Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 sierpnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 2017 r. w Szczecinie

sprawy A. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 30 czerwca 2016 r. sygn. akt IV U 1189/15

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 757/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 23 października 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił ubezpieczonej A. J. prawa do wycofania wniosku o przyznanie emerytury. Organ rentowy wyjaśnił, że decyzją z dnia 19 września 2014r. przyznano ubezpieczonej prawo do emerytury w kwocie zaliczkowej, zaś w dniu 30 września 2014r. organ rentowy wydał nową decyzję o przyznaniu emerytury po uwzględnieniu okresu ubezpieczenia od 12.06.2003r. do 29.04.2005r., a następnie decyzją z dnia 21 maja 2015r. rozliczono zaliczkę i ustalono ostateczną wysokość emerytury. Decyzje te są prawomocne.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona, która domagała się przyznania emerytury powszechnej i kapitałowej z zachowaniem prawa do dziedziczenia składek OFE ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jej oddalenie podtrzymując dotychczasową argumentację.

Wyrokiem z 30 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy wydał rozstrzygnięcie w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne.

W dniu 04.07.2014r. ubezpieczona A. J. (ur. (...) złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury. We wniosku zaznaczyła, iż jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego i wnosi o przekazanie środków na dochody budżetu państwa. Jednocześnie wskazała, iż wnioskuje o wypłatę korzystniejszego świadczenia tj. emeryturę kapitałową z OFE lub bez tego świadczenia. W wyniku rozpatrzenia wniosku ustalono, że najkorzystniejszym świadczeniem będzie emerytura mieszana tj. emerytura przyznana w oparciu o art. 184 ustawy emerytalnej.

Sąd I instancji ustalił, że organ rentowy decyzją z dnia 19 września 2014r. przyznał ubezpieczonej świadczenie emerytalne w kwocie zaliczkowej informując, że ostateczna wysokość emerytury zostanie ustalona po uporządkowaniu nieprawidłowości w rozliczeniach i okresach podlegania ubezpieczeniu. Następnie w dniu 30 września 2014r. organ rentowy wydał kolejną decyzję o przyznaniu emerytury uwzględniając okres ubezpieczenia od 12 czerwca 2003r. do 29 kwietnia 2005r. Ostateczną decyzją z dnia 21 maja 2015r. o przyznaniu emerytury organ rentowy rozliczył zaliczkę i ustalił ostateczną wysokość emerytury ubezpieczonej.

W dniu 19 października 2015r. wpłynął do organu rentowego wniosek ubezpieczonej w sprawie wycofania wniosku o emeryturę z dnia 4 lipca 2014r.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonej za niezasadne. Przytoczył treść art. 116 ust. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest kwestia, czy ubezpieczona może skutecznie wnosić o wycofanie wniosku o emeryturę złożonego w dniu 4 lipca 2014r. Poza sporem pozostawała bowiem okoliczność, że ubezpieczona wniosek o emeryturę złożyła w dniu 4 lipca 2014r. zaznaczając, że jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego i wniosła o przekazanie środków na dochody budżetu państwa. Jednocześnie ubezpieczona wskazała, że wnioskuje o wypłatę korzystniejszego świadczenia tj. emeryturę kapitałową z OFE lub bez tego świadczenia. Organ rentowy ustalił, że najkorzystniejszym świadczeniem będzie emerytura mieszana w oparciu o art. 184 ustawy emerytalnej. Emerytura ta została przyznana i wypłacona w kwocie zaliczkowej na podstawie decyzji organu rentowego do 19.09.2014r. Ubezpieczona nie odwołała się od tej decyzji. Decyzja uprawomocniła się podobnie jak pozostałe decyzje tj. z dnia 30 września 2014r. i z dnia 21 maja 2015r.

