Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR del. Anna Zalewska

Protokolant: stażysta Paulina Zielińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 września 2017 r. w Warszawie

sprawy z powództwa E. L.

przeciwko (...) Bank SA w W.

o ustalenie

orzeka:

1.  powództwo oddala;

2.  odstępuje od obciążenia powoda kosztami procesu;

3.  przejmuje koszty sądowe od uiszczenia, których powód był zwolniony na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt. XXVC 872/15

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu E. L. wniósł przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W. o ustalenie nieważności umowy kredytowej z dnia 25 lipca 2007 r. zawartej pomiędzy powodem, a (...) Bank S.A. z siedzibą w K. (poprzednik prawny pozwanego) o nr (...) oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów według norm przepisanych. W uzasadnieniu żądania powód wskazał, iż nieważność przedmiotowej umowy kredytu spowodowana została dowolnością ustalenia przez pozwany Bank kursu indeksacji rat kredytu, które to działania Banku nosiły znamiona wyzysku (art. 388 k.c.). Powód wskazał również, że zastosowana w przedmiotowej umowie klauzula indeksacji jest abuzywna, zatem powoduje nieważność umowy (pozew k.4-9).

W odpowiedzi na pozew z dnia 30 lipca 2015 r. (...) Bank S.A. z siedzibą
w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Pozwany Bank podniósł brak wykazania przez powoda interesu prawnego
w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu w zakresie spłaconych już rat kredytu, a w sytuacji kredytów indeksowanych do waluty innej niż złoty polski, odnośnie rat wymagalnych po dniu 26 sierpnia 2011 r., bowiem od tej daty kredytobiorcy przysługiwało bezwarunkowe roszczenie o zawarcie aneksu umożliwiającego spłatę zobowiązań wynikających z umowy kredytu bezpośrednio w walucie indeksacyjnej. Niezależnie od powyższego pozwany poniósł brak interesu prawnego w zakresie wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności przedmiotowej umowy, bowiem łącząca strony umowa została rozwiązana za wypowiedzeniem przez Bank, przed doręczeniem pozwanemu pozwu, a roszczenie Banku jest stwierdzone tytułem wykonawczym. (...) Bank S.A. zaprzeczył aby w jakikolwiek sposób wyzyskał przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie powoda i w związku z tym w zamian za swoje świadczenie udostępnienia kapitału z tytułu zawartej umowy kredytu, zastrzegał dla siebie od powoda świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy kredytu przewyższałoby w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. Powód nie wykazał zatem żadnej z kodeksowych przesłanek wyzyskania go przez Bank (odpowiedź na pozew k.77-79).

Strony podtrzymały swoje stanowiska, aż do zamknięcia rozprawy (Pismo powoda
z dnia 14 października 2015 r. k.89-96, stanowiska stron przedstawione na rozprawach w dniach 20 kwietnia 2016 r., k. 128 – 129, 13 października 2016 r. k. 164-166 i 22 września 2017 r. k.248-249).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód E. L. zawarł w dniu 25 lipca 2007 r. z (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego o nr (...) w kwocie 428 505,69 zł indeksowanego kursem CHF na okres 240 miesięcy.

Kredyt był przeznaczony na dowolny cel konsumpcyjny kredytobiorcy (w wysokości 150 000 zł), na spłatę pożyczki hipotecznej (...) w (...) Bank S.A. (250 000 zł), uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości (8 570, 11 zł), na pokrycie składek ubezpieczeniowych (17 140,23 zł), uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu (224,32 zł), a także na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki (2 571,03 zł) (umowa kredytowa, k. 169-174).

W dniu 30 lipca 2014 r. (...) Bank S.A. w W. (następca prawny pozwanego, okoliczność bezsporna) wystawił bankowy tytuł egzekucyjny o nr (...) stwierdzający zadłużenie E. L. na kwotę 763 822,58 zł wraz z dalszymi odsetkami, z tytułu umowy kredytu z dnia 25 lipca 2007 r., który to tytuł został następnie w dniu 29 sierpnia 2014 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności przez Sąd Rejonowy w Legionowie w sprawie o sygn. akt I Co 1794/14 z ograniczeniem odpowiedzialności powoda do kwoty 857 011,38 zł. Na podstawie ww. tytułu wykonawczego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Legionowie D. Z. wszczął egzekucję z rachunków bankowych powoda oraz z należącej do E. L. nieruchomości położonej przy ul. (...) w N.. (k.3, 10, 14, 16 akta komornicze o sygn. Km (...) – akta dołączone)

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawał stan faktyczny, spór zaś obejmował ocenę tych faktów. Strony bowiem odmiennie interpretowały kwestię ważności umowy z dnia 25 lipca 2007 r. oraz zawartych w niej klauzul, a także zaistnienia przesłanek z art. 388 k.c.

Sąd dał wiarę dowodom (dokumentom) na podstawie których następowały ustalenia stanu faktycznego.

