Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2017 r.

na rozprawie

sprawy

z wniosku A. G.

z udziałem H. G. (1)

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Lipnie

z dnia 18 maja 2016 r., wydanego w sprawie sygn. akt I Ns 114/11

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach:

­

1 (pierwszym) w ten sposób, że, ustalić dodatkowo, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi udział oznaczony w dziale II księgi wieczystej (...) numerem (...), w wysokości ¼ (jednej czwartej) części własności nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,0702 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym wielorodzinnym i oficyną, położonej przy ulicy (...) w L., o wartości 98 593 zł (dziewięćdziesiąt osiem tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt trzy złote);

­

2 (drugim) w ten sposób, że przyznać udział oznaczony w dziale II księgi wieczystej (...) numerem (...), w wysokości ¼ (jednej czwartej) części własności nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,0702 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym wielorodzinnym i oficyną, położonej przy ulicy (...) w L. na wyłączną własność uczestnikowi postępowania H. G. (1) i z tego tytułu zasądzić od uczestnika postępowania H. G. (1) na rzecz wnioskodawczyni A. G. kwotę 49 296 zł 50 gr (czterdzieści dziewięć tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt sześć złotych, pięćdziesiąt groszy) tytułem spłaty, płatną w terminie do dnia 1 października 2017 r.;

II.  oddalić apelację w pozostałej części;

III.  kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym, od uiszczenia których wnioskodawczyni była zwolniona, obciążyć Skarb Państwa.

IV.  ustalić, że w pozostałym zakresie strony ponoszą koszty zgodnie ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 18 maja 2016 roku Sąd Rejonowy w Lipnie, w sprawie z wniosku A. G. z udziałem H. G. (1) o podział majątku wspólnego postanowił ustalić, że w skład majątku wspólnego stron wchodzą ruchomości: lodówka, odkurzacz, telewizor, kamera, kuchnia gazowa, ręczniki, pościel, przybory kuchenne, kryształy, dwie złote obrączki, jasne meble pokojowe z ławą oraz video o łącznej wartości 2000,00 zł. Sąd dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że na wyłączną własność wnioskodawczyni przyznał lodówkę, odkurzacz, telewizor, kamerę, kuchnie gazową, ręczniki, pościel, przybory kuchenne, kryształy, złotą obrączkę a na wyłączną własność uczestnika przyznał jasne meble pokojowe z ławą, video, złotą obrączkę - bez spłat i dopłat. Sąd Rejonowy oddalił żądania A. G. o zniesienie uprawnienia uczestnika do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania, o naprawienie szkody i o zwrot nakładów i pożytków oraz oddalił żądanie H. G. (1) o zwrot kosztów eksploatacyjnych i pożytków. Sąd Rejonowy rozstrzygnął także o kosztach postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył, co następuje:

Małżeństwo wnioskodawczyni A. G. i uczestnika H. G. (1) zostało zawarte w dniu 18 lipca 1981 r. a rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 10 czerwca 2009 r. w sprawie VC 1118/08, który uprawomocnił się dnia 2 lipca 2009 r. Strony nie zawierały umów majątkowych małżeńskich a ich udziały w majątku dorobkowym są równe.

Sąd Rejonowy ustalił, że w skład majątku wspólnego stron wchodzą ruchomości o łącznej wartości 2000 zł. Ustalił również, że samochód osobowy O. (...) nr rej. (...) stanowi majątek osobisty wnioskodawczyni.

Sąd Rejonowy ustalił, że 4 lutego 1994 roku A. G. nabyła z majątku odrębnego udział w wysokości ¼ części nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...), o powierzchni 0,0702 ha oznaczonej jako działka nr (...), mającej urządzoną księgę wieczystą nr (...), zabudowanej. Sprzedający wydał A. G. dwa pokoje i kuchnię na parterze budynku od strony wjazdu, pomieszczenia przynależne oraz część gruntu w głębi podwórka od strony wjazdu. W umowie zawartej w formie aktu notarialnego A. G. oświadczyła, że wyraża zgodę na zamieszkiwanie w nabytej nieruchomości przez swojego męża H. G. (1) dożywotnio i nieodpłatnie, na co ten wyraził zgodę. Uczestnik był stronom tej umowy.

26 września 1994 roku H. G. (1) zawarł nieformalną umowę kupna -sprzedaży ze S. K. i E. S. dotyczącą nabycia połowy budynku gospodarczego (garażu) od strony ulicy (...) wraz z gruntem pod tym budynkiem.

