Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2017 r.

Sąd Rejonowy w Kutnie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SR Paweł Wrzesiński

Protokolant – st. sekr. sąd. Irena Anyszewska

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2017 r. w Kutnie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. A. (1)

przeciwko M. A. (2)

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

1.  oddala powództwo,

2.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego,

3.  stwierdza, że nieuiszczone koszty sądowe ponosi Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 868/16

UZASADNIENIE

W odpowiedzi na pozew złożonej w sprawie I C 425/16 Sądu Rejonowego w Kutnie z powództwa M. A. (2) przeciwko pozwanej M. A. (1) o ochronę naruszonego posiadania domu znajdującego się w K. przy ul. (...), pozwana M. A. (1) wniosła o uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej (...) prowadzonej dla zabudowanej nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) o powierzchni 0,0578 ha oznaczonej jako działka nr (...) poprzez wpisanie w dziale II tej księgi w miejsce dotychczasowych współwłaścicieli w ramach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej M. i M. małżonków A. jako wyłącznej właścicielki M. A. (1), wniosła o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu zgłoszonego żądania powódka twierdziła, że sporna nieruchomość położona w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Kutnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), wchodzi do jej majątku osobistego. Powódka wskazała, że nieruchomość została nabyta przez strony na podstawie umowy zamiany, w zamian za nieruchomość znajdującą się przy ul. (...) w K., która była współwłasnością stron, jednakże nieruchomość przy ul. (...) w K. została nabyta za środki pochodzące z majątku osobistego tj. darowizny, którą powódka otrzymała do majątku osobistego od swojej matki J. S., co znajduje odzwierciedlenie w złożonych potwierdzeniach przelewów, tak co do osób będących stronami transakcji, jej wysokości, jak i daty ich dokonania, która pokrywa się z datą zawarcia umowy sprzedaży. Zdaniem powódki nieruchomość przy ul. (...) w K. należała do jej majątku osobistego i konsekwentnie nabyta w zamian nieruchomość położona w K. przy ul. (...) również należy do majątku osobistego powódki, o zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub osobistego powinno decydować porównanie wielkości środków użytych z każdego z majątków, w konsekwencji nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z majątków, z którego pochodzi podstawowa część środków, w niniejszej sprawie całość środków pochodziła z majątku osobistego powódki. Zgłoszone roszczenie uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania w niniejszej sprawie.

/wypis z protokołu rozprawy z dnia 26 września 2016 r. ze sprawy I C 425/16 Sądu Rejonowego w Kutnie – k. 2, pozew – k. 3-5, protokół rozprawy z dnia 8 grudnia 2017 r. – k. 99-101/

Pozwany M. A. (2) wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na jego rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany kategorycznie zaprzeczył twierdzeniom powódki jakoby nieruchomość będąca przedmiotem sprawy została nabyta za środki pochodzące z majątku osobistego powódki tj. darowizny, którą powódka rzekomo otrzymała w trakcie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej od swojej matki J. S.. Pozwany podniósł, że nie został przedstawiony dowód potwierdzający przekazanie kwoty wypłaconej przez matkę powódki w dniu 11 czerwca 2005 r., w chwili obecnej nie istnieją żadne dowody potwierdzające wolę czynienia przez matkę powódki darowizny jedynie na rzecz córki z pominięciem męża córki, a pozwanego w sprawie. Pozwany wskazał, że nawet gdyby przyjąć, że powódka faktycznie otrzymała 40 tys. zł tytułem darowizny, to wówczas należałoby uznać, że półtora miesiąca później zdecydowała, że część tej kwoty tj. 25 tys. zł będzie stanowiła majątek małżeński stron, skoro zdecydowała się na zakup nieruchomości przy ul. (...) razem z mężem, w tym czasie małżonkowie A. nie dysponowali żadnym innym majątkiem. Zdaniem pozwanego niedorzeczne byłoby kupowanie dwóch nieruchomości niemalże jednocześnie, jednej z przeznaczeniem na dalsze zamieszkiwanie osób, które ją sprzedały, a dopiero drugiej na własne potrzeby mieszkaniowe małżonków, szczególnie że w ramach zakupu pierwszej nieruchomości strony znacznie obciążyły się kredytem. Pozwany zaprzeczył, że dopłata do zamiany w kwocie 15 tys. zł pochodziła ze środków stanowiących majątek osobisty powódki darowanych jej rzekomo ponad dwa lata wcześniej, gdyż w tym czasie strony kwotę 15 tys. zł, którą jak twierdzi powódka dysponował pozwany, zdążyły wydać na potrzeby związane m.in. z remontowaniem zakupionej nieruchomości. Ponadto skoro kwotą tą dysponował pozwany, to wolą powódki było, aby pieniądze te stanowiły wspólność małżeńską, co faktycznie miało miejsce. Pozwany wskazał, że niewiarygodne jest twierdzenie powódki, że pieniądze te przetrwały w szufladzie przez 2 lata.

