Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z wniosku T. J.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 29 marca 2017 r., sygn. akt I Ns 592/15,

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie I w ten tylko sposób, iż dodać w zakresie opisu przebiegu służebności, że jest ona określona w opinii biegłego z zakresu geodezji i kartografii A. L. na mapie znajdującej się na k. 461 akt i mapa ta stanowi integralną cześć orzeczenia,

II.  oddalić apelację w pozostałym zakresie,

III.  nakazać ściągnąć od uczestniczki postępowania na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie kwotę 3.200, 35 zł (trzy tysiące dwieście złotych trzydzieści pięć groszy) tytułem kosztów sądowych tymczasowo uiszczonych z sum budżetowych Skarbu Państwa,

IV.  nie obciążać wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kosztami postępowania w pozostałym zakresie.

Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska Mirosław Wieczorkiewicz

Sygn. akt IX Ca 599/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawca T. J. domagał się ustanowienia na rzecz uczestnika postępowania (...) S.A. w G. służebności przesyłu na jego nieruchomości położonej w M. (Kw. nr (...)) za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 50.000 zł.

W uzasadnieniu wskazał, że jest właścicielem nieruchomości położonej w M., na której posadowione są urządzenia przesyłowe będące własnością uczestnika postępowania. W ocenie wnioskodawcy, przedsiębiorstwo energetyczne nie dysponuje żadnym tytułem prawnym do korzystania z jego nieruchomości, a pomimo tego nie zgodził się na umowne ustanowienie służebności przesyłu.

Uczestnik postępowania domagał się oddalenia wniosku i zasądzenia od wnioskodawcy kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazał, że przez działkę nr (...) przebiega poniemiecka napowietrzna linia główna średniego napięcia SN 15kv wraz ze słupem (zmodernizowana w 1971 r.) oraz linia kablowa średniego napięcia 15kv wybudowana w 1992 r. za zgodą ojca wnioskodawcy K. J.. Uczestnik postępowania podniósł, że nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu dla urządzeń linii głównej z dniem 31 grudnia 1981 r. i z dniem 8 czerwca 2012 r. dla linii kablowej. Ponadto zdaniem uczestnika postępowania, wynagrodzenie żądane przez wnioskodawcę jest rażącą wygórowane.

Postanowieniem z dnia 29 marca 2017 r., Sąd Rejonowy w Mrągowie ustanowił na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o nr (...) położonej w M., Gmina M. (Kw. nr (...)), służebność przesyłu na rzecz (...) S.A. z siedzibą w G. polegającą na utrzymywaniu na nieruchomości linii kablowej SN 15 kV oraz wstępu na tę nieruchomość w zakresie niezbędnym do modernizacji, naprawy, konserwacji i niezbędnych prac eksploatacyjnych urządzeń linii - w zakresie niezbędnym do zapewnienie prawidłowego i niezakłóconego działania należących do (...) S.A. z siedzibą w G. elementów kablowej linii elektroenergetycznej SN 15 kV przebiegającej przez tę nieruchomość wraz z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości wynikającymi z zakresu stref ochronnych (pkt. I), a w pozostałym zakresie wniosek oddalił (pkt. II). Ponadto Sąd Rejonowy zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy kwotę 1.400 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej w pkt. postanowienia I służebności (pkt. III), a także rozstrzygnął o nieuiszczonych kosztach sądowych i kosztach postępowania (pkt. IV i V).

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca nabył udział we współwłasności nieruchomości objętej wnioskiem na podstawie dziedziczenia po swoich rodzicach, a następnie w drodze zniesienia współwłasności został właścicielem całej nieruchomości. Przez nieruchomość przebiega poniemiecka napowietrzna linia główna średniego napięcia SN 15kV relacji K. - M. wybudowana około roku 1926 r. i odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1957 r. W 1971 r. została przeprowadzona modernizacja tej linii, kiedy wymieniono słupy z żerdzi drewnianych na betonowe. Jej przebieg nie jest w zasadzie inny niż poprzedniej linii poniemieckiej. W 1992 r. na nieruchomości posadowiono kablową linię średniego napięcia SN 15kV wybudowaną przez spółkę (...) stanowiącą odgałęzienie z linii głównej do stacji transformatorowej w M.. (...) kontrolowana napowietrznej sieci energetycznej średniego napięcia SN 15kV w granicach przedmiotowej nieruchomości wynosi 12 metrów i obejmuje obszar trwale wyłączony z użytkowania o powierzchni 992 m ². (...) kontrolowana dla linii kablowej średniego napięcia SN 15kV wynosi 1 metr i obejmuje obszar trwale wyłączony z użytkowania o powierzchni 72 m ². W dniu 18 grudnia 2012 r. dla nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...), położonej w M., gmina M. została wydana decyzja o warunkach zabudowy.

