny nabycia lokalu użytkowego i jej spłaty, przy dostosowaniu jej zapisów do ustawy o gospodarce nieruchomościami. Umowa stron nie została zawarta w następstwie przetargu, lecz stanowiła rezultat swobodnie czynionych przez strony ustaleń, co do jej postanowień. Sąd miał na uwadze, iż w dniu 20 lipca 2011r. przed podpisaniem umowy z dnia 4 sierpnia 2011r. strony spotkały się celem sporządzenia protokołu uzgodnień, związanych z przedmiotem umowy z dnia 4 sierpnia 2011r., i szczegółowo omówiły postanowienia, jakie w swojej treści miała zawierać docelowa umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży.

Pozwana ponadto umożliwiła powodom skorzystanie z trzech wariantów, wskazujących na trzy różne sposoby płatności. Powodowie z pełną świadomością i znajomością treści uchwały z dnia 19 lutego 1998 r. zdecydowali się na skorzystanie z wariantu pierwszego, który przewidywał możliwość uregulowania ceny w dziesięciu ratach przy oprocentowaniu wynoszącym 8 %.

Sąd Okręgowy podkreślił, że strony związane są umową sprzedaży, która jest umową cywilnoprawną, dwustronnie zobowiązującą i konsensualną, w której rzecz będąca przedmiotem sprzedaży oraz cena stanowią dwa podstawowe, najważniejsze elementy umowy. Umowa sprzedaży, która jest pozbawiona tych elementów jest nieważna i nie może wywołać jakichkolwiek skutków prawnych.

W rozpoznawanej sprawie umowa sprzedaży w swojej treści niewątpliwie zawiera określenie wysokości ceny oraz zasady jej zapłaty, powodowie ustalając jej wysokość działali swobodnie, w procesie rokowań nie kwestionowali w żaden sposób jej wysokości. Sąd Okręgowy nie znalazł jakichkolwiek podstaw, aby uznać za nieważną umowę stron w zakresie, w jakim powodowie uważają, iż jest ona dla nich nieważna tylko z tej przyczyny, iż w dniu 28 czerwca 2012r. Rada Miasta (...) podjęła uchwałę uchylającą uchwałę, w oparciu, o którą umowa sprzedaży między stronami została zawarta. Sąd a quo wskazał przy tym, że nie jest uprawniony do podważania uchwały z dnia 19 lutego 1998 r. nr (...), mając na uwadze, że w dacie dokonywania czynności powodowie znali jej treść, której w żadnym zakresie nie kwestionowali. Powodowie uchwały nie zaskarżyli, organ wyższego szczebla względem tego, który uchwałę podjął, nie dopatrzył się względem niej jakichkolwiek nieprawidłowości, które uzasadniałyby stwierdzenie jej sprzeczności z prawem.

Zgodnie art. 3 § 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U.2012, poz. 270), kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej i akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej. Zatem wyłącznie sąd administracyjny jest kompetentny do wydania rozstrzygnięcia co do ważności uchwały z dnia 19 lutego 1998r.

Konkludując, Sąd Okręgowy wskazał, że do stwierdzenia sprzeczności z prawem spornej uchwały przewidziany został inny tryb, aniżeli postępowanie cywilne. Powodowie wnosili o uznanie, że treść umowy w zakresie ceny sprzedaży oraz zasad jej uregulowania pozostaje w sprzeczności z art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomości (Dz.U. 2014, poz. 518), z którego wynika z niego, że rozłożona na raty niespłacona część ceny podlega oprocentowaniu przy zastosowaniu stopy procentowej równej stopie redyskonta weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski. Sąd Okręgowy podzielając stanowisko strony powodowej wyrażone w przedmiocie tej kwestii uznał, że nie jest możliwe wybiórcze stwierdzenie nieważności tych elementów umowy, które są dla powodów niekorzystne.

