Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2017 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa (...) S.A.

w G.

przeciwko Województwu (...) w K. Zarządowi Dróg Wojewódzkich w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 29 czerwca 2016 r. sygn. akt VII GC 48/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem kosztów postepowania apelacyjnego.

SSA Barbara Górzanowska SSA Anna Kowacz-Braun SSO Beata Kurdziel

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 marca 2017 roku.

Powodowy generalny wykonawca - Przedsiębiorstwo (...) Spółka Akcyjna w G. domagała się zasądzenia od pozwanego inwestora Województwa (...) Zarządu Dróg Wojewódzkich w K. kwoty 1.099.095,29 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 25 lutego 2015 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu, tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane na podstawie umowy z dnia 27 stycznia 2012 r., której przedmiotem była „Budowa obwodnicy K. na drodze wojewódzkiej nr (...)”.

Pozwany inwestor wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania podnosząc, że świadczenie objęte żądaniem pozwu zostało spełnione na skutek ważnego złożenia kwoty 1.340.300,92 zł do depozytu sądowego, co uzasadnione było sporem co do tego, kto jest wierzycielem, gdyż w ocenie pozwanego uprawnionym był także podwykonawca robót, w oparciu o art. 647 ¹ § 5 k.c., albowiem powód nie przedstawił oświadczeń podwykonawców o zaspokojeniu ich roszczeń.

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2016r.Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział VII Gospodarczy zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1.099.095,29 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2015 r. do dnia 31 stycznia 2015r., z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty oraz kwotę 69.372,00zł tytułem kosztów procesu.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następujący stan faktyczny sprawy:

Przedsiębiorstwo (...) S.A. w G. zawarło z Województwem (...) Zarządem Dróg Wojewódzkich w K. umowę o roboty budowlane nr (...) z dnia 27 stycznia 2012 r., do której w dniu 31 maja 2013 r. sporządzono Aneks nr (...), a następnie w dniu 31 października 2013 r. Aneks nr (...), na podstawie którego termin wykonania zamówienia określono na dzień 8 grudnia 2013 r. Przedmiotem umowy była „Budowa obwodnicy K. na drodze wojewódzkiej nr (...)” za wynagrodzeniem 116.400.255,83 zł brutto, które w Aneksie nr (...) podwyższono do kwoty 117.053.926,79 zł brutto. Stosownie do § (...) ust (...) umowy rozliczenie wykonawcy miało nastąpić fakturą końcową, po zakończeniu całości robót i ich odbiorze, a termin zapłaty miał nastąpić w ciągu 30 dni od dnia dostarczenia zamawiającemu przez wykonawcę dokumentów rozliczeniowych oraz spełnieniu przez wykonawcę wymogów określonych w ust. (...) umowy. Na podstawie § (...) ust. (...) umowy w przypadku zatrudnienia podwykonawcy i przedłożenia zamawiającemu umowy z podwykonawcą, rachunek końcowy za zrealizowane przez wykonawcę roboty zostanie zapłacony po udokumentowaniu zapłaty należnej na rzecz podwykonawcy. Zgodnie z § (...)ust. (...) umowy termin zapłaty wynosił 30 dni od daty dostarczenia zamawiającemu przez wykonawcę dokumentów rozliczeniowych. Z kolei zgodnie z § (...) ust.(...), jeżeli w terminie określony w umowie z podwykonawcą wykonawca nie dokona w całości lub części zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, a podwykonawca zwróci się z żądaniem zapłaty tego wynagrodzenia bezpośrednio do zamawiającego i udokumentuje zasadność takiego żądania fakturą zaakceptowaną przez wykonawcę i dokumentami potwierdzającymi wykonanie i odbiór fakturowanych robót, zamawiający zapłaci na rzecz podwykonawcy kwotę będącą przedmiotem jego żądania. Zamawiający dokona potrącenia powyższej kwoty z płatności przysługującej wykonawcy.

Sąd Okręgowy podał, że z załączonego do pozwu protokołu inwentaryzacji robót z dnia 9 czerwca 2014 r. wynika, że powód jako wykonawca stwierdził wykonanie robót na dzień 4 czerwca 2014 r. i był to dzień odstąpienia od umowy, zaś w dniu 23 czerwca 2014 r. powód sporządził protokół odbioru wykonanych robót i w tym też dniu wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) za wykonane roboty objęte umową z dnia 27 stycznia 2012 r. na kwotę 11.467.961,09 zł brutto z terminem płatności do dnia 23 lipca 2014 r. W odpowiedzi na żądanie powoda, pozwany pismem z dnia 24 lipca 2014 r. poinformował, że uznaje fakturę do kwoty 10.415.515,50 zł, którą w tym samym dniu zapłacił w kwocie 7.974.401,73 zł. W dniu 3 października 2015 r. pozwany złożył wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 1.593.526,73 zł, będącej nieuregulowanym wynagrodzeniem powoda za roboty budowlane. W uzasadnieniu wniosku pozwany podniósł, że powód nie uregulował należności m.in. podwykonawcy (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w B.. Kwota zaległości oznaczona została na 1.099.095,29 zł. Z uwagi na możliwość spełnienia należności na rzecz podmiotu nieuprawnionego w związku z odpowiedzialnością wynikającą z art. 647 ¹ § 5 k.c. postanowieniem z dnia 21 listopada 2014 r. Sąd Rejonowy w K. Wydział VIII Cywilny oddalił wniosek pozwanego, uznając, że nie spełnił on przesłanek wynikających z treści art. 467 pkt 3 k.c. oraz brak ryzyka dokonania podwójnej zapłaty za wykonanie przedmiotu umowy. Sąd Okręgowy w Kielcach w uzasadnieniu do postanowienia z dnia 11 września 2015 r. zmieniającego zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego, zezwolił na złożenie do depozytu sądowego kwoty 1.340.300,92 zł, która miała zostać wydana wykonawcy – powodowi, po wykazaniu, że roszczenie podwykonawcy (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej, zostało zaspokojone przez powoda.

