Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 8 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, w Wydziale I Cywilnym, w składzie:

Przewodniczący: SSA Władysław Pawlak

Sędziowie: SA Maria Kus-Trybek

SA Zbigniew Ducki (spraw.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 kwietnia 2013 r. w Krakowie

sprawy z powództwa (...) Suisse (...) z siedzibą we F.

przeciwko: Gminie K.-Prezydentowi Miasta K., Skarbowi Państwa-Prezydent Miasta K.,

o ustalenie

na skutek zażalenia strony powodowej na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 stycznia 2013 r. sygn. akt I C 1716/12

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie.

Sygn. akt I ACz 504/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd I instancji odrzucił pozew (...) Suisse (...) z siedzibą we F.. W uzasadnieniu wskazano, że strona powodowa w postępowaniu administracyjnym wnosiła o ustalenie bezzasadności aktualizacji opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego dwóch nieruchomości położonych w K.. Od negatywnych dla niej orzeczeń Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. (sygn. SKO.72/6032-6033/2009/GN) wniosła sprzeciw, jako stronę pozwaną wskazując właściciela nieruchomości Skarb Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K.. Na skutek zarzutu strony pozwanej, powodowa spółka zmieniła zdanie i wskazała jako pozwanego Gminę Miejską K.. Sąd I instancji uznał, że w rozpoznawanej sprawie strona powodowa wniosła pozew przeciwko podmiotowi, który nie posiada zdolności sądowej. We wniosku o ustalenie bezzasadności aktualizacji jako uczestnika wskazała bowiem Prezydenta Miasta K.. W sprzeciwie jako stronę pozwaną wymieniła Skarb Państwa, a w toku postępowania sądowego ostatecznie Gminę Miejską K.. Sprzeciw jednak nie zastępuje pozwu. Zawarte w nim oznaczenie drugiej strony nie ma dla Sądu charakteru wiążącego, choć może być potraktowane jako uściślenia oznaczenia strony, pod warunkiem wszak zachowania tożsamości podmiotowej. W rozpoznawanej sprawie treść sprzeciwu nie może być potraktowana jako doprecyzowanie oznaczenia strony pozwanej, gdyż na etapie postępowania sądowego strona powodowa wskazała Gminę Miejską K.. Chwiejność stanowiska powodowej spółki uniemożliwia jednoznaczną ocenę, kogo jako stronę pozwaną wskazano we wniosku, skoro Prezydent Miasta K. może reprezentować zarówno Gminę K. jak i Skarb Państwa. Doprecyzowanie oznaczenia strony możliwe jest tylko wówczas, gdy prowadzi do pewnego i jednoznacznego rezultatu. W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że pozew został wniesiony przeciwko nie posiadającemu zdolności sądowej Prezydentowi Miasta K. i jako taki podlegał odrzuceniu.