/pismo procesowe pozwanego z dnia 23 sierpnia 2017 r. – k. 66-71, protokół rozprawy z dnia 8 grudnia 2017 r. – k. 99-101/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. A. (2) i M. A. (3) z domu S. w dniu 26 września 1998 r. zawarli związek małżeński, umów majątkowych małżeńskich nie zawierali, pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

/bezsporne, nadto odpis aktu małżeństwa – k. 43/

M. A. (1) w okresie od 2.03.2004 r. do 1.03.2005 r. jako osoba bezrobotna pobierała zasiłek dla bezrobotnych, w okresie od 2.03.2005 r. do 11.04.2005 r. jako bezrobotna nie pobierała zasiłku dla bezrobotnych, w okresie od 19.04.2005 r. do 14.06.2005 r. oraz od 15.06.2005 r. do 29.10.2006 r. podlegała ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu jako pracownik.

/dowód: informacja ZUS – k. 90/

W dniu 1 czerwca 2005 r. M. A. (2) i M. A. (1) kupili od rodziców M. A. (1) stanowiącą ich własność nieruchomość położoną w K. przy ul. (...) o powierzchni 0,0300 ha oznaczoną jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Kutnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) za cenę 45.000,00 zł, która zgodnie z oświadczeniem kupujących pochodziła z funduszy objętych wspólnością ustawową. Cenę sprzedaży kupujący zobowiązali się wypłacić do dnia 3 czerwca 2005 r., gdyż cena zakupu została sfinansowana z kredytu hipotecznego zaciągniętego w banku (...) S.A., na nieruchomości została ustanowiona hipoteka. Bank dokonał przelewu kwoty 44.754,09 zł bezpośrednio na rachunek bankowy matki M. A. (1). Koszty sporządzenia aktu notarialnego (3.417,20 zł) ponieśli kupujący. M. R. i M. małżonkowie A. wnieśli na podstawie zawartej umowy o dokonanie w dziale II księgi wieczystej (...) wpisu prawa własności na rzecz M. R. i M. małżonków A. na prawach wspólności ustawowej, a także w dziale IV wpisu hipotek na rzecz banku.

/dowód: wypis aktu notarialnego umowy sprzedaży z dnia 1.06.2005 r. Rep A Nr 3532/2005 – k. 55-57, zaświadczenie wystawione przez bank – k. 72-73/

Zawarcie umowy kupna-sprzedaży należącej do rodziców M. A. (1) nieruchomości pozwoliło na pozyskanie środków z kredytu udzielonego przez bank, małżonkowie dążyli do zapewnienia rodzinie właściwych warunków mieszkaniowych, gdyż przez kilka lat wynajmowali mieszkanie, wynajmujący zwiększył czynsz, oboje studiowali, nie mieli oszczędności, niedługo przed zakupem urodziło się pierwsze dziecko. Po zbyciu nieruchomości rodzice M. A. (1) nadal mieszkali na nieruchomości w K. przy ul. (...), ojciec aż do swojej śmierci, zaś matka do chwili sprzedaży przez M. R. i M. małżonków A. nieruchomości.

/dowód: przesłuchanie pozwanego – k. 100v w zw. z k. 60-61/

Matka M. A. (1) w dniu 11 czerwca 2005 r. dokonała wypłaty kwoty 4.754,00 zł.

/dowód: potwierdzenie wypłaty – k. 6/

Matka M. A. (1) dokonała zasilenia rachunku M. A. (1), w dniu 13 czerwca 2005 r. w kwocie 20.000,00 zł, w dniu 15 czerwca 2005 r. w kwocie 20.000,00 zł.