Jak ustalił Sąd pierwszej instancji, powód występował do pozwanego o wyrażenie zgody na zawarcie umowy podwykonawczej z (...) S.A., na co pozwany w piśmie z dnia 6 marca 2012 r. złożył odpowiedź odmowną. Z kolei w dniu 13 lutego 2013 r. (...) S.A. skierował do pozwanego pismo, w którym poinformował o obciążeniu powoda kwotą 935.960,94 zł z wystawionej faktury VAT nr (...), wynikającej z zawartej umowy nr (...). W związku z tym pozwany pismem z dnia 22 marca 2013 r. zażądał wyjaśnień dotyczących rozliczeń, na co w piśmie z dnia 4 marca 2013 r. powód wskazał, że wszelkie roszczenia (...) S.A. względem niego są bezprzedmiotowe.

Według ustaleń Sądu Okręgowego, w związku z niewykonaniem w całości powierzonych robót, powód w dniu 22 lutego 2013 r. złożył (...) S.A. oświadczenie w przedmiocie odstąpienia od umowy i nałożenia na niego kary umownej w kwocie 967.124,82 zł. Jako podstawę odstąpienia powód wskazał §(...)pkt (...) umowy, ustalonym Aneksem nr (...) z dnia 29 maja 2012 r. W piśmie z dnia 11 czerwca 2013r. (...) S.A. poinformował pozwanego o odstąpieniu w dniu 13 lutego 2013 r. przez niego od umowy łączącej go z powodem, z uwagi na nieodbieranie robót przez powoda. Ponadto wskazał na uznanie przez powoda należności wynikających z faktury(...)oraz zaległości z faktury nr (...). Dodał, że w nocie księgowej nr (...)z dnia 13 lutego 2013 r. naliczył powodowi karę umowną w wysokości 661.926,70 zł. Syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 1.099.095,29 zł, na którą zaliczył kwotę 935.753,53 zł z tytułu budowy obwodnicy K., kwotę 661.926,70 zł z tytułu naliczonej kary umownej oraz kwotę 136.496,10 zł z tytułu częściowego rozliczenia faktury nr (...) z tytułu zakupionych materiałów. Kolejnym pismem z dnia 14 stycznia 2015 r. Syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej wezwał pozwanego do zapłaty tej kwoty.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne. Sąd podał, że realizując umowę o roboty budowlane nr (...), powód jako generalny wykonawca korzystał z podwykonawców, m.in. (...) S.A. (obecnie w upadłości likwidacyjnej) na podstawie umowy nr (...). Podwykonawca zgłaszał swoje roszczenia za wykonaną pracę zarówno powodowi jak i pozwanemu, określając je na kwotę 1.099.095,29zł. Kwestię sporną w niniejszej sprawie stanowiła odpowiedzialność pozwanego za prace wykonane przez (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej oraz ważności złożenia do depozytu sądowego przez pozwanego, zgodnie z postanowieniem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 11 września 2015 r. wydanego w sprawie VII Ga 143/15, kwoty 1.099.095,29 zł dochodzonej pozwem. Sąd pierwszej instancji wskazał, że stosownie do treści 470 k.c. ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. Jedną z przesłanek uprawniających do złożenia określonej kwoty do depozytu jest istnienie sporu co do tego, kto jest wierzycielem. Z wniosku pozwanego z dnia 1 października 2014 r. wynika, że pozwany podniósł tę podstawę, gdyż podwykonawca powoda wystąpił z żądaniem o zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c., według którego inwestor jest odpowiedzialny solidarnie z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Jego odpowiedzialność jest odpowiedzialnością z mocy prawa, zaś odpowiedzialność wykonawcy względem podwykonawcy opiera się na kontrakcie. Wobec tego podstawa ich odpowiedzialności w stosunku do podwykonawcy ma inne podłoże. Jak stanowi § 2 powyższego przepisu, do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora, która jest niezbędnym elementem do dochodzenia należności przez podwykonawcę bezpośrednio od inwestora, a granicę jego odpowiedzialności wyraża zaakceptowana przez inwestora umowa podwykonawcza łącząca wykonawcę z podwykonawcą. W przypadku wyrażenia zgody na zawarcie takiej umowy, inwestora nie zwalnia z jej uregulowania nawet spełnienie tej należności na rzecz wykonawcy.