25 kwietnia 2006 roku H. G. (1) nabył z majątku odrębnego udział w wysokości ¼ części nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...) o powierzchni 0,0702 ha, oznaczonej jako działka nr (...). W ramach współwłasności objął w posiadanie lokal mieszkalny numer (...), znajdujący się na piętrze budynku mieszkalnego od strony zachodniej. Lokal ten udostępnił nieodpłatnie E. H..

29 maja 2006 roku A. G. i H. G. (1) zbyli nieruchomość niezabudowaną położoną w B., nr działki (...), za cenę 37.530 zł. Kwotę uzyskaną ze sprzedaży wymienionej nieruchomości wnioskodawczyni i uczestnik podzielili pomiędzy siebie. Wnioskodawczyni swoją część pieniędzy uzyskaną ze sprzedaży nieruchomości w B. przeznaczyła na wyposażenie mieszkania dla córki w G.. Uczestnik swoją część pieniędzy zatrzymał dla siebie.

Wnioskodawczyni nie zamieszkuje w lokalu mieszkalnym położonym w L. przy ulicy (...) od około 10 lat, wyprowadziła się do córki A. S., do G.. H. G. (1) również wyprowadził się z tego lokalu, jest on niezamieszkany od kilku lat. Lokal jest zniszczony a wartość prac remontowych i nakładów, które muszą być poczynione, aby go doprowadzić do stanu używania wynosi 4.765,00 zł.

Sąd Rejonowy wskazał na przepisy prawa mające zastosowanie w sprawie, w tym na treść art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przywołał art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.o., artykuły 1035-1046 k.c. oraz dotyczące sfery proceduralnej artykuły 680-689 k.p.c.

Sąd Rejonowy wskazał, że dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje lub przez jednego z nich (art. 32 k.r.o.). Przywołał również art. 42 k.r.o., zgodnie z którym od chwili ustania wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio do majątku, który był nią objęty, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, przy czym małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Wskazał też, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd z urzędu ma obowiązek ustalić skład i wartość tego majątku.

Sąd Rejonowy uznał, że w sprawie było poza sporem, że strony nie zawarły umowy majątkowej małżeńskiej. Przyjął również, że udziały stron w majątku wspólnym są równe. Biorąc to pod uwagę przyznał małżonkom poszczególne składniki majątku ruchomego bez spłat i dopłat.

Sąd przyjął, że w skład majątku wspólnego stron nie wchodzi samochód O. (...) oraz, że w skład tego majątku nie wchodzi budynek gospodarczy. Za bezpodstawne i nieudowodnione uznał żądanie uczestnika ustalenia, że w skład majątku wspólnego wchodzi lokal mieszkalny położony w G. przy ulicy (...).

Sąd wskazał, że istniał pomiędzy stronami spór, czy udział w prawie własności nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...) nabyty przez H. G. (1) w dniu 25 kwietnia 2006 roku wchodzi w skład majątku wspólnego. Zgodził się ze stwierdzeniem, że oświadczenie strony, że dokonuje ona nabycia z majątku osobistego nie jest równoznaczne o jego prawdziwości i prawnej skuteczności. Takie stwierdzenie zawarte było w akcie notarialnym dotyczącym zakupu. Nie korzysta ono z domniemania zgodności z prawdą, albowiem jest jedynie oświadczeniem wiedzy. Nie uzyskuje mocy dowodowej przynależnej dokumentom urzędowym. Sąd wskazał, że za twierdzeniem, że udział ten wchodzi w skład majątku wspólnego przemawia fakt, że nabyty został w trakcie trwania wspólności majątkowej stron oraz, że w akcie notarialnym nie została podana informacja o źródle pochodzenia środków użytych na zakup tego udziału. Jednak, zdaniem Sądu Rejonowego, to na wnioskodawczyni spoczywał ciężar wykazania okoliczności, że nabyty przez uczestnika udział stanowi składnik majątku wspólnego. Sąd Rejonowy uznał również, że zeznania świadków E. D., R. D. i A. S. nie wykazały źródła pochodzenia środków pieniężnych na zakup udziału w nieruchomości na ul. (...) w L. przez uczestnika, gdyż nie posiadali oni wiedzy na ten temat. Sąd nie dał również wiary uczestnikowi, który twierdził, że środki na nabycie udziału pochodziły z jego oszczędności z pracy za granicą, gdyż wcześniej wskazywał, że udział nabył ze sprzedaży wspólnej działki w B..

