Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 10 września 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 września 2015 roku w S.

sprawy z wniosku A. K.

z udziałem M. H.

o rozstrzygnięcie w przedmiocie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 18 września 2014 roku, sygn. akt II Ns 739/14

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin – P. i Zachód
w S., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 1365/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 18 września 2014 r. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie II Wydział Cywilny, sygn. akt II Ns 739/14 zezwolił wnioskodawczyni A. K. na dokonanie czynności w postaci wymiany istniejącego pokrycia dachowego na pokrycie z dachówki ceramicznej R., falistej wraz z wymianą łat i uszkodzonych części krokwi oraz montaż 8 sztuk okien połaciowych – na budynku mieszkalnym położnym na nieruchomości gruntowej, działce (...) w N., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy Szczecin P. i Zachód w S. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) - zgodnie ze wskazaniem (...) Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w S. z 8 marca 2012 r. – na koszt wnioskodawczyni (pkt I) oraz ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt II).

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygnięcie w oparciu o następujący stan faktyczny:

Nieruchomość gruntowa stanowiąca działkę nr (...) o obszarze 0,0337 ha położona w N. przy ul. (...), zabudowana jest budynkiem mieszkalnym dwulokalowym oraz budynkiem gospodarczym. Z własnością lokalu nr (...) związany jest udział (...) w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, zaś z własnością lokalu nr – odpowiednio udział (...). Właścicielem lokalu mieszkalnego nr (...) w owym budynku jest A. K., zaś lokalu nr (...) – M. H.. Lokal nr (...) znajduje się na parterze budynku, natomiast nr 2 na pierwszym piętrze. Nad tym ostatnim też położony jest strych, do którego prowadzą dwa wejścia.

W toku postępowania w sprawie II Ns 3541/12 uczestnicy znieśli współwłasność strychu, poprzez podział pomieszczeń strychowych i przydzielenie ich do poszczególnych lokali, bez zmiany w zakresie udziałów przysługujących właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej. M. H. wykonał remont części dachu nad strychem, który został przyłączony, w wyniku zniesienia współwłasności do jego lokalu mieszkalnego, na własny koszt. W niewielkim zakresie, w związku z zawiadomieniem o samowolnie wykonanych robotach w budynku, został on przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w P. zobowiązany do wykonania czynności i robót, także w zakresie prac na dachu. 8 marca 2012r. (...) Wojewódzki Konserwator Zabytków w S. zezwolił współwłaścicielom nieruchomości budynkowej przy ul. (...) w N. m.in. na wymianę istniejącego pokrycia dachowego na pokrycie z dachówki ceramicznej R., falistej wraz z wymianą łat i uszkodzonych części krokwi, także montaż 8 sztuk okien połaciowych. 12 marca 2012 r. Starosta (...) stwierdził spełnienie warunków ustawowych i nie wniósł sprzeciwu do wykonania robót w postaci – pośród innych – wymiany pokrycia dachu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uwzględnił złożony wniosek.

Sąd uznał za uprawnione żądanie A. K. w zakresie uzyskania zezwolenia na dokonanie czynności wobec rzeczy wspólnej, w postaci wykonania remontu dachu.

Wskazał, iż nie dopuścił dowodu z opinii biegłego, w celu ograniczenia kosztów niniejszego postępowania, w związku z tym, że co do zasady właściciele lokali nr (...) byli zgodni, w zakresie potrzeby przeprowadzenia prac na połaci dachowej. Mimo bowiem braku współdziałania z wnioskodawczynią, M. H. potwierdził rozmiar prac do wykonania oraz zasadność ich poczynienia. Sąd nadmienił, iż sam uczestnik przeprowadził na własny koszt analogiczne prace na części połaci, która znajduje się bezpośrednio nad stanowiącym przedmiot jego własności pomieszczeniem strychu.