Sąd Okręgowy podkreślił, że stosownie do przepisu art. 354 §1 k.c. dłużnik powinien wykonywać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. Sąd zauważył, że podmiot wykonując zobowiązanie wzajemne zgodne z jego treścią, jest uprawniony do dochodzenia należnego świadczenia, gdy stanowi ono świadczenie ze stosunków wzajemnych. Przesłanką uzasadniającą żądanie należności jest bowiem wykonanie zobowiązania na rzecz drugiej strony. Natomiast zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W ocenie Sądu Okręgowego pozwany nie spełnił przesłanki wynikającej z art. 467 pkt 3 k.c. warunkującej złożenie do depozytu kwoty 1.340.300,92 zł. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika bowiem, aby pozwany jako inwestor nie posiadał wiedzy na temat wykonywania przez podwykonawcę (...) S.A. robót, których generalnym wykonawcą był powód. Przepis art. 647 k.c. stanowi, że przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Oceniając treść przepisu art. 647 oraz art. 647 ¹ §5 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, iż odpowiedzialność za wykonane prace w zakresie zawartej umowy o roboty budowlane ponosić będzie inwestor i jego odpowiedzialność nie może ograniczać się jedynie do zobowiązań względem generalnego wykonawcy, skoro powziął on wiedzę na tym etapie wykonywania prac. W świetle art. 647 k.c. i 647 ¹ §5 k.c. wierzycielem pozwanego inwestora będą zarówno powód jako wykonawca i podwykonawcy, na których inwestor wyraził zgodę. W każdym przypadku spełnienie przez pozwanego świadczenia do rąk któregoś z nich będzie spełnieniem świadczenia do rąk osoby uprawnionej. W przypadku zapłaty przez pozwanego wynagrodzenia na rzecz podwykonawców, będzie mu służyło roszczenie regresowe wobec powoda, wywiedzione na podstawie art. 518 §1 pkt 1 k.c. i art. 376 § 1 k.c. Przepis art. 518 §1 pkt 1 k.c. stanowi, że osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. Drugi przepis z kolei stanowi, że jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Samo bowiem początkowe niewyrażanie zgody przez powoda – inwestora nie może przesądzić o uwolnieniu się go od tej odpowiedzialności. Pozwany miał świadomość zlecenia prac przez wykonawcę podwykonawcy – (...) S.A. i nie zabronił dalszej realizacji robót. Wobec powyższego, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie można przyjąć, by pozwany mógł po zrealizowaniu prac i ich oddaniu, co zostało stwierdzone fakturą końcową Nr (...), protokołem odbioru ostatecznych robót Nr (...), spisanym w dniu 5 czerwca 2014r. na okoliczność zakończenia czynności odbiorowych oraz protokołem inwentaryzacji robót z dnia 9 czerwca 2014r. stwierdzającym wykonanie robót, uwolnić się od solidarnej odpowiedzialności względem powoda. Sąd wskazał, iż dokumenty te zgodnie z § 11 pkt 2 umowy stanowiły rozliczenie wykonawcy i realizację przez powoda zobowiązania względem pozwanego jako inwestora. Zaznaczył też Sąd, że spełnienie przez inwestora obowiązku zapłaty za wykonanie robót względem wykonawcy - powoda bądź podwykonawcy - (...) S.A. będzie oznaczało zaspokojenie obowiązku wynikającego z art. 647 k.c. w zw. z art. 647 ¹ § 5 k.c.