Sąd I instancji wskazał, że w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...) nr (...) w dziale II ujawniony jest jako współwłaściciel uczestnik H. G. (1) w udziale ¼ części. Przyjął, że wnioskodawczyni domagała się w sprawie o podział majątku wspólnego uzgodnienia wpisu w tej księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W dalszej części uzasadnienia Sąd Rejonowy powołał art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, z którego wynika, że domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Zdaniem Sądu Rejonowego wnioskodawczyni domniemania tego nie zdołała obalić, bowiem nie obala tego domniemania fakt, że osoba wpisana do księgi jako właściciel nieruchomości pozostaje w zw. małżeńskim.

Sąd Rejonowy przyjął, że żądanie wnioskodawczyni dotyczący zniesienia służebności osobistej mieszkania, ustanowionej na rzecz uczestnika w lokalu mieszkalnym położony w L. przy ulicy (...) jest bezpodstawne, pozbawione argumentacji i podstawy prawnej. Wskazał, że zapis dokonany w § 10 umowy nabycia nieruchomości nie dotyczy służebności osobistej mieszkania, bowiem takiej służebności nie można ustanowić na udziale w nieruchomości. Nie jest to też umowa o dożywocie. Wobec tego brak jest podstaw do zniesienia uprawnienia uczestnika do zamieszkiwania w tym lokalu.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Rejonowy odniósł się do roszczeń ubocznych zgłoszonych przez obie strony postępowania. Zdaniem Sądu Rejonowego nie zostały one udowodnione albo też dotyczą majątku odrębnego.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd wydał na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. oraz na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu orzeczono na podstawie § 19 w związku a § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało zaskarżone przez wnioskodawczynię A. G.. Zaskarżyła orzeczenie w części, to jest co do punktu 1 w zakresie nie obejmującym nieruchomości, oraz w punktach 3 i 4.

Zarzuciła Sądowi Rejonowemu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 31 § 1 k.r.o. przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że nabyty przez uczestnika postępowania H. G. (1) w trakcie trwania związku małżeńskiego udział w wysokości ¼ we własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) w L. nie stanowi składnika majątku wspólnego stron;

2.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, iż nabyty przez uczestnika postępowania H. G. (1) w trakcie trwania związku małżeńskiego stron udział w wysokości ¼ we własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) w L. nie stanowi składnika majątku wspólnego stron pomimo:

a.  braku przedstawienia przez uczestnika postępowania dowodów określających skąd pochodziły środki na zakup przedmiotowej nieruchomości;

b.  wykazania przez wnioskodawczynię, przy pomocy osobowych środków dowodowych tj. zeznań. E. D., R. D., A. S., że środki na zakup przedmiotowego udziału pochodziły z majątku wspólnego stron, sam uczestnik nie był bowiem w stanie zgromadzić koniecznych na ten cel środków finansowych,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 297 k.c. w zw. z art. 295 k.c. w zw. z art. 5 k.c., poprzez oddalenie żądania A. G. w zakresie zniesienia uprawnienia uczestnika do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania, w sytuacji, gdy z istoty postępowania o podział majątku wspólnego wynika, iż w jego zakres wchodzą wszelkie rozstrzygnięcia mające na celu ostateczne rozwiązanie sporów majątkowych pomiędzy stronami, zwłaszcza w sytuacji, gdy z mieszkania wnioskodawczyni uczestnik korzystał w sposób niezgodny z jakimikolwiek podstawowymi zasadami użytkowania lokali, co więcej poprzez swoje postępowanie doprowadził mieszkanie do „ruiny”,

3.  naruszenie art. 618 § 1 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na oddaleniu roszczenia wnioskodawczyni o naprawienie szkody oraz o zwrot pożytków i nakładów w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż istnieją podstawy do zasądzenia odpowiednich świadczeń.

Wnioskodawczyni, powołując powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w części tj.

1.  w pkt. 1 poprzez ustalenie, że w skład majątku wspólnego A. G. i H. G. (1) wchodzi również udział w wysokości ¼ we własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) w L., dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) oraz dokonanie podziału omawianego składnika majątku wspólnego poprzez zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni spłaty w wysokości 49.296,50 zł, płatnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o podziale majątku wspólnego;

2.  w pkt 3 poprzez zniesienie uprawnienia uczestnika do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkiwania;

3.  w pkt. 4 poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni od uczestnika postępowania kwoty 4.765,00 zł tytułem naprawienia szkody i zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni od uczestnika zwrotu nakładów i pożytków;

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Ponadto wnosiła o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą wg norm.