/dowód: przesłuchanie powódki – k. 100v w zw. z k. 58v-60, potwierdzenie przelewu – k. 7, 8/

M. A. (1) dokonała wypłat ze swojego rachunku bankowego, w dniu 12 lipca 2005 r. wypłaciła kwotę 15.000,00 zł, w dniu 20 lipca 2005 r. wypłaciła kwotę 24.300,00 zł.

/dowód: przesłuchanie powódki – k. 100v w zw. z k. 58v-60, potwierdzenie wypłaty – k. 9, 10/

W dniu 20 lipca 2005 r. M. A. (2) i M. A. (1) zakupili od M. S. stanowiący odrębną nieruchomość lokal mieszkalny numer (...) znajdujący się w budynku mieszkalnym nr (...) położonym w K. przy ulicy (...) wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej i przynależne do tego lokalu komórki, dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Kutnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) za cenę 25.000,00 zł, która zgodnie z oświadczeniem kupujących pochodziła z funduszy objętych wspólnością ustawową, cała cena sprzedaży została wpłacona sprzedającej przed podpisaniem aktu notarialnego. Wydanie lokalu miało nastąpić w terminie najpóźniej do dnia 23 lipca 2005 r. Koszty sporządzenia aktu notarialnego (1.858,20 zł) ponieśli kupujący. M. R. i M. małżonkowie A. wnieśli na podstawie zawartej umowy o dokonanie w dziale II księgi wieczystej wpisu prawa własności na rzecz M. R. i M. małżonków A. na prawach wspólności ustawowej. Zgodnie z tym wnioskiem w dziale II księgi wieczystej (...) dokonano wpisu prawa własności na rzecz M. R. i M. małżonków A. na prawach wspólności ustawowej.

/dowód: dokumenty znajdujące się w aktach księgi wieczystej LD1K/00041672/2, wypis aktu notarialnego umowy sprzedaży z dnia 20.07.2005 r. Rep A Nr 4948/2005 – k. 11-14/

W dniu 30 marca 2007 r. M. A. (2) w zakładzie pracy otrzymał pożyczki w kwotach 7 tys. zł oraz 4 tys. zł.

/dowód: przesłuchanie pozwanego – k. 100v w zw. z k. 60-61, wniosek o udzielenie pożyczki – k.79, 80, zaświadczenie z dnia 23.03.2007 r. – k. 81, umowa pożyczki z dnia 30.03.2007 r. – k. 74-78/

W dniu 11 października 2007 r. M. A. (2) i M. A. (1) dokonali zamiany przysługującego im na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego numer (...) znajdującego się w budynku mieszkalnym nr (...) położonym w K. przy ulicy (...) wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej i przynależnych do tego lokalu komórek, dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Kutnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) na zabudowaną nieruchomość położoną w K. przy ul. (...) o powierzchni 0,0578 ha oznaczoną jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Kutnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). Z tytułu dokonanej zamiany M. R. i M. małżonkowie A. zobowiązali się dopłacić dotychczasowym właścicielom nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) kwotę 15.000,00 zł, przy czym kwota 2.000,00 zł została przekazana już przed podpisaniem aktu notarialnego, natomiast kwotę 13.000,00 zł tytułem dopłaty M. R. i M. małżonkowie A. zobowiązali się wypłacić po podpisaniu aktu notarialnego przelewem na rachunek dotychczasowych właścicieli nieruchomości. Wydanie przedmiotów umowy zamiany miało nastąpić najpóźniej do dnia 14 października 2007 r. Wartość zabudowanej nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) strony umowy zamiany określiły na kwotę 60.000,00 zł, zaś wartość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) strony umowy zamiany określiły na kwotę 45.000,00 zł. Koszty sporządzenia aktu notarialnego (2.820,00 zł) strony umowy zamiany poniosły po połowie. M. R. i M. małżonkowie A. wnieśli na podstawie zawartej umowy o dokonanie w dziale II księgi wieczystej (...) wpisu prawa własności na rzecz M. R. i M. małżonków A. na prawach wspólności ustawowej. Zgodnie z tym wnioskiem w dziale II księgi wieczystej (...) dokonano wpisu prawa własności na rzecz M. R. i M. małżonków A. na prawach wspólności ustawowej.