Odnosząc się do zarzutu ubezpieczonej, która wskazywała, że została wprowadzona w błąd przez pracownika organu rentowego poprzez nie udzielenie żadnej informacji, że udzielenie zgody na przekazanie środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa skutkuje pozbawieniem możliwości dziedziczenia tych środków, Sąd I instancji wskazał, że organ rentowy nie jest zobowiązany do każdorazowego informowania potencjalnego świadczeniobiorcy o wszystkich wynikających z obowiązujących przepisów prawa możliwościach przyznawanych świadczeń. Zasadą jest, że to ubezpieczony inicjuje postępowanie o przyznanie świadczenia emerytalnego, a organ rentowy może go wyręczyć działając z urzędu tylko w ściśle określonych sytuacjach. Zatem zarzut ubezpieczonej, że organ rentowy nie uwzględnił faktu, że nie miała ona świadomości prawnej w tym zakresie tj., że w razie jej śmierci emerytura kapitałowa z OFE nie będzie dziedziczona nie podważa prawidłowości zaskarżonej decyzji, skoro we wniosku o emeryturę ubezpieczona wskazała, że wnioskuje o wypłatę najkorzystniejszego świadczenia tj. z emeryturą kapitałową z OFE lub bez tego świadczenia. Ubezpieczona nie skorzystała z możliwości wniesienia odwołania od tej decyzji. Natomiast organ rentowy przyznając prawo do emerytury związany jest treścią złożonego wniosku.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było również przesłanek do wznowienia postępowania zgodnie z art. 114 ustawy emerytalnej, bowiem fakt powzięcia wiadomości o braku dziedziczenia środków z OFE nie wpływa na prawo i wysokość świadczenia emerytalnego. Zatem wniosek ubezpieczonej z dnia 4 lipca 2014r., z dyspozycją przekazania środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa nie wycofany skutecznie w trybie art. 116 ust. 5 ustawy emerytalnej, stanowił podstawę do ustalenia emerytury w trybie art. 183.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że kwestia dziedziczenia środków z OFE nie jest objęta materią ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS, a więc nie podlega ocenie przez organ rentowy. Zagadnienie dziedziczenia wynika z samej istoty członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym i dotyczy stosunków między otwartym funduszem emerytalnym a danym członkiem. Stąd też, organ rentowy nie jest objęty obowiązkiem udzielania informacji wykraczających poza przedmiot wniosku, a więc także o zasadach dziedziczenia składek. Ponadto samo powoływanie się ubezpieczonej na okoliczność udzielenia przez pracownika organu rentowego błędnej informacji nie jest jednoznaczne z udowodnieniem takiego błędu i nie pozwala na jego ocenę. Ubezpieczona powołując się na tę okoliczność nie wykazała skutecznie, że taka sytuacja miała miejsce.

Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe zważył, że skoro ubezpieczona nie zaskarżyła decyzji z dnia 19 września 2014r. i nie wycofała wniosku o emeryturę z dnia 4 lipca 2014r. zgodnie z art. 116 ust. 5 ustawy emerytalnej, to zarzut ubezpieczonej, że pracownik organu rentowego nie poinformował jej o dziedziczeniu środków w OFE, nie podważa prawidłowości zaskarżonej decyzji. Sąd I instancji podkreślił, że ustawowo wymagana dyspozycja ubezpieczonej, która przekazała środki zgromadzone przez nią w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa (art.46 ust. 1 pkt ustawy o emeryturach i rentach z FUS) ewidentnie nie kwalifikuje się jako „darowizna na dochody budżetu państwa”, ponieważ ustawowy warunek przekazania tych środków nastąpił w zamian za ustalenie prawa do emerytury. Ustalone prawo do emerytury uwarunkowane było wnioskiem ubezpieczonej o przekazania środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa i nie może takiego wniosku „wycofać” po ustaleniu prawa do emerytury. Z dniem prawomocnego ustalenia prawa do emerytury umowa z OFE staje się nieważna z mocy prawa (art. 111 a ust. 2 ustawy o OFE) i środki te zostały legalnie i skutecznie przekazane. Wniosek ubezpieczonej był jej integralną decyzją i doprowadził do przyznania emerytury według zasad wskazanych we wniosku z dnia 4 lipca 2014r.