Nawet gdyby pozwana zobligowana była do stosowania art. 70 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, abstrahując przy tym od uchwały z dnia 19 lutego 1998 r. to uprawniona po pierwsze byłaby do skorzystania z krótszego niż 10 lat okresu obejmującego czas regulowania rat. Również, jeżeli chodzi o zastosowanie stopy równej stopie redyskonta weksli, to należy mieć na uwadze brzmienie art. 70 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami, z którego wynika, że wojewoda w stosunku do nieruchomości stanowiących przedmiot własności Skarbu Państwa, a rada lub sejmik w stosunku do nieruchomości stanowiących odpowiednio przedmiot własności gminy, powiatu lub województwa, mogą wyrazić zgodę na zastosowanie innej niż określona w ust. 3 stopy procentowej. Sąd musi mieć bowiem na uwadze uprawnienia, z jakich mogłaby skorzystać pozwana, a na tym etapie nie posiada wiedzy, czy pozwana wiedząc o zastrzeżeniach powodów co do przyjętego sposobu oprocentowania wyraziłaby wolę rozłożenia na raty niespłaconej części ceny na okres 10 lat, który jest okresem w tej mierze maksymalnym.

Strony związane są umową o charakterze cywilnoprawnym i Sąd nie jest uprawniony zmieniać jedynie tych elementów umowy w zakresie postanowień niekorzystnych dla strony powodowej. Ustalenie bowiem ceny nabycia nieruchomości oraz sposobów jej regulowania inaczej niż wynika to z umowy, uprawniałoby pozwaną w rezultacie do postawienia swoich warunków, w jej ocenie adekwatnych do wysokości nowo ustalonej ceny oraz warunków jej płatności.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowił przepis art. 6 k.c. a contrario.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wywiedli powodowie zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  art. 178 k.p.c. w związku z art. 1 k.p.c. poprzez uznanie, że są sąd powszechny nie ma w indywidualnej sprawie kompetencji do zbadania zgodności podstawowego aktu normatywnego z aktem hierarchicznie wyższym i nie jest uprawniony do odmowy zastosowania aktu pozaustawowego w sprawie;

2.  art. 58 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że na skutek bezwzględnej nieważności czynności prawnej może być przełamany zgodną wolą stron umowy co do treści czynności prawnej;

3.  art. 58 § 3 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że niemożliwym jest stwierdzenie nieważności z prawem części umowy w zakresie sposobu zapłaty ustalonej ceny oraz wysokości oprocentowania niespłaconej części ceny, mimo że

z materiału dowodowego nie wynika, że bez kwestionowanych postanowień umowa nie byłaby zawarta, co doprowadziło do niezastosowania w sprawie tego przepisu oraz art. 410 § 1 i 2 k.c.;

4.  art. 535 k.c. poprzez uznanie, że sposób zapłaty ceny oraz wysokość oprocentowania jej niespłaconej części stanowi element essentialia negotii umowy sprzedaży;

5.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że uchwała z dnia 10 kwietnia 1998 r. była uchwałą Rady Miasta (...) , przy czym był to akt wydany przez Zarząd Miasta (...) niezawierający norm powszechnie obowiązujących.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący domagali się zmiany wyroku poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji w zakresie chronologii wydarzeń, co tym samym zwalnia z obowiązku ich ponownego przytaczania, i uzupełnia je o okoliczności wynikające z materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji, niewyrażone jednak przez Sąd Okręgowy w części faktograficznej uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Nadto ustalenia te należało uzupełnić o okoliczności wynikające z faktu wszczęcia już po wydaniu wyroku przez Sad pierwszej instancji postępowania administracyjnego, które ostatecznie zakończyło się wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie sygn. akt I OSK 485/16.

Odnotować zatem należy, że powodowie dokonali wpłat na poczet poszczególnych rat w następujący sposób:

Tytułem drugiej raty powód A. E. zapłacił przelewem kwotę 52.050 zł w dniu 30 stycznia 2012 r. , powód A. B. zapłacił gotówką kwotę 54.000 zł w dniu 28 marca 2012 r. Tytułem trzeciej raty A. E. zapłacił przelewem kwotę 61.000 zł w dniu 4 lutego 2013 r., A. B. wpłacił gotówkę w kwocie 63.530 zł w dniu 5 kwietnia 2013 r. Tytułem czwartej raty A. E. wpłacił przelewem kwotę 60.000 zł w dniu 24 marca 2014 r., a A. B. kwotę 56.434 zł w dniu 25 marca 2014 r.

