Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 26 września 2017 roku

A. L. w pozwie z dnia 31 sierpnia 2016r. (data nadania w urzędzie pocztowym) wniosła o zasądzenie od pozwanego C. Towarzystwa (...) z siedzibą w W. kwoty 4.548,13 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powodowej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że w 2012 r. między powódką a pozwanym została zawarta umowa indywidualnego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym TopFundusz, potwierdzona polisą nr (...). Postanowienia przedmiotowej umów stanowiły wzorzec umowny, który został ustalony przez pozwanego jednostronnie. Powódka w dniu 29 grudnia 2015 r. wypowiedziała wskazaną umowę i wezwała pozwanego do wypłaty całości środków z jednoczesnym przesłaniem kompletu dokumentów dotyczących przedmiotowej umowy. Pozwany nie wypłacił jednak powódce całej należnej jej kwoty z rozwiązanej umowy, a jedynie kwotę 7.180,00 zł, z łącznie zgromadzonej kwoty 11.748,94 zł. W ocenie powódki pozwany nienależnie zatrzymał część zgromadzonych przez nią środków tytułem swoistej sankcji/kary umownej za rozwiązanie umowy w wysokości 4.548,13 zł, co stanowi około 38,71 % wartości zgromadzonych przez nią środków. W niniejszym postępowaniu powódka dochodzi kwoty bezpodstawnie zatrzymanej przez pozwanego, która winna zostać wypłacona powódce po rozwiązaniu wyżej wymienionej umowy. Strona powodowa wskazała, że przedmiotowa umowa została zawarta pomiędzy pozwanym jako przedsiębiorcą, a powódką jako konsumentem, a postanowienia OWU, jak też umowa ubezpieczenia nie były indywidualnie z nią uzgadniane. Dodatkowo, w ocenie powódki zapisy dotyczące uprawnienia ubezpieczyciela do zatrzymania części środków i zastosowania swoistej kary umownej, stanowią świadczenie uboczne, zastrzeżone na wypadek zakończenia stosunku ubezpieczenia przed uzgodnionym terminem. Strona powodowa podniosła, że zapisy OWU dotyczące tzw. opłat likwidacyjnych i mechanizmu zatrzymywania przez ubezpieczyciela części środków zgromadzonych przez konsumentów w razie rozwiązania umowy są tożsame z postanowieniami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, które naruszają dobre obyczaje i zasady współżycia społecznego, co jest niezgodne z art. 3853 pkt 4,12, 13, 16 i 17 k.c. Podkreślono, że pozwany nie wskazał i nie poinformował konsumenta, z jakich przyczyn świadczenie to (opłata likwidacyjna) ma taką wysokość i jakie koszty, czy też obciążenia wchodzą w skład tej opłaty. Powód podnosił, że ubezpieczyciel przerzucił na konsumenta całość obciążeń i ryzyka związanego z zawartą umową, narzucając mu świadczenie o niejasnym charakterze i niezrozumiałym dla konsumenta celu ( pozew – k.2-14).

Pozwany C. Towarzystwo (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu potwierdził okoliczności zawarcia i rozwiązania umowy ubezpieczenia z powódką.

Wskazał, że postanowienia umowne będące przedmiotem pozwu nie są postanowieniami niedozwolonymi w rozumieniu art. 3851 k.c., bowiem nie naruszają dobrych obyczajów i stanowią główne świadczenie z umowy ubezpieczenia zawartej między stronami. Co więcej, ogólne warunki ubezpieczenia zostały doręczone powodowi przed zawarciem umowy ubezpieczenia, a powód potwierdzieł ich otrzymanie we wniosku o zawarcie przedmiotowej umowy. Ponadto, pozwany podniósł, że powódka została zaznajomiona z treścią umowy, jej warunkami i ryzykiem, a przede wszystkim koniecznością poniesienia ewentualnych dodatkowych kosztów w sytuacji przedterminowego rozwiązania umowy i świadomie oraz roztropnie podjął ryzyko finansowe. W ocenie strony pozwanej powódka nie może korzystać z ochrony prawnej przewidzianej w art. 3851 § 1 k.c., gdyż nie może być uznana za konsumenta rozważnego, świadomego i krytycznego, albowiem nie zadała sobie trudu przeprowadzenia dogłębnej analizy postanowień umownych w momencie powierzania pozwanemu swych oszczędności, a tym samym nie zachowała odpowiedniego poziomu staranności i rozwagi. Zdaniem pozwanego strony skutecznie zawarły umowę ubezpieczenia, a powódka mogła odstąpić od umowy zawartej z pozwanym w terminie 30 dni od dnia jej zawarcia, jednakże z uprawnienia tego nie skorzystała. Pozwany podniósł, że świadczenie wykupu jako postanowienie umowy określające główne świadczenia stron w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. nie może być przedmiotem incydentalnej kontroli wzorca umowy dokonywanej przez Sąd, a zakwestionowane postanowienia nie stanowią klauzul niedozwolonych, gdyż nie kształtują praw i obowiązków stron w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jego interes. Nadto, pozwany podniósł, że pobrał wyłącznie opłatę, która miała pokryć jego koszty związane z umową zawartą z powódką. Pozwany podkreślił również, że wbrew twierdzeniom strony powodowej kwestionowane postanowienia OWU zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla przeciętnego konsumenta. Strona pozwana zakwestionowała również żądanie powódki w zakresie odsetek ustawowych za opóźneinie, wskazując, że w niniejszej sprawie domaga się odsetek za okres kiedy przedmiotowa umowa jeszcze obowiązywała. (odpowiedź na pozew – k. 90-100).