Z powyższym wyrokiem nie zgodziła się ubezpieczona, zaskarżając orzeczenie w całości i jednocześnie zarzucając:

1.  Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego będącą wynikiem naruszenia w szczególności art. 227, 231, 233 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i bezpodstawne przyjęcie, że:

- przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest kwestia, czy ubezpieczona może skutecznie wnosić o wycofanie wniosku o emeryturę, podczas gdy ubezpieczona domagała się od organu rentowego nie tylko rozważenia możliwości wycofania wniosku, ale również możliwości wznowienia postępowania lub zmiany decyzji, a Sąd I instancji kwestii tej nie zbadał, czym dopuścił się nierozpoznania istoty sprawy,

- ubezpieczona nie udowodniła okoliczności wprowadzenia jej w błąd przez pracownika organu rentowego, podczas gdy dowód z przesłuchania strony ubezpieczonej oraz z dokumentu wniosku emerytalnego w powiązaniu z zasadami doświadczenia życiowego i zasadami logiki formalnej fakt ten udowodniły,

2.  Art. 299 k.p.c. w zw. z art. 5 k.p.c. przez niedopuszczenie dowodu z przesłuchania strony ubezpieczonej, niewyjaśnienie przez sąd kwestii podnoszonych w odwołaniu, a jedynie krótkie udzielenie głosu ubezpieczonej, podczas którego nie zdołała przedstawić wszelkich faktów na potwierdzenie swoich twierdzeń pomimo tego, że Sąd obowiązany był udzielać ubezpieczonej, jako występującej bez profesjonalnego pełnomocnika niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

3.  Art. 84 § 1 i 2 k.c. przez jego niezastosowanie i niezbadanie przez Sąd I instancji w niniejszej sprawie, czy doszło do błędu w oświadczeniu woli ubezpieczonej w zakresie zgody na przekazanie środków zgromadzonych w OFE do budżetu państwa,

4.  Art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej przez jego błędne zastosowanie i uznanie, że nie zachodzą przesłanki do wznowienia postępowania.

Mając na uwadze powyższe apelująca wniosła o uwzględnienie odwołania i zmianę zaskarżonej decyzji zgodnie z żądaniem, tj. przyjmując założenie, że emerytura ma składać się w części ze środków zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonej w ZUS i w części zgromadzonych w OFE, tak by w razie śmierci ubezpieczonej emerytura kapitałowa z OFE podlegała dziedziczeniu. Ewentualnie domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji albo bezpośrednio organowi rentowemu do ponownego rozpatrzenia.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczona wskazała, że w piśmie do ZUS z dnia 15.09.2015 r. wniosła o zmianę decyzji o przyznaniu emerytury z dnia 21.05.2015 r. w taki sposób, aby otrzymywała z ZUS emeryturę wyliczoną według tzw. nowych zasad. W ocenie apelującej biorąc pod uwagę zasadę legalizmu wynikającą z art. 6 k.p.a., skoro decyzja z dnia 19.09.2014 r. przyznająca emeryturę jest decyzja ostateczną to organ rentowy, w reakcji na wniosek ubezpieczonej z 15.09.2015 r. winien rozpatrzyć nie tylko dopuszczalność wycofania wniosku emerytalnego, ale też możliwość wszczęcia którejś z procedur wzruszenia ostatecznych. Zbadanie przez organ rentowy jedynie kwestii dotyczącej wycofania wniosku o emeryturę w ocenie apelującej narusza także zasadę pracy obiektywnej oraz dyrektywę uwzględnienia słusznego interesu obywatela (art. 7 k.p.a.), zasadę pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa (art. 8 k.p.a.) oraz zasadę informowania stron (art. 9 k.p.a.), które to przepisy stosuje się również w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych na mocy art. 180 § 1 k.p.a.