(dowód: k. dowody wpłat - k. 12, 58 ; polecenia przelewu k. 13, 57, 64,65;)

Nadpłata każdego z powodów poszczególnych rat, z uwagi na dokonanie wpłat zgodnie z zastrzeżonym w § 4 ust. 2 umowy z dnia 4 sierpnia 2011 r. mechanizmem przeliczania zadłużenia według kursu dolara amerykańskiego i z 8% odsetkami rocznie od pozostałej kwoty zadłużenia wyniosła:

Dla A. E. – 11.785 zł (druga rata), 14.157 zł (trzecia rata), 18.351 zł (czwarta rata), dla A. B. – 11.878 zł (druga rata), 18.404 zł (trzecia rata), 16.192 zł (czwarta rata).

(dowód: wyliczenie k. 29 i k. 20 , k. 60 i k. 68)

Pismem z dnia 15 października 2013 r. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwoty 11.785 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 31 stycznia 2012 r. dla A. E. oraz 11.875 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 27 marca 2012 r. dla A. B.. Pismem z dnia 12 czerwca 2014 r. powodowie wezwali pozwaną do zapłaty kwoty 32.494 zł z odsetkami od dnia 1 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty tytułem nadpłaconej trzeciej raty oraz kwoty 34.613 zł z odsetkami od dnia 1 kwietnia 2014 r. tytułem nadpłaconej czwartej raty.

Pozwana udzieliła odpowiedzi odmownej pismem z dnia 16 czerwca 2014 r. wskazując, że jej stanowisko jest takie samo jak we wcześniejszych pismach z dnia 21 października 2013 r. i z dnia 26 listopada 2013 r.

(dowód: pisma powodów z dnia 15.10.2013 r. i z dnia 12.06.2014 r. – k. 21 i 75; odpowiedź pozwanej z dnia 16 czerwca 2014 r. – k. 77).

Po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji toczyło się postępowanie administracyjne w związku z zaskarżeniem przez powodów i Prokuratora Rejonowego w Sopocie uchwały Rady Miasta (...), co skutkowało zawieszeniem postępowania apelacyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. wyrokiem z dnia 18 listopada 2015 r. w sprawie sygn. akt II SA/Gd 165/15 stwierdził nieważność § 2 ust. 2 uchwały Rady Miasta (...) z dnia 19 lutego 1998 r. nr (...), a skarga kasacyjna Prezydenta Miasta (...) od tego wyroku została oddalona przez Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie sygn. akt I OSK 485/16.

(dowód: wyrok NSA z dnia 19 lipca 2016 r. I OSK 485/16 wraz z uzasadnieniem - k.224- 228).

Biorąc pod uwagę tak uzupełniony materiał dowodowy, Sąd Odwoławczy uznał, że zaskarżony wyrok podlegał zmianie, gdyż powództwo co do zasady zasługiwało na uwzględnienie. Uległ bowiem zmianie stan faktyczny od czasu rozpoznawania sprawy przez Sąd Okręgowy, a zasada aktualności orzeczenia sądowego wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c. ma zastosowanie poprzez art. 391 § 1 k.p.c. także w postępowaniu apelacyjnym.

Strony w całości inkorporowały do umowy zapis z uchwały Rady Miasta (...) z dnia 19 lutego 1998 r., zgodnie z którą równowartość zadłużenia została wyrażona w dolarach amerykańskich według średniego kursu NBP na dzień podpisania protokołu uzgodnień (co miało miejsce w sprawie w dniu 20 lipca 2011 r.), a oprocentowanie przy rozłożeniu ceny na 10 lat wynosić miało 8 % rocznie . W umowie stron doprecyzowano, że reszta ceny - poza kwotą zapłaconą w dniu zawarcia umowy – stanowi równowartość 214.572,12 USD i podlega spłacie w dziewięciu równych rocznych ratach po 23.841,35 USD każda wraz z 8 % odsetkami w stosunku rocznym liczonymi od pozostałej do zapłaty kwoty.