W toku postępowania strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie (protokół rozprawy z dnia 30 listopada 2016 r. – k. 177-179).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 stycznia 2011 roku A. L. złożyła wniosek do C. Towarzystwa (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. o zawarcie umowy indywidualnego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzoną polisą nr (...), na podstawie której wyraziła zgodę na objęcie jej ochroną ubezpieczeniową przez pozwane towarzystwo zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia. Powódka zobowiązała się do uiszczania składki funduszowej w wysokości 318 zł miesięcznie z jednoczesną alokacją wskazanej składki funduszowej w następującym stosunku: 25 % składki na (...) B. M., 25 % składki na (...) T. Return D., 25 % składki na (...)/ (...) oraz 25% składki na (...)/ (...). A. L. przystąpiła do ubezpieczenia począwszy od dnia 1 marca 2012 roku ( dowody: polisa nr (...) – k. 18-18v, kserokopia wniosku o zawarcie umowy indywidualnego ubezpieczenia na życie z dnia 26 stycznia 2011 r. – k.111-112v, zeznania powódki A. L. – k. 177-178, częściowo zeznania świadka Ł. J. w aktach IX Cps 1/17).

A. L. otrzymała ogólne warunki indywidualnego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) wraz z załącznikiem nr 1 do OWU. W trakcie podpisywania umowy, A. L. nie została poinformowana przez agenta o ryzyku związanym z zawarciem przedmiotowej umowy, ani o wysokości kosztów związanych z przedterminowym odstąpieniem od umowy (dowód: zeznania powódki A. L.– k. 177-178, częściowo zeznania świadka Ł. J. w aktach IX Cps 1/17).

W ramach zawartej umowy A. L. obowiązywał wykorzystywany przez stronę pozwaną w ramach wykonywanej działalności ubezpieczeniowej wzorzec umowny o nazwie: „Ogólne warunki indywidualnego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym TopFundusz, (...) wraz z wykazem i regulaminami ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych oraz załącznikiem nr I (okoliczności bezsporne, OWU – k. 123-139).

Zgodnie z § 20 OWU Towarzystwo pobiera z kwoty wypłacanego Całkowitego wykupu lub Częściowego wykupu opłatę stałą w wysokości określonej kwotowo w Tabeli opłat za Całkowity i Częściowy wykup, pkt I, Załącznik nr I. Niezależnie od opłaty stałej, w przypadku dokonywania całkowitego wykupu, Towarzystwo pobiera opłatę zmienną dotyczącą umarzanych aktywów powstałych w wyniku zainwestowania składek należnych w pierwszych dwóch latach okresu ubezpieczeniowego; ta część opłaty zmiennej pobierana jest jako odpowiedni procent wartości aktywów powstałych w wyniku zainwestowania składek funduszowych należnych w pierwszych dwóch latach ubezpieczenia. Wysokość opłaty zmiennej jest zróżnicowana ze względu na rok ubezpieczenia, w którym dokonywany jest Całkowity wykup oraz na Wiek Ubezpieczonego w dniu początku odpowiedzialności i została określona w Tabeli opłat za Całkowity wykup i Częściowy wykup w Załączniku nr I pkt 2. Opłata zmienna pobierana jest przez okres 20 lat licząc od dnia początku odpowiedzialności, nie dłużej jednak niż do ostatniego dnia roku ubezpieczenia, w którym ubezpieczony ukończył 65 lat ( § 20 ust. 1-3 ) (okoliczności bezsporne, OWU – k.123-129).