Uzasadniając żądanie wnioskodawczyni twierdziła, że zgromadzone w sprawie dowody, zeznania świadków i przesłuchanie wnioskodawczyni przesądzają, że uczestnik postępowania nabywając udział w wysokości ¼ we własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) nabył go do majątku wspólnego, bowiem nie posiadał własnych środków finansowych. Uczestnik wielokrotnie zmieniał swoje wyjaśnienia w tym zakresie. Ponadto sama regulacja art. 31 k.r.o., w sytuacji braku przedstawienia przez uczestnika jakichkolwiek dowodów potwierdzających okoliczność nabycia przez niego omawianego składnika w majątku stanowi wystarczającą podstawę do jednoznacznego stwierdzenia, że udział ten stanowi składnik majątku wspólnego. Oświadczenie w akcie notarialnym co do pochodzenia środków ma bowiem wyłącznie charakteru oświadczenia wiedzy.

Zdaniem apelującej Sąd Rejonowy powinien znieść uprawnienie uczestnika do dożywotniego i nieodpłatnego zamieszkania w posiadanym przez nią lokalu mieszkalnym. Zastosowanie per analogiam powinny mieć przepisy dotyczące zniesienia służebności. Uprawnienie uczestnika powinno zostać zniesione choćby z tego powodu, że doprowadził on zajmowane przez siebie mieszkanie do ruiny. Z tej przyczyny uzasadnione było również żądanie wnioskodawczyni zasądzenia na jej rzecz odszkodowania w kwocie 4765 zł. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a nawet z zeznań uczestnika wynika, że do szkody doszło z jego winy. Wnioskodawczyni wykazała również wszystkie przesłanki zasadności żądania rozliczenia czynszu.

Wnioskodawczyni działająca przez swoją córkę złożyła apelację, w której zaskarżyła orzeczenie Sądu Rejonowego w całości. Treść zarzutów oraz uzasadnienie tego pisma pozwalają jednak przyjąć, że w rzeczywistości zakres zaskarżenia jest identyczny z przedstawionym wyżej. Zarzuciła Sądowi I instancji niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy:

1.  art. 328 par 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej postanowienia i ograniczenie tego obowiązku do przytoczenia art. 322 k.p.c.;

2.  sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawi materiału, w skutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy a mianowicie

a.  art. 233 k.p.c. § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny, z pominięciem istotnych okoliczności faktycznych mających wpływ na wynik sprawy i błędne ustalenie, że:

a.  strony w trakcie trwania związku małżeńskiego, sprzedały działkę stanowiącą ich dorobek małżeński w miejscowości B. za kwotę 37 000 zł podczas gdy działka w miejscowości B. tylko formalnie została zakupiona przez obojga małżonków, a w rzeczywistości zakupiona została z osobistych środków wnioskodawczyni A. G., które pochodziły z tytułu darowizn dokonanych przez jej rodziców na jej osobistą rzecz;

b.  zakup budynków gospodarczych od strony ul. (...) nastąpił z osobistego majątku H. G. (1), takim majątkiem nie dysponował.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wnioskodawczyni domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do rozpoznania przez Sąd Rejonowy, ewentualnie o zmianę i rozstrzygnięcie zgodnie z żądaniami wnioskodawczyni.

Wniosła o przeprowadzenie dowodów, których nie powołano przed Sądem I instancji: umów darowizn dokonywanych przez rodziców wnioskodawczyni na jej rzecz do jej majątku osobistego. Wniosek ten motywowała tym, że reprezentujący ją profesjonalny pełnomocnik twierdził, że powołanie tych umów byłoby niekorzystne ze względu na ewentualną odpowiedzialność podatkową. Niepowołanie tych dowodów było błędem pełnomocnika wnioskodawczyni, za którego uchybienia strona nie może odpowiadać.

Uzasadniając apelację twierdziła, że strony miały przeciętny status majątkowy. Motorem przedsiębiorczości w gospodarstwie domowym stron była wnioskodawczyni, uczestnik cierpi na przewlekłą cukrzycę i w żaden sposób nie przyczynił się do powstania majątku wspólnego stron, było to niemożliwe z jego skromnej renty.

Majątek strony nabywały głównie z tytułu darowizn, jakie wnioskodawczyni otrzymywała od swoich rodziców, o czym świadczą umowy dołączone do akt sprawy.

Uczestnik postępowania, działający przez swojego pełnomocnika oraz osobiście wnosił o oddalenie apelacji i o zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi z urzędu przed Sądem II instancji.

