Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Marcin Łochowski (spr.)

Sędzia SA – Marcin Strobel

Sędzia SO (del.) – Mariusz Jabłoński

Protokolant: – Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa m.(...) W.

przeciwko G. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 sierpnia 2014 r., sygn. akt XX GC 1474/13

1. zmienia zaskarżony wyrok częściowo w ten sposób, że:

a) w punkcie pierwszym oddala powództwo o zasądzenie kwoty 236.802,63 zł (dwieście trzydzieści sześć tysięcy osiemset dwa złote sześćdziesiąt trzy grosze) wraz z ustawowymi odsetkami,

b) uchyla punkt trzeci zaskarżonego wyroku;

c) w punkcie piątym nakazuje pobrać od m.(...) W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 1.662 zł (tysiąc sześćset sześćdziesiąt dwa złote) tytułem kosztów sądowych;

2. zasądza od m.(...) W. na rzecz G. J. kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

3. nakazuje pobrać od m.(...) W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 11.841 zł (jedenaście tysięcy osiemset czterdzieści jeden złotych) tytułem opłaty od apelacji, od uiszczenia której powód został zwolniony.

Sygn. akt VI ACa 79/16

UZASADNIENIE

Miasto (...) W. wniosło o zasądzenie od G. J. kwoty 509.878,62 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 grudnia 2013 r., tj. od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Powód wskazał, że pozwany, jako członek zarządu, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki Przedsiębiorstwo (...) i Usługowe (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. z uwagi na bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce. Pozwany jako prezes zarządu nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, wszczęcie wobec niej postępowania układowego lub naprawczego. Na dochodzoną kwotę składa się należność główna w kwocie 226.425,47 zł należna powodowi od spółki, kwota 259.416,90 zł z tytułu odsetek ustawowych za opóźnienie skapitalizowanych na dzień 30 września 2013 r. oraz kwota 24.036,25 zł tytułem kosztów procesu.

Kurator ustanowiony dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego wniósł o oddalenie powództwa ponad kwotę 98.478,10 zł, zasądzonej jako należność główna oraz ponad kwotę 112.793,85 zł tytułem odsetek ustawowych zasądzonych wyrokiem zaocznym z dnia 24 lutego 2005 r., albowiem na mocy uchwały wspólników spółki (...) z dnia 23 grudnia 2003 r. pozwany został odwołany z funkcji członka zarządu.

Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 236.802,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 212.766,38 zł od dnia 20 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części oraz obciążył pozwanego kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że prezesem zarządu spółki (...) od chwili jej powstania był G. J.. G. J. został odwołany z funkcji prezesa zarządu uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników nr (...) z dnia 23 grudnia 2003 r.

W dniu 1 lutego 1994 r. powód, jako wynajmujący, zawarł ze spółką (...), jako najemcą, umowę najmu lokalu użytkowego położonego w W. przy Al. (...). Na mocy § 8 umowy najmu najemca zobowiązał się płacić wynajmującemu czynsz najmu w wysokości 52.542.600 zł miesięcznie. Oprócz czynszu najmu najemca był zobowiązany do zapłaty wynajmującemu comiesięcznie opłat za ogrzewanie lokalu, dostarczanie zimnej wody, odprowadzanie ścieków do kanalizacji publicznej oraz wywóz nieczystości. Czynsz najmu oraz opłaty za świadczone usługi najemca był obowiązany płacić z góry do 10 dnia każdego miesiąca.

Spółka (...) nie płaciła wynajmującemu czynszu najmu w umówionym terminie oraz nie regulowała należności za świadczone przez wyjmującego usługi. Wyrokiem zaocznym z dnia 24 lutego 2005 r. wydanym w sprawie sygn. akt XVI GC 418/04 Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od spółki (...) na rzecz powoda kwotę 226.425,47 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 lipca 2004 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 24.036,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Postanowieniem z dnia 6 czerwca 2011 r. wyrok ten został opatrzony klauzulą wykonalności. Zobowiązania spółki na dzień 10 grudnia 2003 r. wynosiły 90.478,10 zł tytułem należności głównej oraz 2.217,59 zł tytułem odsetek. Postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie ww. tytułu wykonawczego zostało umorzone prawomocnym postanowieniem z dnia 10 maja 2013 r., z uwagi na bezskuteczność.