Wysokość opłaty zmiennej za wykup całkowity pobieranej jednorazowo jako % wartości aktywów funduszu powstałych w wyniku zainwestowania składki regularnej należnej za pierwsze dwa lata Okresu (...) wynosiła odpowiednio:

( Załącznik nr I – k. 132)

Pismami z dnia 29 grudnia 2016 r. A. L. reprezentowana przez pełnomocnika wypowiedziała umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, potwierdzoną polisą numer (...), złożyła wniosek o wydanie dokumentów dotyczących wskazanej umowy oraz wniosek o wypłatę całości środków zgromadzonych na rachunku wskazanej polisy (okoliczność niesporna, dowody: pisma powódki z dnia 29 grudnia 2015 r. – k. 20-21, k. 23).

Pismem z dnia 22 stycznia 2016 r. C. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. odmówiło udzielenia jakichkolwiek informacji pełnomocnikowi powódki na temat umowy ubezpieczenia numer (...) ze względu na brak pełnomocnictwa (dowód: pismo pozwanego – k. 22).

Pismem z dnia 9 lutego 2016 r. A. L. reprezentowana przez pełnomocnika ponownie złozyła wniosek wypłatę całości środków zgromadzonych na rachunku wskazanej polisy oraz wydanie dokumentów dotyczących umowy (okoliczność niesporna, dowody: pisma powódki z dnia 9 lutego 2016 r. – k.19).

Pismem z dnia 8 kwietnia 2016 roku pozwany C. Towarzystwo (...) z siedzibą w W. poinformował pełnomocnika A. L., iż na podstawie złożonej przez powódkę rezygnacji z umowy ubezpieczenia potwierdzonej polisą nr (...) oraz OWU wyżej wskazana umowa ubezpieczenia została rozwiązana z dniem 31 majaca 2016 roku. W związku z powyższym, Towarzystwo dokonało umorzenia jednostek zgromadzonych na indywidualnym rachunku jednostek uczestnictwa, w związku z czym na wskazany rachunek bankowy powódki zostanie wypłacona kwota w wysokości 7.180,81 zł. Ponadto przedstawiono rozliczenie umowy ubezpieczenia, zgodnie z którą wartość jednostek zgromadzonych na rachunku powódki w dniu 31 marca 2016 r. podlegających stałej opłacie wynosiła 5.906,66 zł, a nie podlegających opłacie 5.842.28 zaś wysokość opłaty za całkowity i częściowy wykup (77 %) określono na kwotę 4.548,13 zł. Tym samym, po potrąceniu wyżej wskazanej opłaty, pozwany wypłacił powódce kwotę 7.180,81 zł. (okoliczności bezsporne, dowód: pismo pozwanego z dnia 8 kwietnia 2016 r. – k. 24-24v).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów z dokumentów, a także kierując się regulacją art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c. Dokumenty zgromadzone w aktach sprawy i powoływane w treści uzasadnienia Sąd uznał za wiarygodne, zostały one sporządzone przez właściwe podmioty, w granicach przysługujących im kompetencji oraz w formie przewidzianej przez przepisy. Wobec powyższego, Sąd nie znalazł żadnych podstaw do podważania ich autentyczności, czy też prawdziwości twierdzeń w nich zawartych, tym bardziej, że strony nie kwestionowały ich prawdziwości. Nie wystąpiły również żadne inne okoliczności mogące podważyć autentyczność przedłożonych do sprawy dowodów z dokumentów.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powódki A. L. co do okoliczności przebiegu zawierania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zawarcia umowy, dokumentów otrzymanych przez powoda oraz znajomości zasad, warunków i specyfiki produktu ubezpieczeniowego (...) o symbolu (...) oraz o ryzyku związanym z zawarciem umowy, albowiem były one rzeczowe i logiczne, pozbawione wewnętrznych sprzeczności, a nie zostały ujawnione jakiekolwiek okoliczności, które podważyłyby ich wiarygodność, zwłaszcza, że pozwany przyznał fakt zawarcia i rozwiązania przedmiotowej umowy ubezpieczenia.

