Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 29 września 2015 r.

Wnioskiem z dnia 8 października 2013 roku wnioskodawczyni A. F. domagała się uzupełnienia postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi, wydanego w sprawie o sygn. akt I Ns 263/00 w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po F. B., poprzez stwierdzenie, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyły dzieci spadkodawczyni A. F., F. B., Z. R., B. B. i Z. C. w udziałach po 1/5 części każde z nich. W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że w skład spadku po F. B. wchodzą udziały w gospodarstwie rolnym położonym na terenie dzielnicy B. o łącznej powierzchni ponad 4 ha, nabyte przez spadkodawczynię wraz z mężem S. B. i innymi na podstawie Aktów Własności Ziemi o nr. (...) i (...). Według twierdzeń wnioskodawczyni kwalifikacje uczestników do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wynikały z faktu ich pracy we wspomnianym gospodarstwie przez okres 19 lat poprzedzających śmierć spadkodawczyni (k: 1).

Ostatecznie wnioskodawczyni i uczestnicy przyznali, że decyzją administracyjną wydaną z upoważnienia Naczelnika Dzielnicy W. P. w dniu 14 grudnia 1979 r. orzeczono o przejęciu wskazanego we wniosku gospodarstwa rolnego przez Skarb Państwa w zamian za świadczenia emerytalne, podnosząc przy tym, że decyzja ta nie wywołała skutków cywilnoprawnych z uwagi na to, że wydana została na wyłączny wniosek F. B., który składając tego rodzaju wniosek przekroczył zakres zarządu majątkiem wspólnym, decyzję wydała osoba nieuprawniona - kierownik Wydziału (...) zamiast Naczelnika Dzielnicy, a ponadto zdaniem uczestników skutki prawne mógł wywołać jedynie wniosek rolnika do Sądu wieczystoksięgowego o ujawnienie poprawnej formalnie decyzji w księdze wieczystej, a ojciec ani matka uczestników takiego wniosku nie składali (pisma k: 28, k: 121, 123, 137, 166 - 169, 184).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawczyni wraz z mężem S. B. byli właścicielami na zasadach ustawowej wspólności małżeńskiej gospodarstwa rolnego w skład którego

wchodziły działki o nr (...) o łącznej powierzchni 0,87

położonych na terenie ówczesnej miejscowości K., nabyte na podstawie aktu własności ziemi Naczelnika Gminy N. z dnia 18 września 1975 r. o nr (...), działki o nr (...) o powierzchni 1,18 ha z obrębu O. o nr jednostki rejestrowej 64, nabyte na podstawie aktu własności ziemi Naczelnika Powiatu w N. z dnia 20 marca 1975 r. o nr (...) oraz udziały w ^lh części działek o nr (...) o powierzchni 0,92 ha obręb O. nr jednostki rejestrowej 169 nabyte na podstawie aktu własności ziemi Naczelnika Powiatu w N. z dnia 28 marca 1975 r. o nr (...) oraz w ¹A części działki (...) o powierzchni 3,24 ha, nabytej na podstawie aktu własności ziemi Naczelnika Dzielnicy P. z dnia 12 października 1977 r o nr 520/77. Powyższe gospodarstwo rolne decyzją Naczelnika Urzędu D. P. z dnia 14 grudnia 1979 r. o nieodpłatnym przejęciu na rzecz Skarbu Państwa od S. B. i F. B., wydaną na podstawie art. 45 i 52 ust. 2 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr. 32 póz. 40) przeszło na własność Skarbu Państwa. Wojewoda (...) decyzją z dnia 16 listopada 1999 r. nr 346/99 odmówił stwierdzenia nieważności powyższej decyzji. Od decyzji Wojewody (...) odwołanie złożyła uczestniczka Z. R.. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją z dnia 23 października 2000 r. o nr GZrn-051/625-205/00 rozstrzygnięcie to utrzymał w mocy. Wnioskodawczyni A. F. oraz uczestnicy Z. R., B. B. i F. B. od ostatecznej decyzji administracyjnej wnieśli skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który wyrokiem z dnia 20 lutego 2002 r. wydanym w sprawie o sygn. II SA 2947/00 oddalił skargę, (decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 października 2000 r. k: 48 - 50, wyrok NSA z dnia 20 lutego 2002 r. k: 35 - 36)

S. B. zmarł 20 lipca 1999 r., F. B. zmarła w dniu 20 lipca 1999 r. w W.. W dniu 10 lutego 2000 r. Z. R. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po F. B.. We wniosku wskazała, że w skład spadku nie weszło gospodarstwo rolne, potwierdzając ten fakt na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2000 r. Obecni na rozprawie uczestnicy A. F., F. B., B. B. i Z. C. powyższemu nie zaprzeczyli. Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2000 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi stwierdził, że spadek po F. B. na podstawie ustawy nabyły jej dzieci A. F., F. B., Z. R., B. B. i Z. C. w udziałach

po 1/5 części każde z nich. Postanowienie to nie zawierało rozstrzygnięcia w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego (akta I Ns 263/00).