Uchwała z dnia 19 lutego 1998 r. została następnie uchylona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 18 listopada 2015 r. sygn. akt II SA/Gd 165/15, od którego skarga kasacyjna pozwanej została oddalona. Stwierdzenie nieważności aktu przez sąd administracyjny ma taki skutek, że od samego początku uchylenia nie był zdolny do wywołania skutku prawnego, zatem do kształtowania uprawnień czy obowiązków (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 29 grudnia 2011 r., I OSK (...), LEX nr 1149224)

Zatem oznacza to, że podstawa, w oparciu o którą powodowie świadczyli raty na rzecz pozwanej w wysokości ustalonej umową, była od początku nieważna, jako sprzeczna z ustawą. Zgodnie bowiem z art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia o gospodarce nieruchomościami (dalej jako u.g.n.) w brzmieniu obowiązującym w dacie zawierania umowy przez strony, rozłożona na raty cena podlega oprocentowaniu przy zastosowaniu stopy procentowej równej stopie redyskontowej weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski. Był to to zatem jedyny dopuszczalny przez ustawę sposób waloryzacji ceny rozłożonej na raty, z zastrzeżeniem sytuacji objętej hipotezą art. 70 ust. 4 ustawy, który zastrzegał do kompetencji wojewody /rady/sejmiku wyrażenie zgody na zastosowanie innej stopy procentowej. Wyraźnie jednak z tego przepisu wynika, że chodzi wyłącznie o inną stopę procentową (to jest inną niż równa stopie redyskontowej weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski), natomiast norma ta nie oznacza uprawnienia do wprowadzenia mechanizmu przeliczenia wysokości zadłużenia obciążającego nabywców nieruchomości gminnej poprzez odwołanie się do kursu waluty obcej i obliczania wysokości rat na podstawie równowartości zadłużenia w walucie obcej (w rozpoznawanej sprawie – według kursu dolara amerykańskiego) i następnie poddanie tak ustalonej wysokości rat oprocentowaniu według umownej stawki.

Wniosek taki jednoznacznie wynika z rozstrzygnięć sądów administracyjnych (uzasadnienie wyroku NSA z dnia 19 lipca 2016 r. ) badających zaskarżoną uchwałę Rady Miasta (...) z dnia 19 lutego 1998 r. Podkreślić należy, że taki sposób ustalania wysokości rat nie był wynikiem negocjacji stron na potrzeby tylko tej umowy, lecz wynikał z określonej polityki pozwanej w zakresie gospodarowania nieruchomościami komunalnymi, a której wyrazem była uchwała Rady z dnia 19 lutego 1998 r. W umowie wyraźnie bowiem zaznaczono, że strony działają w oparciu o powyższą uchwałę (§ 3 ), przy zawieraniu umowy okazano również protokół uzgodnień z dnia 20 lipca 2011 r. dotyczący sprzedaży przedmiotowego lokalu, z którego wynika, że zbycie następuje między innymi na podstawie wspomnianej uchwały (§ 2 pkt 1 umowy).

W konsekwencji nie może być wątpliwości, że umowa w tej części jest nieważna jako sprzeczna z ustawą, a jednocześnie żadna ze stron nie naprowadzała na okoliczności mogące chociażby tylko sugerować sytuację, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością, umowa nie zostałaby zawarta (art. 58 § 3 k.c. in fine). W konsekwencji, skoro powodowie świadczyli na rzecz pozwanej raty w wysokości ustalonej na podstawie nieważnego zapisu umowy, to tym samym po stronie pozwanej doszło do uzyskania świadczenia nienależnego w rozumieniu art. 410 § 1 k.c. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 2015 r. sygn. akt II CSK 441/14 LEX nr 1767091, do powstania zobowiązania, którego podstawę stanowi art. 410 k.c. dochodzi w ten sposób, że wzbogacony uzyskuje bez podstawy prawnej korzyść majątkową w wyniku spełnienia świadczenia przez zubożonego. Brak podstawy prawnej oznacza brak causae świadczenia lub jej wadliwość. C. sine causa ma zastosowanie wtedy, gdy czynność prawna, w wyniku której zostało spełnione świadczenie jest nieważna. Nadto, o ocenie zachowania spełniającego świadczenie w warunkach przewidzianych w art. 410 § 2 k.c. decyduję kryteria obiektywne oceniane przez sąd, a nie wiedza spełniającego co do istnienia lub braku obowiązku świadczenia. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r., IV CSK 257/13, LEX nr 1424900).