Sąd oddalił wnioski powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rewidenta oraz biegłego z zakresu prawa bankowego na wskazaną przez stronę powodową okoliczność tj. „ stwierdzenia czy Bank udzielając kredytów walutowych dokonywał jednocześnie odpowiednich operacji po drugiej stronie tj. zaciągał dług we frankach szwajcarskich” oraz na okoliczność „stwierdzenia czy istnieje tożsamość w zakresie stosowania klauzuli indeksacyjnej banku z analogicznymi praktykami w (...), Banku (...), które wyrokami sądów z dnia 10 lutego 2012 r., 14 grudnia 2010 r. i 27 sierpnia 2012 r. zostały uznane za abuzywne i zakazano ich wykorzystywania. Odnosi się to również do (...) (24 lipiec 2012)” (k.109), z tego względu że ów wniosek dowodowy jest nieprecyzyjny, nie wynika z niego bowiem co konkretnie biegły miałby ustalić i w jaki sposób ustalenia biegłego miałyby przyczynić się do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Sąd wskazuje, że opinia biegłego ma służyć ustaleniu stanu faktycznego danej sprawy, dlatego tak sformułowany nieskonkretyzowany wniosek nie mógł być uwzględniony.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Tytułem wstępu do niniejszych rozważań, w sprawie niniejszej konieczne było prawidłowe zidentyfikowanie zgłoszonego przez powoda roszczenia. E. L. w petitium pozwu zażądał ustalenia iż dowolność ustalenia kursu indeksacji rat kredytu przez pozwanego wywołuje nieważność całej umowy kredytowej, a tym samym oznacza zwrot wszystkich kosztów udzielonego kredytu. Na rozprawie w dniu 22 września 2017 r. powód dokonał sprecyzowania swojego żądania, składając oświadczenie, iż wystąpił z powództwem o ustalenie, nie zaś o zapłatę (k.248v). O takiej też kwalifikacji żądania pozwu przekonują oświadczenia powoda o tym, że po rozstrzygnięciu kwestii dotyczących ustalenia ważności umowy z uwagi na zawarte w niej klauzule, podejmie decyzje co do dalszego sposobu procedowania (w tym wskaże konkretną kwotę roszczenia). W konsekwencji powyższego, w takich tez ramach żądania Sąd Okręgowy rozpatrzył wywiedzione w tej sprawie powództwo.

Przechodząc do merytorycznej oceny zgłoszonego powództwa należy stwierdzić, że podstawą roszczenia powoda pozostaje ustalenie nieważności umowy kredytu z dnia 25 lipca 2007 r. z uwagi na zawarte w niej niedozwolone klauzule umowne.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Pojęcie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. było przedmiotem licznych judykatów i wypowiedzi doktryny. Przyjmuje się, że jest to obiektywna, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzeba uzyskania przez stronę powodową odpowiedniej treści wyroku. Interes prawny istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich kwestionowania lub naruszenia, zatem gdy zachodzi swoista potrzeba ich potwierdzenia, wynikająca z sytuacji prawnej w jakiej znajduje się powód (porównaj, np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, L.). Musi więc istnieć niepewność prawa lub stosunku prawnego z przyczyn faktycznych lub prawnych. Jeżeli jednak strona może dochodzić ochrony swych praw, np. przez wytoczenie powództwa o zasądzenie lub o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa, istnienie interesu prawnego w ustaleniu jest zasadniczo wykluczone. Strona traci interes prawny w żądaniu ustalenia jego istnienia także wtedy, gdy sama wytoczyła powództwo o zasądzenie lub o ukształtowanie stosunku prawnego lub mające swą podstawę w stosunku prawnym, co do którego w procesie o ustalenie twierdzi, że istnieje. Realna możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie wyklucza zatem interes prawny powoda w żądaniu ustalenia, bowiem okoliczność ta ma charakter przesłankowy dla rozstrzygnięcia o obowiązku spełnienia świadczenia i podlega badaniu w tym procesie. Powyższe uwagi nie tracą na aktualności również w takim przypadku, gdy to na powodzie ciąży obowiązek spełnienia świadczenia, a uprawniony dochodzi przeciwko niemu jego spełnienia. Również wtedy zobowiązany do świadczenia nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia, gdyż zarzut nieważności może podnosić w postępowaniu o świadczenie, a ustalenie będzie miało charakter przesłankowy dla rozstrzygnięcia (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 26 października 2015 r. sygn. akt. III Ca 942/15, Portal orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi)

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, brak jest podstaw do uznania, że po stronie powoda występuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Powód może chronić swoich praw za pomocą innych instrumentów prawnych, przykładowo wytaczając przeciwko pozwanemu powództwo o zapłatę z tytułu nienależnie pobranego (w toku egzekucji prowadzonej na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 29 sierpnia 2014 r.) świadczenia w rozumieniu art. 410 § 2 k.c.