Jego zdaniem treść umowy w formie aktu notarialnego przesądza, że H. G. (1) nabył udział w prawie własności nieruchomości położonej przy ulicy (...) do majątku odrębnego. Potwierdził to uczestnik a wnioskodawczyni nie przedstawiła dowodów, które obaliłyby to twierdzenie. Niezasadne są pozostałe żądania wnioskodawczyni, nie mieszczą się one bowiem w treści art. 618 § 1 k.p.c. Udział wnioskodawczyni w prawie własności nieruchomości nie wchodzi w skład majątku wspólnego stron, wobec czego Sąd I instancji trafnie przyjął, że żądania nie podlegają kognicji tego sądu w postępowaniu o zniesienie współwłasności. Ponadto biegły ustalił, że wszystkie uszkodzenia lokalu mieszkalnego zostały spowodowane przez warunki atmosferyczne i wilgoć, a nie przez działania uczestnika. Uczestnik zmuszony był wyprowadzić się z tego mieszkania, o czym wnioskodawczyni została zawiadomiona.

Uczestnik twierdził w apelacji, że mieszkanie położone przy ulicy (...) nabył ze środków, które posiadał przed zawarciem małżeństwa, bowiem cztery i pół roku pracował za granicą a darowizny wspomniane przez wnioskodawczynię nie istniały.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, z wyjątkiem dotyczących wejścia do majątku wspólnego stron udział w wysokości ¼ w prawie własności nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), oznaczonego w tej księdze wieczystej numerem udziału w prawie „4”. Uczestnik postępowania włada na tej nieruchomości lokalem mieszkalnym oznaczonym nr. (...), na podstawie tytułu prawnego pochodzącego z zawartej w formie aktu notarialnego w dniu 25 kwietnia 2006 roku umowy (repertorium (...)w kancelarii notarialnej w L. ulica (...)), zawartej przed notariuszem C. K..

Wskazać należy, że w obu pismach procesowych, złożonych przez dwóch pełnomocników wnioskodawczyni, stanowiących jej apelację, sformułowano zarzuty dotyczące naruszenia norm prawa materialnego jak i prawa procesowego. W pierwszej kolejności należy odnieść się do przypisywanych Sądowi I instancji uchybień procesowych, albowiem tylko prawidłowe ustalenie stanu faktycznego sprawy pozwala na właściwe zastosowanie przepisów prawa materialnego.

Zarzuty w tym zakresie dotyczą treści art. 233 k.p.c., zgodnie z którym sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Wielokrotnie w orzecznictwie sądów odwoławczych oraz Sądu Najwyższego podnoszono, iż zgłoszony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 może zostać uwzględniony jedynie w przypadku wykazania jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając, a także w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych związków przyczynowo - skutkowych (por. np. wielokrotnie cytowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r. II CKN 817/00, LEX 56906, Legalis 59468). Natomiast nie czyni zarzutu tego skutecznym przedstawianie przez skarżącego własnej wizji stanu faktycznego w sprawie, opartej na dokonanej przez siebie odmiennej ocenie dowodów, a nawet możliwość w równym stopniu wyciągnięcia na podstawie tego samego materiału dowodowego odmiennych wniosków (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r. II CKN 817/00, LEX 56906; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r. IV CKN 970/00, LEX 52753; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r. II CKN 572/99, LEX 53136).

Apelacja wnioskodawczyni nie spełnia warunku, o którym mowa wyżej, wobec tego zarzuty w tym zakresie Sąd II instancji uznał za bezpodstawne. W istocie jednak apelacja w tym zakresie odnosi się do ciężaru dowodu, co zdaniem Sądu Okręgowego ma znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Wskazać też można, że nie został uzasadniony w jakikolwiek sposób zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., wobec powyższego Sąd Okręgowy nie ma możliwości odniesienia się do niego.

Sąd Rejonowy prawidłowo wskazał na domniemanie wynikające z art. 31 § 1 k.r.o., zgodnie z którym z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Tak więc o zaliczeniu danego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego decyduje moment faktycznego (definitywnego) jego nabycia. Z domniemania wynika, że każdorazowo małżonek, który twierdzi, że dany przedmiot majątkowy przynależy do majątku osobistego musi to udowodnić, przykładowo, że: nabycie nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek osobisty, do których ma zastosowanie zasada surogacji. Samo oświadczenie małżonka nie jest wystarczające. Takim oświadczeniem było oświadczenie złożone przez uczestnika w akcie notarialnym, na podstawie którego to dokonano wpisu w księdze wieczystej.