W tych okolicznościach Sąd pierwszej instancji uznał, że warunkiem zapłaty przez pozwanego wynagrodzenia z faktury końcowej było zgłoszenie inwestorowi przez wykonawcę podwykonawcy oraz akceptacja podwykonawstwa przez inwestora. Pozwany nie wykazał, aby nie wiedział o realizacji przez podwykonawcę pracy zleconej generalnemu wykonawcy, jak również by nie wyraził zgody na ich realizację przez podwykonawcę. Dlatego w ocenie Sądu Okręgowego nie zaistniały podstawy, by pozbawić powoda należności dochodzonej w powództwie, a które wynikają ze stosunków łączących wykonawcę z podwykonawcą, skoro prace te zostały wykonane i zaakceptowane. Pozwany w żaden sposób nie udowodnił, by dokonywał takich czynności, mających doprowadzić do zaniechania prac dokonywanych przez podwykonawcę. Pozwanemu jako zlecającemu zależało na prawidłowym i terminowym zrealizowaniu umowy. Sąd zwrócił uwagę, że dopiero w piśmie z dnia 16 stycznia 2013 r. pozwany domagał się wyjaśnień dotyczących wykonania robót przez (...) S.A. pomimo tego, że już na etapie prowadzenia prac pozwany wiedział o relacji umowy z dnia 27 stycznia 2012 r. Z kolei pismo z dnia 13 lutego 2013 r. potwierdza, że podwykonawca posiadał wiedzę o braku jakiegokolwiek sprzeciwu ze strony pozwanego oraz odebraniu przez niego robót, które wykonał podwykonawca, co równocześnie potwierdza odpowiedzialność pozwanego. Zdaniem Sądu Okręgowego, to na pozwanym ciążył obowiązek wykazania, że nie ponosi odpowiedzialności względem podwykonawcy a temu pozwany w żaden sposób nie sprostał. W ocenie Sądu Okręgowego ponad wszelka wątpliwość w przedmiotowej sprawie, nie zaszły przesłanki określone w §11 umowy, uprawniające pozwanego do odmowy zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia z tytułu wykonanych robót objętych umową o roboty budowlane z dnia 27 stycznia 2012 r., „Budowa obwodnicy K. na drodze nr (...)” w kwocie dochodzonej pozwem. Z tych też względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 647 k.c. w związku z § 11 umowy z dnia 27 stycznia 2012 r. orzekł jak w wyroku. O odsetkach od należności głównej orzeczono zgodnie z żądaniem powoda na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. O kosztach procesu stosownie do rozstrzygnięcia, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w związku z art. 3 ust. 2 pkt 1, art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016r. poz. 623) i § 2 ust. 7 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015 poz. 1805).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany inwestor Województwo (...) Zarząd Dróg Wojewódzkich w K., zaskarżając go w całości. Pozwany zarzucił:

1) naruszenie art. 470 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że złożenie do depozytu sądowego kwoty 1.099.095,29 zł nie było ważne w rozumieniu ww. przepisu i tym samym nie stanowiło skutecznego spełniania świadczenia objętego pozwem, pomimo iż bezsprzecznie ustalono, że pomiędzy powodem a podwykonawcą (...)S.A. istnieje spór co do wzajemnych rozliczeń w zakresie zdeponowanego przez pozwanego wynagrodzenia, co zgodnie z dyspozycją art. 467 pkt 3 k.c. stanowi materialnoprawną przesłankę skuteczności złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego powodującego wygaśnięcie zobowiązania.

2) naruszenie art. 467 pkt 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pozwany nie spełnił przesłanki warunkującej złożenie do depozytu kwoty 1.340.300,92 zł bowiem nie wykazał, że jako inwestor nie posiadał wiedzy na temat wykonania przez podwykonawcę (...) S.A. robót budowlanych, podczas gdy przepis ten uzależnia skuteczne złożenie świadczenia do depozytu sądowego jedynie od zaistnienia sporu co do tego kto jest wierzycielem.

3) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż pozwany kwestionował swoją solidarną odpowiedzialność wobec podwykonawcy (...) S.A., podczas gdy twierdzenia pozwanego a także samo złożenie spornej części wynagrodzenia do depozytu sądowego świadczą o uznaniu swojej odpowiedzialności na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. wobec wskazanego podwykonawcy.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz, w każdym wypadku, o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za I oraz II Instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest nieuzasadniona, gdyż wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu, pomimo częściowo błędnego i niespójnego uzasadnienia.

Na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, pozostające w zgodzie z przedstawionym materiałem dowodowym, ocenionym według reguł wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. Jedynie gwoli uzupełnienia i uporządkowania okoliczności faktycznych, Sąd Apelacyjny przedstawia, co następuje:

W umowie stron nr (...) z dnia 27 stycznia 2012 r., której przedmiotem była inwestycja pn. „Budowa obwodnicy K. na drodze wojewódzkiej nr (...)”, w § (...) ust. (...) ustalono, że w przypadku zatrudnienia podwykonawcy i przedłożenia zamawiającemu umowy z podwykonawcą, rachunek końcowy za zrealizowane przez wykonawcę roboty zostanie zapłacony po udokumentowaniu zapłaty należnej na rzecz podwykonawcy i złożeniu przez podwykonawcę oświadczenia, że nie zgłasza roszczeń z tytułu wykonanej pracy. Postanowienie w § (...) ust. (...) przewidywało, że jeżeli w terminie określonym w umowie z podwykonawcą wykonawca nie dokona w całości lub części zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, a podwykonawca zwróci się z żądaniem zapłaty tego wynagrodzenia bezpośrednio do zamawiającego i udokumentuje zasadność takiego żądania fakturą zaakceptowaną przez wykonawcę i dokumentami potwierdzającymi wykonanie i odbiór fakturowanych robót, zamawiający zapłaci na rzecz podwykonawcy kwotę będącą przedmiotem jego żądania. Zamawiający dokona potrącenia powyższej kwoty z płatności przysługującej wykonawcy (umowa - karta 25-32). Jednym z podwykonawców powoda w zakresie robót kanalizacyjnych i sieci wodociągowej była Spółka (...) S.A., na podstawie umowy nr (...) zawartej w dniu 6 lutego 2012r., której w aktach nie ujawniono.