W związku z tym Sąd uznał czynności remontowe na dachu, w zakresie postulowanym przez A. K., za uzasadnione, jako zmierzające do zachowania substancji rzeczy wspólnej w stanie niepogorszonym, a tym samym stanowiące czynność zwykłego zarządu. Z taką bowiem intencją działał uczestnik, dokonując we własnym zakresie prac na dachu, który był w złym stanie. Nadmienił, iż choć nie dzieliła współwłaścicieli kwestia potrzeby dokonania remontu dachu, to okoliczność, że są oni skonfliktowani, a M. H. był zorientowany na kwestię ponoszenia kosztów wykonania tej inwestycji, nie można było pozbawić A. K. – posiadającej udział (...) w częściach wspólnych – możliwości uzyskania zgody zastępczej. Odwrotna bowiem sytuacja spowodowałaby niemożność, wobec braku współdziałania drugiego właściciela, uzyskania poprawy stanu dachu, podczas gdy ten nad częścią strychu będą własnością uczestnika, jest po remoncie.

Z tego też względu, mając na uwadze zgodne w tej mierze stanowiska właścicieli oraz treść decyzji (...) Konserwatora Zabytków w S., Sąd Rejonowy zezwolił A. K. na wykonanie wskazanych w orzeczeniu prac.

Poza tym Sąd wskazał, iż w związku z tym, że M. H. sam poniósł koszt wykonania prac na połaci dachu nad swoim strychem, uzasadnionym było obciążenie wyłącznie A. K. kosztami tych prac, które dopiero mają być wykonane. Zaznaczył, iż chociaż dzieliła uczestników kwestia sposobu skorzystania z dotacji, to nie sposób w chwili orzekania stwierdzić na pewno, że w istocie dojdzie do skorzystania z niej przez wnioskodawczynię, a więc, że nie będzie ona musiała wykładać własnych środków. Nieuzasadnionym w związku z tym było orzeczenie o rozdzieleniu owych kosztów pomiędzy oboje współwłaścicieli.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.c.

W wywiedzionej apelacji uczestnik zaskarżył postanowienie w całości i wniósł o jego zmianę poprzez oddalenie wniosku w całości i zasądzenie od wnioskodawczyni na swoją rzecz kosztów postępowania w obu instancjach, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego wspólnego rozpoznania Sądowi I instancji.

Apelujący zarzucił postanowieniu:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż zamierzony przez wnioskodawczynię remont dachu nie stanowi czynności przekraczającej zwykły zarząd nieruchomością wspólną, pomimo iż planowane czynności nie mieszczą się w bieżącym gospodarowaniu rzeczą, jej zwykłej eksploatacji i utrzymaniu w stanie niepogorszonym w ramach aktualnego przeznaczenia rzeczy, a powodować będą nadzwyczajne wydatki, co winno skutkować uznaniem, iż działania te stanowić będą czynności przekraczające zwykły zarząd;

2.  naruszenie prawa materialnego tj. 199 k.c., poprzez jego niezastosowanie w sprawie i wyrażenie zgody na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd nieruchomością wspólną, pomimo braku posiadania przez wnioskodawczynię co najmniej połowy udziałów w nieruchomości wspólnej, co winno skutkować oddaleniem wniosku na skutek braku legitymacji czynnej;

3.  naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 321 § 1 k.p.c., poprzez wyrażenie zgody na dokonanie czynności w postaci wymiany istniejącego pokrycia dachowego na pokrycie z dachówki ceramicznej, podczas gdy żądanie zgłoszone przez wnioskodawczynię sprowadzało się do wyrażenia zgody na wymianę tylko części do tej pory niewymienionego pokrycia dachowego; wyrażając zgodę na wymianę całego istniejącego pokrycia dachowego, w tym także części już wymienionej, Sąd dokonał rozstrzygnięcia ponad żądanie wniosku;

4.  naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez niedokładne rozważenie zebranego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, iż zasadnym jest udzielenie wnioskodawczyni zezwolenia na dokonanie czynności w postaci wymiany istniejącego pokrycia dachowego, mimo iż część dachu została wymieniona w 2010 r. i nie zachodzi konieczność wymiany całego poszycia dachowego, w efekcie czego Sąd winien był dopuścić dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia zakresu ewentualnie niezbędnych prac.

