Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 lipca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2016 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. R. (1)

przeciwko M. R. (2)

o zapłatę

I.  uchyla nakaz zapłaty z dnia 20 marca 2013 roku wydany w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Białymstoku w sprawie INc 108/12

II.  oddala powództwo

III.  zasądza od powoda M. R. (1) na rzecz pozwanej M. R. (2) kwotę 7.717 (siedem tysięcy siedemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu

IV.  przyznaje adwokatowi T. O. od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Białymstoku kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) złotych powiększoną o należny podatek VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu

I C 1023/13

UZASADNIENIE

Powód M. R. (1) wniósł pozew w postępowaniu nakazowym, którego treścią żądał orzeczenia nakazem zapłaty, aby pozwana M. R. (2) zapłaciła na jego rzecz kwotę 375.969,86 złotych, na którą składają się należność główna w wysokości 300.000 zł wynikająca z weksla oraz kwota 75.969,86 zł tytułem odsetek od kwoty głównej za okres od dnia 01.01.2011r. do dnia 11.12.2012r., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 12.12.2012r. do dnia zapłaty. W przypadku skierowania sprawy do rozpoznania w trybie zwykłym bądź wniesienia przez pozwaną zarzutów w terminie, wnosił o zasądzenie na jego rzecz wyżej wymienionej kwoty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych (k.2-3, 32).

Uzasadniając swoje stanowisko podniósł, że w związku z zawartą ustną umową zlecenia pomiędzy stronami, pozwana wystawiła powodowi weksel własny bez protestu na kwotę 300.000 zł. Pomimo kierowanych wezwań do zapłaty (wykupu weksla), nie uregulowała ona zadłużenia.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 20.03.2013r. Sąd Okręgowy w Białymstoku w sprawie I Nc 108/12 nakazał pozwanej M. R. (2), aby zapłaciła powodowi M. R. (1) kwotę 375.969,86 (trzysta siedemdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć, 86/100) złotych wraz z odsetkami ustawowymi w stosunku rocznym od dnia 12.12.2012r. do dnia zapłaty, a także kwotę 3.750 (trzy tysiące siedemset pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu części opłaty sądowej (k.33).

Od powyższego orzeczenia pozwana M. R. (2) wywiodła zarzuty, których treścią zaskarżyła wydany w sprawie nakaz zapłaty w całości, wniosła o jego uchylenie, oddalenie powództwa oraz wstrzymanie wykonania nakazu, a także zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych (k.38-44).

W uzasadnieniu podniosła, że zobowiązanie będące podstawą roszczenia nie istnieje, albowiem powód nie wskazał okoliczności, w jakich doszło do sporządzenia weksla, z jakiego tytułu oraz z czego wynika kwota 300.000 zł, nie wyrażała przy tym zamiaru zaciągnięcia zobowiązania wekslowego upoważniając jednocześnie wierzyciela, by ten uzupełnił brakujące jego elementy i nie składała na nim podpisu. Powoływała się na działanie pod wpływem błędu istotnego oraz podkreśliła, że sam weksel nie jest wystarczającym dowodem na okoliczność istnienia należności, przy czym strony nie łączyła umowa na dochodzoną pozwem kwotę. W dniu 06.09.2011r. poinformowana została o przysługującemu powodowi wynagrodzeniu oraz wezwana do zapłaty kwoty 41.537,48 zł tytułem nieopłacenia należności wynikających z faktur VAT. Zaakcentowała również brak sporządzonej deklaracji wekslowej określającej warunki i sposób jego wypełnienia. Treścią dalszych pism procesowych zaprzeczyła, aby podpisywała jakąkolwiek deklarację wekslową, umowę na kwotę z pozwu, nie zaciągała żadnych zobowiązań, zaś powód nie świadczył na jej rzecz żadnej pracy poza prowadzenie spraw w sądzie, za które otrzymał wynagrodzenie w drodze stosownych wyroków (k.148-149).