/dowód: dokumenty znajdujące się w aktach księgi wieczystej LD1K/00000594/2, wypis aktu notarialnego umowy zamiany z dnia 11.10.2007 r. Rep A Nr 9330/2007 – k. 15-20/

W dniu 11 października 2007 r. z rachunku bankowego M. A. (2) dokonano zasilenia rachunku dotychczasowych właścicieli nieruchomości przy ul. (...) tytułem dopłaty z umowy zamiany w kwocie 13.000,00 zł.

/dowód: przesłuchanie pozwanego – k. 100v w zw. z k. 60-61, zaświadczenie wystawione przez bank – k. 72-73/

M. R. i M. małżonkowie A. przystosowali nieruchomość przy ul. (...) do zamieszkania, zamieszkali na niej oraz stopniowo czynili na niej remonty, na przestrzeni lat przeznaczyli na ten cel kilkadziesiąt tysięcy złotych, nieruchomość nadal wymaga nakładów, jako małżonkowie nie byli wtedy skonfliktowani.

/dowód: przesłuchanie powódki – k. 100v w zw. z k. 58v-60, przesłuchanie pozwanego – k. 100v w zw. z k. 60-61, zeznania świadka A. K. – k. 99v-100/

M. R. i M. małżonkowie A. w 2010 r. dokonali sprzedaży nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), ponieważ po śmierci męża matce M. A. (1) trudno było samej utrzymać nieruchomość. Następnie za dopłatą na poziomie 20 tys. zł zakupili lokal mieszkalny w K. przy ul. (...), w którym zamieszkała matka M. A. (1), ponosiła koszty mieszkania, mieszkała tam do swojej śmierci. Przy sprzedaży M. R. i M. małżonkowie A. dokonali spłaty zobowiązania obciążającego nieruchomość za środki z kredytu zabezpieczonego z kolei na nabytym mieszkaniu.

/bezsporne/

Pomiędzy stronami nie toczą się obecnie inne postępowania odnośnie spornej nieruchomości, w szczególności nie toczy się postępowanie w przedmiocie podziału majątku wspólnego stron, w toku sprawy strony były w trakcie postępowania rozwodowego, rozdzielność majątkowa została ustanowiona z dniem 1 grudnia 2015 r.

/bezsporne/

M. A. (1) mieszka z małoletnimi dziećmi na nieruchomości przy ul. (...), ponosi koszty utrzymania domu i rodziny, jedno z dzieci jest niepełnosprawne, wymaga opieki. Po śmierci jej matki doszły także koszty utrzymania mieszkania przy ul. (...). M. A. (2) sporadycznie bywa na nieruchomości przy ul. (...), ułożył sobie życie, dąży do podziału majątku wspólnego, strony są skonfliktowane. Złożenie pozwu w niniejszej sprawie stanowiło odpowiedź na żądania podziału majątku wspólnego, M. A. (1) miała na względzie dobro swoje oraz dzieci.

/dowód: przesłuchanie powódki – k. 100v w zw. z k. 58v-60/

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o przywołane dowody.

W przedmiotowej sprawie to powódka, wytaczając powództwo przewidziane w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, kwestionując tym samym przynależność wskazanej nieruchomości do majątku wspólnego stron, powinna była wykazać, że objęta pozwem nieruchomość została nabyta ze środków finansowych pochodzących z jej majątku osobistego wymienionego w art. 33 k.r.o. Pozwany konsekwentnie kwestionował wskazane przez stronę powodową okoliczności odnośnie darowizn czynionych tylko do majątku osobistego powódki.

Wypada zauważyć, że między stronami nie było sporu, że nabycie prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nastąpiło za ustaloną cenę 25 tys. zł za środki pozyskane z kredytu bankowego, z którego sfinansowane było nabycie nieruchomości należącej do rodziców powódki, małżonkowie nie posiadali wówczas oszczędności, ponosili koszty najmu mieszkania. Za wiarygodne i znajdujące potwierdzenie w złożonych potwierdzeniach przelewów oraz wypłat należało uznać twierdzenia powódki, że matka powódki faktycznie przekazała na rachunek bankowy powódki łącznie kwotę 40 tys. zł z sumy 44.754,09 zł przekazanej zbywcom przez bank. Natomiast z samego faktu dokonanej przez matkę powódki wypłaty kwoty 4.754,00 zł nie sposób poczynić wiarygodnych ustaleń, że kwota ta stanowiła kolejną darowiznę na rzecz powódki. Jednocześnie należało także zauważyć, że pomimo nabycia nieruchomości przy ul. (...), strony nie zamieszkały na tej nieruchomości, lecz nadal mieszkali tam rodzice powódki, zaś po zbyciu tej nieruchomości strony nabyły mieszkanie w pobliżu nieruchomości przy ul. (...), z przeznaczeniem, że zamieszka w nim matka powódki. Okoliczności te wskazują na towarzyszące stronom porozumienie odnośnie konkretnego przeznaczenia nabywanych nieruchomości, co powinno rzutować także na ocenę składanych wówczas przez strony oświadczeń woli. Małżonkowie pozostawali wówczas w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, nie byli skonflliktowani, pojawiło się dziecko, dążyli do zapewnienia właściwych warunków mieszkaniowych dla założonej rodziny.