Dalej apelująca wskazała, że w stosunku do ostatecznych decyzji ZUS z mocy art. 124 ustawy emerytalnej można stosować nadzwyczajne środki wzruszenia decyzji uregulowane w art. 155, 156 k.p.a. Okoliczności niniejszej sprawy bowiem przemawiają za zmiana decyzji z uwagi na słuszny interes strony. Nadto wniosek ubezpieczonej nie dotyczył ustalenia uprawnienia do emerytury ani jej wysokości, dotyczył zmiany decyzji jedynie w zakresie uwzględnienia możliwości dziedziczenia składek OFE. W związku z czym nie ma prawnych przeszkód do zastosowania trybów wzruszenia ostatecznej decyzji emerytalnej w zakresie uwzględnienia możliwości dziedziczenia składek OFE, przewidzianych w art. 83a ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Apelująca wskazała także, że Sąd nie uzasadnił w żaden sposób swojego stanowiska w zakresie możliwości wznowienia postępowania na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, nie przeprowadził żadnego wywodu prawnego.

Apelująca nie zgodziła się również z twierdzeniem Sądu, że nie udowodniła okoliczności wprowadzenia jej w błąd przez pracownika organu rentowego. Dowód w postaci przesłuchania strony oraz dokumentu wniosku emerytalnego w powiązaniu z zasadami doświadczenia życiowego i zasadami logiki formalnej pozwala stwierdzić, że fakt ten został udowodniony. Apelujący wskazała na to, że sam formularz wniosku o emeryturę ZUS Rp-1E wprowadza w błąd w tym zakresie. Informacja zawarta w formularzu w żaden sposób nawet nie sygnalizuje, że skutkiem wyrażenia zgody na przekazanie środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa będzie zrzeczenie się możliwości dziedziczenia tych środków z OFE.

Apelująca podkreśliła, że oszczędzała w OFE ze względu na możliwość późniejszego dziedziczenia tych pieniędzy. Emerytura przyznana ubezpieczonej jest jedynie o 27,85 zł wyższa, niż gdyby przyznano okresową emeryturę kapitałową powiększoną o emeryturę powszechną bez środków z subkonta i OFE, co zachowałoby prawo do dziedziczenia. Zasady doświadczenia życiowego i schematy logiki formalnej w sposób oczywisty prowadzą do wniosku, że nigdy nie było zamiarem ubezpieczonej zrzeczenie się dobrodziejstwa dziedziczenia pieniędzy z OFE i nie doszłoby do tego, gdyby nie wykazane wprowadzenie w błąd przez ZUS.

W ocenie apelującej twierdzenie, że informacja o zasadach dziedziczenia składek OFE wykracza poza przedmiot wniosku jest zupełnie błędne. Skutkiem wyrażenia zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochodu budżetu państwa jest m.in. zrzeczenie się możliwości dziedziczenia składek OFE. Co wiąże się z istnieniem bezpośredniego związku pomiędzy wnioskiem emerytalnym zawierającym takie oświadczenie, a skutkami prawnymi z tego wynikającymi.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy bardzo wnikliwie wyjaśnił w sprawie wszystkie istotne okoliczności, przeprowadził postępowanie dowodowe w oparciu o całokształt materiału dowodowego oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie okoliczności istotnych dla sprawy, w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów, w myśl art. 233 § 1 k.p.c., a następnie wydał trafny, odpowiadający prawu wyrok. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne jak również rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania.

Wyjaśnić na wstępie należy, że postępowanie w sprawach emerytalnych jest dwuetapowe. Przed organem rentowym sprawa emerytalna ma charakter administracyjnoprawny i stosuje się do niej przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 180 k.p.a.). Na etapie postępowania odwoławczego, zainicjowanego wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji, sprawa uprzednio administracyjna - staje się sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. i do jej rozpoznania stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Mając na uwadze powyższe, zarzuty ubezpieczonej, które odnoszą się do etapu postępowania przed organem rentowym nie są w niniejszej sprawie zasadne.

Przypomnieć należy również, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11 LEX nr 844747; z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601; z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08 OSNP 2009/11-12/163 i inne). Specyfiką tego postępowania jest ocena legalności decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, a ten – co wynika również z odwołania wnioskodawczyni – był bezsporny. Organ rentowy zatem rozpoznał sprawę zgodnie ze złożonym przez ubezpieczoną wnioskiem.