Domniemanie faktyczne, że przedmiot majątkowy nabyty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi dorobek, można obalić przez wykazanie, iż nabycie nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek odrębny (por. wyr. SN z 9.1.2001 r., II CKN 1194/00, Legalis 49394, aktualny również w obowiązującym stanie prawnym). Tak więc ciężar dowodu w sprawie, bez względu na treść art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, obciążał uczestnika postępowania, który powinien wykazać, że jego oświadczenie złożone w akcie notarialnym, o nabyciu w czasie trwania zw. małżeńskiego składnika majątku do majątku odrębnego, uzasadnione jest faktem pochodzenia środków na to nabycie z jego majątku odrębnego. Twierdzenia uczestnika w tym zakresie Sąd Okręgowy uznał za gołosłowne i nieprawdziwe. Wystarczy stwierdzić, że uczestnik postępowania kilkakrotnie w toku postępowania przed Sądem Rejonowym zmieniał swoje wyjaśnienia co do pochodzenia środków na nabycie nieruchomości położonej przy ulicy (...) w L..

W piśmie procesowym z dnia 27 lutego 2012 roku (dowód: pismo k. 59) H. G. (1) obszernie wyjaśniał, że nieruchomość położoną przy ulicy (...) zakupił za kwotę 15 550 zł w kwietniu 2006 roku, uzyskaną ze sprzedaży wspólnej działki w B.. W piśmie tym wskazuje że działka ta została sprzedana za 37 000 zł, z czego on otrzymał 18 500 zł, a jego była żona również 18 500 zł. Twierdzenia te uczestnik potwierdził na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2012 roku (protokół k. 94).

Dopiero na rozprawie w dniu 12 maja 2014 roku, już reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, H. G. (1)zmienił swoje wyjaśnienia w tym zakresie i twierdził, że środki na zakup udział w prawie własności nieruchomości posiadał „z pieniędzy przedmałżeńskich, to znaczy dolarów które miał” (dowód: oświadczenie uczestnika k. 258). Tak samo twierdził na rozprawie w dniu 14 stycznia 2015 roku (k.280v), gdzie zeznawał: „miałem te pieniądze z pracy za granicą, prawie 5 lat pracowałem w Niemczech, to było przed ślubem”.

Oświadczył, że w 2006 roku wypłacił dolary z banku, wymienił na złotówki, zapłacił. Oświadczył, że miał konto dewizowe, walutowe „w B. w Banku”. Natomiast pieniądze wypłacał z Banku przy ulicy (...) w L. (k. 280v).

Oświadczył również (k. 281v), że mieszkanie „(...)” (faktycznie udział w prawie własności nieruchomości) został nabyty wcześniej niż działka w B. została sprzedana, stąd nie mógł przeznaczyć środków uzyskanych z jej sprzedaży na zakup tego mieszkania.

Wyjaśnił: „Ja pieniędzy na nabycie mieszkania miałem trochę w domu, trochę w banku. W banku nie pamiętam ile miałem. Chyba w tym samym roku wypłacałem, co był zakup działki. Ja nie będę wprowadzał w błąd, nie pamiętam czy z banku pobierałem. Mogłoby być tak, że miałem te pieniądze w domu i nie wypłacałem z banku, nie pamiętam, to co będę mówił”.

Na rozprawie w dniu 18 marca 2015 roku uczestnik oświadczył, że również mieszkanie przy ulicy (...) zostało nabyte z jego pieniędzy, jak twierdził: „Kupiłem je za dolary. Wnioskodawczyni miała mnie utrzymywać” (k. 298v).

Twierdzenia uczestnika postępowania, że posiadał jakiekolwiek oszczędności z pracy w Niemczech po 20 latach od jej zakończenia, w sytuacji gdy od tych 20 lat był rencistą z niewielką rentą, który nie był w stanie dokonać z tego żadnych oszczędności (zeznania uczestnika k. 280v) ocenić należy jako nieprawdziwe. Twierdził on, że posiadał oszczędności w dolarach, gdy pracował w Niemczech. Twierdził również, że dolary zamienił na złotówki którymi zapłacił. Brak jakichkolwiek dowodów, potwierdzających twierdzenia uczestnika. Pismem z dnia 16 listopada 2012 roku (k. 123) Sąd Rejonowy zwrócił się do Banku (...)w L. przy ulicy (...) o informację czy uczestnik postępowania posiadał rachunek bankowy, konto walutowe, jeżeli tak to w jakiej wysokości środki były zgromadzone na tych rachunkach na dzień 2 lipca 2009 roku. W odpowiedzi na to pismo Bank udzielił informacji (k. 130) że w dniu 2 lipca 2009 roku H. G. (1) posiadał tylko rachunek bieżący z saldem zerowym. Poza tym brak jakiegokolwiek dokumentu, że uczestnik posiadał konto dewizowe w jakimkolwiek banku. Uczestnik takiego dokumentu nie złożył.