W uzasadnieniu apelacji, pełnomocnik uczestnika w sposób szczegółowy uzasadnił każdy z podniesionych zarzutów.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Wywiedziona w przedmiotowej sprawie apelacja okazała się o tyle zasadna, iż doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, aczkolwiek nie na skutek zarzutów w niej zawartych.

W ocenie Sądu Odwoławczego Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkowało wydaniem orzeczenia kasatoryjnego stosownie do brzmienia art. 386 § 4 k.p.c.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni złożyła wniosek o zezwolenie na wykonanie remontu dachu, nad stanowiącą jej własność częścią strychu, w nieruchomości położnej w N. przy ul. (...). Nie sprecyzowała w jakim zakresie ma być przeprowadzony ten remont do czasu ostatniego terminu rozprawy, na którym odwołała się do decyzji (...) Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w S.. Wskazała, iż remont ma obejmować wymianę istniejącego pokrycia dachowego z dachówki ceramicznej (...) oraz montaż 8 sztuk okien połaciowych. W decyzji konserwatora pozwolono jednak, na zmianę pokrycia dachowego wraz z wymianą łat i uszkodzonych części krokwi. Sąd I instancji w zaskarżonym postanowieniu zezwolił na remont wynikający z decyzji konserwatora zabytków.

W odpowiedzi na wniosek, uczestnik postępowania M. H. wniósł o oddalenie żądania.

Przy tak ukształtowanych stanowiskach stron istota sprawy sprawdzała się więc do ustalenia czy wskazywane przez wnioskodawczynię planowane czynności remontowe są czynnościami zwykłego zarządu czy też czynnościami przekraczającymi zwykły zarząd. Do podjęcia czynności należących do zwykłego zarządu rzeczą wspólną wystarczy bowiem wola większości liczona według wielkości udziałów, zaś w razie braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności (art. 201 k.c.). Z kolei do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu niezbędna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli, a w razie braku takiej zgody współwłaściciele reprezentujący co najmniej połowę udziałów mogą się zwrócić o wyrażenie takiej zgody przez sąd (art. 199 k.c.).

Na uwagę zasługuje okoliczność, iż obowiązujące przepisy nie definiują pojęcia czynności zwykłego zarządu i przekraczających ten zakres. Biorąc wszakże pod uwagę dorobek literatury i orzecznictwa, można przyjąć, że przez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymywaniem jej w stanie niepogorszonym w ramach jej aktualnego przeznaczenia. Wszystko zaś, co nie mieści się w wyżej zakreślonych granicach, należy do spraw przekraczających zakres zwykłego zarządu

Zauważyć należy, iż do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, kodeks cywilny zalicza wprost jedynie rozporządzanie rzeczą wspólną, a zatem jej zbycie, obciążenie, czy też dokonanie czynności zobowiązującej odnoszącej się do całej rzeczy (np. najem, dzierżawa). Przyjmuje się też powszechnie, że zakres zwykłego zarządu zależy od rodzaju rzeczy i innych okoliczności, np. wpływu czynności na całokształt stosunków związanych z rzeczą. Dlatego też ta sama czynność może mieścić się w granicach zwykłego zarządu jedną rzeczą, a przekraczać je w odniesieniu do innej rzeczy, a nawet, w zależności od okoliczności, w odniesieniu do tej samej rzeczy, ale w różnym czasie.