W ocenie Sądu Okręgowego, roszczenie powoda było zasadne jedynie w części. Zgodnie z art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. są: istnienie określonego zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu. W ocenie Sądu I instancji, wystarczającym środkiem dowodowym, za pomocą którego wierzyciel mógł wykazać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki (...) jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z dnia 10 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że z treści art. 299 § 1 k.s.h. wynika, iż członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania dłużnej spółki. Członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. z chwilą powołania uchwałą wspólników, a nie dopiero z momentem ujawnienia uchwały w krajowym rejestrze sądowym. Członek zarządu, który został skutecznie odwołany z funkcji członka zarządu spółki z o.o., nie ma już od tej chwili wpływu na prowadzenie spraw spółki i nie może jej reprezentować, zatem nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe po jego odwołaniu. Należy stwierdzić, że członek zarządu sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. za zobowiązania spółki, które nie istniały w czasie sprawowania przez niego mandatu, bo powstały dopiero później. Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. są więc istnienie określonego zobowiązania spółki z o.o. w czasie, w którym dana osoba była członkiem zarządu spółki (niepowstałego później) oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce, czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu.

Według Sądu I instancji, okolicznością bezsporną jest fakt pełnienia przez pozwanego funkcji prezesa zarządu spółki (...) od momentu powstania tej spółki. Pozwany został odwołany z funkcji prezesa zarządu spółki w dniu 23 grudnia 2003 r. Od tego dnia pozwany nie miał już wpływu na prowadzenie spraw spółki. Pozwany ponosi więc odpowiedzialność za zobowiązania spółki z tytułu zapłaty czynszu najmu za okres od chwili powstania spółki do dnia 23 grudnia 2003 r. Nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania powstałe z tytułu nieopłaconego czynszu najmu lokalu użytkowego powstałe już po jego odwołaniu z funkcji prezesa zarządu. Z treści zestawienia wpłat i należności wynika, że w dniu 22 grudnia 2003 r. zobowiązanie spółki (...) z tytułu nieopłaconego czynszu najmu wynosiło 98.478,10 zł. Natomiast wysokość należnych powodowi odsetek ustawowych od kwoty 98.478,10 na dzień 22 grudnia 2003 r. wynosiła 727,12 zł. Pozwany ponosi zatem odpowiedzialność za zobowiązanie spółki z tytułu nieopłaconego czynszu najmu zaległego na dzień odwołania pozwanego z funkcji prezesa zarządu spółki oraz odsetek ustawowych od zaległego czynszu najmu w łącznej wysokości 99.205,22 zł.

Zasadnym jest również obciążenie pozwanego odsetkami ustawowymi od kwoty 99.205,22 zł, zasądzonymi wyrokiem zaocznym z dnia 24 lutego 2005 r. od dnia 31 lipca 2004 r. do dnia 30 września 2013 r. Wysokość odsetek ustawowych od kwoty 99.205,22 zł za ten okres wynosi 113.561,16 zł. Według Sądu Okręgowego, brzmienie art. 299 § 1 k.s.h. nie daje podstaw do ograniczenia odpowiedzialności członków zarządu jedynie do niektórych zobowiązań spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, stąd brak podstaw by twierdzić, że przepisem art. 299 § 1 k.s.h. nie są objęte zobowiązania z tytułu kosztów procesu, gdyż wierzyciel musiał je ponieść aby uzyskać tytuł wykonawczy przeciwko spółce. Sąd I instancji uznał za zasadne roszczenie powoda w zakresie żądania zasądzenia od pozwanego kwoty 24.036,25 zł,

zasądzonej wyrokiem zaocznym z dnia 24 lutego 2005 r. tytułem kosztów procesu.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100

k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części, uwzględniającej powództwo, zarzucając temu orzeczeniu naruszenie:

-

art. 144 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. polegające na niewłączeniu do materiału dowodowego sprawy dokumentów znajdujących się w aktach na kartach 63, 66, 75 zawierających adres zamieszkania pozwanego, skutkujące błędem w ustaleniach faktycznych, polegającym na błędnym przyjęciu, że adres pobytu pozwanego nie jest znany i ustanowieniu na jego rzecz kuratora procesowego, a w konsekwencji pozbawienie go możności obrony praw, co skutkowało nieważnością postępowania na podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c., podczas gdy Sąd dysponował adresem zamieszkania pozwanego i należało pisma sądowe doręczać bezpośrednio na ten adres, tj. ul. (...), (...)-(...) W., jako ostatni wskazany w aktach rejestrowych adres miejsca pobytu pozwanego;

-

art. 228 k.p.c. polegające na niepoinformowaniu stron na rozprawie o faktach wynikających z akt rejestrowych i pominięciu dowodu z dokumentów znajdujących się w tych aktach, skutkujące błędem w ustaleniach faktycznych, polegającym na błędnym przyjęciu przez, że pozwany był prezesem zarządu spółki (...) od chwili jej powstania, podczas gdy należało ustalić, na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach rejestrowych spółki, że prezesem tej spółki pozwany był jedynie cztery dni, tj. od dnia 19 grudnia 2003 r. do dnia 23 grudnia 2003 r.;

-

art. 299 § 1 k.s.h. w zw. z art. 5 k.c. poprzez błędne uznanie, że pozwany ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki z uwagi na bezskuteczność egzekucji, podczas gdy należało uznać, że żądanie pozwu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, z uwagi na fakt, iż egzekucja została wszczęta dopiero w grudniu 2013 r., tj. po 10 latach od odwołania pozwanego z funkcji prezesa zarządu.

W konsekwencji, pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, tj. od początku postępowania i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi do rozstrzygnięcia kwestię zasądzenia kosztów procesu, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela zasadniczą część ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne. Nie jest jednak prawidłowe ustalenie Sądu I instancji, że pozwany był członkiem zarządu spółki (...) od chwili jej powstania do dnia 23 grudnia 2003 r. Jak wynika bowiem ze znajdującej się w aktach rejestrowych spółki uchwały nr (...) nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników z dnia 19 grudnia 2003 r. (akt notarialny rep. A nr (...)) – pozwany został powołany do zarządu spółki w dniu 19 grudnia 2003 r. Stosownie do treści art. 228 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2017 r. zwrócił uwagę stron na fakt powołania pozwanego do zarządu spółki w dniu 19 grudnia 2003 r. Strona powodowa nie zakwestionowała tej okoliczności, ani nie sformułowała innych twierdzeń, np. wskazujących, że pozwany był członkiem zarządu spółki jeszcze we wcześniejszym okresie.

Zatem należy przyjąć, że pozwany był członkiem zarządu spółki (...) w dniach 19 – 23 grudnia 2013 r. W tym zakresie ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego wymagały skorygowania. W konsekwencji, dokonana przez Sąd I instancji ocena prawna odpowiedzialności pozwanego jest wadliwa, ze względu na błędnie ustalony stan faktyczny.

Zgodnie bowiem z art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody. Wykazanie którejkolwiek z tych przesłanek zwalnia więc pozwanego członka zarządu od odpowiedzialności.

W tym kontekście trzeba zauważyć, że zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r., poz. 1361 ze zm. w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r. - dalej, jako: „p.u.n.”) dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w art. 21 ust. 1 p.u.n., spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 2 p.u.n.). Natomiast, stosownie do treści art. 586 k.s.h. kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Zatem członek zarządu miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości spółki w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Oczywiste jest, że dla członka zarządu powołanego już po tym, jak wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości termin, o którym mowa w art. 21 ust. 1 p.u.n. rozpoczynał bieg od chwili powołania do zarządu. Bezsporne jest także, że członek zarządu po odwołaniu go z tej funkcji nie był ani uprawniony, ani zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.