Sąd uznał za częściowo wiarygodne zeznania świadka Ł. J. co do zawarcia umowy z powódką oraz dokumentów otrzymanych przez powódkę. W pozostałym zakresie zeznania świadka pozostawały niewiarygodne, wobec tego, że powódka nigdy wcześniej nie miała do czynienia z lokatami, a także okoliczności, wynikających z doświadczenia życiowego, zasad funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego, a nadto z doświadczenia Sądu wynikającego z rozpatrywania tego rodzaju spraw, iż działający agenci, których działalność nie podlega nadzorowi, a których zarobki są ściśle uzależnione od ilości i wartości zawartych umów, przy przekonywaniu klientów do zawarcia umów skupiają się na ich zaletach, a informacje na temat niedogodności i ryzyk ograniczając do minimum.

Nieprzydatne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy okazały się zeznania świadka D. G., która nie pamiętała powódki, ani żadnych okoliczności związanych z zwarciem przedmiotowej umowy ubezpieczenia.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego aktuariusza na okoliczność poniesienia i prawidłowości kalkulacji przez pozwanego kosztów związanych z umową zawartą pomiędzy powódką a pozwanym oraz wpływu tych kosztów na wysokość świadczeń określonych w umowie, w tym istnienia wzajemnych powiązań pomiędzy wypłatą świadczenia inwestycyjnego a kosztami i ryzykiem pozwanego ponoszonymi z tytułu umowy zawartej z powódką. Dowód ten został zgłoszony w celu wykazania czynników kształtujących wysokość opłaty za wykup niejako ex post, tj. dopiero kiedy doszło do sporu. W ocenie Sądu okoliczności te powinny być powinny być znane stronie zawierającej umowę ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w momencie zawierania umowy, tak aby mając wiedzę o tym jakie koszty będzie zobowiązana ponieść, jeśli zdecyduje się na rozwiązania umowy przed terminem, mogła rozważyć, czy chce zawrzeć umowę w takim kształcie. Reasumując – sąd oddalił wniosek dowodowy, gdyż uznał, że czynniki i mechanizmy wyliczania opłaty za wykup powinny być wyjaśnione w ogólnych warunkach ubezpieczenia, a nie dopiero na etapie sporu sądowego.

Sąd oddalił również wniosek o przesłuchanie świadków K. D. oraz I. S., albowiem okoliczności mające być stwierdzone tymi dowodami, zdaniem Sądu w kontekście omówionych niżej przyczyn oddalenia powództwa, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, zaś niewątpliwie przedłużyłyby procedowanie.

W istocie stan faktyczny nie był w niniejszej sprawie sporny, natomiast osią sporu były jedynie zagadnienia stricte prawne, tj. czy postanowienia dotyczące opłaty za wykup stanowią klauzulę niedozwoloną w rozumieniu art. 3851 k.c., w tym czy świadczenie z tytułu wykupu jednostek było świadczeniem głównym w ramach łączącego strony stosunku prawnego.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Strona powodowa w niniejszym postępowaniu dochodziła zwrotu potrąconej przez pozwanego opłaty zmiennej, na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a stanowiącej w jej ocenie niedozwolone postanowienia umowne. Spór pomiędzy stronami dotyczył przede wszystkim oceny postanowień OWU stosowanych przez stronę pozwaną, na podstawie których ta potrąciła dochodzoną pozwem kwotę, przez pryzmat przepisów chroniących konsumentów, a zakazujących stosowania tzw. klauzul abuzywnych we wzorcach umownych przez przedsiębiorców tj. art. 3851 § 1 k.c. – art. 3853 k.c.

Przepis art. 3851 § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Odnosząc się do poszczególnych przesłanek wskazanych w art. 3851 § 1 k.c. to bezspornym było w niniejszej sprawie, że w chwili zawierania i wykonywania umowy powódka była niewątpliwie konsumentem. Postanowienia, na podstawie których potrącona została opłata zmienna, nie zostały uzgodnione z powódką indywidualnie. Zgodnie z art. 3851 § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje. W niniejszej sprawie pozwany nie wykazał, że do zawarcia umowy doszło w warunkach negocjacji z powódką. W szczególność podstawy do takiego stwierdzenia nie stanowi doręczenie ogólnych warunków umowy oraz możliwość zapoznania się z nimi.