(...) Suisse (...) zaskarżyła powyższe postanowienie w całości. Zarzuciła naruszenie art. 199 § 1 pkt. 3 k.p.c. przez uznanie, że w sprawie doszło do nieprawidłowego oznaczenia pozwanego skutkującego odrzuceniem pozwu. Podniosła także zarzut obrazy art. 130 § 1 k.p.c. przez zaniechanie podjęcia czynności zmierzających do doprecyzowania oznaczenia strony pozwanej. W uzasadnieniu podniosła, że z przebiegu postępowania przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym wynika, że Prezydent Miasta K. działał za Gminę K.. Świadczy o tym treść składanych przez niego dokumentów. Okoliczność ta nie była też kwestionowana przez uczestników postępowania administracyjnego. Strona powodowa podkreśliła również, że z własnej inicjatywy, bez wezwania Sądu, doprecyzowała oznaczenie strony pozwanej przez wskazanie Gminy Miejskiej K.. Dokonane w sprzeciwie od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego wskazanie Skarbu Państwa stanowiło oczywistą omyłkę. Błąd ten nie może pozbawić strony powodowej możliwości doprecyzowania oznaczenia strony pozwanej na etapie postępowania sądowego. W trakcie postępowania administracyjnego przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami wymagają jedynie wskazania właściwego organu. Potrzeba wskazania właściciela nieruchomości pojawia się dopiero w trakcie postępowania sądowego. Istotne jest przy tym, by w postępowaniu administracyjnym brał udział faktyczny właściciel nieruchomości. Niezależnie od powyższego uznanie, że w sprzeciwie doszło do doprecyzowania oznaczenia strony pozwanej przez wskazanie Skarbu Państwa, nie dawało podstaw do odrzucenia pozwu. Skarb Państwa ma bowiem zdolność sądową. Sąd I instancji naruszył również przepis art. 130 § 1 k.p.c. Nie wezwał powodowej spółki do uściślenia oznaczenia strony pozwanej. Co więcej, w wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych pozwu, Sąd jako stronę pozwaną wskazał Skarb Państwa. W opinii skarżącej wezwanie do uściślenia oznaczenia drugiej strony było konieczne z uwagi na niewiążący charakter oznaczenia właściciela nieruchomości w sprzeciwie. Dopiero niewykonanie zarządzenia Sądu mogłoby skutkować odrzuceniem pozwu.

W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Wniosła także o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

W odpowiedzi na zażalenie pozwany Prezydent Miasta K. wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego. Podzielił argumentację Sądu I instancji, wskazując dodatkowo, że określenie jako strony pozwanej Skarbu Państwa nie może być uznane za doprecyzowanie oznaczenia strony, ponieważ narusza tożsamość podmiotową.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Zażalenie musiało odnieść zamierzony skutek prawny w postaci uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Podmiotami stosunku użytkowania wieczystego są - będący właścicielem nieruchomości gruntowej - Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego oraz osoba fizyczna lub prawna, której oddano nieruchomość w użytkowanie wieczyste (art. 232 § 1 k.c.). Oświadczenia odnoszące się do treści użytkowania wieczystego, w tym i do wysokości opłat rocznych, składa użytkownikowi wieczystemu właściciel nieruchomości. W art. 78 ust. 1, 3 i 4, art. 79 ust. 2 i 6, art. 80 ust. 1 oraz art. 81 ust. 1 ustawy w dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., nr 102, poz. 651; dalej jako u.g.n.) ustawodawca nie wspomina jednak o "właścicielu nieruchomości", lecz używa pojęcia "właściwy organ". Na tej podstawie nie można jednak wnioskować o zamiarze ustawodawcy przyznania zdolności prawnej lub sądowej w postępowaniu o aktualizację opłaty za użytkowanie wieczyste organom osób prawnych będących właścicielami nieruchomości. W obrocie cywilnym organy osób prawnych podejmują działania wyłącznie za te osoby prawne, w których strukturach funkcjonują. Czynności organu muszą być identyfikowane z działaniem samego właściciela nieruchomości. Odnieść to należy także do czynności podejmowanych przez użytkownika wieczystego przeciwko "właściwemu organowi" reprezentującemu osobę właściciela nieruchomości ( por. postanowienie SN z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 30/07, OSNC-ZD 2008/2/33). Przez "właściwy organ" należy więc rozumieć, jeżeli nieruchomość jest własnością Skarbu Państwa, jednostkę reprezentującą Skarb Państwa w zakresie gospodarowania nieruchomościami (zgodnie z art. 11 ust. 1 u.g.n. jest nią starosta, zaś w myśl art. 4 pkt 9b przepis art. 11 ust. 1 u.g.n. stosuje się także do prezydenta miasta na prawach powiatu), a jeżeli nieruchomość jest własnością jednostki samorządu terytorialnego, organ tej jednostki powołany do jej reprezentowania w zakresie gospodarowania nieruchomościami. Zgodnie z art. 11 ust. 1 u.g.n. jest nim jej organ wykonawczy. Według art. 11a ust. 3 w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) takim organem gminy jest m.in. prezydent miasta ( postanowienie SN z dnia 8 stycznia 2009 r., I CSK 263/08, LEX nr 523626).

