Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu Wydział VI Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Małgorzata Bartczak – Sobierajska

Sędziowie SO Zbigniew Krepski, SO Wojciech Modrzyński

po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2018 r. w Toruniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku T. W.

przeciwko (...) S.A. w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek zażalenia uczestnika na postanowienie Sądu Rejonowego we Włocławku z dnia 19 października 2017r., sygn. akt V GNs 27/14

postanawia

oddalić zażalenie.

Zbigniew Krepski Małgorzata Bartczak – Sobierajska Wojciech Modrzyński

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 19 października 2017 r. Sąd Rejonowy we Włocławku umorzył postępowanie w sprawie z wniosku T. W. z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w G. o ustanowienie służebności przesyłu oraz postanowił nie obciążać wnioskodawcy kosztami postępowania należnymi uczestnikowi (k. 150).

W uzasadnieniu Sąd ten wskazał, iż dniu 14 grudnia 2013 r. wnioskodawca T. W. złożył do Sądu Rejonowego we Włocławku Wydział V Gospodarczy wniosek ustanowienie odpłatnej służebności przesyłu na rzecz uczestnika (...) Spółka Akcyjna w G..

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Postanowieniem z dnia 4 maja 2015 r. Sąd I instancji zawiesił niniejsze postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym we Włocławku sygn. akt I Ns (...)w sprawie z wniosku (...) Spółka Akcyjna w G. z udziałem T. W. oraz Skarbu Państwa – Starosty (...) o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

Postanowieniem z dnia 20 września 2017 roku Sąd podjął zawieszone postępowanie z uwagi na prawomocne zakończenie sprawy o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

W piśmie z dnia 9 października 2017 r. wnioskodawca cofnął wniosek. W piśmie z dnia 16 października 2017 r. uczestnik wyraził zgodę na cofnięcie wniosku.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż zgodnie z treścią art. 512 § 1 k.p.c. po rozpoczęciu posiedzenia albo po złożeniu przez któregokolwiek z uczestników oświadczenia na piśmie cofnięcie wniosku jest skuteczne tylko wtedy, gdy inni uczestnicy nie sprzeciwili się temu w terminie wyznaczonym. Z kolei z art. 203 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wynika, że Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie wniosku, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Natomiast w myśl art. 355 § 1 k.p.c. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew (wniosek) lub wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

W ocenie Sądu I instancji w niniejszej sprawie wnioskodawca skutecznie cofnął wniosek. Uczestnik nie sprzeciwił się tej czynności i w okolicznościach niniejszej sprawy nie jest ona sprzeczna z art. 203 § 4 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. umorzył postępowanie (pkt I sentencji postanowienia).

Odnośnie do nieobciążania wnioskodawcy kosztami postępowania poniesionymi przez uczestnika, Sąd a quo stwierdził, iż art. 203 § 2 k.p.c. in fine w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przewiduje zasadę, że w przypadku cofnięcia wniosku kosztami procesu obciąża się wnioskodawcę. Jednakże w okolicznościach niniejszej sprawy nie można abstrahować od faktu, że przyczyną cofnięcia wniosku była jego bezprzedmiotowość spowodowana wydaniem postanowienia przez sąd cywilny o stwierdzeniu zasiedzenia służebności gruntowej dotyczącej urządzeń przesyłowych, co do których wnioskodawca wnosił o ustanowienie służebności przesyłu. Z tego względu Sąd uznał, że rozstrzygnięcie wniosku o kosztach postępowania należy oprzeć na zasadzie wyrażonej w art. 102 k.p.c. Zgodnie z treścią wskazanego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Wskazany przepis stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd Rejonowy powołał się na orzecznictwo, gdzie podkreśla się, iż obciążenie strony, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, całością lub nawet tylko częścią kosztów procesu może w okolicznościach konkretnej sprawy pozostawać trudne do pogodzenia z poczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego. Z tego względu ustawodawca przewidział – w art. 102 specjalne unormowanie pozwalające nie obciążać strony przegrywającej obowiązkiem zwrócenia przeciwnikowi całości lub części kosztów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 października 2016 r. sygn. akt III APa 7/16 (publ. Legalis). Jako wyjątek od zasady, a ponadto wobec użycia sformułowania „w wypadkach szczególnie uzasadnionych” przepis art.102 k.p.c. nie podlega wykładni rozszerzającej. To czy w danej sprawie mamy do czynienia z przypadkiem szczególnie uzasadnionym wymaga rozważenia całokształtu okoliczności faktycznych sprawy. Zastosowanie art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (zob. post. Sądu Najwyższego z 14.1.1974 r., II CZ 223/73 ).

W ocenie Sądu I instancji, w okolicznościach niniejszej sprawy, względy słuszności przemawiają za odstąpieniem od zasady obciążania wnioskodawcy kosztami postępowania wyrażonej w art. 203 § 2 k.p.c. in fine w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Wskazać bowiem należy, że podstawowym celem wniosku złożonego przez T. W. było uregulowanie tytułu prawnego uczestnika (...) Spółka Akcyjna w G. do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Bezspornym było, że w dacie złożenia wniosku o ustanowienie służebności uczestnik nie legitymował się tytułem prawnym do władania nieruchomością stanowiącą własność wnioskodawcy. Co prawda nabycie własności przez zasiedzenie następuje ex lege, jednak postanowienie sądu stwierdzające zasiedzenie jest pierwotnym dowodem potwierdzającym nabycie prawa własności w ten sposób. W dacie złożenia wniosku o ustanowienie służebności nie było prowadzone postępowanie z wniosku uczestnika o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej. W tych okolicznościach wnioskodawca, inicjując niniejsze postępowanie, miał uzasadnione podstawy przypuszczać, że jego wniosek jest słuszny. Co istotne zainicjowanie niniejszego postępowania leżało nie tylko w jego interesie, ale w równym stopniu w interesie uczestnika (...) S.A. w G.. Zapadłe w niniejszej sprawie orzeczenie wykreowałoby nowe prawo rzeczowe dla przedsiębiorstwa przesyłowego. Uczestnik legitymowałby się tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawców co zamknęło by spory na tle uprawnienia uczestnika do korzystania z cudzego gruntu dla eksploatacji, utrzymania, konserwacji i remontów wybudowanych już urządzeń przesyłowych oraz na tle wynagrodzenia za korzystanie przez niego bez tytułu prawnego z cudzej nieruchomości.

Według Sądu Rejonowego cel ten został osiągnięty choć w innym postępowaniu, a mianowicie w postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym we Włocławku w sprawie sygn. akt I Ns (...)z wniosku (...) Spółka Akcyjna w G. o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowych odpowiadających treścią służebności przesyłu. Sąd Rejonowy zauważył, że gdyby nie zainicjowano postępowania o ustanowienie służebności przesyłu, uczestnik nie podjąłby czynności zmierzających do stwierdzenia zasiedzenia służebności. Uczestnik oraz jego poprzednicy prawni posiadali przedmiotowe urządzenia na nieruchomości wnioskodawcy od kilkudziesięciu lat. Oznacza to, że władali oni wiele lat cudzym gruntem w zakresie odpowiadającym służebności bez jakiegokolwiek tytułu prawnego, a właściciele nieruchomości, a więc wnioskodawca i jego poprzednicy prawni nie otrzymali z tego tytułu żadnego ekwiwalentu. Konsekwencją stwierdzenia zasiedzenia służebności jest również brak ekwiwalentu za nabycie służebności przez Skarb Państwa Starostę (...) (poprzednika prawnego uczestnika) dla właściciela nieruchomości.

W świetle powyższych okoliczności obciążenie wnioskodawcy kosztami postępowania należnymi uczestnikowi byłoby nie do pogodzenia z poczuciem sprawiedliwości i zasadami współżycia społecznego

Sąd meriti podkreślił, że przyczyną cofnięcia wniosku była jego bezprzedmiotowość spowodowana wydaniem postanowienia przez sąd cywilny o stwierdzeniu zasiedzenia służebności gruntowej dotyczącej urządzeń przesyłowych, co do których wnioskodawca wnosił o ustanowienie służebności przesyłu. Z tego względu Sąd Rejonowy uznał, że rozstrzygnięcie wniosku o kosztach postępowania należy oprzeć na zasadzie wyrażonej w art. 102 k.p.c.

Od powyższego postanowienia uczestnik złożył zażalenie, zaskarżając je w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu, tj. co do pkt II. postanowienia.

W zażaleniu skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj.:

- art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegające na jego błędnym zastosowaniu w sytuacji, w której, zdaniem skarżącego brak było podstaw do przyjęcia, iż w sprawie niniejszej zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające nie obciążanie wnioskodawcy kosztami procesu należnymi uczestnikowi postępowania;

- art. 203 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegające na jego błędnym zastosowaniu w sytuacji, w której zdaniem skarżącego brak było podstaw przemawiających za odstąpieniem od zasady obciążania wnioskodawcy kosztami postępowania;

- art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, w której interesy uczestników postępowania były sprzeczne, co wg skarżącego stanowiło podstawę do zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz uczestnika.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania zawartego w pkt II. sentencji, poprzez zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej wysokości 257 zł oraz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym wg norm przepisanych.

Wnioskodawca nie udzielił odpowiedzi na zażalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie było bezzasadne.

Słusznie Sąd Rejonowy wskazał, iż przepis art. 102 k.p.c. wprowadza wyjątek od reguły odpowiedzialności za wynik sporu, pozwalając zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami, gdy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony. Pojęcie szczególnie uzasadnionego wypadku jest pojęciem nieostrym, o elastycznej formule, co umożliwia objęcie jego hipotezą sytuacji faktycznych o różnej naturze. Ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., III CZ 25/12, Lex nr 1214589). Ingerencja w tę ocenę w ramach rozpoznawania zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie jest wprawdzie wyłączona, jednak ogranicza się do sytuacji, gdy zastosowanie art. 102 k.p.c. nie zostało w ogóle uzasadnione lub jeżeli nastąpiło z rażącym naruszeniem reguł przewidzianych w tym przepisie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r., III CZ 75/12, Lex nr 1353220).

Zastosowanie odstępstwa z art. 102 k.p.c. od ogólnej reguły art. 98 k.p.c. wymaga każdorazowo ustalenia, że w danym postępowaniu zachodzi przypadek szczególnie uzasadniony. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, podstawy zastosowania art. 102 k.p.c. nie może stanowić jedynie trudna sytuacja majątkowa strony zobowiązanej do zwrotu kosztów procesu. Nie obciążanie strony przegrywającej kosztami postępowania powinno mieć miejsce wyjątkowo, tj. w sytuacji gdy zobligowanie jej do poniesienia tych kosztów byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 maja 2016r., I ACa 52/16, LEX nr 2071272). Przesłanką zastosowania zasady słuszności jest wystąpienie w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, które powodują, że zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 kwietnia 2016r., I ACa 1034/15, LEX nr 2071830).

Mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy, Sąd II instancji podziela stanowisko Sądu Rejonowego co do zasadności rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego w oparciu o zasadę słuszności, wyrażoną w art. 102 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie zachodzi bowiem szczególnie uzasadniony wypadek, dający podstawy do uznania, że obciążenie powoda kosztami zastępstwa procesowego byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności. Wobec tego zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. był całkowicie chybiony.

Trafnie Sąd I instancji zauważył, iż podstawowym celem wniosku złożonego przez T. W. było uregulowanie tytułu prawnego uczestnika (...) S.A. w G. do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Jak podkreślił, niespornym w sprawie było, że w dacie złożenia wniosku o ustanowienie służebności uczestnik nie legitymował się tytułem prawnym do władania nieruchomością stanowiącą własność wnioskodawcy. W dacie złożenia wniosku o ustanowienie służebności nie było prowadzone postępowanie z wniosku uczestnika o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej. Wobec tego, w ocenie Sądu II instancji, za całkowicie pozbawiony podstaw należało uznać argument podniesiony w zażaleniu, według którego już na etapie przedsądowej wymiany pism między stronami, w odpowiedzi na żądanie ustanowienia służebności przesyłu, (...) S.A. w G. wskazał, iż posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy. Uczestnik nie mógł bowiem przedstawić na tę okoliczność żadnego dowodu, ponieważ taki dowód wówczas nie istniał, skoro postanowienie o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej dotyczącej urządzeń przesyłowych, co do których wnioskodawca wnosił o ustanowienie służebności przesyłu, zostało wydane dopiero po zainicjowaniu przez wnioskodawcę postępowania w niniejszej sprawie, tj. w dniu 8 grudnia 2016 r. (sygn. akt I Ns (...)Sądu Rejonowego we Włocławku). W tych okolicznościach wnioskodawca na etapie przedsądowym zasadnie poddał w wątpliwość niczym nie udowodnione stanowisko uczestnika co do posiadania tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy. Inicjując niniejsze postępowanie wnioskodawca miał bowiem uzasadnione podstawy przypuszczać, że jego wniosek jest słuszny. Należało więc uznać za bezzasadne także pozostałe zarzuty skarżącego, które zresztą szły w tym samym kierunku co zarzut naruszenia art. 102 k.p.c.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu Okręgowego, zachodzi duże prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, iż gdyby nie działania podejmowane przez wnioskodawcę w celu definitywnego wyjaśnienia kwestii tytułu prawnego uczestnika do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, wnioskodawca do chwili obecnej nie otrzymałby od uczestnika dowodów potwierdzających wiarygodność jego stanowiska co do zasiedzenia służebności przesyłu, tym bardziej zważywszy na sposób wymiany korespondencji z uczestnikiem na etapie przedprocesowym.

Jednocześnie, Sąd Odwoławczy w pełni aprobuje stanowisko wyrażone w judykaturze Sądu Najwyższego, zgodnie z którym do kręgu okoliczności uzasadniających zastosowanie art. 102 k.p.c. należy zaliczyć zarówno fakty związane, jak również niezwiązane z przebiegiem procesu. Do pierwszych zaliczane są między innymi: podstawa oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególna zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda (wnioskodawcy) co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika. Drugą grupę okoliczności wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 r., sygn. akt II Cz 95/12, Lex nr 1232771).

W świetle przytoczonych wyżej okoliczności sprawy, Sąd Rejonowy zasadnie rozstrzygnął o kosztach procesu w oparciu o art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy oddalił zażalenie na mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c.

Zbigniew Krepski Małgorzata Bartczak – Sobierajska Wojciech Modrzyński

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)