Pismem z dnia 21 lutego 2012 r. znak (...), powód powiadomił pozwanego o wykonywaniu robót w zakresie sieci wodociągowej, kanalizacji deszczowej, kanalizacji sanitarnej i in. przy pomocy podwykonawcy, na co pozwany pismem z dnia (...)oświadczył, że nie wyraża na to zgody (pismo pozwanego – karta 74). Pismem z dnia 13 lutego 2013 r. Spółka (...) S.A. powiadomiła pozwanego, że posiada względem powoda nieuregulowaną wierzytelność z tytułu wykonanych robót budowlanych na inwestycji „Budowa obwodnicy K. na drodze wojewódzkiej nr (...)”, objętą fakturą nr (...) na kwotę 935.960,94 zł, domagając się jej zapłaty przez pozwanego inwestora (pismo – karta 78).

Oświadczeniem dnia 13 lutego 2013 r., otrzymanym przez powoda w dniu 14 lutego 2013 r., Spółka (...) oświadczyła, iż odstępuje od umowy z powodem, powołując się na § 11 ust. 2 pkt 2 umowy, zgodnie z którym podwykonawcy przysługiwało prawo do odstąpienia od umowy w przypadku, gdy generalny wykonawca odmawia bez uzasadnionej przyczyny odbioru robót lub odmawia podpisania protokołu odbioru robót (oświadczenie – karta 128). Notą księgową z dnia 28 lutego 2013 r. Spółka (...) S.A. obciążyła powoda karą umowną w wysokości 661.926,70 zł (karta 130). Oświadczeniem dnia 22 lutego 2013 r., otrzymanym przez Spółkę (...) w tym samym dniu, powód odstąpił od umowy z tą Spółką powołując się na § (...) ust. (...) pkt (...) umowy nr (...)i opóźnienie w realizacji robót. Na podstawie § (...) ust.(...)lit.(...) umowy nr (...)z dnia 6 lutego 2012 r. powód naliczył Spółce (...) karę umowną w wysokości 967.124,82 zł (oświadczenie – karta 81; nota księgowa – krata 86).

Pismem z dnia 20 maja 2013 r. (karta 88) powód uznał wynagrodzenie Spółki (...) za wykonane przez nią roboty do kwoty 995.773,44 zł brutto. Spółka (...) S.A. wystawiła powodowi w dniu 22 maja 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 995.773,44 zł brutto. (faktura – karta 90).

Postanowieniem z dnia 7 marca 2017 r. sygn. akt X GU 264/11 Sąd Rejonowy (...)wK.ogłosił upadłość z możliwością zawarcia układu (...) S.A. w B., a w dniu 24 maja 2013 r. powód zgłosił wobec upadłego swoje wierzytelności w łącznej kwocie 1.232.855,27 zł, w tym 967.124,82 zł tytułem kary umownej, jednocześnie składając oświadczenie o potrąceniu zgłoszonych wierzytelności z wierzytelnościami upadłego w łącznej kwocie 1.229.374,35, w tym z tytułu wynagrodzenia w kwocie 935.753,53 zł (zgłoszenie wierzytelności – karta 92). Postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2014 r. Sąd Rejonowy (...)w K.zmienił sposób prowadzenia postępowania upadłościowego (...) S.A. w B. w upadłości z możliwością zawarcia układu, na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego (postanowienie z dnia 29.04.2014r. – karta 91).

W dniu 4 czerwca 2014 r. powodowy wykonawca odstąpił od umowy nr (...) z dnia 27 stycznia 2012 r., w związku z czym strony sporządziły protokół inwentaryzacyjny 9 czerwca 2014 r. (karta 36), protokół odbioru wykonanych robót 23 czerwca 2014 r. (karta 37), protokół nr (...) odbioru ostatecznego z 5 czerwca 2014 r. (karta 41). Powód wystawił fakturę nr (...) z dnia 23 czerwca 2014 r. na kwotę 11.467.961,09 zł brutto (karta 46), z której w dniu 24 lipca 2014 r. pozwany inwestor zapłacił kwotę 7.974.401,73 zł (karta 47).

Pismem z dnia 11 czerwca 2014 r. Syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej poinformował pozwanego o zaległościach powoda względem masy upadłości do kwoty 1.761.021,99 zł, z czego kwota 935.753,53 zł stanowi wynagrodzenie za roboty na drodze wojewódzkiej nr (...). (pismo – karta 101).

W piśmie z dnia 23 lipca 2014 r. (karta 48) pozwany poinformował powoda, że w związku ze zgłoszeniem roszczeń ze strony jego podwykonawców, w tym niezgłoszonych inwestorowi, m.in. Spółki (...) na kwotę 1.099.095,29 zł, domaga się ich uregulowania przez powoda, lub też zostanie wszczęta procedura z § 11 ust. 5 umowy, a sporne środki zostaną złożone do depozytu sądowego. Pismem z dnia 24 lipca 2014 r. pozwany uznał wynagrodzenie powoda do kwoty 10.415.515,50 zł (karta 52).