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 677 § 2 k.p.c. - w brzmieniu obowiązującym do dnia 2 października 2008 r., mającym zastosowanie do spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 r. (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 181, póz. 1287) - w wypadku, gdy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy, sąd wymieni w treści tego postanowienia spadkobierców dziedziczących to gospodarstwo oraz ich udziały w nim. Stosownie zaś do obowiązującego na powyższej zasadzie art. 677 § 3 k.p.c., jeżeli w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie orzeczono o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, sąd wyda w tym przedmiocie postanowienie uzupełniające. W postanowieniu z dnia 10 kwietnia 2000 r. wydanym w sprawie toczącej się pod sygnaturą I Ns 263/00 nie znalazło się rozstrzygnięcie dotyczące dziedziczenia wchodzącego w skład spadku po F. B. gospodarstwa rolnego, co było następstwem twierdzenia podniesionego we wniosku inicjującym to postępowanie, popartego przez uczestników postępowania, że w skład spadku gospodarstwo rolne nie wchodziło. W zaistniałej sytuacji, mając na uwadze treść przytoczonych wyżej przepisów, wnioskodawczyni uprawniona była do żądania wydania postanowienia uzupełniającego w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Aby jednak tego rodzaju żądanie mogło zostać uwzględnione rolą wnioskodawczyni było przede wszystkim wykazanie, że w skład spadku - wbrew twierdzeniom zgłoszonym w sprawie I Ns 263/00 - gospodarstwo istotnie weszło. W trakcie postępowania, mimo nałożonego w tym zakresie zobowiązania, nie przedstawiono dowodów potwierdzających powyższą okoliczność. Wbrew postulatowi zawartemu w piśmie wnioskodawczyni z dnia 9 sierpnia 2014 r. (k: 27) dla wykazania tej okoliczności osobowe źródła dowodów nie mogły zostać uznane za wystarczające. Wszyscy uczestnicy oraz występujący w charakterze świadka B. P. posiadali osobisty interes w uzyskaniu rozstrzygnięcia uwzględniającego złożony wniosek, z tego też względu złożone przez nich zeznania posiadały wątpliwą moc dowodową. Zeznania A. F. jakoby spadkodawczyni była właścicielem odrębnego gospodarstwa rolnego (k: 66) oraz B. B. (k: 67), jako nie poparte żadnymi dokumentami a nadto sprzeczne z

wcześniejszymi twierdzeniami zgłoszonymi w sprawie I Ns 263/00 i zeznaniami Z. C. (k: 67) i F. B. (k: 68) nie zasługiwały na wiarę.

Wnioskodawczyni przedstawiła jedynie odpis aktu własności ziemi z dnia 18 września 1975 r. o nr (...), stwierdzający że spadkodawczyni wspólnie z mężem z mocy prawa stali się właścicielami działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 0,87 położonych na terenie ówczesnej miejscowości K., (k: 62) Odmowa przedstawienia dokumentów dowodzących bezpośrednio lub pośrednio istnienia gospodarstwa rolnego spadkodawczyni w chwili jej śmierci, w tym pozostałych odpisów aktów własności ziemi uzasadniona została samowolą urzędniczą panującą na terenie W. i wynikającymi stąd trudnościami w uzyskaniu dokumentów. Wnioskodawczyni domagała się, aby Sąd zażądał stosownych dokumentów od Prezydenta (...) W. (pismo z dnia 10 sierpnia 2014 r. k: 27). Wniosek w tym zakresie poparli Z. R. i B. B., który w piśmie z dnia 6 sierpnia 2015 r. dodatkowo powołał się na odmowę ich udostępnienia (k: 168). Wnioski powyższe zostały oddalone na rozprawie w dniu 6 sierpnia 2015 r. na podstawie art. 250 § l k.p.c. Zgodnie z treścią powołanego przepisu jeżeli dokument znajduje się w aktach organu państwowego, wystarczy przedstawić urzędowo poświadczony przez ten organ odpis lub wyciąg z dokumentu. Sąd zażąda udzielenia odpisu lub wyciągu, jeżeli strona sama uzyskać go nie może. Wnioskodawczyni i uczestnik w żadnej mierze nie wykazali, ani nawet nie uprawdopodobnili, że o wydanie żądanych dokumentów istotnie występowali do organu państwowego i że spotkali się z odmową ich wydania, co uzasadniało oddalenie omawianych wniosków. Ponadto w kontekście argumentów przytoczonych w dalszej części uzasadnienia dokumenty te nie były niezbędne dla wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Jak zaznaczono wyżej uczestnicy w toku postępowania zmodyfikowali pierwotne stanowisko procesowe, przyznając że gospodarstwo rolne należące do ich rodziców zostało nieodpłatnie przekazane na rzecz Skarbu Państwa w zamian za świadczenia emerytalne, podnosząc przy tym, że decyzja wydana w tym przedmiocie nie wywarła skutków cywilno prawnych z uwagi na: 1. wydanie jej przez osobę nieuprawnioną - kierownika Wydziału zamiast Naczelnika Gminy 2. wydanie decyzji w uwzględnieniu wyłącznie wniosku S. B., który do samodzielnego złożenia takiego wniosku nie był uprawniony z uwagi na to, że wniosek dotyczył nieruchomości objętej wspólnością ustawową małżeńską, 3. nie złożenie wbrew treści art. 52 ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych

świadczeniach dla rolników i ich rodzin przez S. B., ani przez spadkodawczynię wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej.

Odnosząc się do powyższych zarzutów wskazać należy na wstępie, że twierdzenia uczestników w tym zakresie były spóźnione i jako takie na podstawie art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. powinny podlegać pominięciu. Wnioskodawczyni i uczestnicy nie wykazali bowiem, że nie mogły zostać zgłoszone w czasie właściwym tj. odpowiednio we wniosku lub w odpowiedzi na wniosek, do której złożenia uczestnicy zostali zobowiązani z zaznaczeniem rygoru pominięcia wniosków i twierdzeń zgłoszonych w terminie późniejszym (k: 11). Wyżej wymienieni otrzymali pouczenie o treści przepisów wymienionych w art. 210 § 2 ¹ k.p.c. Ponadto zaznaczyć wypada, że kwestia legalności wydanej decyzji była przedmiotem badania w trybie administracyjnym. W obowiązującym porządku prawnym obowiązuje zasada związania sądów powszechnych skutkami prawnymi orzeczeń organów administracyjnych, która znajduje odzwierciedlenie w art. 7 i 10 Konstytucji oraz w art. 2 § 3 k.p.c., art. 177 § l pkt. 3 k.p.c. oraz art. 16 k.p.a., 97 § l pkt. 4 k.p.a. Zasada tam wyrażona doznaje ograniczenia wyłącznie w razie bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej tj. w sytuacji kiedy decyzja administracyjna nie może wywoływać skutków prawnych z uwagi na istnienie wad godzących w jej istotę. Do tego rodzaju wad zaliczyć należy brak organu powołanego do orzekania w określonej materii, względnie wydanie decyzji przez organ niewłaściwy, ewentualnie wydanie decyzji bez jakiejkolwiek podstawy prawnej, czy bez zachowania jakiejkolwiek procedury. W tego rodzaju sytuacjach, kwalifikujących decyzję administracyjną jako akt nieistniejący, sąd cywilny nie jest nią związany, a legalność decyzji administracyjnej pod tym kątem może być przedmiotem badania sadu cywilnego w ramach swoistej, incydentalnej kontroli stosowania prawa. Zgłoszone zastrzeżenia pod adresem decyzji administracyjnej o nieodpłatnym przejęciu gospodarstwa rolnego przez Skarb Państwa, skutkujące jej nieważności musiały być wzięte pod uwagę z urzędu w toku prowadzonego postępowania administracyjnego i ewentualne potwierdzenie ich zasadności musiałoby skutkować uchyleniem zaskarżonej decyzji. Jak ustalono tego rodzaju rozstrzygnięcie nie zostało wydane.

