Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2017 roku w S.

sprawy z powództwa Gminy G.

przeciwko H. S., T. S., K. S. i B. S. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego H. S. od wyroku Sądu Rejonowego w Goleniowie z dnia 16 maja 2016 roku, sygn. akt I C 1463/15

uchyla zaskarżony wyrok co do pozwanego H. S. i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Goleniowie do ponownego rozpoznania w tym zakresie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Tomasz Sobieraj SSO Małgorzata Grzesik SSO Karina Marczak

Sygn. akt II Ca 1178/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 maja 2016 r. częściowo zaocznym w stosunku do T. S., K. S., B. S. (1) Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Gminy G. przeciwko H. S., T. S., K. S. i B. S. (1) o zapłatę – w pkt I zasądził od pozwanego H. S., T. S., K. S. i B. S. (1) na rzecz powoda Gminy G. kwotę 12.190,52 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2015 roku do dnia zapłaty, przy czym od dnia 01.01.2016r. w wysokości ustawowych odsetek za opóźnienie, przy czym zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia pozostałych; w pkt II oddalił powództwo w pozostałym zakresie; pkt III zasądził od pozwanego H. S., T. S., K. S. i B. S. (1) na rzecz powoda Gminy G. kwotę 3010 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania przy czym zapłata przez jednego z pozwanych zwalnia pozostałych oraz oddalił wniosek w pozostałym zakresie; w pkt IV nadał wyrokowi w pkt I w stosunku do T. S., K. S. i B. S. (1) rygor natychmiastowej wykonalności; w pkt V przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Goleniowie na rzecz adwokata R. M. kwotę 2952 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W dniu 8 września 2009 roku pomiędzy powódką – Gminą G. a B. S. (2) i H. S. została zawarta umowa najmu lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...). W lokalu zamieszkali oprócz najemców ich dzieci T. S., K. S., B. S. (1). W czasie trwania stosunku najmu pozwany H. S. nie wywiązał się ze swoich podstawowych obowiązków i nie opłacali w wyznaczonym terminie czynszu najmu za korzystanie z przedmiotowego lokalu. Pozwani nie uregulowali zaległości pomimo wezwania ich do zapłaty. Pismem z dnia 16 grudnia 2008 roku powódka wypowiedziała B. S. (2) i H. S. umowę najmu. B. S. (2) zmarła po rozwiązaniu umowy. Wymiar czynszu na dzień 30 grudnia 2009 roku został określony na 187,28 zł, zaś na 15 marca 2010 roku na 195,26 zł, na dzień 27 grudnia 2010 roku na 214,11 zł, 223,18 zł od października 2013 roku, 236,55 zł na styczeń 2012 roku, na dzień 27 grudnia 2012 roku 248,46 zł, na dzień 3 stycznia 2013 roku na 190,76 zł, na styczeń 2014 roku – 192,16 zł, na dzień 30 grudnia 2014 roku na 195,16 zł. W lutym 2010 roku, lutym 2012 roku i lutym 2014 roku dokonano rozliczeń nadpłat w kwocie odpowiednio 10,78 zł, 190,78 zł, 11 zł oraz od czerwca 2010 roku do stycznia 2015 roku pozwani dokonali dobrowolnych wpłat w łącznej kwocie 7.055,22 zł. Pismami z dnia 18 lutego 2010 roku, 23 marca 2010 roku, 26 kwietnia 2010 roku, 25 maja 2010 roku, 13 maja 2010 roku, 25 czerwca 2010 roku, 25 sierpnia 2010 roku, 24 września 2010 roku, 26 października 22010 roku, 23 lutego 2011 roku, 10 marca 2010 roku, 23 marca 2011 roku, 26 kwietnia 2011 roku, 25 maja 2011 roku, 27 czerwca 2011 roku, 27 lipca 2011 roku, 24 sierpnia 2011 roku, 26 września 2011 roku, 25 października 2011 roku, 23 listopada 22011 roku, 14 lutego2011 roku, 20 grudnia 2011 roku, 22 lutego 2012 roku, 27 marca 2012 roku, 24 kwietnia 2012 roku, 23 maja 2012 roku, 22 czerwca 2012 roku, 25 czerwca 2012 roku, 24 lipca 2012 roku, 27 lutego 2012 roku, 25 września 2012 roku, 25 października 2012 roku26 listopada 2012 roku, 27 grudnia 2012 roku, 26 lutego 2013 roku, 25 marca 2013 roku, 25 kwietnia 2013 roku, 27 maja 2013 roku, 25 czerwca 2015 roku, 29 lipca 2013 roku, 27 sierpnia 2013 roku, 25 września 2013 roku, 29 października 2013 roku, 26 listopada 2013 roku, 16 grudnia 2013 roku, 27 grudnia 2013 roku25 lutego 2014 roku, 25 marca 2014 roku, 25 kwietnia 2014 roku, 26 maja 2014 roku, 24 czerwca 2014 roku, 25 lipca 2014 roku wezwała pozwanego H. S. do zapłaty. Pismem z dnia 23 września 2015 roku powódka wezwała H. S. do zapłaty kwoty 9.366,13 zł. Pozwana K. S. w dniu 2 stycznia 2013 roku oświadczyła, że w spornym lokalu zamieszkują oprócz niej T. S., B. S. (1) oraz ojciec H. S., który obecnie przebywa w Zakładzie Karnym. Pozwany H. S. został osadzony w Zakładzie Karnym w dniu 26 grudnia 2012 roku, zaś termin opuszczenia Zakładu Karnego przypada na 20 grudnia 2037 roku.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo co do zasady za zasługujące na uwzględnienie. Podkreślił - po przytoczeniu treści art. 339 § 1 i 2 k.p.c. - iż wobec pozwanych T. S., K. S., B. S. (1) zaszły przesłanki do wydania wyroku zaocznego, jednak Sąd częściowo w zakresie odsetek wobec tych pozwanych nie uwzględnił roszczenia.