Wskazać należy, iż w orzecznictwie jako czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną wskazano m.in. zmianę przeznaczenia lub przebudowę pomieszczenia wspólnego, wzniesienie stałego obiektu budowlanego na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności, nadbudowę kondygnacji nad budynkiem stanowiącym przedmiot współwłasności, przebudowę obiektu budowlanego na nieruchomości objętej współwłasnością, usunięcie drzewa ze wspólnej nieruchomości, modernizację budynku polegającą na założeniu nowej instalacji gazowej, docieplenie budynku, udział w rozgraniczeniu nieruchomości, ustanowienie prawa dzierżawy nieruchomości i wniesienie jako aportu do spółki, uczestniczenie w zebraniu wspólnoty mieszkaniowej z prawem głosowania, gdy przedmiotem współwłasności jest lokal, ustanowienie służebności przesyłu. Ponadto do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu można zaliczyć z reguły: określenie przeznaczenia rzeczy wspólnej, dokonanie podziału rzeczy wspólnej, dokonanie znaczących nakładów na rzecz innych niż nakłady konieczne czy też, dołączenie do rzeczy innej rzeczy lub wydzielenie z rzeczy części składowej bez związku z bieżącą eksploatacją.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, iż remont pokrycia dachu co do zasady nie stanowi zatem czynności przekraczającej zwykły zarząd, gdyż nie mieści się w przywołanym wyżej katalogu.

Nie ulega jednak wątpliwości, iż do dokonania oceny czy mamy do czynienia z czynnością zwykłego zarządu, czy też ten zarząd przekraczającą konieczne jest precyzyjne ustalenie zakresu zamierzonego remontu.

Na uwagę w przedmiotowej sprawie zasługują dwie podstawowe okoliczności. Mianowicie to, że sporna nieruchomość jest wpisana do rejestru zabytków, co z kolei wymusza precyzyjne określenie zakresu prac remontowych zwłaszcza w zakresie okien połaciowych oraz to, że remont dachu ma odbywać się nad częścią strychu stanowiącą własność wnioskodawczyni jako częścią składowa jej lokalu.

Zgodnie zaś z art. 29 ust. 4 ustawy z dnia 07 lipca 1994 r. prawo budowlane (Dz.U.2013.1409 j.t.) roboty budowlane wykonywane przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymagają pozwolenia na budowę. W ocenie Sądu Okręgowego zatem już we wniosku wywiedzionym w przedmiotowej sprawie winno zostać dokładnie wskazane jakiego rodzaju prace mają być przeprowadzane w związku z planowanym remontem dachu. Sąd Rejonowy dokonując bowiem analizy jego treści winien mieć możliwość zbadania tej - kluczowej dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy - kwestii.

Sąd Okręgowy zwraca przede wszystkim uwagę, iż jak wynika ze stanowiska wyrażonego przez Starostę (...), montaż 8 okien połaciowych, wskazywany przez wnioskodawczynię, jako element planowanych prac remontowych, wymaga pozwolenia na budowę, a zatem należy poczynić bardzo wnikliwe ustalenia dotyczące zakresu planowanych zmian. Nie można zatem pomijać wymiarów okien i ich precyzyjnego umiejscowienia (zwłaszcza, iż jest to nowy element w dachu). Ponadto należy ocenić jakie elementy konstrukcji dachu wymagają wymiany i czy nie będzie to powiązane z ingerencją w tą konstrukcję. Nie można również uciec od oceny czy na tak małej powierzchni dachu możliwe jest zamontowanie aż 8 okien bez naruszania jego konstrukcji. Już tylko te okoliczności winny były zatem skłonić Sąd Rejonowy do zobowiązana wnioskodawczyni do sprecyzowania zgłoszonego przez nią żądania zawartego we wniosku, a przede wszystkim do wskazania gdzie mają być zamontowane okna o jakich wymiarach, jakie krokwie wymagają usunięcia itp. Sąd nie może bowiem zastępować strony w precyzowaniu żądania, gdyż dokładne sformułowanie żądania jest obowiązkiem wnioskodawczyni i wyznacza także granice rozstrzygnięcia sądu.

Brak sprecyzowania wniosku, w okolicznościach niniejszej sprawy, spowodował niemożności wyjaśnienia i oceny przez Sąd I instancji, oraz obecnie Sąd Okręgowy przesłanek niezbędnych do prawidłowego zastosowania wskazanych przez Sąd Rejonowy przepisów. Brak dokonania dostatecznych ustaleń faktycznych, w następstwie niesprecyzowania wniosku zgłoszonego w sprawie powoduje, że za co najmniej przedwczesne uznać należy rozstrzygnięcie tegoż Sądu, jakoby wniosek był uzasadniony.