W ocenie Sądu wbrew twierdzeniom strony pozwanej postanowienia dotyczące analizowanej opłaty nie określały głównych świadczeń stron, a zatem podlegają kontroli w aspekcie ich abuzywności. W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron" należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (essentialia negotii). Do elementów tych zaliczyć będzie można wynagrodzenie i cenę oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy – towar, usługę, np. elementem tym będzie ilość i cena towaru w umowie sprzedaży, ale już nie określenie jakości towaru (zob. A. Rzetecka-Gil Agnieszka, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Komentarz do art. 385(1) Kodeksu cywilnego).

Analizowana umowa jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału, tj. umów o świadczenie usług inwestycyjnych.

Umieszczone w OWU zapisy dotyczące analizowanej opłaty regulują w ocenie Sądu świadczenia poboczne, związane jedynie pośrednio z głównym przedmiotem umowy. Za tak przyjętym stanowiskiem przemawia fakt, że opłata ta nie zostanie naliczona w każdym przypadku zawarcia umowy, a jedynie w przypadku jej rozwiązania w okresie pierwszych od 10 do 20 lat trwania polisy (w zależności od wieku ubezpieczonego). Obowiązek ten nie wystąpiłby zatem gdyby umowa uległa rozwiązaniu po upływie wskazanego okresu, albo gdyby doszło do wypłaty wartości wykupu w razie śmierci ubezpieczonego.

Niezależnie od powyższego, gdyby za pozwanym przyjąć, że postanowienia dotyczące analizowanej opłaty stanowią świadczenie główne, to postanowień tych z pewnością nie można uznać za sformułowane w sposób jednoznaczny. Powołane zapisy dotyczące analizowanej opłaty za wykup zawarte w § 20 OWU oraz załączniku nr 1 do owu nie są w ocenie Sądu czytelne, klarowne ani zrozumiałe. Oszacowanie kwoty podlegającej potrąceniu, na postawie informacji zawartych w OWU wymaga podjęcia skomplikowanych działań matematycznych, w dodatku jest niemożliwe do ustalenia w dacie zawarcia umowy z uwagi na brak wiedzy co do wartości i ilości jednostek uczestnictwa (wysokości aktywów powstałych w wyniku zainwestowania składek należnych w pierwszych dwóch latach okresu ubezpieczeniowego). W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że postanowienia dot. opłaty likwidacyjnej zostały sformułowane niejednoznacznie i trudno na ich podstawie ustalić sposób wypłaty świadczenia inwestycyjnego. Oznacza to tyle, że nic nie stoi na przeszkodzie by zostały poddane kontroli na podstawie art. 3851 k.c.

Przechodząc zatem do oceny postanowień dotyczących analizowanej opłaty na podstawie art. 3851 k.c. wskazać należy, że przesłanką abuzywności klauzul jest kształtowanie przez postanowienia OWU praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W orzecznictwie podnosi się, że podstawowy elementem przyjętych w obrocie gospodarczym „dobrych obyczajów” jest zasada lojalności, uczciwości i szacunku wobec kontrahenta. Tym samym sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta, wprowadzenia go w błąd co do realnych obciążeń i ryzyk związanych z umową oraz co do tego, jakie świadczenia na swoją rzecz zastrzegł przedsiębiorca. Z kolei „interes konsumenta” należy rozumieć szeroko, a to jako elementy ekonomiczne (przede wszystkim związane z zachowaniem ekwiwalentności świadczeń oraz proporcjonalności obciążeń nałożonych na konsumenta do realnych kosztów związanych z umową i wartości świadczeń uzyskanych przez konsumenta), jak również pozaekonomiczne, takie jak pewność obrotu, zaufanie, czas poświęcony na realizację swoich uprawnień, przekonanie o rzetelnym potraktowaniu przez drugą stronę umowy. Ustawodawca wymaga, by naruszenie interesów konsumenta przez klauzulę abuzywną nastąpiło w stopniu „rażącym”, a zatem musi być to naruszenie znaczne, polegające na drastycznym odejściu od zasad uczciwego obrotu, lojalności, szacunku dla drugiej strony umowy. Działanie wbrew „dobrym obyczajom” w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.09.2012 r., VI ACa 461/12, Lex nr 1223500).