Sąd wskazuje, że prawo do wystąpienia przeciwko pozwanemu z powództwem dalej idącym (o zapłatę), niweczy możliwość wystąpienia przez powoda z roszczeniem o ustalenie, tym samym tak sformułowane powództwo E. L. podlegało w całości oddaleniu.

Należy również w tym miejscu wskazać, że możliwość zachowania uprawnienia do wystąpienia z powództwem o ustalenie, zależy od wykazania że ze spornego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie na drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14, (...) Zdaniem sądu nadto, w realiach niniejszej sprawy nie można mówić o niepewnej sytuacji prawnej powoda, wymagającej ochrony czy uregulowania. Zobowiązania powoda stały się przedmiotem tytułu wykonawczego, istniejącego w sprawie i w dalszym rzędzie prowadzonego w zaawansowanym już stopniu postępowania egzekucyjnego.

Powód więc, pomimo iż to na nim spoczywał ciężar dowodu (art.6 k.c.) w żaden sposób nie wykazał, aby ze stosunku łączącego go z pozwanym wynikały inne lub dalej idące skutki, a zatem nie wykazał aby jego sytuacja prawna była „niepewna”.

Zgodnie ze stanem faktycznym niniejszej sprawy, strony nie są obecnie związane żadnym stosunkiem prawnym wynikającym z zaskarżonej umowy, a powstałe w wyniku tej umowy roszczenie jest już dochodzone przez Bank na drodze postępowania egzekucyjnego. Taka sytuacja nie rodzi wątpliwości co do aktualnego zakresu praw i obowiązków stron, które wynikały z już nieistniejącego stosunku prawnego.

Z tych wszystkich względów, powództwo E. L. podlegało oddaleniu na podstawie art. 189 k.p.c. a contrario, z uwagi na brak przesłanki wystąpienia interesu prawnego.

Z uwagi na powyższe, bezprzedmiotowe jest badanie pozostałych kwestii związanych z istnieniem kwestionowanego stosunku prawnego, a w tym także rozważanie ewentualnej nieważności poszczególnych postanowień przedmiotowej umowy o kredyt hipoteczny.

Odnosząc się jedynie pokrótce do żądania unieważnienia zawartej umowy na podstawie art. 388 k.c. (wyzysk) Sąd wskazuje, że zgodnie z przywołanym artykułem z wyzyskiem mamy do czynienia, gdy zachodzą następujące przesłanki materialnoprawne tzn.: 1. zachodzi rażąca dysproporcja świadczeń, 2. jedna ze stron znajduje się w niekorzystnym położeniu (przymusowym lub jest niedołężna lub niedoświadczona) oraz 3. kontrahent wykorzystuje tą sytuację i 4. zastrzega dla siebie (lub osoby trzeciej) albo przyjmuje świadczenie strony będącej w niekorzystnej sytuacji.

Uprawnienie do żądania orzeczenia jednego ze skutków z art. 388 k.c. wygasa po dwóch latach od dnia zawarcia umowy. Jest to termin zawity, który nie podlega przywróceniu (art. 388 § 2 k.c.)

Z powyższych względów w ocenie Sądu roszczenie powoda wywiedzione na podstawie art. 388 k.c. wygasło w dniu 25 lipca 2009 r. i po tej dacie nie można wywodzić z niego żadnych skutków prawnych.

Sąd rozstrzygnął o kosztach procesu, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 102 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 obowiązującego w dacie wniesienia pozwu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W myśl zasady określonej w art. 98 k.p.c. strona przegrywająca proces zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Zasada ta może doznać wyłomu jednak w wypadkach szczególnie uzasadnionych, w których stosownie do regulacji prawnej zawartej w art. 102 k.p.c. sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis art. 102 k.p.c. urzeczywistniający zasadę słuszności, jako wyjątkowy nie konkretyzuje „wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu, który winien mieć na względzie całokształt okoliczności konkretnej sprawy i zasady współżycia społecznego. Do kręgu okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek z art.102 k.p.c. należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące na „zewnątrz” procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (zob. Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, tom I, pod red. prof. dr hab. T. Erecińskiego, WP LexisNexis, W-wa 2002, k.268).

Po stronie pozwanej zostały wygenerowane koszty w wysokości 7 217 zł, które zgodnie z wynikiem procesu powinien ponieść w całości powód. Mając jednak na uwadze całokształt okoliczności niniejszej sprawy, a także sytuację materialną powoda (E. L. utrzymuje się z emerytury w wysokości 1900 zł, zatem posiada niskie źródło dochodu), Sąd postanowił, odstąpić od obciążania powoda kosztami procesu w całości. Sąd również uznał, że orzeczenie o kosztach procesu w oparciu o art. 102 k.p.c. nie doprowadzi do pokrzywdzenia pozwanego Banku i zgodne będzie z zasadami słuszności.