Uzupełniająco w kontekście pierwszego z podniesionych pod adresem decyzji administracyjnej zarzutów wskazać należy, iż treść art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr. 32 póz. 40) , w myśl którego przekazanie gospodarstwa rolnego (...) następuje w drodze decyzji naczelnika gminy, w żadnym razie nie oznacza, iż

wydanie takiej decyzji przez osobę działającą z upoważnienia wymienionego organu prowadzi do uznania decyzji za nieważną. Obowiązujące w dacie wydania kwestionowanej decyzji administracyjnej rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1979 r. (Dz.U. z 1979, nr 14, póz.92) w § 12 ust. l wprowadzało zasadę, zgodnie z którą terenowe organy administracji państwowej ustalały regulaminy organizacyjne podległych sobie urzędów. W myśl § 12 ust. 2 pkt. 4 regulamin organizacyjny powinien określać rodzaje spraw, które z upoważnienia terenowego organu administracji państwowej będą załatwiane przez dyrektorów (kierowników) wydziałów (referatów) i ich zastępców oraz sekretarzy urzędów. Wynika stąd jednoznacznie, że przyznanie organowi jednoosobowemu kompetencji do wydawania decyzji w zakresie określonym w art. 52 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, nie oznaczało, że wyłączne prawo podpisywania decyzji przysługiwało osobie sprawujące taką funkcję. W świetle przepisów cytowanego rozporządzenia bowiem regulaminy organizacyjne wyznaczały zakres spraw, które mogły być załatwiane m.in. przez kierowników wydziałów działających z upoważnienia organu.

Co się tyczy podnoszonego, acz nie wykazanego, zarzutu dokonania czynności prawnej w postaci złożenia wniosku o przejęcie gospodarstwa rolnego objętego wspólnością małżeńską bez zgody spadkodawczyni, wskazać wypada, że brak zgody współmałżonka w pewnych sytuacjach nie wyłączał możliwości przejęcia gospodarstwa rolnego. Tego rodzaju przypadek przewidziany został w art. 44 ustawy, zgodnie z którym przekazanie następcy lub Państwu gospodarstwa rolnego objętego wspólnością ustawową nie wymaga zgody małżonka, który ma prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie niniejszej ustawy lub innych przepisów albo dla którego praca w gospodarstwie rolnym nie stanowiła głównego źródła utrzymania bądź też jeżeli gospodarstwo rolne wykazuje niski poziom produkcji rolnej w rozumieniu przepisów szczególnych. W toku postępowania nie wykazano, że z jakichkolwiek powodów przepis powyższy, w odniesieniu do przekazania gospodarstwa rolnego należącego do rodziców uczestników, nie mógł znaleźć zastosowania. Co więcej z zeznań przesłuchanego w charakterze świadka B. P. (k: 171) wynika, że spadkodawczyni cierpiała na poważną wadę wzroku, powodującą prawie całkowitą ślepotę, co uprawdopodabniało to, iż z tego tytułu uzyskała uprawnienia rentowe i jednocześnie dowodziło wprost, że w gospodarstwie rolnym z tego powodu pracować nie mogła i tym samym praca w gospodarstwie rolnym nie mogła stanowić jej głównego źródła utrzymania.

Odnośnie rzekomego nie złożenia wniosku o wpis do księgi wieczystej ani przez spadkodawczynię, ani jej męża, wskazać należy, że okoliczność ta pozostaje bez wpływu na ocenę ważności decyzji administracyjnej i ocenę jej skutków w sferze cywilnoprawnej. Powołany art. 52 ust. 3 ustawy stanowi jedynie, że umowa o przekazania gospodarstwa rolnego następcy decyzja o przejęciu gospodarstwa przez Skarb Państwa stanowią podstawę do ujawnienia stanu własności w ewidencji gruntów oraz na wniosek rolnika w księdze wieczystej. Z brzmienia cytowanego przepisu nie wynika, aby wpis w księdze wieczystej posiadał charakter konstytutywny i w związku z tym, aby jego brak lub też jego wadliwe dokonanie rzutować by mogły na ważność wydanej decyzji.

Reasumując stwierdzić należy, iż ostateczna decyzja administracyjna, mocą której gospodarstwo rolne należące pierwotnie do spadkodawczyni i jej małżonka zostało przejęte przez Skarb Państwa, korzysta z domniemania legalności. Decyzja taka może zostać wyeliminowana z obrotu prawnego w wyniku stwierdzenia jej nieważności. W toku postępowania sądowo administracyjnego do stwierdzenia nieważności decyzji nie doszło, zaś w trakcie rozpoznawania sprawy nie wykazano, aby wydana decyzja dotknięta była wadami godzącymi w jej istotę i nakazującymi jej potraktowanie, jako aktu nieistniejącego. W związku z powyższym decyzja o przejęciu gospodarstwa rolnego z chwilą jej uprawomocnienia wywarła skutek w postaci utraty prawa własności gospodarstwa rolnego przez spadkodawczynię i jej małżonka i przejścia prawa własności na rzecz Skarbu Państwa. Tym samym w chwili otwarcia spadku po F. B. w skład spadku po niej gospodarstwo rolne nie weszło i złożony wniosek z tego powodu podlegał oddaleniu, jako bezprzedmiotowy.