Postanowieniem z dnia 27.05.2013r. Sąd Okręgowy w Białymstoku wstrzymał wykonalność nakazu zapłaty (k.62-63).

W odpowiedzi na twierdzenia pozwanej, powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko z pozwu, wnosząc o utrzymanie w mocy nakazu zapłaty, zgłaszając jednocześnie zarzuty świadomego działania na szkodę wierzyciela poprzez unikanie zapłaty oraz wprowadzanie w błąd organów procesowych co do istoty zobowiązania, nadużycie prawa podmiotowego wyrażające się w rzekomym pozostawaniu M. R. (2) pozostawała pod wpływem błędu istotnego przy podpisywaniu weksla oraz wygaśnięcie uprawnienia pozwanej do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, zgodnie z treścią przepisu art. 88 § 2 kpc, jako spóźnionego, albowiem mając świadomość błędu istotnego już we wrześniu 2011r., nie podejmowała jakichkolwiek czynności w tym kierunku (k.110, 132-137, 163-170).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Bezspornym w sprawie jest, iż powoda oraz pozwaną łączyła umowa z dnia 15.11.2008r., treścią której M. R. (2), właścicielka kamienicy położonej w B. przy ul. (...), zleciła M. R. (1), prowadzącemu działalność gospodarczą pod nazwą (...) L. (...) M. R. (1) i zajmującemu się doradztwem prawnym, wykonywanie czynności związanych m.in. z obsługą nieruchomości, doradztwem i reprezentowaniem pozwanej w zakresie zagadnień dotyczących zarządzeniem i administrowaniem budynkiem, opracowaniem dokumentacji związanej z ustanowieniem na działkach sąsiadujących służebności drogi koniecznej, reprezentowaniem w postępowaniu dotyczącym wydania budynków pod garaże, ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji położonej w B. przy ulicy (...). W trakcie obowiązywania umowy, M. R. (2) podpisywała dokumenty przedkładane jej przez M. R. (1), a związane z prowadzonymi postępowaniem (k.48-51, akta sprawy karnej III K 161/13 Sądu Okręgowego w Białymstoku).

Strony prowadziły również rozmowy dotyczące przyszłości nieruchomości, albowiem pozwana rozważała możliwość jej sprzedaży, podpisała w tym celu umowę pośrednictwa z biurem „(...)s.c.” (k. 125).

Podczas jednego ze spotkań, M. R. (1) przedstawił M. R. (2) do podpisu klika stron dokumentów twierdząc, iż są to dokumenty konieczne do złożenia ich jeszcze tego samego dnia w Sądzie. Jednym z przedłożonych do podpisu dokumentów był wypełniony weksel datowany na 2 listopada 2009 roku z terminem płatności do 31 grudnia 2010 roku na kwotę 300.000 złotych, który podpisała nie zapoznając się z jego treścią (k.4; akta sprawy karnej III K 161/13 Sądu Okręgowego w Białymstoku).

W dniu 03 lutego 2010r. pozwana zawarła umowę pośrednictwa sprzedaży nieruchomości z firmą (...) s.c. (k.126), natomiast 18 marca 2010 roku pozwana wypowiedziała powodowi umowę zlecenia, zaś ten wystąpił do Sądu Rejonowego w Białymstoku z pozwem o zapłatę na jego rzecz kwoty 40.037,48 złotych tytułem nieopłaconego wynagrodzenia przysługującego mu za czynności wykonane na podstawie tej umowy. Sąd Rejonowy w Białymstoku prawomocnym wyrokiem z dnia 2 czerwca 2011 roku wydanym w sprawie XI C 35/11 zasądził od M. R. (2) na rzecz M. R. (1) z tego tytułu kwotę 6.393,57 złotych (k.191-197).