W dniu 1 października 2014 r. pozwany złożył w Sądzie Rejonowym w K. wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego świadczenie w wysokości 1.593.526,73 zł, z tytułu pozostałego wynagrodzenia powodowego wykonawcy za wykonane roboty budowlane w ramach umowy nr (...) z dnia 27 stycznia 2012 r., powołując się na zgłoszone roszczenia do tej kwoty przez podwykonawców powoda, w tym (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w zakresie kwoty 1.099.095,29 zł (wniosek – karta 57). Postanowieniem z dnia 21 listopada 2014 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił wniosek (karta 59) ale Sąd Okręgowy w Kielcach postanowieniem z dnia 11 września 2015 r. zmienił powyższe postanowienie i zezwolił pozwanemu na złożenie do depozytu sądowego kwoty 1.340.300,92 zł, która ma zostać wydana z depozytu powodowi po przedstawieniu oświadczeń wymienionych tam wykonawców, w tym Syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej, iż zobowiązania wobec nich z tytułu robot wykonywanych w ramach wskazanej wyżej umowy, zostały w całości przez wykonawcę uregulowane i nie mają oni względem obecnego pozwanego inwestora, ewentualnie wymienionym podwykonawcom po przedstawieniu dowodów potwierdzających prawo do otrzymania powyższych kwot w postaci prawomocnego wyroku zasądzającego należności na ich rzecz, ugody lub oświadczenia wykonawcy, lub innego potwierdzenia przez nich prawa do otrzymania tych środków. (karta 70)

W świetle ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji oraz powyższych okoliczności, podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 470 k.c. poprzez uznanie, że złożenie do depozytu sądowego kwoty 1.099.095,29 zł nie było ważne w rozumieniu ww. przepisu i tym samym nie stanowiło skutecznego spełniania świadczenia objętego pozwem, Sąd Apelacyjny uznał za całkowicie nietrafny i nie prowadzący do zakwestionowania zaskarżonego wyroku.

Przede wszystkim należy wskazać, że przedmiotem żądania pozwu jest część wynagrodzenia wynikającego z umowy stron nr (...) z dnia 27 stycznia 2012 r., której przedmiotem była inwestycja pn. „Budowa obwodnicy K. na drodze wojewódzkiej nr (...)”. Wynagrodzenia tego pozwany inwestor nie kwestionował, wiedział zatem, że to powodowy generalny wykonawca jest jego wierzycielem na podstawie przedmiotowej umowy. Jak zresztą wyżej wskazano, pismem z dnia 24 lipca 2014 r. pozwany uznał wynagrodzenie powoda do kwoty 10.415.515,50 zł (karta 52), podczas gdy zapłacił powodowi kwotę 7.974.401,73 zł (karta 47). Bezsporne było zatem, że objęta sporem kwota 1.099.095,29 zł mieści się w nieuzyskanym przez powoda należnym wynagrodzeniu.

Istotnie, powód pozostawał w sporze ze swoim kontrahentem będącym podwykonawcą na przedmiotowej inwestycji, Spółką (...) S.A., która domagała się od powoda zapłaty wymienionej wyżej kwoty 1.099.095,29 zł, jednakże tylko kwota 935.753,53 zł stanowiła wynagrodzenie za roboty na drodze wojewódzkiej nr (...). (pismo Syndyka – karta 101). Trafnie strona powodowa podnosi, że Spółka (...) nie rościła sobie pretensji do wierzytelności przysługujących powodowi względem inwestora na podstawie zawartej między tymi stronami umowy o roboty budowlane, ale posiadała własną wierzytelność, której źródłem jest art. 647 ¹ § 5 k.c. Odpowiedzialność inwestora względem podwykonawcy wynika zatem z ustawy a nie z umowy zawartej z generalnym wykonawcą. Odpowiedzialność ta ma szczególny charakter, gdyż jest to solidarna odpowiedzialność gwarancyjna za cudzy dług (dług wykonawcy), powstająca z mocy rawa (wyrok SN z 11 lipca 2014 r., III CSK 245/13, Legalis nr 1163131; wyrok SN z dnia 6 października 2010 r., II CSK 210/10 - OSNC 2011 nr 5, poz. 59). W tej sytuacji to odpowiedzialność wykonawcy wobec podwykonawcy stanowi przesłankę solidarnej odpowiedzialności inwestora za dług wykonawcy. W rozpoznawanej sprawie powodowy generalny wykonawca dokonał potrącenia własnej wierzytelności z tytułu kar umownych z wierzytelnością Spółki (...) z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy nr (...) z dnia 6 lutego 2012 r. i twierdził, że ta wierzytelność w związku z tym wygasła, a w związku z tym, w przypadku skuteczności potrącenia, odpowiedzialność gwarancyjna inwestora nie wchodzi w grę. Sąd Okręgowy nie dysponował jednak materiałem dowodowym, by skuteczność tego potrącenia ocenić; kwestia ta jest przedmiotem odrębnego sporu toczącego się w powództwa (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej.