Dalej Sąd Rejonowy podkreślił, iż powód oparł swoje żądanie na przepisach art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2005r., nr 31, poz. 266 ze zm.) wskazując, iż nie było sporne, że nastąpiło skuteczne rozwiązanie umowy najmu i po rozwiązaniu umowy najmu pozwani faktycznie w lokalu zamieszkiwali. Pozwany H. S. od 26 grudnia 2012 roku został osadzony w Zakładzie Karnym. Sąd Rejonowy podkreślił, że w związku z tym, że pozwani nie zakwestionowali wysokości przysługującego powódce odszkodowania Sąd przyjął wskazane przez powódkę kwoty jako odpowiadające „czynszowi jaki mogłaby Gmina uzyskać z umowy najmu”. Wskazał, iż nie został przez stronę pozwaną wykazane, że pozwani zapłacili powiększą kwotę ponad to, co wskazała powódka w piśmie z dnia 1 lutego 2016 roku. Odnośnie argumentu pozwanego H. S., że faktycznie w lokalu nie przebywa, Sąd doszedł do przekonania, że w związku z charakterem roszczenia odszkodowawczego okoliczność ta nie ma w niniejszej sprawie znaczenia, a przynajmniej nie prowadzi do oddalenia powództwa wobec tego pozwanego. Sąd Rejonowy wskazał, iż H. S. od 26 grudnia 2012 roku jest osadzony, jednak nie wykazał, że zwolnił lokal i tym samym umożliwił Gminie korzystanie z tego lokalu. Zdaniem Sądu Rejonowego fakt, że został osadzony nie przemawia za uznaniem, że pozostawił go w stanie wolnym od rzeczy.

Sąd Rejonowy następnie uznał, iż niezasadny okazał się zarzut przedawnienia. Zdaniem Sądu nie można zgodzić się, że odszkodowanie przysługujące właścicielowi w trybie art. 18 ust. 1 powyższej ustawy ma charakter okresowy i zastosowanie do roszczenia odszkodowawczego ma trzyletni okres przedawnienia. To, że ustawodawca wskazał sposób ustalenia odszkodowania (czynsz jaki mógłby uzyskać właściciel z umowy najmu) i sposób jego płatności, wymagalności (płatne do 10-go każdego miesiąca) nie przemawia za uznaniem okresowości świadczenia. Zdaniem Sądu I instancji to, że odszkodowanie jest płatne za każdy miesiąc bezumownego korzystania z lokalu nie uzasadnia przyjęcia, że tworzy się jakichś stosunek zobowiązaniowy pomiędzy właścicielem, a byłym najemcą prowadzący do zobowiązania byłego najemcy do płacenia okresowego świadczenia w wysokości czynszu.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł H. S., zaskarżając wyrok co do pkt I i III wyroku. Orzeczeniu zarzucił:

- obrazę przepisów prawa materialnego, które mogło mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie, a mianowicie art. 118 k.c. poprzez brak uwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczeń dochodzonych pozwem za okres do dnia 15 października 2012 r. z uwagi na okresu charakter roszczenia i trzyletni termin jego przedawnienia;