W przedmiotowej sprawie, pozwany potrącił opłatę w wysokości około 40 % wartości jednostek zgromadzonych na rachunku powoda, która wynosiła 11.748,94 zł tj. kwotę 4.548,13 zł (oraz dodatkowo opłatę stałą w kwocie 20 zł, która nie była objęta żądaniem), zgodnie z wyliczeniem przesłanym powodowi (k.24v.). Z zapisu tego nie wynika na pokrycie jakich kosztów przeznaczona jest kwota odpowiadająca około 40 % środków, tzn. nie zostało wskazane za jakie czynności ubezpieczyciela będzie ona pobrana. Dopiero w odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, że w związku z rozwiązaniem umowy przed terminem, na jaki była zawarta, poniósł straty (k. 97).

Nie można nie zauważyć, że czynniki składające się na opłatę zmienną za wykup zostały określone i wskazane przez pozwanego ex post, a zatem dopiero w sytuacji zaistnienia sporu. Nie zamieszczenie informacji o tym, na co pobrana opłata likwidacyjna zostanie przeznaczona, jest rażącym niedoinformowaniem powódki. Skoro na podstawie tak skonstruowanego postanowienia strona powodowa traci około 40 % zainwestowanych środków, to powinno być jej szczegółowo i dokładnie wyjaśnione, na co jej środki zostaną przeznaczone. Mając taką wiedzę mogłaby świadomie podjąć decyzję, czy podejmuje ryzyko i wyraża zgodę na pokrycie wskazanych kosztów, czego przecież nie da się przewidzieć w sytuacji, gdy umowa jest zawierana na kilka czy kilkanaście lat.

Tymczasem w postanowieniach badanego wzorca umownego brak jest jednoznacznego wskazania, że analizowana opłata służy pokryciu znacznych kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy. Takie więc ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta jest niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz konstruowanie jasnych i przejrzystych postanowień umownych bez zatajania jakichkolwiek okoliczności wpływających na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy.

W odniesieniu do powyższego należy zaznaczyć, że Sąd nie neguje faktu, że pozwany ponosi koszty w związku z rozwiązaniem umowy na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jak również prawa pozwanego do tego, aby w kosztach tych partycypowała druga strona umowy, skoro decyduje się ona na przedterminowe rozwiązania umowy. Jednakże w ocenie Sądu obciążanie tymi kosztami drugiej strony jest dopuszczalne w sytuacji, gdyby postanowienia umowy były sformułowane w taki sposób, aby ich treść nie budziła wątpliwości. Tymczasem w świetle poczynionych rozważań pozwany zaniedbał tych obowiązków informacyjnych względem powoda. W szczególności konsument w momencie zawierania umowy nie jest informowany, ile opłata taka wynosi oraz że będzie zobowiązany do jej zwrotu w razie przedterminowego rozwiązania umowy. Wyjaśnienie konsumentowi w postanowieniach ogólnych warunków umów mechanizmu wyliczania opłaty likwidacyjnej pozwoliłoby ubezpieczającemu realnie ocenić wszystkie aspekty proponowanej przez pośrednika umowy ubezpieczenia i ocenić, czy zawarcie umowy jest dla konsumenta rzeczywiście korzystne z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które mogą nastąpić w przyszłości i skłonić go do ewentualnego wcześniejszego rozwiązania umowy (zob. wyrok SN I CSK 149/13 LEX nr 1413038).

Dodatkowo wskazać należy, że pozwany jest przedsiębiorcą, zatem ponosi także ryzyko związane z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą. Tymczasem pozwany przerzucił na konsumenta całość obciążeń i ryzyka związanego z zawartą umową, narzucając mu świadczenie o niejasnym charakterze (w praktyce bardziej zbliżone odstępnego, choć określone jako „opłata”) i o niezrozumiałym dla konsumenta celu. Warto zauważyć, że pozwany określił to świadczenie jako opłata zmienna za całkowity wykup, co sugerowałoby raczej, że celem tego świadczenia ma być pokrycie łącznie z opłatą stałą) kosztów związanych z tą czynnością, tymczasem jak się okazuje w rzeczywistości zamiarem strony było zagwarantowanie sobie, że niezależnie od czasu trwania umowy klient skompensuje jej wszelkie koszty prowadzonej działalności. Dążenie strony pozwanej do zapewnienia sobie zysków i zredukowanie ryzyka związanego z negatywną oceną oferty strony pozwanej przez jej klientów nie może prowadzić do obciążenia tymże ryzykiem oraz wszelkimi ponoszonymi przez nią kosztami drugiej strony umowy ubezpieczenia. Usprawiedliwienia dla powyższego nie stanowi nawet fakt, że umowa ubezpieczenia miała długoterminowy charakter, co spowodowało rozłożenie w czasie kosztów ponoszonych przez zakład ubezpieczeń. Lojalność wobec strony nakazuje w sposób czytelny oznaczyć w takiej sytuacji, że konkretne świadczenie jest karą umowną, czy też innym świadczeniem odszkodowawczym za przedterminowe zakończenie stosunku zobowiązaniowego, nie zaś ukrywać rzeczywisty sens spornej opłaty przed konsumentem.