Bezspornym ustaleniem w sprawie pozostaje również fakt, iż z zawiadomienia reprezentującej pozwaną radcy prawnego A. C. o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa (k.188-190), przed Sądem Okręgowym w Białymstoku III Wydział Karny, sygn. III K 161/13, prowadzone było przeciwko powodowi postępowanie karne. M. R. (1) zarzucono usiłowanie doprowadzenia, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej M. R. (2) do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości poprzez wprowadzenie w błąd pracowników Sądu Okręgowego w Białymstoku I Wydział Cywilny, jakoby po jego stronie istniała wierzytelność w kwocie 300.000 zł wynikająca z weksla sporządzonego w dniu 02 listopada 2009r. przez pozwaną, podczas gdy takie zobowiązanie po jej stronie nie istniało, zaś powód – wykorzystując wiek oraz stan zdrowia wyżej wymienionej, wprowadził ją w błąd co do istoty i charakteru złożonego przez nią podpisu na blankiecie przedmiotowego weksla (k.274-277).

Przeprowadzone postępowanie dowodowe oraz szereg przedsięwziętych przez organy ścigania czynności procesowych (k.198-274, 292-299) skutkował wydaniem w tej sprawie w dniu 20 lutego 2015r. wyroku skazującego, treścią którego powód został uznany za winnego tego, że w dniu 20.03.2013r. doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem M. R. (2) w kwocie 300.000 zł, stanowiącym mienie znacznej wartości, poprzez wprowadzenie Sądu Okręgowego w Białymstoku I Wydział Cywilny w sprawie o sygn. I Nc 108/12 o wydanie nakazu zapłaty w błąd co do istnienia po jego stronie wierzytelności w wyżej wymienionej wysokości, wynikającej z weksla sporządzonego w dniu 02 listopada 2009 r. przez pozwaną, podczas gdy po jej stronie takie zobowiązanie nie istniało, tj. o czyn z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk, a w konsekwencji wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 3 lata, a także karę 30 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 100 zł. Sąd orzekł również o kosztach procesu (k.373-389). Wskutek apelacji powoda od powyższego orzeczenia, Sąd Apelacyjny w Białymstoku II Wydział Karny, sygn. II AKa 100/15 wyrokiem z dnia 18 lutego 2016r. utrzymał zaskarżone rozstrzygnięcie w mocy (k.398, 402-412).

Na wniosek strony pozwanej, postępowanie w niniejszej sprawie zostało zawieszone w dniu 25.10.2013r. (k.302), podjęte postanowieniem z dnia 30 marca 2016r. (k.399).

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o akta sprawy prowadzonej przed Sądem Okręgowym w Białymstoku III Wydział Karny, sygn. III K 161/13 w zakresie wskazanym w uzasadnieniu, ale również dokumenty prywatne przedłożone przez strony, których treść nie była kwestionowana.

Na wstępie należy zaznaczyć, iż od nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Białymstoku I Wydziału Cywilnego z dnia 20.03.2013r. wydanego w postępowaniu nakazowym w sprawie I Nc 108/12, pozwana M. R. (2) prawidłowo wniosła zarzuty. Powyższe skutkowało koniecznością wyznaczenia rozprawy i zarządzenia doręczenia ich powodowi. Zgodnie z art. 496 k.p.c., po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza. Rozstrzygnięcie w sprawie determinowało więc uchylenie nakazu zapłaty i rozpoznaniem istoty sprawy.