Organ składający oświadczenie, o którym mowa w art. 78 ust. 1 u.g.n., ma obowiązek wskazać osobę prawną, za którą podejmuje tę czynność. Ten sam obowiązek trzeba odnieść do każdego innego oświadczenia składanego w ramach postępowania w przedmiocie aktualizacji opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste uregulowanego w art. 78-81 u.g.n. Konieczność rozstrzygnięcia sporu w pierwszej kolejności na drodze administracyjnej nie oznacza odstępstwa od wskazanych reguł identyfikowania stron postępowania. Obowiązkiem samorządowego kolegium odwoławczego jest prawidłowe ich oznaczenie, z uwzględnieniem atrybutu ich zdolności prawnej. Stronami postępowania są strony stosunku użytkowania wieczystego, a zatem osoba fizyczna lub prawna, której oddano nieruchomość w użytkowanie wieczyste oraz będący właścicielem nieruchomości gruntowej - Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub związek jednostek samorządu terytorialnego. Nie jest stroną organ osoby prawnej będącej właścicielem nieruchomości ( por. postanowienie SN z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 30/07, OSNC-ZD 2008/2/33). Realizacja powyższych obowiązków przez organy administracyjne może wpłynąć na ocenę zachowania strony, która błędnie oznaczyła stronę pozwaną. Może mieć również wpływ na ocenę dopuszczalności uściślenia błędnego oznaczenia tej strony.

Powód, na którym ciąży obowiązek określenia strony pozwanej, może uściślić jej oznaczenie, jeżeli nie prowadzi ono do naruszenia tożsamości stron, a mylne oznaczenie w pozwie strony pozwanej nie daje podstawy do odrzucenia pozwu, gdy z przebiegu sprawy widoczne jest, kogo powód miał zamiar pozwać (por. postanowienie SN z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 30/07, OSNC-ZD 2008/2/33; wyrok SN z dnia 22 czerwca 2006 r., V CSK 139/06, LEX nr 196953; postanowienie SN z dnia 24 września 2004 r., I CK 131/04, OSNC 2005/9/156, Biul.SN 2005/3/10; postanowienie SN z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 342/03, LEX nr 467459; orzeczenie SN z dnia 27 września 1947 r., CI 883/46, PN 1948/9-10/313; postanowienie SA w Katowicach z dnia 20 września 2012 r., I ACz 829/12, LEX nr 1220478). Dopuszczalne jest nawet uściślenie oznaczenia strony przez sąd drugiej instancji w trybie art. 350 k.p.c., pod warunkiem że nie prowadzi do zmiany podmiotowej ( wyrok SN z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN 817/97, OSNC 1999/1/16).

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności rozpoznawanej sprawy, wskazać należy, że oświadczenie o wypowiedzeniu stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości złożył stronie powodowej Prezydent Miasta K.. Zaznaczył przy tym, że wypowiedzenie dotyczy nieruchomości gruntowych stanowiących własność Gminy Miejskiej K. (wypowiedzenie z dnia 14 września 2009 r. – k. 46). Nie budzi więc wątpliwości, że Prezydent Miasta K. miał rozeznanie za jaką osobę prawną składa oświadczenie woli. Strona powodowa mogła o tym wnioskować na podstawie danych o osobie właściciela nieruchomości zawartych w umowie o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste czy w księdze wieczystej (k. 47-65). Wniosek ten jest tym bardziej uzasadniony, gdy uwzględni się, że strona powodowa sama przedstawiła w postępowaniu administracyjnym odpis księgi wieczystej nieruchomości, z którego wyraźnie wynikało, że prawo własności przysługuje Gminie Miejskiej K. (k. 139-158 akt postępowania przed SKO).