W toku postępowania pozwany dodatkowo podnosił, że powódce nie przysługuje ochrona z art. 3855 § 1 k.c., gdyż nie jest ona konsumentem uważnym i ostrożnym, albowiem przy zawieraniu umowy powódka była osobą zorientowaną w zasadach działania praktyk rynkowych i wiedziała o konsekwencjach przedterminowego rozwiązania umowy. W ocenie Sądu, twierdzenia pozwanego nie zasługują na uwzględnienie, albowiem prowadziłyby do nieuzasadnionego wniosku, że każdego konsumenta, który rozwiązuje zawartą przez siebie umowę przed upływem okresu na jaki została zawarta, należy uznać za osobę nieuważną i nieostrożną. W ocenie Sądu, sformułowany przez stronę pozwaną pogląd jest zbyt daleko posunięty, zwłaszcza że OWU dopuszczają możliwość rozwiązania umowy przed terminem. W niniejszej sprawie, powódka skorzystała jedynie z przysługującego jej prawa przedterminowego rozwiązania umowy i z tej tylko przyczyny nie można twierdzić, że prezentuje model konsumenta nieuważnego i nieostrożnego. Na marginesie wspomnieć należy, że wskazane uprawnienie konsumenta wynika wprost z treści art. 830 § 1 k.c., zaś interpretacja zaproponowana przez pozwanego stanowiłaby w istocie sankcję dla konsumenta za zachowanie zgodne z prawem.

W konsekwencji powyższego uznać należy, że opłata z tytułu umorzenia jednostek nabytych za składki wpłacane przez powoda została pobrana nienależnie bowiem postanowienie dotyczące wyżej wskazanej opłaty stanowiło niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 i § 2 k.c. i z racji tego nie wiązało powoda.

Kierując się przedstawioną argumentacją i przytoczonymi regulacjami prawnymi, uznając podniesione przez pozwanego zarzuty za niezasadne, Sąd orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Uzasadnione było żądanie w zakresie odsetek za opóźnienie w spełnieniu wskazanego świadczenia. W myśl art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, w myśl zaś § 2 zd. 1 powołanego uregulowania – w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 9 października 2015 roku, o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1830) - jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych, przy czym w myśl art. 56 cytowanej ustawy, do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy - tj. 1 stycznia 2016 r. w myśl art. 57 cytowanej ustawy - stosuje się przepisy dotychczasowe.

W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, że obowiązek zapłaty analizowanego świadczenia ma charakter bezterminowy. W konsekwencji odwołać należało się tu, do dyspozycji art. 455 k.c., który określa termin spełnienia świadczenia jako "niezwłoczny" po wezwaniu przez wierzyciela. W niniejszej sprawie strona powodowa nie przedstawiła jednak dowodu na doręczenie pozwanemu wezwania do zapłaty przed zainicjowaniem niniejszego postępowania, a zatem przyjąć należy, że o roszczeniu powódki pozwany dowiedział się dopiero po otrzymaniu odpisu pozwu z załącznikami, co miało miejsce w dniu 26 września 2016 r. (zwrotne potwierdzenie odbioru doręczenia przesyłki polecone - k. 174). W konsekwencji, pozwany popadł w stan opóźnienia od następnego dnia, od wskazanej daty tj. od dnia 27 września 2016 r. Dalej zaś idące żądanie w zakresie odsetek za opóźnienie, podlegało oddaleniu (pkt 1 i 2 wyroku).

Wobec uwzględnienia powództwa, o kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd obciążył kosztami poniesionymi przez powódkę w całości pozwanego, jako stronę przegrywającą sprawę. Na koszty w łącznej wysokości 1.445 zł złożyły się: opłata od pozwu w kwocie 228 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym w kwocie 1.200 zł ustalone na podstawie obowiązującego w dacie wszczęcia postępowania § 2 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (w brzmieniu pierwotnie obowiązującym znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie - Dz. U.z 2015 r., poz. 1800) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.

13 października 2017 r.