Co do wyliczeń kwoty, stanowiącej nienależne świadczenie pozwanej, Sąd Apelacyjny oparł się na wyliczeniach złożonych do akt sprawy przez powodów, dokonanych z uwzględnieniem stopy redyskontowej weksli stosowanej przez Narodowy Bank Polski (k. 19, 20 60 i 68)., z których wynika, że nadpłata dla każdego z powodów wynosi:

Dla A. E. – 11.785 zł (druga rata), 14.157 zł (trzecia rata), 18.351 zł (czwarta rata), dla A. B. – 11.878 zł (druga rata), 18.404 zł (trzecia rata), 16.192 zł (czwarta rata).

Dodatkowo na rozprawie w dniu 2 grudnia 2014 r. przed Sądem Okręgowym powód A. E. wyjaśnił, ile zdaniem strony powodowej wynosi rata w prawidłowej wysokości - 66.000 zł, którą należy powiększyć o odsetki wyliczone zgodnie ze stopą redyskonta stosowaną przez NBP, a wiec w sposób wskazany w u.g.n. Tak wyliczoną należność należy odjąć od kwoty rzeczywiście wpłaconej przez każdego z powodów, a powodowie domagają się uzyskanej w ten sposób różnicy.

Strona pozwana wprawdzie przed Sądem pierwszej instancji oświadczyła, że kwestionuje wyliczenia powodów, jednak z protokołu rozprawy z dnia 2 grudnia 2014 r. wynika, że przyczyną tego stanowiska była istniejąca zdaniem pozwanej możliwość innego oprocentowania rat, i w tym względzie pozwana powołała się na art. 70 u.g.n. Strona pozwana nie zanegowała natomiast samego mechanizmu wyliczenia przedstawionego przez powoda A. E., nie zarzucała przyjęcia błędnych danych wyjściowych w zakresie kursu dolara amerykańskiego w danym dniu czy też stopy redyskontowej weksli itp. Wprawdzie dalej pozwana oświadczyła, że kwestionuje to wyliczenie także pod względem matematycznym, jednak nie wskazała, gdzie jej zdaniem zostały popełnione błędy rachunkowe, zatem takie zaprzeczenie należy uznać za gołosłowne. Wobec takiej postawy procesowej pozwanej istniały zdaniem Sądu Apelacyjnego podstawy, aby oprzeć się na zestawieniach złożonych przez powodów do akt, tym bardziej że ich zweryfikowanie mogło nastąpić przez stosowne służby finansowe pozwanej Gminy, a pozwana tego nie uczyniła.

Odnotować jednakże trzeba, że strona powodowa w reakcji na stanowisko pozwanej przed Sądem pierwszej instancji o kwestionowaniu wyliczeń, na rozprawie w dniu 2 grudnia 2014 r. wniosła o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego zakresu rachunkowości celem wyliczenia wysokości nadpłaty, a wniosek ten został przez Sąd Okręgowy oddalony.

Sąd Odwoławczy wskazuje, że kwestia poprawności operacji matematycznych dokonanych przez powodów nie wymaga weryfikacji tego typu dowodem, gdyż nie jest to kwestia wymagająca wiadomości specjalnych, zatem uznając powództwo za usprawiedliwione co do zasady, nie dostrzegł potrzeby dopuszczania takiego dowodu z urzędu w sytuacji przedstawienia klarownych wyliczeń przez powodów obrazujących wysokość nadpłaty każdego z nich i braku konkretnych argumentów przeciwko rachunkowej poprawności wyliczeń nadpłaty dokonanej przez powodów.

Warto w tym miejscu przypomnieć pogląd wyrażony w orzecznictwie, w myśl którego pozwany, kwestionując zasadność powództwa, nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że zaprzecza wszystkim faktom powołanym przez powoda, z wyjątkiem tych, które wyraźnie przyznał; fakty i dowody związane z konkretnymi okolicznościami, z którymi się pozwany nie zgadza powinien on wskazać, jeśli ma to służyć obronie jego racji, powinien się on ustosunkować do twierdzeń strony powodowej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 78/14, LEX nr 1567490, z dnia 9 lipca 2009 r., III CSK 341/08, LEX nr 584753).

Co do odsetek żądanych przez powodów już od dnia dokonania nadpłaty w przypadku każdej z rat, to Sąd miał na uwadze pogląd, iż roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego staja się wymagalne w terminie, w którym powinno być spełnione zgodnie z art. 455 k.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010/5/75). Z kolei zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, powinno ono być spełnione niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela .

Powodowie wezwali pozwaną do zwrotu nadpłaty z pierwszej raty pismem datowanym na 15 października 2013 r ., a pismem datowanym na 12 czerwca 2014 r. wezwali ją do zwrotu nadpłaty z rat trzeciej i czwartej .

To ostatnie pismo było znane pozwanej w dniu 16 czerwca 2014 r., w tej bowiem dacie odmówiła spełnienia świadczenia. Zatem należy przyjąć, że w tej dacie popadła w opóźnienie w zwrocie nadpłaty tytułem trzeciej raty, czyli 14.157 zł dla A. E. i 18.404 zł dla A. B. oraz w zwrocie nadpłaty czwartej raty, czyli 18.351 zł dla A. E. i 16.192 zł dla A. B..

Natomiast jeśli chodzi o pismo z wcześniejszej daty, to ze wspomnianego pisma pozwanej z dnia 16 czerwca 2014 r. wynika, że wcześniejsze pismo wzywające ją do zapłaty otrzymała najpóźniej w dniu 21 października 2013 r. – w tej bowiem dacie udzieliła odpowiedzi odmownej. Zatem od tej daty należą się powodom odsetki od kwoty 11.785 zł dla powoda A. E. i 11.878 zł dla powoda A. B. tytułem nadpłaconej pierwszej raty.

Brak było natomiast podstaw do uwzględnienia żądania pozwu sposób opisany w piśmie procesowym z dnia 30 czerwca 2014 r.(k. 47), w którym powodowie domagali się zasądzenia łącznie kwoty 90.767 zł na rzecz ich obojga. Każdy z powodów dokonał wpłat na rachunek pozwanej we własnym imieniu, z własnych środków, w różnych datach, zatem po stronie każdego z nich powstała nadpłata w różnej wysokości z tytułu poszczególnych wpłat , co zresztą wynika z kwot cząstkowych składających się na kwotę 90.767 zł i co uwidacznia rozliczenie złożone przez nich do akt sprawy.

Sposób zasądzenia odsetek uwzględnia zmiany w stanie prawnym obowiązujące od dnia 1 stycznia 2016 r., kiedy to weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego dokonana ustawą z dnia 9 października 2015 r. o (Dz. U. z 2015 r, poz. 1830 ), wprowadzająca w art. 481 §1 k.c. pojęcie „odsetek ustawowych za opóźnienie” i określająca sposób ustalenia ich stopy.

Ponieważ wskutek zmiany okoliczności faktycznych kwestia nieważności aktu prawa miejscowego inkorporowanego do umowy i stanowiącego podstawę ustalenia wysokości zadłużenia rat w sposób sprzeczny z ustawą została przesądzona wskutek wyniku postępowania administracyjnego, to tym samym nie było potrzeby odnoszenia się do argumentacji apelacji wskazującej na możliwość samodzielnego rozstrzygania tych kwestii przez sąd powszechny rozpoznający sprawę należącą do drogi cywilnej.

W tym stanie rzeczy Sąd Odwoławczy uwzględnił apelację i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób opisany w sentencji, a dalej idącą apelację, to jest w takim zakresie, w jakim zawierała ona wniosek o zmianę wyroku poprzez zasądzenie sumy nadpłaty w całości na rzecz obojga powodów, oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na mocy art. 100 k.p.c. zdanie drugie i art. 108 § 1 k.p.c. uznając, że pozwana winna być obciążona w całości kosztami, gdyż powodowie de facto ulegli tylko w zakresie żądanego sposobu zasądzenia świadczenia. Na koszty te składała się opłata od apelacji wynosząca od 4.539 zł, co na każdego z powodów daje kwotę po 2.269,50 zł oraz koszty zastępstwa procesowego wynoszące przy wartości świadczenia uwzględnionego na rzecz każdego z powodów kwotę 1.800 zł (§6 ust. 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu). Z uwagi na współuczestnictwo formalne istniejące między powodami zasądzeniu na rzecz każdego z powodów podlegały koszty zastępstwa procesowego ustalone odrębnie w stosunku do każdego z powodów (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 29/15 OSNC 2016/6/69). W sumie zatem na rzecz każdego z powodów zasądzeniu podlegała suma 4.069,50 zł

SSO Barbara Rączka - Sekścińska SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Dariusz Janiszewski