Stosownie do treści art. 78 ust. 1 zdanie drugie u.g.n., obowiązkiem działającego za Gminę Prezydenta Miasta K. było pouczenie użytkownika wieczystego o sposobie zakwestionowania wypowiedzenia. Pouczenie powinno zawierać m.in. informację, przeciwko jakiej osobie użytkownik wieczysty powinien złożyć przewidziany w art. 78 ust. 2 u.g.n. wniosek do samorządowego kolegium odwoławczego. Tego elementu nie zawarto (k. 46). Nie był on jednak niezbędny w sytuacji, gdy z oświadczenia o wypowiedzeniu dotychczasowej stawki opłaty rocznej jasno wynikało, która osoba prawna jest właścicielem nieruchomości.

W toku zainicjowanego wnioskiem powodowej spółki postępowania administracyjnego Prezydent Miasta K. nie miał wątpliwości, że działa w sprawie za Gminę. Świadczy o tym brzmienie pełnomocnictw, na podstawie których w sprawie występowali pracownicy Urzędu Miasta (k. 34-35, k. 166-167 akt postępowania przed SKO). Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. – jak wskazuje brzmienie orzeczeń z dnia 25 czerwca 2012 r. (k. 1-11 akt o sygn. SKO.72/6033/2009/GN, k. 227-234 akta o sygn. SKO.72/6032/2009/GN) – nie zadbało jednak o właściwe oznaczenie stron stosunku użytkowania wieczystego. W orzeczeniach tych stwierdzono, że nieruchomości oddane stronie powodowej w użytkowanie wieczyste stanowią własność Skarbu Państwa. Nie oznacza to jednak, że w fazie administracyjnej postępowania istniały wątpliwości co do tego, za którą osobę prawną działa w tym postępowaniu Prezydent Miasta K..

Nieścisłości w oznaczeniu strony pozwanej mogły być usunięte przez Sąd I instancji przez wezwanie powodowej spółki do sprecyzowania oznaczenia drugiej strony (na podstawie art. 70 § 1 k.p.c., tak SN w postanowieniu z dnia 8 stycznia 2009 r., I CSK 263/08, LEX nr 523626). O ile posiadanie rozeznania przez osoby umocowane przez Prezydenta Miasta K. co do pełnionej funkcji – a mianowicie co do reprezentowania Gminy -- nie budzi wątpliwości, o tyle nasuwa zastrzeżenia treść orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego i sprzeciwu strony powodowej, w którym tak organ administracji jak i sama strona wskazali bez żadnych ku temu przesłanek jako stronę pozwaną Skarb Państwa. Dało to impuls do podtrzymywania tego błędnego oznaczenia (k. 11, k. 13-14, k. 29, k. 31) aż do chwili, w której Skarb Państwa wytknął ten błąd w odpowiedzi na pozew (k. 41-43).

Powyższe rozważania skłaniają do wniosku, że w sprawie doszło do niedopuszczalnego sprecyzowania oznaczenia strony pozwanej prowadzącego do naruszenia tożsamości podmiotowej. Bez wątpienia Gmina Miejska K. i Skarb Państwa są dwiema różnymi osobami prawnymi. Strona powodowa nie mogła uściślić oznaczenia strony pozwanej przez wskazanie Skarbu Państwa, skoro uczestnikiem postępowania przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym była Gmina. Taki zabieg był niedopuszczalny, ponieważ prowadził do „wypchnięcia” Gminy z postępowania z pominięciem przepisów o zmianach podmiotowych. Trudno jednak uznać stronę powodową za wyłącznie winną wadliwego uściślenia oznaczenia strony pozwanej. We wniosku z dnia 22 października 2009 r. (k. 6-8 – akt postępowania przed SKO), który zastępuje pozew, wskazała tylko Prezydenta Miasta K., nie precyzując czy reprezentuje on Skarb Państwa czy też Gminę Miejską K.. Bez wątpienia w pozwie jako stronę pozwaną wskazano podmiot nie posiadający zdolności sądowej. W sprzeciwie z dnia 14 sierpnia 2012 r. (k. 3-8), który spowodował przeniesienie sprawy do etapu sądowego, powodowa spółka wskazała jako pozwanego Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta K.. Jej błąd był konsekwencją wadliwych orzeczeń Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 25 czerwca 2012 r., w których jako właściciela obu nieruchomości wskazano Skarb Państwa. Błąd strony powodowej był zatem usprawiedliwiony i strona powodowa nie może ponosić negatywnych konsekwencji rażącej pomyłki organu administracyjnego. Byłoby to sprzeczne z zasadą zaufania obywateli do działań organów administracyjnych (art. 7 k.p.a.), która znajduje zastosowanie w postępowaniu przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym. Choć doprecyzowanie strony pozwanej przez wskazanie Skarbu Państwa uznać trzeba za niedopuszczalne, bo prowadzące do zmiany podmiotowej, to jednak okoliczności sprawy wskazują na oczywistą omyłkę strony powodowej popełnioną w sprzeciwie. W postępowaniu przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym uczestniczyła Gmina i strona powodowa tej okoliczności nie kwestionowała.

