Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Joanna Składowska

SSO Antoni Smus

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w S.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 25 sierpnia 2017 roku, sygnatura akt I C 458/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„1. zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w S. na rzecz powoda J. B. kwotę (...) (dwadzieścia tysięcy) złotych;

2. oddala powództwo w pozostałej części;

3. przyznaje radcy prawnemu T. K. ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sieradzu zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w kwocie 4428 (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem) złotych brutto”;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  przyznaje radcy prawnemu T. K. ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sieradzu zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie (...) (dwa tysiące dwieście czternaście) złotych brutto.

Sygn. akt I Ca 534/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 25 sierpnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu w punkcie 1 oddalił powództwo J. B. przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w S., a w punkcie 2 zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Sieradzu na rzecz radcy prawnego T. K. kwotę 120,00 złotych podwyższoną o podatek od towarów i usług (...) w wysokości 27,60 złotych tytułem wynagrodzenia za udzielenie powodowi pomocy prawnej z urzędu.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Powód J. B. był osadzony w Zakładzie Karnym w S. od 8 maja 2012 r. do 6 czerwca 2012 r. Cela, w której przebywał była wyposażona w łóżka starego typu, tj. stalowe, piętrowe, nie wyposażone w drabinki. Osadzeni mieli taboret, przy pomocy którego dostawali się na górne prycze. Łóżka w celi były stabilne, ustawione na równym podłożu; przy czym nie były przykręcone do ściany, ani do podłogi.

W dniu 5 czerwca 2012 r. w godzinach nocnych powód, schodząc z górnego łóżka źle stanął na taborecie i upadł na podłogę. W wyniku upadku doznał wieloodłamowego złamania przeskrętarzowego lewej kości udowej skutkującego 12% długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu z pkt 145 lit. a tabeli stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 954). W następstwie wypadku u powoda występuje bólowe ograniczenie ruchów lewego stawu biodrowego, zaniki mięśniowe i skrócenie lewej kończyny dolnej. Za zgłaszane dolegliwości bólowe w dużej mierze odpowiedzialny jest materiał zespalający złamanie, który powinien być usunięty. Dolegliwości bólowe u powoda występowały w okresie od chwili doznania urazu do końca czerwca 2012 r., a następstwa przedmiotowego zdarzenia ograniczały aktywność życiową powoda do końca 2013 r. Rokowanie co do stanu zdrowia powoda na przyszłość jest pozytywne; złamana kość udowa odzyskała swoją funkcję podpórczo-mechaniczną. Złamanie uległo prawidłowemu zrostowi, a także przebudowie. W wyniku leczenia w więziennych jednostkach służby zdrowia uzyskano odtworzenie funkcji uszkodzonego narządu ruchu, zatem cel leczenia został osiągnięty.

Sąd Rejonowy przyjął, że w tak ustalonym stanie faktycznym, powód nie udowodnił, zgodnie z zasadami ciężaru dowodu, że zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa wynikające z art. 417 k.c. oraz art. 444 k.c., to jest wystąpienie szkody na osobie oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowo - skutkowego miedzy zaistniałą szkodą o działaniami podejmowanymi przez Skarb Państwa. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powód nie wykazał, że w celi panowały nieodpowiednie warunki bytowe w postaci braku barierki przy łóżku piętrowym, ani też bezprawności działania funkcjonariuszy służby więziennej. Sąd ten wskazał przy tym, że zgodnie z obowiązującymi rozporządzeniami dotyczącymi warunków bytowych osób skazanych, administracja pozwanego Zakładu Karnego nie ma obowiązku wyposażania łóżek w drabinki i barierki. Zdaniem Sądu, nie można z tego powodu czynić zarzutu administracji zakładu, ponieważ nie można przyjąć, aby brak barierki, czy drabinki stwarzał dla dorosłego człowieka zagrożenie, tym bardziej, że jak przyznał zawnioskowany przez powoda świadek, zdarzenie z 5 czerwca 2012 r. miało charakter nieszczęśliwego wypadku, a nie zdarzenia zawinionego przez pozwanego. Nadto w sprawie ustalono, iż powód miał zapewnioną właściwą opiekę zdrowotną.

O kosztach zastępstwa prawnego strony pozwanej orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c., a o wynagrodzeniu za udzielenie powodowi pomocy prawnej z urzędu na podstawie § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349), tj. w stawce obowiązującej w dacie wszczęcia postępowania w niniejszej sprawie.