Zgodnie z treścią art. 11 k.p.c. zd. pierwsze, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Określona w przytoczonym powyżej przepisie moc wiążąca wyroku karnego oznacza, że w sprawie cywilnej niedopuszczalne jest dokonywanie jakichkolwiek własnych ustaleń co do tych okoliczności, którymi sąd jest związany w postępowaniu cywilnym. Okoliczności te nie mogą być przedmiotem postępowania dowodowego ani oceny sądu, nie ma więc do nich zastosowania zasada swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.), a sąd w sprawie cywilnej dokonuje tylko subsumcji pod odpowiedni przepis prawa materialnego cywilnego wiążących ustaleń wynikających z wyroku karnego oraz ewentualnych własnych ustaleń dotyczących pozostałych okoliczności istotnych w rozpoznawanej sprawie (por. wyrok SN z dnia 16 grudnia 1961 r., II CR 1229/60, OSNC 1962, nr 3, poz. 118). Art.11 k.p.c. określa bowiem prejudycjalność, czyli moc wiążącą prawomocnych wyroków karnych skazujących, stanowiącą odstępstwo od zasady bezpośredniości, swobodnej oceny dowodów i niezawisłości sędziego. W konsekwencji wyłączona jest możliwość opierania zasadności powództwa na okoliczności pozostającej w sprzeczności z ustaleniami wyroku karnego. Jak stwierdza się w literaturze, moc wiążąca wyroków karnych w postępowaniu cywilnym nie jest wynikiem określonych skutków prawomocności ani powagi rzeczy osądzonej wyroków karnych, lecz jej podstawę stanowi specjalna norma prawna mająca na celu głównie uniknięcie możliwości wydania na podstawie tych samych faktów różnych (sprzecznych) orzeczeń w sprawach cywilnych i karnych oraz konieczności prowadzenia postępowania dowodowego w dwóch odrębnych postępowaniach sądowych w celu ustalenia tych samych faktów. Przyznanie takiej mocy wyrokom karnym jest regulacją szczególną i stanowi odstępstwo od podstawowych zasad postępowania cywilnego: bezpośredniości i swobodnej oceny dowodów, co w pewnym stopniu ogranicza też niezawisłość sędziego w sprawie cywilnej (por. K. Piasecki, Wpływ postępowania i wyroku karnego..., s. 55-71; W. Siedlecki, Stosunek postępowania karnego do postępowania cywilnego w świetle przepisów nowego Kodeksu postępowania cywilnego, Pal. 1966, nr 9, s. 21; K. Chwalibogowski, Ustalenia faktyczne w procesie karnym i cywilnym i ich wzajemna moc wiążąca, NP 1965, nr 9, s. 54). Należy przy tym podkreślić, iż sąd cywilny związany jest tylko ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa - a więc okolicznościami składającymi się na jego stan faktyczny, czyli osobą sprawcy, przedmiotem przestępstwa oraz czynem przypisanym oskarżonemu - które znajdują się w sentencji wyroku. Oznacza to, że sąd - rozpoznając sprawę cywilną - musi przyjąć, że skazany popełnił przestępstwo przypisane mu wyrokiem karnym (wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, LEX nr 7928). W postępowaniu cywilnym pozwany nie może bronić się zarzutem, że nie popełnił przestępstwa, za które wcześniej został skazany prawomocnym wyrokiem wydanym w postępowaniu karnym, ani też że przestępstwem tym nie wyrządził szkody. Per analogiam, powód nie może opierać swojego roszczenia na analogicznych podstawach. Niemożliwym jest bowiem, żeby strona procesu cywilnego mogła podważać w tym postępowaniu ustalenia wyroku karnego co do popełnienia przestępstwa przez osobę prawomocnie skazaną, a do tego zmierzało żądanie sformułowane przez powoda wraz z szeregiem zgłoszonych przez niego dowodów, które zmierzały do wykazania, że strony łączyła umowa, treścią której pozwana zobowiązała się podpisać weksel in blanco, który następnie M. R. (1) wypełnił na kwotę 300.000 zł, wprowadzając tym samym w błąd Sąd Okręgowy w Białymstoku co do istnienia po jego stronie wierzytelności w wyżej wymienionej wysokości, podczas gdy takie zobowiązanie pozwanej nie istniało. Do obalenia tych ustaleń może dojść tylko przez wzruszenie prawomocnego wyroku karnego za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Sąd w niniejszej sprawie nie ma uprawnień do oceny zasadności argumentacji powoda dotyczącej ewentualnych uchybień, jakich w jego ocenie dopuścić się miały organy ścigania, następnie Sąd karny niesłusznie skazując go za czyn, którego w rzeczywistości nie popełnił. Niewątpliwie natomiast powód został skazany prawomocnym wyrokiem, a Sąd związany jest tym rozstrzygnięciem, co uniemożliwia uczynienie zadość żądaniu M. R. (1), a jego argumentacja oceniana była wyłącznie na płaszczyźnie tego orzeczenia. Nie było przy tym wątpliwości, co do okoliczności faktycznego podpisania przez pozwaną weksla, co potwierdza przeprowadzona na potrzeby postępowania karnego opinia grafologa (k.229-239). Jednakże, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd ustalił, że strony nie były związane jakąkolwiek umową opiewającą na kwotę 300.000 zł, nawet ustną. Szczególnie istotnym dowodem w sprawie jest treść przywoływanego orzeczenia Sądu karnego, którego opis czynu, będący podstawą skazania powoda, nie pozostawia wątpliwości co do nieistnienia zobowiązania.