Nie jest możliwe przyjęcie, że Skarb Państwa został skutecznie wprowadzony do procesu w miejsce Gminy Miejskiej K.. Skutkiem takiego zabiegu i tak byłoby odrzucenie pozwu z powodu czasowej niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt. 1 k.p.c.). Ponad wszelką wątpliwość Skarb Państwa nie był bowiem uczestnikiem postępowania administracyjnego. Tymczasem przeprowadzenie postępowania przed samorządowym kolegium odwoławczym jest obligatoryjne i to z udziałem tej samej strony, która następnie występuje na etapie sądowym.

Sąd Apelacyjny uwzględnił również okoliczność, że orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 25 czerwca 2012 r. zostały skierowana do osoby nie będącej stroną w postępowania administracyjnego, a mianowicie do Prezydenta Miasta K. reprezentującego Skarb Państwa. Jest to wada kwalifikowana decyzji administracyjnej prowadząca do jej nieważności (art. 156 § 1 pkt 4 k.p.a.). Niemniej jednak, sądy administracyjne stoją konsekwentnie na stanowisku, że postępowanie dotyczące sporu o aktualizację opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nie kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. W konsekwencji do orzeczeń samorządowych kolegiów odwoławczych nie mają zastosowania tryby nadzwyczajne umożliwiające wzruszenie decyzji administracyjnej, np. wznowienie postępowania czy stwierdzenie nieważności decyzji ( por.wyrok WSA w Warszawie z dnia 2 lutego 2006 r., I SA/Wa 847/05, LEX nr 203711). Wprawdzie w sprawach tych mogą być w ograniczonym zakresie stosowane przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, jednakże nie tworzą one sprawy administracyjnej w rozumieniu art. 1 § 1 pkt 1 k.p.a. ( por. postanowienie NSA z dnia 12 lutego 1998 r., I SA 1712/97, LEX nr 44538; uchwała NSA z dnia 20 maja 1996 r., OPK 10/96, ONSA 1997/1/8). Wskutek tego wyłączona jest także kognicja sądów administracyjnych. Jedynym środkiem wzruszenia wadliwego orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego w przedmiocie opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste jest sprzeciw do sądu powszechnego ( postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2012 r., I OSK 6/12, LEX nr 1120684).

Konkludując, za uchyleniem postanowienia o odrzuceniu pozwu przemawiają oczywista omyłka strony powodowej wywołana rażącym błędem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. w oznaczeniu stron postępowania administracyjnego, niemożność prowadzenia postępowania sądowego z udziałem Skarbu Państwa, który nie był stroną postępowania administracyjnego, oraz kwalifikowana wada orzeczeń Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które nie mogą być wzruszone w żadnym innym trybie. W dalszym toku postępowania Sąd Okręgowy rozpozna sprawę z udziałem Gminy Miejskiej K., uwzględniając sprostowanie oznaczenia strony pozwanej dokonane przez powodową spółkę w piśmie z dnia 11 stycznia 2013 r.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego będzie domena Sądu Okręgowego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 745 § 1 k.p.c.).