Twierdzeniom uczestnika zaprzecza jednak przede wszystkim treść pisma z dnia 27 lutego 2012 roku, w którym wskazuje on na pochodzenie środków na nabycie udziału w prawie własności nieruchomości. Kolejność zawieranych umów potwierdza, że środki uczestnika pochodziły z tego źródła. Warunkowa umowa sprzedaży nieruchomości rolnej położonej w miejscowości B. sporządzona została 21 kwietnia 2006 roku. 29 maja 2006 roku sporządzona została umowa przeniesienia własności tej nieruchomości (dowód: akt notarialny k. 28 i następne). Jak wynika z § 4 umowy cena sprzedaży została sprzedającym zapłacona przed podpisaniem aktu.

Umowa nabycia przez H. G. (1) udziału w wysokości ¼ części zabudowanej nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...) sporządzona została 25 kwietnia 2006 roku, kilka dni po zawarciu umowy przedwstępnej. W tej dacie H. G. (1) dysponował już pieniędzmi ze sprzedaży nieruchomości położonej w B., co potwierdził w lutym 2012 roku.

Nieruchomość położona w B. nabyta została do majątku wspólnego stron. Twierdzenia wnioskodawczyni, że nieruchomość ta nabyta została z jej majątku odrębnego należy uznać za gołosłowne a wnioski dowodowe przedstawione przed Sądem II instancji za spóźnione.

W tym miejscu wskazać należy, że w toku postępowania przed Sądem I instancji wnioskodawczyni nie twierdziła, że nieruchomość w B. stanowi jej majątek odrębny. Twierdzenie zawarte w apelacji należy więc uznać za nieuprawnioną reakcję na twierdzenia uczestnika postępowania przedstawione w toku postępowania przed Sądem I instancji oraz na treść uzasadnienia Sądu Rejonowego.

Ponadto, zgodnie z treścią artykułu 381 k.p.c., gdy strona mogła zgłosić fakty i dowody, w postępowaniu przed sądem I instancji i w toku tego postępowania zachodziła potrzeba ich powołania, sąd odwoławczy może fakty te i dowody pominąć. Z treści art. 381 k.p.c. należy wyprowadzić wniosek, że strona domagając się uwzględnienia tzw. "nowości" powinna uzasadnić przyczyny powołania faktów lub dowodów na etapie postępowania apelacyjnego. Brak właściwego działania pełnomocnika fachowego, reprezentującego stronę w postępowaniu, nie uzasadnia takiego żądania.

Gdyby nawet przyjąć ten dowód, jest on niewystarczający. Jak wynika z umowy darowizny kwoty pieniężnej z dnia 17 grudnia 1992 roku (k. 435) wnioskodawczyni otrzymała od swojej matki kwotę 3 000 000 zł na zakup nieruchomości położonej w miejscowości B.. Jednak przystępując do aktu notarialnego w dniu 4 stycznia 1993 roku strony zgodnie oświadczyły, że nieruchomość za kwotę 6 000 000 zł została nabyta przez małżonków G. na zasadach wspólności ustawowej, co przesądza o wejściu tego składnika do majątku wspólnego, bez względu na pochodzenie środków.

Przechodząc do dalszej oceny stanu faktycznego wskazać należy, że dopuszczalne jest w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 roku, III CZP 76/90, Legalis 27291). Skoro pieniądze chodzące ze sprzedaży nieruchomości w B. pochodziły z majątku wspólnego, możliwe było rozporządzenie przez małżonków tymi środkami w taki sposób, że przekazaliby je sobie nawzajem w całości albo w części. Uczestnik postępowania twierdził, że do takiego przeniesienia doszło, wnioskodawczyni temu zaprzeczała. Ciężar dowodu wykazania, że umowa tego rodzaju pomiędzy stronami została zawarta obciążał więc uczestnika. Takiego dowodu uczestnik nie przeprowadził, oprócz własnych twierdzeń nie przedstawił żadnych dowodów. W sytuacji gdy wyjaśnienia strony są sprzeczne należy uznać, że H. G. (1) nie sprostał wymaganiom stawianym przez art. 6 k.c.