Powód, reprezentowany przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 417 k.c. poprzez jego błędną wykładnie i przyjęcie, że nie zachodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa - Zakładu Karnego w S. oraz § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, kiedy w przedmiotowej sprawie dotyczącej zadośćuczynienia za wypadek w celi koszty zastępstwa prawnego winno się ustalać na zasadach ogólnych wg wartości przedmiotu sporu.

W oparciu o tak skonstruowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa lub ewentualnie uchylenie wyroku i zwrócenie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych wobec nie pokrycia tych kosztów w całości ani w części przez stronę.

Pozwany nie zajął stanowiska co do apelacji złożonej przez powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy prawa materialnego był zasadny i skutkował zmianą orzeczenia.

Podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa stanowi w niniejszej sprawie art. 417 k.c., który przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym zdefiniowanym jako „niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej”. Zgodnie z powołanym przepisem, odpowiedzialność Skarbu Państwa powstaje gdy łącznie spełnione są jej trzy ustawowe przesłanki, a mianowicie: bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą. Niesłusznie natomiast Sąd Rejonowy uzależnił odpowiedzialność pozwanego od ustalenia jego zawinienia. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjne w wyroku z 4 grudnia 2001 r.SK 18/00, OTK 2001, Nr 8, poz. 256, art. 77 ust. 1 Konstytucji RP wprowadził nowe, samodzielne treści do systemu prawnego. Według tego przepisu, wyłączną podstawą odpowiedzialności jest niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej i nie ma znaczenia, czy działanie to było subiektywnie zawinione. Rozwiązania przyjęte w ustawach nie mogą zawężać zakresu odpowiedzialności w stosunku do reguł Konstytucji. Jak słusznie również stwierdził w uchwale z dnia 18 października 2011 r. (III CZP 25/11, OSNC 2012, nr 2, poz. 15) Sąd Najwyższy, chociaż wina stanowi przesłankę zastosowania przepisu art. 448 k.c., to jednak nie dotyczy sytuacji, w której oparte na nim roszczenie kierowane jest przeciwko Skarbowi Państwa na tej podstawie, że źródłem naruszenia dóbr osobistych było niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Jeżeli więc źródłem odpowiedzialności jest szkoda pozostająca w normalnym związku przyczynowym z wykonywaniem władzy publicznej, to jest ona oparta na przesłance bezprawności. Utrzymanie jako przesłanki tej odpowiedzialności także czynnika subiektywnego (winy) naruszałoby natomiast konstytucyjnie ukształtowaną zasadę odpowiedzialności państwa za działania w sferze imperium.

W ocenie Sądu Odwoławczego, a wbrew zapatrywaniu Sądu Rejonowego, okoliczności niniejszej sprawy pozwalając na ocenę, że szkoda w postaci urazu nogi powoda pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej.

Podkreślić należy, że pojęcie bezprawności na gruncie art. 417 § 1 k.c. było wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi judykatury, wyjaśniających, że nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może przybrać postać naruszeń konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad funkcjonowania władzy publicznej, uchybień wymaganiom określonym w ustawach zwykłych, aktach wykonawczych (uchybienia w sferze prawa materialnego i procesowego) jak i uchybień normom pozaprawnym w różny sposób powiązanym z normami prawnymi.

W kontekście przedmiotowej sprawy należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że nie ma dokładnej normy prawnej określającej parametry łóżek znajdujących się w celach więziennych oraz nakładających obowiązek ich wyposażenia w barierki i drabinki. Jednakże brak takiego unormowania nie wyłącza odpowiedzialności pozwanego, na którym zgodnie z treścią art. 108 § 1 k.k.w. spoczywa obowiązek podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia osadzonym bezpieczeństwa osobistego. W podobnym tonie wypowiedział się również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 października 2003 r., sygn. akt IV CK 151/02, w którym stwierdził, że sam fakt pozbawienia wolności i podporządkowania osoby osadzonej rygorom regulaminu dalece ograniczającym swobodę zachowania się i decydowania o własnym losie nakłada na organy zakładów karnych szczególny obowiązek stworzenia takiego systemu kontroli i nadzoru, który zapewni osobom osadzonym całkowite bezpieczeństwo pobytu w zakładzie, a w szczególności ochronę ich życia i zdrowia.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wyposażenie cel więziennych w piętrowe łóżka nie tylko nie posiadające drabinek, ale też nieprzytwierdzone w żaden sposób do podłoża ani do ściany, nie gwarantowało bezpieczeństwa użytkującym je w normalny sposób osadzonym.