Okoliczność powyższa nie ma zresztą znaczenia, skoro, jak wyżej wskazano, wierzytelność powodowego wykonawcy względem pozwanego inwestora jest odrębna od wierzytelności podwykonawcy w stosunku do inwestora a źródła obu wierzytelności są różne. Spełnienie przez inwestora świadczenia z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane należne wykonawcy na podstawie umowy, nie zwalnia inwestora z odpowiedzialności gwarancyjnej w rozumieniu art. 647 ¹ § 5 k.c., względem podwykonawcy, za zapłatę wynagrodzenia należnego temu podwykonawcy od generalnego wykonawcy na podstawie umowy zawartej na piśmie, oczywiście w razie spełnienia wymaganych ku temu przesłanek. Podobnie, spełnienie świadczenia bezpośrednio do rąk podwykonawcy w ramach tej odpowiedzialności gwarancyjnej, nie zwalnia inwestora od obowiązku zapłaty na rzecz generalnego wykonawcy wynagrodzenia wynikającego z zawartej pomiędzy nimi umowy. Obaj wierzyciele są uprawnieni, każdy do swojego świadczenia, opartego na różnych podstawach, zaś inwestorowi przysługuje jedynie prawo do roszczenia regresowego; może też potrącić wypłacone podwykonawcy świadczenie z wierzytelnością generalnego wykonawcy z tytułu wynagrodzenia.

Tymczasem przepis art. 467 pkt 3 k.c. umożliwia dłużnikowi skorzystanie z depozytu, gdy powstał spór o to, kto jest wierzycielem. Chodzi zatem o jedną wierzytelność, do której rości sobie pretensje dwóch lub więcej wierzycieli. Celem tej regulacji jest umożliwienie dłużnikowi uniknięcia ryzyka spełnienia świadczenia do rąk nieuprawnionego, stworzenie mu możliwości zwolnienia się z zobowiązania, mimo istniejącej przeszkody. Możliwość ta musi być jednak uzależniona nie od subiektywnej oceny dłużnika, co często mogłoby prowadzić do naruszenia interesu wierzyciela, lecz od obiektywnego istnienia przeszkody dotyczącej osoby wierzyciela. Ponieważ jednak w postępowaniu o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie bada prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku, ograniczając się tylko do oceny, czy według przytoczonych okoliczności złożenie do depozytu sądowego jest prawnie uzasadnione, tylko „ważne” w rozumieniu art. 470 k.c. złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego wywołuje takie same skutki jak spełnienie świadczenia. Jeżeli zaś wniosek o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego był tylko formalnie uzasadniony, brak natomiast podstaw prawnomaterialnych do takiego złożenia, to uwzględnienie wniosku o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nie rodzi dla wnioskodawcy skutków prawnomaterialnych przewidzianych w art. 470 k.c. Ważne złożenie świadczenia do depozytu zależy od spełnienia następujących przesłanek: po pierwsze, dłużnik ze względu na wymienione w ustawie przeszkody, które odnoszą się do wierzyciela, nie mógł wykonać zobowiązania, po drugie, przedmiot świadczenia nadawał się do złożenia do depozytu (A. Gniewek (w) Kodeks Cywilny. Komentarz. 2016). Jeśli więc dojdzie do bezpodstawnego złożenia do depozytu, dłużnik nie będzie zwolniony z zobowiązania (zob. T. Wiśniewski, w: G. Bieniek (red.), Kodeks Cywilny. Komentarz, s. 598; wyrok Sądu Najwyższego z 14.5.2004r. IV CK 237/03 legalis nr 75508).

W rozpoznawanej sprawie przyczyną złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego przez pozwanego inwestora (dłużnika) była możliwość powstania jego odpowiedzialności gwarancyjnej względem podwykonawcy, niezależnie od zobowiązania do zapłaty wynagrodzenia na rzecz generalnego wykonawcy, w ramach umowy stron. W świetle przedstawionych okoliczności Sąd Apelacyjny nie miał wątpliwości, że nie doszło do ważnego ustanowienia depozytu sądowego, w związku z czym jego skutkiem nie było zwolnienie się pozwanego z zobowiązania względem powodowego wykonawcy. Jego wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia jest wymagalna i pozostaje niezaspokojona przez powodowego inwestora.