Należy wskazać, że ocena, czy darowizny zostały dokonane na rzecz jednego małżonka czy też obojga małżonków należy do sądu, który dokonuje jej na podstawie całokształtu sprawy i ustala, jaka była rzeczywista wola darczyńcy w dacie dokonywania darowizny (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73, OSNCP 1974/11 poz. 189). Do majątku osobistego każdego z małżonków należą m. in. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (art. 33 pkt 2 k.r.o.).

W przypadku pozostawania małżonków w ustroju wspólności majątkowej, o tym, co stanowi majątek wspólny małżonków, a co ich majątek osobisty, rozstrzygają przepisy art. 31 - 34 k.r.o., jeżeli ich stosowanie nie zostało wyłączone małżeńską umową majątkową (art. 47 § 1 k.r.o.).

Przepis art. 31 k.r.o., będący odpowiednikiem poprzednio obowiązującego art. 32 § 1 k.r.o., stwarza domniemanie przynależności do majątku wspólnego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Tym samym, decydujący o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego jest czas ich nabycia, współwłasnością łączną są objęte przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 31 § 1 zdanie pierwsze k.r.o.). Jedynie w wyczerpująco wymienionych wypadkach, nabyty w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększa zasobów majątku wspólnego, lecz wchodzi z mocy art. 33 k.r.o. w zw. z art. 31 § 1 zdanie drugie k.r.o. do majątku osobistego. Ponadto z art. 33 k.r.o. wynika, że wspólnością ustawową są objęte przedmioty majątkowe nabyte zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątek stanowi surogacja przewidziana w art. 33 pkt 10 k.r.o. Powyższe domniemanie można obalić przez wykazanie, że nabycie przedmiotu majątkowego nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek osobisty. Przynależność określonych przedmiotów do majątku osobistego jest obowiązany udowodnić zainteresowany tym małżonek (por. m. in. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1998 r., I CKN 830/97, niepubl.).

Kryterium zaliczenia konkretnego prawa do majątku wspólnego jest nabycie tego prawa choćby przez jednego z małżonków w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Wejście do majątku wspólnego następuje z mocy prawa i nie zależy od woli, a nawet świadomości, małżonka nabywającego określony składnik majątkowy. Dla ustalenia, czy ten składnik wszedł do majątku wspólnego nie jest zatem istotne czy jeden czy też oboje małżonkowie przystąpili do umowy kupna-sprzedaży w formie aktu notarialnego, ale to z jakiego źródła pochodziły środki finansowe na nabycie tego składnika majątkowego.

Co do pochodzenia środków finansowych na nabycie składnika majątkowego nabytego w czasie trwania wspólności ustawowej, w piśmiennictwie i orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r., III CRN 119/85, OSP Nr 9/1986, poz. 185 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 586/12, niepubl.) zwraca się uwagę, że wprawdzie do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie wprowadzono domniemania prawnego na rzecz przynależności do majątku wspólnego składnika nabytego przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania wspólności, jednak na podstawie doświadczenia życiowego można wysnuć takie domniemanie faktyczne. Można zatem przyjąć, że już samo nabycie nieruchomości w czasie trwania związku małżeńskiego pozwala na wyprowadzenie domniemania faktycznego, że nieruchomość ta weszła do majątku wspólnego stron. Przeciwny dowód obciąża zatem małżonka, który tej okoliczności przeczy.