W uzasadnieniu cytowanej wyżej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że należy podkreślić że Kodeks rodziny i opiekuńczy przewiduje wprawdzie możliwość szerokiego, swobodnego kształtowania przez małżonków ustroju majątkowego małżeńskiego, jeżeli jednak przyjęli oni ustrój wspólności majątkowej, to ze wszystkimi jego konsekwencjami. Przynależenie do majątku wspólnego określonego nabytego przedmiotu jest wynikiem samego działania ustawy. Nie można więc przypisywać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków stwierdzających, że dany przedmiot do takiego majątku nie należy, albo stwierdzenia jednego z małżonków, że nabywa go tylko dla siebie.

Przyjąć wobec takiego należy, że oświadczenie woli obu małżonków, mające za przedmiot przeniesienie składnika majątku wspólnego do majątku odrębnego powinno być sformułowane wyraźnie i zgodnie, co w tej sprawie nie zostało udowodnione przez uczestnika.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy, pomijając w składzie majątku wspólnego stron udział w wysokości ¼ w prawie własności nieruchomości dla której urządzona jest księga (...) oznaczony w tej księdze wieczystej numerem udziału w prawie „4”, dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest zasady wynikającej z treści art. 1038 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o. Wobec powyższego konieczna była zmiana zaskarżonego orzeczenia w powyższym zakresie. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w punkcie 1 w ten sposób, że ustalił dodatkowo, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi udział wyżej wskazany o wartości 98 593 zł. Wartość udziału Sąd Okręgowy ustalił na podstawie opinii biegłego, niekwestionowanej przez strony. Biegły określił wartość całej nieruchomości na kwotę 394 372 zł a wartość udziału w wysokości ¼ części na kwotę 98 593 zł (k. 309 akt). Opinię biegłego Sąd uznał za fachową. Biegły posiada kompetencje do wyceny nieruchomości. Dokonał opisu nieruchomości oraz zastosował metodę porównawczą, porównania parami. Uzasadnił przyjęty wybór metody. Do porównania przyjął 12 najbardziej podobnych do wycenianej nieruchomości, które wymienił (k. 316).

Wobec powyższego konieczna była zmiana rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego również w zakresie pkt 2. Nieruchomość opisaną wyżej Sąd przyznał na wyłączną własność uczestnikowi postępowania H. G. (1). Nieruchomość ta znajduje się od początku w jego władaniu. Tytułem spłaty Sąd zasądził połowę wartości nieruchomości, zgodnie z udziałami małżonków w majątku wspólnym, to jest kwotę 49 296 zł 50 gr, płatną w terminie do 1 października 2017 roku, zgodnie z wnioskiem wnioskodawczyni.

O powyższym orzeczono na podstawie art. 396 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Apelacja w pozostałym zakresie okazała się bezzasadna, o czym orzeczono w pkt II.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi. Nie są przedmiotem postępowania sądu żądania związane z majątkiem odrębnym małżonków, gdy nie dotyczą one nakładów z majątku wspólnego na ten majątek. Żądania wnioskodawczyni dotyczące jej majątku odrębnego, udziału w wysokości ¼ prawa własności nieruchomości położonej przy ulicy (...), nie podlegały rozpoznaniu przez Sąd Rejonowy.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że w skład majątku wspólnego stron nie wchodzi prawo własności w ½ części budynku gospodarczego i gruntu znajdującego się pod budynkiem. W tym zakresie Sąd II instancji przyjmuje za własne wszystkie ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd Rejonowy i w całości je akceptuje. Nie zmienia tego dołączenie przed Sądem apelacyjnym dokumentu prywatnego w postaci umowy podpisanej przez H. G. (1) (k. 436), bowiem dokument ten znany był Sądowi Rejonowemu (k. 108). Dołączony dokument jest dokumentem prywatnym, nieczytelnym, przedłożona została jego kopia. Prawidłowo Sąd Rejonowy wskazał, że umowa ta została sporządzona bez zachowania formy aktu notarialnego, co skutkuje jej nieważnością, bowiem dotyczy nieruchomości.

Wobec powyższego apelacja wnioskodawczyni w pozostałym zakresie została oddalona, na podstawie art. 385 k.p.c. a contrario, w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W pkt III postanowienia nie obciążono wnioskodawczyni kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym od uiszczenia których była zwolniona na podstawie art. 113 u.k.s.c. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w pkt IV.