Należy podkreślić, że termin wskazany w art. 21 ust. 1 p.u.n. upłynął dla pozwanego już po odwołaniu go z zarządu, a więc w czasie, gdy pozwany nie mógł skutecznie złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nawet gdyby przyjąć, że w okresie 19 – 23 grudnia 2003 r. pozwany zapoznał się z sytuacją majątkową i finansową spółki na tyle wnikliwie, że uzyskał wiedzę o istnieniu podstaw do ogłoszenia jej upadłości, to nie miał obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w okresie, gdy pozostawał członkiem zarządu. Dwutygodniowy termin wskazany w art. 21 ust. 1 p.u.n. upływał bowiem pozwanemu w dniu 2 stycznia 2004 r.

Innymi słowy, członek zarządu, który sprawuje tę funkcję krócej niż dwa tygodnie (art. 21 ust. 1 p.u.n.) nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, o której mowa w art. 299 § 1 k.s.h., ponieważ nie można mu przypisać winy za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Tym samym, trzeba uznać, że pozwany uwolnił się odpowiedzialności wykazując, że „niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy” (art. 299 § 2 k.s.h.). Z tych względów powództwo zasługiwało na oddalenie w całości.

Nie jest przy tym trafny zarzut apelacji dotyczący nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie pozwanego możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Co do zasady, pozwany ma rację wskazując, że bezzasadne ustanowienie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego (art. 143 k.p.c.) w wypadku, gdyby Sąd Okręgowy dysponował wiedzą o aktualnym adresie miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego (zob. art. 144 k.p.c.) skutkowałoby pozbawieniem strony pozwanej możności obrony.

Rzecz jednak w tym, że Sąd I instancji nie dysponował adresem miejsca zamieszkania ani pobytu pozwanego. Wskazywane przez pozwanego w apelacji adresy, które znajdowały się w aktach niniejszej sprawy oraz w aktach rejestrowych spółki (...) – również według apelującego – nie były jego adresami miejsca zamieszkania ani pobytu, a jedynie adresami, pod którymi byłby w stanie odebrać przesyłkę sądową. Wynika to także z treści wniosku o przywrócenie terminu i apelacji, w których to pismach pozwany jako adres miejsca zamieszkania wskazał adres wcześniej nieznany Sądowi Okręgowemu, ani nieuwidoczniony w aktach rejestrowych.

Skoro ani powód, ani Sąd I instancji nie dysponowali wiedzą o adresie miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego, a w rejestrze PESEL brak aktualnego adresu miejsca zameldowania skarżącego, to ustanowienie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu było w świetle treści art. 144 § 1 k.p.c. zasadne. Powód dostatecznie bowiem uprawdopodobnił, że „miejsce pobytu strony nie jest znane”.

Z tych przyczyn sformułowany w apelacji zarzut nieważności postępowania jest chybiony.

Wobec trafności zarzutu naruszenia art. 299 § 2 k.s.h. i spowodowanej tym konieczności oddalenia powództwa, odnoszenie się do pozostałych zarzutów zawartych w apelacji jest zbędne.

Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok częściowo w ten sposób, że w punkcie pierwszym na podstawie art. 299 § 2 k.s.h. oddalił powództwo o zasądzenie kwoty 236.802,63 zł wraz z ustawowymi odsetkami, w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. uchylił punkt trzeci zaskarżonego wyroku, a w punkcie piątym na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2016 r,, poz. 623 – dalej, jako: „u.k.s.c.") w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od m.(...) W.na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w W. kwotę 1.662 zł tytułem kosztów sądowych.

Wymaga przy tym wyjaśnienia, że Sąd Apelacyjny przyjął, wbrew wyraźnemu brzmieniu apelacji, sporządzonej samodzielnie przez pozwanego, że wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony jedynie w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach procesu. Taki zakres zaskarżenia można wywieść z wniosków apelacji oraz z tego, że pozwany w oczywisty sposób nie ma interesu w zaskarżeniu wyroku w tej części, w jakiej Sąd I instancji oddalił powództwo.

Nadto, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 11 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.) zasądził od m.(...) W. na rzecz G. J. kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego oraz w oparciu o art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od (...) W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwotę 11.841 zł tytułem opłaty od apelacji, od uiszczenia której powód został zwolniony.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.