Nie ulega wątpliwości, że kolejne nieruchomości były nabywane przez strony w czasie trwania związku małżeńskiego, wolą stron było objęcie nabywanych nieruchomości wspólnością majątkową małżeńską, takie też wpisy w dziale II poszczególnych ksiąg wieczystych były czynione na skutek wyraźnych oświadczeń stron, umowy były sporządzane w formie aktów notarialnych.

Akt notarialny zaświadcza o dokonaniu czynności prawnej (oświadczenia woli) i w tej mierze korzysta z domniemania prawdziwości oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Z domniemania zgodności z prawdą nie korzystają natomiast inne, zawarte w akcie notarialnym zgodnie z wolą stron stwierdzenia, np. oświadczenia wiedzy. Będące oświadczeniem wiedzy, oświadczenie stron co do źródła pochodzenia środków pieniężnych na sfinansowanie zakupu nieruchomości nie korzysta z domniemania zgodności z prawdą i może być obalone innymi środkami dowodowymi.

W każdym z ujawnionych aktów notarialnych strony czyniły oświadczenie, że nabycie następuje za fundusze dorobkowe. Oświadczenia te nie stanowią osnowy dokumentu w postaci aktu notarialnego, mogły podlegać badaniu co do ich prawdziwości, a także faktycznego źródła pochodzenia środków przeznaczonych na nabycie danego prawa.

Mając na uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy należało zauważyć, że sporną nieruchomość strony nabyły w czasie trwania związku małżeńskiego oraz wspólności majątkowej małżeńskiej, kiedy strony nie były w konflikcie, a zawarty związek funkcjonował możliwie normalnie. Nastąpiło to w 2007 r. na skutek zamiany posiadanego wówczas przez strony prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) na nieruchomość przy ul. (...) za dopłatą 15 tys. zł uczynioną w przeważającej mierze ze środków znajdujących się na rachunku bankowym pozwanego. Podnoszone przez pozwanego okoliczności towarzyszące dokonanej dopłacie znajdują potwierdzenie w zapisach aktu notarialnego umowy zamiany, jak również przedłożonych przez pozwanego dokumentach. Z kolei twierdzenia powódki, że dopłata została dokonana wyłącznie ze środków, jakie w 2005 r. otrzymała od swojej matki, nie znajduje dostatecznego potwierdzenia, pozostają w sprzeczności z przesłuchaniem pozwanego, który przyznał, że dysponował tymi środkami, zostały one zużyte na potrzeby rodziny. Przesłuchanie powódki odnośnie środków zużytych na dokonaną dopłatę w tym zakresie nie zasługiwało na miano wiarygodnego, zwłaszcza w sytuacji, gdy powódka przyznała, że dysponentem tych środków był faktycznie pozwany.

Wypada również zauważyć, że nabycie przez strony prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nastąpiło za cenę 25 tys. zł, strony zamieszkały w nabytym lokalu, czyniły niezbędne nakłady, w chwili dokonywania zamiany strony ustaliły wartość tego prawa do lokalu na kwotę 45 tys. zł, a zatem prawie dwukrotnie wyższą od ceny nabycia. Nabycie nieruchomości przy ul. (...) nastąpiło za dopłatą, na którą zostały przeznaczone środki wspólne stron. Następnie strony wspólnie zamieszkały na nabytej nieruchomości i czyniły nakłady w postaci remontów, co niewątpliwie miało wpływ na aktualną wartość tej nieruchomości.

W tych okolicznościach faktycznych, nawet przy przyjęciu, że nabycie prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) nastąpiło wyłącznie za środki stanowiące majątek osobisty powódki, brak było uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że nieruchomość przy ul. (...) mogła stanowić wyłącznie majątek osobisty powódki.

Wypada zauważyć, że przewidziana w art. 33 pkt 10 k.r.o. surogacja polega na zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za inne przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty tego z małżonków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 50/00, LEX nr 52579, przesłankami surogacji są dwa wymagania: po pierwsze, aby to samo zdarzenie spowodowało z jednej strony wyjście określonego przedmiotu z majątku osobistego, a zarazem powodowało nabycie innego przedmiotu majątkowego, a po drugie, ten nowy przedmiot musi być nabyty w sensie ekonomicznym kosztem majątku osobistego. Dopuszczalna jest przy tym zarówno surogacja bezpośrednia (przedmiot nowy w zamian za przedmiot podlegający surogacji), jak i pośrednia (przedmiot nowy nabyty za środki uzyskane w zamian za przedmiot podlegający surogacji). W doktrynie odróżnia się także surogację wartościową i surogację przedmiotową (M. Nazar (w:) J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, 2006, s. 148). S. wartościowa powstaje w wyniku poniesienia takiego nakładu lub wydatku z majątku osobistego na majątek wspólny, który powoduje powstanie roszczenia o jego zwrot, dochodzonego w późniejszym czasie na podstawie art. 45 k.r.o. Właśnie to roszczenie wchodzi do majątku osobistego jako surogat nakładu lub wydatku. S. przedmiotowa polega zaś na zastąpieniu przedmiotów majątkowych wyłączonych z majątku osobistego przedmiotami majątkowymi nabytymi w zamian za te pierwsze także do majątku osobistego.