Ubezpieczona składając wniosek i domagając się przyznania prawa do najkorzystniejszego świadczenia nie zdawała sobie sprawy, że środki zgromadzone na rachunku w OFE nie będą dziedziczone, jeżeli ubezpieczona się ich zrzeknie. Jednakże wyrażenie zgody na przeniesienie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa było warunkiem przyznania najkorzystniejszego dla ubezpieczonej świadczenia emerytalnego. Decyzji o przyznaniu emerytury ubezpieczona nie zaskarżyła, co spowodowało uprawomocnienie się decyzji.

W treści złożonego wniosku ubezpieczona domagała się cofnięcia złożonego wniosku o przyznaniu emerytury. Brak jest w treści złożonego przez ubezpieczoną oświadczenia żądania wzruszenia prawomocnej decyzji. Wobec czego organ rentowy rozpoznał wniosek zgodnie z wyartykułowanym żądaniem i nie mógł złożonego oświadczenia potraktować w inny sposób. Wobec czego zarzut dotyczący nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Okręgowy również należało uznać za niezasadny.

Ubezpieczona w treści apelacji wskazywała także, że pracownik organu rentowego nie pouczył jej o konsekwencjach zakreślenia odpowiedniej rubryki w składanym wniosku o emeryturę. Wyjaśnić należy, że pracownicy organu rentowego mają obowiązek pouczenia osób składających wniosek jedynie o tym, co jest wprost związane z konkretnym świadczeniem. Natomiast konsekwencje związane z przeniesieniem i wycofaniem środków zgromadzonych na rachunku w OFE wykraczają poza obowiązek pouczenia prze pracownika organu rentowego o sposobie wypełnienia wniosku. Ubezpieczona miała możliwość zapoznania się z formularzem, jaki należy wypełnić składając wniosek o emeryturę. Formularze są jednoznaczne i czytelne. Ubezpieczona winna zatem we własnym zakresie zapoznać się z informacjami zawartymi we formularzu, a więc także zapoznać się z konsekwencjami, jakie wiążą się ze złożeniem wniosku o przyznanie emerytury. Obecnie przerzucanie odpowiedzialności na pracownika organu rentowego nie jest zasadne.

Niemniej jednak wskazać również należy, że w toku postępowania ubezpieczona nie zdołała wykazać, że pracownik organu rentowego nie udzielił niezbędnych pouczeń. Również, wbrew twierdzeniom apelującej, Sąd Okręgowy nie naruszył przepisów prawa procesowego przy wydawaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia. Ubezpieczona miała możliwość zaprezentowania swojego stanowiska w toku postępowania sądowego, złożyła szereg pism, jak również została wysłuchana w toku rozprawy. Sąd zatem nie miał obowiązku dopuszczać dowodu z przesłuchania strony w sytuacji, w której uznał, że zgromadzony materiał dowodowy w sprawie pozawala na wyjaśnienie wszystkich spornych kwestii w niniejszej sprawie.

Nadto wskazać należy, że Sąd Okręgowy mimo wyraźnej treści oświadczenia ubezpieczonej o cofnięciu wniosku o emeryturę, rozważył także możliwość zastosowania w sprawie art. 114 ustawy emerytalnej, który przewiduje możliwość ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Jak trafnie ocenił Sąd I Instancji, podnoszone przez ubezpieczoną okoliczności nie mogły mieć wpływu na prawo i wysokość świadczenia emerytalnego, wobec czego brak było podstaw do zastosowania przepisu art. 114 ustawy emerytalnej.

Art. 116 ust. 2 zdanie 1 ustawy emerytalnej przewiduje, że wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. Skoro zatem decyzje o przyznaniu ubezpieczonej prawa do emerytury uprawomocniły się, oświadczenie ubezpieczonej o cofnięciu wniosku o emeryturę nie mogło wywołać skutków prawnych.

W tym stanie rzeczy, zaskarżona decyzja, jak również wyrok Sądu pierwszej instancji, odpowiadają prawu, a apelacja, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw, podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk