Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy J. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wartość kapitału początkowego

na skutek odwołania J. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 1 sierpnia 2017 r. nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zalicza J. K. (1) do okresu składkowego okres studiów doktoranckich od 1 października 1980r. do 30 czerwca 1983r.

UZASADNIENIE

Decyzją z 1 sierpnia 2017 r., w sprawie nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. , powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ponownie ustalił kapitał początkowy J. K. (1) na dzień 1 stycznia 1999 r. na kwotę 141024,84 zł. Organ wskazał, że nie uwzględnił okresu od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1983 r., ponieważ przedstawione przez ubezpieczonego zaświadczenie nie zawiera informacji, czy studia doktoranckie zostały ukończone oraz programowego toku tych studiów, jak tez brak jest informacji czy odprowadzone zostały składki na ubezpieczenia społeczne. Ponadto nie uwzględniono okresu nauki w szkole wyższej na jednym kierunku pond programowy wymiar.

Od powyższej decyzji wniósł odwołanie ubezpieczony, wnosząc o zmianę decyzji poprzez uwzględnienie okresu studiów doktoranckich odbytych przez niego w Instytucie (...) jako okresu składkowego i o ponowne przeliczenie kapitału początkowego.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, argumentując, iż zaskarżona decyzja jest prawnie oraz faktycznie uzasadniona.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. (1) od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1983 r. był słuchaczem Studium (...) w Instytucie (...). Były to trzyletnie studia z możliwością przedłożenia do czterech lat. W czasie studiów słuchacze prowadzili prace doświadczalne i teoretyczne związane z przygotowaniem rozprawy doktorskiej, które trwały porównywalnie do czasu pracy pracowników. Ponadto uczestniczyli oni w wykładach, ćwiczeniach i egzaminach. Doktoranci otrzymywali wynagrodzenie w formie stypendium w stałej wysokości. Wydawano im brązowe legitymacje ubezpieczeniowe (zeznania świadków J. K. (2)- k. 26v a.s., A. B.- k. 26v-27 a.s., zaświadczenie- k. 11 a.s., wyjaśnienia (...) k. 20 a.s.).

J. K. (1) pobierał stypendium w wysokości nieco przekraczalnej średnie wynagrodzenie za pracę, miał on wyznaczone godziny pracy, wykonywał zadania zlecane przez kierownictwo Instytutu (zeznania ubezpieczonego J. K. (1)- k. 27 a.s.)

Podobne stypendium pobierane przez A. B. w czasie odbywania studiom doktorskiego w PAN w końcu lat ‘70 było oskładkowane (zeznania świadka J. K. (2)- k. 26v a.s.,)

J. K. (1) Instytut (...) wydał legitymację ubezpieczeniową nr (...), w której potwierdzono prawo do świadczeń zdrowotnych w okresie od października 1981 r. do lipca 1983 r. (legitymacja- k. 12 a.s.)

Odręczne notatki prowadzone przez sekretariat Instytutu dotyczące słuchaczy studiów doktoranckich przechowuje J. K. (2), który od 1976 r,. pełnił funkcje kierownicze w Instytucie a w pewnym okresie kierował studiami doktoranckimi (zeznania świadków J. K. (2)- k. 26v a.s., A. B.- k. 26v-27 a.s.).

Oficjalna dokumentacja z okresu studiów doktoranckich J. K. (1) w Instytucie (...) nie istnieje, upłynął wymagany czasu jej archiwizacji (wyjaśnienia (...) k. 20 a.s., zeznania świadka J. K. (2)- k. 26v a.s.).

J. K. (1) złożył 2 stycznia 2007 r. wniosek o ustalenie kapitału początkowego (wniosek- k. 1-2 a.r.).

13 lipca 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję, w której ustalił kapitał początkowy na 135544,36 zł, nie uwzględniając okresu od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1983 r., ponieważ zaświadczenie z 18 listopada 2003 r. nie zawiera informacji, czy studia doktoranckie zostały ukończone oraz programowego toku tych studiów, jak tez brak jest informacji czy odprowadzone zostały składki na ubezpieczenia społeczne. Ponadto nie uwzględniono okresu nauki w szkole wyższej na jednym kierunku pond wymiar określony w programie studiów (decyzja- k. 24-25 a.r.).

17 lipca 2017 r. ubezpieczony złożył wniosek o ponowne wyliczenie kapitału początkowego, w wyniku czego została wydana opisana na wstępie zaskarżona decyzja (wniosek- k. 30 a.r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się
w aktach sprawy i aktach emerytalnych, jak również na podstawie zeznań odwołującego
i wskazanych świadków. Wymienione wyżej dokumenty nie były kwestionowane przez żadną ze stron., także Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do podważenia ich autentyczności i rzetelności sporządzenia. Również zeznania świadków J. K. (2) i A. B. oraz samego ubezpieczonego Sąd uznał za w pełni wiarygodne. Są one spójne co do zasadniczych okoliczności sprawy, a zwłaszcza, tego, że skarżący był słuchaczem studium doktoranckiego, w czego ramach wykonywał zlecane mu zadania a w zamian otrzymywał stypendium. Drobne różnicę pomiędzy zeznaniami poszczególnych osób nie wpływają na ich ocenę, pamiętać bowiem należy, że dotyczą one wydarzeń sprzed ponad 30 lat, po jakim to czasie ludzka pamięć ulega naturalnemu zatarciu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie J. K. (3) zasługiwało na uwzględnienie.

Spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się jedynie do rozstrzygnięcia czy do ustalenia wartości kapitału początkowego odwołującego winien zostać zaliczony jako okres składkowy okres jego studiów doktoranckich od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1983 r. Istota sporu polegała przy tym na właściwej interpretacji przepisów prawa stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Nie był natomiast w zasadzie sporny między stronami stan faktyczny sprawy.

Kapitał początkowy został wprowadzony ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). Instytucja ta jest związana z odmiennymi od dotychczasowych zasadami ustalania emerytury, którą oblicza się na podstawie sumy składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w całym okresie ubezpieczenia. Ponieważ składki ewidencjonowane są na kontach ubezpieczonych dopiero od 1 stycznia 1999 r. zachodziła potrzeba uwzględnienia i skonkretyzowania okresów podlegania ubezpieczeniu przed tą datą, co znalazło odzwierciedlenie w formule kapitału początkowego.

W myśl art. 173 ust. 1 powoływanej ustawy dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Stosownie do dyspozycji art. 174 cytowanej kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: okresy składkowe, o których mowa w art. 6; okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Ponowne ustalenie kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych
w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. zgodnie z art. 175 ust. 4 tej ustawy. Okolicznościami tymi są: przedłożenie po uprawomocnieniu się decyzji nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Zgodnie z art. 7 pkt. 9a powołanej ustawy, okresy studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu są okresami nieskładkowymi.

W myśl obowiązujących w czasie odbywania przez odwołującego studiów doktoranckich przepisów, tj. art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1968 r. Nr 3, poz. 6) oraz art. 13 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 267) za okresy zaliczane do okresów zatrudnienia uważa się również okresy studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Według zaś art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. świadczenia określone w ustawie przysługują również niektórym osobom nie będącym pracownikami: adwokatom, osobom wykonującym pracę nakładczą, uczniom szkół ponadpodstawowych, studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich, osobom pobierającym stypendia sportowe oraz osobom wykonującym pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, kary aresztu wojskowego, kary aresztu za wykroczenie i w czasie tymczasowego aresztowania, z uwzględnieniem zasad przewidzianych w przepisach działu III rozdziału 3 ustawy.

Stosownie do Rozporządzenia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 17 grudnia 1976 r. w sprawie studiów doktoranckich (Dz. U. z 1976 r. Nr 41, poz. 243), studia doktoranckie mogły trwać do trzech lat, a w przypadkach losowych okres trwania studiów doktoranckich może być przedłużony do czterech lat za zgodą właściwego organu, o którym mowa w § 2 ust. 1 (§ 5 ust. 3). W myśl § 12 powoływanego rozporządzenia, nauczyciel akademicki, pracownik naukowo-badawczy, dyplomowany pracownik dokumentacji naukowej oraz bibliotekarz dyplomowany, przyjęty na studia doktoranckie na wniosek zakładu pracy, który go zatrudnia, otrzymywał na czas trwania studiów doktoranckich urlop bezpłatny oraz stypendium w wysokości wynagrodzenia przysługującego aktualnie na stanowisku zajmowanym przez uczestnika studiów doktoranckich bezpośrednio przed przyjęciem na studia, nie większej jednak niż 10000 zł miesięcznie. Stypendium, o którym mowa w ust. 1, przyznawała i wypłacała jednostka kierująca na studia.

Od 1960 r. do dnia 31 grudnia 1983 r. istniał obowiązek odprowadzania składek od stypendiów doktoranckich na podstawie zarządzenia Ministra Finansów z dnia 15 maja 1959 r. w sprawie określenia składników funduszu płac stanowiących podstawą do obliczenia składek na ubezpieczenie społeczne w uspołecznionych zakładach pracy (M. P. z 1959 r. Nr 50, poz. 221), a następnie na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i o ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. z 1976 r. Nr 40, poz. 239). Z dniem 1 stycznia 1984 r. stypendia doktoranckie zostały wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne na mocy rozporządzenia Ministra Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych z dnia 27 grudnia 1983 r. w sprawie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników uspołecznionych zakładów pracy (Dz. U. z 1983 r. Nr 73, poz. 332).

W powoływanym przez odwołującego się wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 1993 r., sygn. II URN 30/93 wskazano, że jeżeli we wniosku o świadczenie złożonym po dniu wejścia w życie ustawy rewaloryzacyjnej powołano się na odbywanie studiów doktoranckich, to należy okres tych studiów uznać za okres składkowy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy rewaloryzacyjnej (obecnie art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), o ile od stypendiów doktoranckich były odprowadzane składki.

Wobec tego należy przyjąć, że w okresie kiedy odwołujący odbywał studia doktoranckie od 1 października 1980 r. do 30 czerwca 1983 r., istniał obowiązek odprowadzania składek od stypendiów doktoranckich. Odbywanie przez skarżącego studiów doktoranckich pod rządami ówczesnych przepisów należy więc zakwalifikować jako okres składowy z art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Art. 7 ust. 9a powołanej ustawy zastosowanie ma bowiem jedynie do studiów doktoranckich odbywanych w okresie późniejszym, gdy ich odbywanie nie wiązało się z odprowadzaniem składek na ubezpieczenia społeczne.

Informacja o istnieniu obowiązku odprowadzania składek przez płatnika od stypendium doktoranckiego jest w ocenie Sądu okolicznością mającą wpływ na ustalenie wysokości kapitału, bowiem tworzy ona domniemanie zapłaty składek. Powyższe potwierdza również fakt, iż odwołujący dysponuje legitymacją ubezpieczeniową wydaną przez Instytut (...) w W..

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 maja 1994 r., sygn. II UZP 5/94 stwierdził, że pracownikowi, który zgłosił wniosek o świadczenie emerytalno - rentowe po dniu 15 listopada 1991 r. można uwzględnić okresy zatrudnienia wykonywanego przed 15 listopada 1991 r., za które pracodawca nie odprowadził składek na ubezpieczenie mimo ciążącego na nim obowiązku. W ocenie Sądu, zasada taka powinna odnosić się również do stanu faktycznego w niniejszej sprawie czyli okresu odbywania przez odwołującego studiów doktoranckich. W uzasadnieniu powoływanej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, iż opłacanie składek należało i należy do obowiązków pracodawcy. Na wykonanie czy też kontrolę wykonania tego obowiązku pracownik nie miał wpływu. Uzależniając prawo do świadczeń emerytalno-rentowych od zatrudnienia przez określony czas, a nie od opłacania składek, polski system ubezpieczenia społecznego odpowiadał bardziej systemowi zabezpieczenia społecznego, bez ekwiwalentności świadczeń w stosunku do składek. W ocenie Sądu Najwyższego za okresy składkowe, przypadające przed wejściem w życie ustawy o rewaloryzacji, należy uważać także i takie okresy pozostawania w stosunku pracy, za które składka na ubezpieczenie nie została opłacona. Podobne rozumowanie należy odnieść także do obywania studiów doktoranckich, o ile w związku z ich odbywaniem wypłacano stypendium podlegające składkom na ubezpieczenia społeczne.

Ponadto zauważyć trzeba, że według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 1975 r. w sprawie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracowników i na cele emerytalne oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczanie społecznego wypłacanych przez zakłady pracy (Dz. U. z 1975 r. Nr 45, poz. 239) to zakłady pracy zostały zobowiązane do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i na cele emerytalne na pracownika w rozumieniu Kodeksu pracy. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika zaś, iż odwołujący spełniał w spornym okresie wymagania, aby zakwalifikować go jako pracownika w spornym okresie studiów doktoranckich, albowiem wykonywał on na rzecz Instytutu (...) przydzielane mu przez przełożonych pracę w wymiarze odpowiadającym co najmniej pracowniczemu, co ma znaczenie jedynie pomocnicze, otrzymując przy tym również wynagrodzenie zbliżone do otrzymywanego przez pracowników.

Z uwagi na powyższe, należy stwierdzić więc, że nieprawidłowe jest ustalenie organu rentowego, pomijające okres odbywania przez J. K. (1) od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1983 r. studiów doktoranckich, albowiem okres ten winien zostać zaliczony przy ustaleniu kapitału początkowego jako okres składkowy.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.

SSO Rafał Młyński

(...)