Skutek surogacji następuje z mocy samego prawa. Nabycie w drodze surogacji nie wymaga zatem ujawnienia w treści czynności prawnej. Do jego osiągnięcia nie jest w szczególności potrzebne oświadczenie woli małżonków.

Działanie surogacji może być jednak zmodyfikowane wolą małżonka, na którego rzecz surogacja ma nastąpić. Mianowicie, małżonek ten może postanowić, że nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego. Wola uchylenia surogacji musi być wyrażona w tej samej czynności prawnej, przez którą nastąpiło nabycie danego przedmiotu majątkowego. W niniejszej sprawie miała miejsce właśnie taka sytuacja. Powódka oświadczyła bowiem, że nabywa nieruchomość położoną przy ul. (...) do majątku wspólnego. To oświadczenie woli powódka wyraziła przy tym w umowie nabycia przedmiotowej nieruchomości. Bez znaczenia są przy tym motywy, jakimi kierowała się osoba składająca to oświadczenie woli. Przyczyn tych nie sposób bowiem uznać za jakąkolwiek wadę oświadczenia woli.

Uznać zatem należało, że powódka swoją wolą wyrażoną w umowie nabycia nieruchomości uchyliła skutek surogacji rzeczowej. Okoliczności towarzyszące nabyciu nieruchomości, jak również złożone wówczas przez powódkę oświadczenie, nie dawały dostatecznych podstaw do przyjęcia, że nieruchomość zamiast do majątku wspólnego stron weszła tylko do majątku osobistego powódki.

Powódka cofnęła wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka J. S., zaś pozwany cofnął wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka R. W..

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotowe powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Księga wieczysta powinna dawać pełny i wierny obraz stanu prawnego nieruchomości, jednakże w pewnych sytuacjach może powstać niezgodności między stanem ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Przez rzeczywisty stan prawny należy rozumieć stan zgodny z prawem materialnym odnoszący się do praw i roszczeń wpisanych w działach II-IV księgi wieczystej.

Zgodnie z treścią przepisu art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 707 z późn. zm.) w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Nie budzi wątpliwości, że w razie powstania niezgodności między stanem prawnym wynikającym z księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym wskutek nabycia prawa własności nieruchomości przez jednego z małżonków i wpisania go jako właściciela tej nieruchomości, pomimo, że nabyta nieruchomość należy do majątku wspólnego małżonków, drugi z małżonków może na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece żądać w drodze powództwa usunięcia tej niezgodności i w ten sposób doprowadzić do dokonania prawidłowego wpisu prawa własności na zasadach wspólności ustawowej. Jego interes prawny w wytoczeniu takiego powództwa jest oczywisty, usunięcie bowiem niezgodności pomiędzy stanem wynikającym z księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym zapobiega ujemnym dla niego skutkom wynikającym z art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Taki pogląd zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 marca 1981 r., III CRN 3/81, OSNC 1981/11/218. Natomiast w sytuacji wpisania obu małżonków jako właścicieli nieruchomości, pomimo nabycia prawa własności nieruchomości za środki niestanowiące majątku wspólnego, na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece małżonek może żądać w drodze powództwa usunięcia tej niezgodności i w ten sposób doprowadzić do dokonania prawidłowego wpisu prawa własności wyłącznie na swoją rzecz.

W niniejszej sprawie to na powódce, której nie chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, spoczywał ciężar dowodu (art. 6 k.c.), że własność nieruchomości wpisanej w księdze wieczystej na rzecz małżonków, nabytej w czasie trwania wspólności ustawowej, stanowi jednak majątek osobisty powódki.