W celu dostania się na górną pryczę i zejścia z niej osadzeni, w końcu nierzadko z różnymi schorzeniami, w różnym wieku i o różnej sprawności, musieli zaprzeć się o metalową konstrukcję łóżka i skorzystać z taboretu postawionego obok łóżka lub po prostu zeskoczyć. Jest oczywiste, że w takiej sytuacji w każdej chwili mogło dojść do zachwiania taboretu lub samego łóżka i upadku z wysokości podczas próby schodzenia, zwłaszcza w porze nocnej. Reasumując, model łóżka w jakie wyposażony był Zakład Karny w S. oraz sposób jego umocowania nie gwarantował bezpieczeństwa osadzonym, do czego na podstawie obowiązujących norm prawnych pozwany był zobowiązany. Sytuacja ta zaś wypełnia przesłankę bezprawności.

Na skutek takiego działania pozwanego, powód doznał uszkodzenia ciała w postaci wieloodłamowego złamania przeskrętarzowego lewej kości udowej skutkującego 12 % długotrwałym uszczerbkiem na jego zdrowiu. Upadek powoda wynikał bowiem z faktu, że nie miał możliwości zejścia z górnej pryczy po drabince, ani też nie mógł złapać się poręczy. Taboret nie stanowił zaś stabilnej podpory, a musiał z niego korzystać, bo była to jedyna forma asekuracji i zabezpieczenia. Naturalną konsekwencją tego rodzaju zdarzenia jest zaś uraz w postaci złamania.

Powyższe skutkowało uznaniem, że zachodziły przesłanki odpowiedzialności pozwanego i zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 445 § 1 k.c.

Przepisy nie określają kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia, pozostawiając tę kwestię do swobodnego uznania sędziowskiego, przy czym o wysokości świadczenia powinien decydować rozmiar cierpień, jakich doznał pokrzywdzony, tak fizycznych, jak i psychicznych. Przyznana suma pieniężna stanowić ma ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej mający ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć, aby w ten sposób przynajmniej częściowo przywrócona została równowaga zachwiana na skutek doznanych uszkodzeń ciała. Oceniając rozmiar doznanej krzywdy, trzeba zatem wziąć pod uwagę całokształt okoliczności, a więc nie tylko procent uszczerbku na zdrowiu, lecz także intensywność dolegliwości i czas ich trwania oraz nieodwracalność następstw wypadku, konieczność korzystania z pomocy innych osób oraz inne czynniki podobnej natury.

Ustalając wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia, Sąd Okręgowy miał na względzie stopień długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; fakt, że w trakcie procesu leczenia powód musiał przebyć zabieg operacyjny oraz to, że ze względu na czas zrostu kości doznał ograniczenia aktywności życiowej przez okres około 18 miesięcy. Uwzględniono, że złamanie wiązało się dolegliwościami bólowymi, które utrzymywały się przynajmniej przez miesiąc, a nadal występuje bólowe ograniczenie ruchów lewego stawu biodrowego, zaniki mięśniowe i skrócenie lewej kończyny dolnej. Należało jednak mieć także na uwadze na fakt, że powód jako osadzony otrzymał właściwą opiekę medyczną, która pozwoliła na odtworzenie funkcji uszkodzonego narządu ruchu. Natomiast utrzymujące się dolegliwości bólowe wynikają z zaniedbania samego powoda, który nie usunął materiału zespalającego złamanie. Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy ustalił wysokość zadośćuczynienia należnego powodowi na 20 000 złotych.

Wobec powyższego - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - zmieniono zaskarżony wyrok, zasądzając wskazaną kwotę od pozwanego na rzecz powoda i oddalając powództwo w pozostałej części.

Zmianie podlegało też rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji co do kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. Ustalenie stawki na kwotę 120,00 złotych na podstawie § 10 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września

2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1349 z późn zm.), dodanego przez § 1 rozporządzenia z dnia 3 lutego 2012 r. (Dz.U.12.150) zmieniającego niniejsze rozporządzenie z dniem 25 lutego 2012 r. nie ma w przedmiotowej sprawie zastosowania, ponieważ nie dotyczy ona odszkodowania lub zadośćuczynienia związanego z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności, ale zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała, które nastąpiło w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności. Koszty zastępstwa procesowego w urzędu należało zatem określić na podstawie § 19 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 6 powołanego rozporządzenia.

W pozostałej części Sąd Okręgowy oddalił apelacje jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie art. § 2 pkt 1 i 2 w zw. z § 8 pkt 6 w zw. 16 ust 1 pkt 1 w zw. z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r., w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1715).