- błąd w ustaleniach faktycznych, który mógł mieć istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie uznanie przez Sąd, iż pobyt pozwanego w Zakładzie Karnym od dnia 26 grudnia 2012 r. nie wyklucza bezumownego korzystania przez niego z lokalu.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia objętego pozwem za okres do 18 października 2012 r. to pozwany w apelacji sprostował datę i wskazał na dzień 15 października 2012 r. Podkreślił następnie, iż roszczenie powódki, jako roszczenie okresowe, przedawnia się z upływem lat trzech, zgodnie z regułami określonymi w art. 118 k.c. Powyższe stanowisko wielokrotnie było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego i nie budzi wątpliwości, iż termin przedawnienia przedmiotowych roszczeń wynosi 3 lata (vide. IV CSK 303/12, III CZP 62/97, IV CSK 490/11). Zdaniem apelującego nie sposób się zgodzić z twierdzeniami Sądu I instancji, iż termin przedawnienia odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu w przedmiotowej sytuacji wynosi 10 lat, skoro sam Sąd wskazuje w treści uzasadnienia, iż obowiązek zapłaty odszkodowania na rzecz powoda aktualizował się w każdym miesiącu, nie było zaś to świadczenie jednorazowe.

W dalszej kolejności apelujący podkreślił, że nie sposób zgodzić się z twierdzeniem Sądu, że z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia, okoliczność, iż pozwany od dnia 26 grudnia 2012 r. przebywa w Zakładzie Karnym, nie ma w niniejszej sprawie znaczenia. W ocenie pozwanego jest zgoła odmiennie - nie sposób wykazać dowodu na okoliczność negatywną, a mianowicie faktu zwolnienia lokalu oraz nie uniemożliwienia gminie korzystania z niego. Apelujący zaznaczył, że skoro pozwany przebywa nieprzerwanie od dnia 26 grudnia 2012 r. w Zakładzie Karnym - do roku 2037 nie sposób uznać, by od tego dnia bezumownie korzystał z lokalu gminy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zainicjowana apelacją instancyjna kontrola zaskarżonego orzeczenia ujawniła potrzebę uchylenia wyroku co do apelującego i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania w tym zakresie.

Sąd odwoławczy uznał bowiem, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty przedmiotowej sprawy.

Pojęcie „istota sprawy” w rozumieniu art. 378 § 2 k.p.c. to materialny aspekt sporu. (...) zaś to rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy. Rozpoznanie istoty sprawy oznacza więc zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów pozwanego. Do nierozpoznanie istoty sprawy dochodzi zatem, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie uwzględnił wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (postanowienie z dnia 26 listopada 2012 r., III SZ 3/12, Lex nr 1232797). Oceny czy sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego.

W niniejszej sprawie kluczowe znaczenie ma kwestia przedawnienia roszczenia dochodzonego w pozwie.

Mianowicie Sąd odwoławczy stoi na stanowisko, iż należności z tytułu bezumownego korzystania przez byłego lokatora z lokalu dochodzone na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150) – jako należności okresowe przedawniają się w terminie trzyletnim, przewidzianym w art. 118 kc dla roszczeń o świadczenia okresowe, a nie 10 lat jak przyjął Sąd Rejonowy. Taki pogląd wynika m.in. z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 07 marca 2014 r. w sprawie sygn. akt IV CNP 33/13. Przepis art. 18 ust. 1 ustawy, wyraźnie stanowi o obowiązku uiszczania co miesiąc odszkodowania aż do dnia opróżnienia lokalu przez osoby zajmujące ten lokal bez tytułu prawnego. Ustawodawca wyraźnie więc przesądził o kwalifikacji prawnej charakteru tego świadczenia (odszkodowanie) oraz o jego okresowym charakterze (obowiązek comiesięcznego uiszczania). Wbrew wywodom Sądu Rejonowego w judykaturze konsekwentnie już przyjmuje się, że byłego lokatora i właściciela łączy szczególnego rodzaju stosunek zobowiązaniowy, którego treścią jest zapewnienie właścicielowi płatnego periodycznie (co miesiąc - art. 18 ust. 1 ustawy) świadczenia za dalsze korzystanie z lokalu (zob. uchwałę SN z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 121/07, OSNC 2008/12/137 oraz wyrok SN z dnia 19 czerwca 2008 r. V CSK 31/08, OSNC-ZD 2009/10/12), określonego zbiorczo jako świadczenie odszkodowawcze. Nadanie więc przewidzianym w art. 18 ust. 1 ustawy świadczeniom odszkodowawczym charakteru świadczeń okresowych („co miesiąc”), uzasadnia zastosowanie do ich dochodzenia, właściwego dla nich, trzyletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 118 kc (v. wyrok SN z dnia 18 maja 2012 r., IV CSK 490/11). Ten kierunek wykładni jest konsekwentnie kontynuowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (v. wyrok SN z dnia 9 listopada 2012 r., IV CSK 303/12).