Powództwo więc, jako bezzasadne, należało oddalić.

W świetle powyższych okoliczności, za zbędne należało uznać przeprowadzenie postępowania dowodowego w sprawie w celu poczynienia ustaleń faktycznych do oceny zasadności zgłoszonych żądań.

O kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążając nimi powoda w całości. Na kwotę 7.717 zł składają się uiszczona przez pozwaną opłata od zarzutów w zakresie, w jakim nie korzystała ze zwolnienia (500zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika z wyboru, reprezentującego ją w sprawie, ustalone w oparciu o treść § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 490), powiększone o 17 zł tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.

W części dotyczącej przyznania wynagrodzenia adwokatowi T. O., należy przypomnieć, że w niniejszej sprawie Sąd ustanowił pozwanej pełnomocnika z urzędu, albowiem wykazała ona, że nie jest w stanie ponieść kosztów jego opłacenia ze środków, którymi dysponuje. Jakkolwiek posiada majątek w postaci nieruchomości, aczkolwiek nie przynosi on dochodów. Po podjęciu zawieszonego postępowania, udział w sprawie zgłosił pełnomocnik z wyboru, co zakwestionowała strona powodowa i złożyła wniosek o ponowne zweryfikowanie sytuacji materialnej pozwanej, ewentualne ukaranie jej za wprowadzenie w błąd Sądu przy orzekaniu o uznaniu za konieczną udzielenie profesjonalnej pomocy z urzędu. Przyjmuje się w doktrynie, że w wypadku gdy okoliczności, na podstawie których ustanowienie adwokata bądź radcy prawnego przestały istnieć w toku postępowania, sąd może stronę takim obowiązkiem obciążyć częściowo, stosownie do zmiany, jak nastąpiła w jej stosunkach (szerz.: T. Demendecki, Komentarz aktualizowany do art. 120 Kodeksu postępowania cywilnego). W okolicznościach niniejszej sprawy, postanowieniem z dnia 03.06.2016r. Sąd cofnął ustanowienie adwokata z urzędu M. R. (2) orzeczone postanowieniem z dnia 05.06.2013r., zobowiązał też pozwaną do złożenia aktualnego oświadczenia o stanie majątkowym, z którego wynika, że jej sytuacja materialna nie uległa zmianie. W ocenie Sądu, nie istnieją przesłanki do ukarania pozwanej i w konsekwencji ściągnięcia od niej wynagrodzenia pełnomocnika działającego w sprawie z urzędu. Nie sposób przyjąć, aby zaistniały przesłanki z art. 120 § 4 k.p.c. do skazania pozwanej na grzywnę z uwagi na rozmyślne wprowadzenie sądu w błąd w celu uzyskania ustanowienia pełnomocnika, albowiem chodzi tu o działanie z zamiarem z góry powziętym. Takich zachowań M. R. (2) nie sposób zarzucić. Dodatkowo, adwokat T. O. złożył oświadczenie, z którego treści wynika, że pozwana nie opłaciła kosztów pomocy prawnej świadczonej przez niego z urzędu ani w części ani w całości. Wynagrodzenie ustalono na podstawie § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (D.U. z 2013r., poz. 461, t.j.), które podwyższono o należny podatek VAT, zgodnie zaś z § 2 ust. 3 tego rozporządzenia.