Na marginesie tylko należy podkreślić, że odpowiedzialność solidarna, o której mowa w art. 647 ¹ § 5 k.c., obejmuje jedynie wynagrodzenie należne podwykonawcy. W związku z tym, że przepis ten ma charakter wyjątku od zasady, nie można go interpretować rozszerzająco i traktować jako podstawy solidarnej odpowiedzialności względem podwykonawcy za zapłatę innych należności niż wynagrodzenie, np. odszkodowań, kar umownych, odsetek i innych. Tymczasem wniosek pozwanego inwestora o złożenia do depozytu świadczenia dotyczącego Spółki (...) obejmuje kwotę 1.099.095,29 zł, z czego tylko kwota 935.753,53 zł stanowi wynagrodzenie za roboty na drodze wojewódzkiej nr (...). Wynika to także wprost z wezwania Syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej skierowanego do pozwanego do zapłaty kwoty 1.099.095,29 zł, na którą zaliczył kwotę 935.753,53 zł z tytułu budowy obwodnicy K., kwotę 661.926,70 zł z tytułu naliczonej kary umownej oraz kwotę 136.496,10 zł z tytułu częściowego rozliczenia faktury nr (...) za zakupione materiał. Tak więc ważność depozytu sądowego można było rozważać jedynie co do kwoty 935.753,53 zł, ale i w tym zakresie aktualne są powyższe wywody.

Sąd Apelacyjny uznał za zbyt daleko idące dywagacje Sądu pierwszej instancji dotyczące odpowiedzialności pozwanego inwestora w stosunku do podwykonawcy na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. za zapłatę wynagrodzenia, zwłaszcza że są one niespójne z pierwszą częścią rozważań. W tym kierunku nie było prowadzone postępowanie dowodowe ani też nie były powoływane żadne dowody. Nie sposób tej kwestii przesądzać w niniejszym postępowaniu, skoro toczył się on bez udziału podwykonawcy - Spółki (...), jakkolwiek Sąd Okręgowy na wniosek powoda zawiadomił Syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej, który jednak nie przystąpił do sporu w charakterze interwenienta ubocznego. Nie niesie to jednak dla niego negatywnych skutków o charakterze materialnoprawnym, tym bardziej, że inwestor, jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego, odmówił powodowi wyrażenia zgody na zatrudnienie podwykonawcy w zakresie robót kanalizacyjnych. Zatem ciężar wykazania, że taka zgoda w rzeczywistości została wyrażona, obciążałby uprawnionego podwykonawcę. Należałoby także w tym kontekście odnieść się do faktu odstąpienia od umowy pomiędzy powodowym wykonawcą a podwykonawcą, a to wobec istnienia w orzecznictwie SN rozbieżności odnośnie wpływu odstąpienia od umowy o roboty budowlane, której zawarcie warunkuje powstanie odpowiedzialności na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. na istnienie tej odpowiedzialności. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć uchwałę z 10 lipca 2015 r., III CZP 45/15 (OSNC 2016 nr 6 str. 50), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie odstąpienia przez wykonawcę od umowy o roboty budowlane zawartej z podwykonawcą inwestor nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c.

Nie można podzielić stanowiska apelującego, co do braku podstaw do zapłaty powodowemu wykonawcy wynagrodzenia w świetle § (...) ust.(...) umowy stron z dnia 27 stycznia 2012 r. Ustalono w nim, że w przypadku zatrudnienia podwykonawcy i przedłożenia zamawiającemu umowy z podwykonawcą, rachunek końcowy za zrealizowane przez wykonawcę roboty zostanie zapłacony po udokumentowaniu zapłaty należnej na rzecz podwykonawcy i złożeniu przez podwykonawcę oświadczenia, że nie zgłasza roszczeń z tytułu wykonanej pracy. Postanowienie w § (...) ust. (...) przewidywało, że jeżeli w terminie określonym w umowie z podwykonawcą wykonawca nie dokona w całości lub części zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, a podwykonawca zwróci się z żądaniem zapłaty tego wynagrodzenia bezpośrednio do zamawiającego i udokumentuje zasadność takiego żądania fakturą zaakceptowaną przez wykonawcę i dokumentami potwierdzającymi wykonanie i odbiór fakturowanych robót, zamawiający zapłaci na rzecz podwykonawcy kwotę będącą przedmiotem jego żądania oraz dokona potrącenia powyższej kwoty z płatności przysługującej wykonawcy (umowa - karta 25-32). Zatem uregulowanie to dotyczyło jedynie podwykonawców, z którymi zawarte umowy zostaną przedłożone zamawiającemu a on wyrazi na nie zgodę, a nadto dawało zamawiającemu możliwość zapłaty tego wynagrodzenia bezpośrednio podwykonawcy oraz dokonania potrącenia zapłaconej kwoty z wynagrodzenia wykonawcy. Złożenie świadczenia do depozytu sądowego, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie stanowi wypełnienia tego uprawnienia inwestora.

Reasumując, wobec braku podstaw do przyjęcia ważnego złożenia do depozytu sądowego przedmiotu świadczenia z tytułu wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych przysługujących powodowemu wykonawcy na podstawie umowy, nie można przyjąć, by doszło do skutecznego spełnienia tego świadczenia przez pozwanego inwestora. Z tych względów uzasadnione było roszczenia powoda o zapłatę tego wynagrodzenia, a apelacja nie mogła prowadzić do podważenia rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego.

W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do wyniku sporu, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z zw. z § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1804).