W konsekwencji powyższego zachodziła potrzeba uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, celem rozważenia okoliczności wskazanych powyżej. Przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy winien ustalić bowiem dokładny zakres planowanych prac remontowych, a zatem zażądać sprecyzowania wniosku w takim zakresie, aby możliwa była ocena tych prac w aspekcie art. 199 kc czy też art. 201 kc (nie wykluczając również opinii biegłego). Dopiero bowiem po uzyskaniu w tym względzie wyników Sąd ten będzie mógł zastosować właściwe do ustalonego stanu faktycznego przepisy prawa materialnego.

Wobec tych mankamentów pierwszoinstancyjnego orzeczenia uznać należy, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Pojęcie „istota sprawy” w rozumieniu art. 378 § 2 k.p.c. to materialny aspekt sporu. (...) zaś to rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy. Rozpoznanie istoty sprawy oznacza więc zbadanie materialnej podstawy żądania wniosku oraz merytorycznych zarzutów przeciwnika. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi zatem, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona we wniosku, nie uwzględnił wszystkich zarzutów stron dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (postanowienie z dnia 26 listopada 2012 r., III SZ 3/12, Lex nr 1232797). Oceny czy sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego.

Wszystko powyższe powoduje, że nie jest obecnie możliwa kontrola prawidłowości zaskarżonego postanowienia. Dokonanie prawnej kwalifikacji stanu faktycznego jest niemożliwe, gdyż na skutek wadliwości wniosku nie zostały poczynione ustalenia faktyczne pozwalające na ocenę prawną (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1532/00, LEX nr 78323). O prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego zastosowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, Biuletyn SN-Izba Cywilna 2003 nr 12, s. 46).

Nie przesądzając przyszłego rozstrzygnięcia w sprawie obowiązkiem Sądu Rejonowego będzie ponowne przeprowadzenie procesu orzeczniczego z uwzględnieniem uwag poczynionych powyżej. W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy zobligowany będzie do wezwania wnioskodawczyni do sprecyzowania wniosku poprzez dokładne wskazanie przez zakresu planowanych robót, zwłaszcza co do ilości okien połaciowych i ich umiejscowienia oraz zakresu wymiany łat i krokwi. Sąd Rejonowy dopiero po sprecyzowaniu żądania zobligowany będzie do przeprowadzenia postępowania dowodowego i dokonania oceny zgromadzonego w sprawie materiału z uwzględnieniem reguł art. 233 k.p.c. (również przy uwzględnieniu okoliczności dokonania podobnego remontu dachu przez uczestnika i jego twierdzeniach o konieczności przeprowadzenia tego remontu). Od oceny sądu będzie również zależała konieczność skorzystania z opinii biegłego sądowego.

Dopiero dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych pozwoli na właściwą ocenę czy planowane przez wnioskodawczynię czynności przekraczają zakres zwykłego zarządu, czy też nie. Proces dochodzenia do nich winien natomiast znaleźć swoje odzwierciedlenie w pisemnych motywach orzeczenia, zgodnych z wymaganiami określonymi w art. 328 k.p.c.

W sytuacji uchylenia zaskarżonego orzeczenia nie zachodziła zatem potrzeba w niniejszym postępowaniu apelacyjnym, rozważenia zasadności wszystkich zarzutów podniesionych przez skarżącego. Ostateczne bowiem stanowisko w powyższym zakresie może zostać wydane po dokonaniu przez Sąd I instancji ustaleń, o jakich mowa powyżej.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Okręgowy zgodnie z brzmieniem art. 386 § 4 kpc, orzekł jak w sentencji.

Z uwagi na konieczność uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i niemożność określenia ostatecznego wyniku postępowania na obecnym etapie rozstrzygniecie w przedmiocie kosztów procesu, w tym za postępowanie apelacyjne, pozostawiono Sądowi Rejonowemu, stosownie do treści przepisu art. 108 § 2 k.p.c.