Nabycie rzeczy do majątku osobistego małżonka musi wynikać z oświadczenia tego małżonka oraz z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r., III CRN 119/85, OSP 1986/9/185, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1194/00, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00, niepubl.).

Nie ulega również wątpliwości, że działanie surogacji może być zmodyfikowane wolą małżonka, na którego rzecz surogacja ma nastąpić. Wola uchylenia surogacji musi być wyrażona w tej samej czynności prawnej, przez którą nastąpiło nabycie danego przedmiotu majątkowego. W konkretnych okolicznościach faktycznych należało stwierdzić, że nastąpiło to na etapie nabywania przez małżonków nieruchomości.

Uchylenie skutku surogacji rzeczowej wolą jednego z małżonków nie oznacza jednak, że małżonek taki nie może żądać zwrotu środków wyłożonych z jego majątku osobistego. Małżonek ten uzyskuje bowiem jednocześnie w momencie uchylenia surogacji rzeczowej roszczenie o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny (art. 45 k.r.o.), co może być realizowane na etapie podziału majątku wspólnego, czego też strony mogą dochodzić w podziale majątku wspólnego. Roszczenie to może być dochodzone po ustaniu wspólności majątkowej i to bez względu na to, czy małżonek zastrzegł sobie zwrot wyłożonych z majątku osobistego środków, czy też tego nie uczynił. Nie ma jednak przeszkód, aby wolą tego małżonka wyłączyć także takie skutki surogacji.

Wypada zauważyć, że sama treść przepisu art. 45 § 1 k.r.o. wskazuje na to, że w przypadku woli małżonka uchylenia skutku surogacji rzeczowej i wejścia określonego przedmiotu do majątku wspólnego, mimo nabycia go za środki z jego majątku osobistego, może on żądać zwrotu wydatku poniesionego z majątku osobistego na nabycie tego przedmiotu do majątku wspólnego. Co do zasady bowiem tylko w sytuacji uchylenia surogacji rzeczowej może wchodzić w grę żądanie zwrotu wydatków, o którym mowa w art. 45 § 1 k.r.o. O ile bowiem nakład polega na wydatkowaniu środków na przedmiot wchodzący już w skład majątku wspólnego lub osobistego, wydatek to wyłożenie środków na samo nabycie danego przedmiotu do określonej masy majątkowej.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy nie dawały uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że treść wskazanej księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, zaś nieruchomość stanowi wyłącznie majątek osobisty powódki.

Z tych względów w oparciu o przywołane przepisy przedmiotowe powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu sąd postanowił na podstawie art. 102 k.p.c., nie obciążając powódki poniesionymi przez pozwanego kosztami procesu.

Zgodnie z wskazanym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Nie ulega wątpliwości, że możliwość zastosowania przez sąd art. 102 k.p.c., ze względu na szczególny charakter tego przepisu, powinna być oceniana w całokształcie okoliczności konkretnej sprawy, które uzasadniałyby odstąpienie od podstawowych zasad regulujących rozstrzyganie w przedmiocie kosztów procesu, zwłaszcza wówczas, gdy stosowanie ogólnej zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 k.p.c. nie można byłoby pogodzić ze względami słuszności.

W ocenie sądu w przedmiotowej sprawie takie okoliczności zachodziły. W szczególności przemawiała za tym trudna sytuacja rodzinna i materialna powódki, głównie na powódce spoczywa ciężar utrzymania domu oraz wychowywania małoletnich dzieci, w tym dziecka z niepełnosprawnością. Należy mieć również na uwadze charakter zgłoszonego roszczenia, subiektywne przekonanie powódki o zasadności tego roszczenia, dążenie do ochrony interesów powódki oraz jej dzieci w sytuacji skonfliktowania stron. Przytoczone powyżej okoliczności uzasadniały zastosowanie przez sąd w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu regulacji przewidzianej w przepisie art. 102 k.p.c.

Z tych względów w oparciu o przywołane przepisy sąd postanowił jak w punkcie 2. wyroku.

W zakresie obowiązku zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych od oddalonego powództwa, w oparciu o przepis art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.), mając na uwadze charakter dochodzonego roszczenia oraz sytuację rodzinną i materialną powódki, sąd nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu tych kosztów, o czym sąd postanowił w punkcie 3. wyroku.