Słusznie zatem apelujący zarzuca Sądowi I instancji, że błędnie ocenił dochodzoną w niniejszym postępowaniu należność jako jednorazową, a tym samym w sposób nieuzasadniony przyjął 10 letni okres przedawnienia.

Powyższe wnioski okazują się nad wyraz istotne w zakresie konkluzji Sądu odwoławczego o nierozpoznaniu przez Sąd Rejonowy istoty sprawy. Trzyletni okres przedawnienia determinował bowiem odmienne spojrzenie na dochodzoną przez powódkę kwotę wraz z naliczonymi odsetkami, i to w kontekście niewątpliwe dokonywanych przez stronę pozwaną dobrowolnych wpłat. W tym zakresie bowiem Sąd Rejonowy oprócz błędnie przyjętej koncepcji przedawnienia nie dokonał żadnych ustaleń faktycznych. Nie zweryfikował prawidłowości zaliczania rzeczonych sum w poczet zaległości pozwanych. Ograniczył się wyłącznie do stwierdzenia, iż powódka szczegółowo wskazała kiedy, jakie kwoty były wpłacane przez pozwanych tytułem odszkodowania oraz, że wpłaty te zaliczane były w pierwszej kolejności na poczet odsetek. Z wywodów Sądu Rejonowego nie wynika jednak, aby twierdzenia powódki w ogóle zbadał i ustalił, na jakie odsetki zaliczono wpłacane kwoty, na co zaliczane były te kwoty w dalszej kolejności (jak wynika z pobieżnych wyliczeń na same odsetki mogła być zaliczona tylko niewielka część wpłacanych kwot). Sąd Rejonowy nie wniknął tym samym w całokształt okoliczności sprawy.

Nie ulega wątpliwości, iż nawet przy przyjęciu niezasadności zgłoszonego zarzutu przedawnienia nie można było pominąć ustaleń co do zaliczenia wpłacanych kwot na poczet zaległości związanych z korzystaniem z lokalu bez tytułu prawnego. Nie można było bowiem odstąpić od zweryfikowania dochodzonej pozwem kwoty w świetle stanu faktycznego wskazanego przez powoda – przy zakwestionowaniu dochodzonego roszczenia przez pozwanego H. S..

Powyższe powoduje, że dla oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku niezbędne byłoby poczynienie dodatkowych ustaleń faktycznych, od których dokonania uchylił się Sąd I instancji.

Nie ulega wątpliwości, iż do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych w sądzie odwoławczym. Skorzystanie w takim wypadku z możliwości uzupełnienia postępowania dowodowego przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji (por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 24 stycznia 2017 r. (...)).

To wszystko spowodowało, iż Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, iż poczynienie właściwych ustaleń faktycznych w zakresie zaliczenia wpłacanych dobrowolnie kwot oraz ewentualne uzupełnienie twierdzeń czy materiału dowodowego i jego ponowna ocena, przy uwzględnieniu wywodów odnośnie okresów przedawnienia wskazanych na wstępnie - dokonana musi być ponownie przez Sąd I instancji, aby nie naruszyć zasady dwuinstancyjności.

W takiej sytuacji Sąd Okręgowy uchylił wyrok co do pozwanego H. S. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej. Rozstrzygnięcie oparte zostało o treść art. 386 § 4 k.p.c.

Obowiązkiem Sądu Rejonowego będzie ponowne przeprowadzenie procesu orzeczniczego z uwzględnieniem uwag poczynionych powyżej. W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy zobligowany będzie do poczynienia ustaleń i obliczeń w zakresie wysokości należności obciążających pozwanego, przede wszystkim poprzez ustalenie w jaki sposób powód dokonywał zaliczeń dobrowolnie wpłacanych przez pozwanych sum na poczet należności dochodzonej od pozwanego H. S.. Rolą Sądu będzie też ustosunkowanie się do wszystkich zgłoszonych przez strony postępowania wniosków. W dalszej kolejności po przeanalizowaniu wszystkich dowodów w sprawie, Sąd Rejonowy zobligowany będzie dokonać oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z uwzględnieniem reguł art. 233 k.p.c. i na tej podstawie poczynić prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie zasadności roszczenia powoda. Proces dochodzenia do nich winien natomiast znaleźć swoje odzwierciedlenie w pisemnych motywach orzeczenia, zgodnych z wymaganiami określonymi w art. 328 k.p.c.

SSO Tomasz Sobieraj SSO Małgorzata Grzesik SSO Karina Marczak