Ponadto Sąd I instancji ustalił, że poprzednicy prawni (...) S.A. z siedzibą w G. nie ubiegali się o zgodę ówczesnych ani późniejszych właścicieli wymienionej działki na zlokalizowanie na niej istniejących urządzeń energetycznych, a także nie uzyskali takiej zgody od właściwego organu państwowego. Obecnie linie elektroenergetyczne i urządzenia przesyłowe na nieruchomości stanowią własność (...) S.A. z siedzibą w G. i wchodzą w skład jego przedsiębiorstwa. Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r. dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w O. w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) S.A. w W. oraz przekształcono wymienione przedsiębiorstwo państwowe w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna w O.. W takiej postaci Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 31 lipca 1993 r. wpisał spółkę do rejestru handlowego. W wyniku dalszych przekształceń organizacyjnych utworzony został (...) S.A. z siedzibą w G. Odział w O. działający pod firmą (...) S.A., której jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Przed utworzeniem Zakładu (...) sprawy związane z dostawą elektryczności w okręgu (...) należały również do jednostek państwowych noszących różne nazwy (np. Zjednoczenie (...)). W toku prowadzonych negocjacji (...) S.A. z siedzibą w G. oraz T. J. nie doszli do porozumienia w zakresie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...).

Sąd Rejonowy wskazał, że poprzednicy prawni uczestnika postępowania nie ubiegali się o zgodę ówczesnych ani późniejszych właścicieli nieruchomości objętej wnioskiem, na zlokalizowanie na niej istniejących urządzeń energetycznych. W tym stanie rzeczy wskazano, że termin zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu z linii napowietrznej średniego napięcia SN 15kV przez uczestnika postępowania upłynął w dniu 31 grudnia 2001 r. Jako początek biegu zasiedzenia tej linii, przyjęto rok 1971 r., w którym dokonano jej modernizacji. Natomiast odnośnie linii kablowej średniego napięcia SN 15kv, która została wybudowana w 1992 r., 30-letni termin zasiedzenia służebności jeszcze nie upłynął. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej linii kablowej średniego napięcia SN 15kv, ustalono na podstawie wariantu pierwszego opinii biegłego P. S.. Ten wariant opinii, uwzględniał spadek wartości nieruchomości związany z posadowieniem na niej urządzeń przesyłowych. W tych okolicznościach, na rzecz wnioskodawcy zasądzono kwotę 1.400 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., a o nieuiszczonych kosztach sądowych na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając rozstrzygnięcie Sądu I instancji w części oddalającej wniosek (pkt. II) oraz w części ustalającej wysokość jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie opisanej służebności przesyłu (pkt. III).

Wnioskodawca zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie:

1.  art. 285 § 1 k.c. w związku z art. 292 k.c., art. 172 k.c. i art. 176 k.c. oraz art. 352 § 1 i 2 k.c. polegające na uwzględnieniu zarzutu nabycia służebności przez zasiedzenie, podczas gdy zarzut ten dotyczył podmiotu trzeciego, nie będącego uczestnikiem postępowania,

2.  art. 172 § 2 k.c. w z w. z art. 292 k.c. przez błędne przyjęcie, iż uczestniczka mogła do okresu zasiedzenia zaliczyć okres posiadania sprzed 1989 r. w sytuacji, gdy przed 1989 r. posiadanie wykonywane było na rzecz Skarbu Państwa, a tym samym nie mogło dojść do władania nieruchomością w zakresie odpowiadającym treścią służebności przesyłu,

3.  art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 13 k.p.c. w zw. z art. 292 k.c. przez błędne przyjęcie, iż zarzut zasiedzenia oprócz linii energetycznej jest skuteczny również wobec strefy kontrolowanej podczas gdy granice tej strefy zwanej również pasem ochronnym, zostały wyznaczone dopiero w dniu 25 sierpnia 2016 r. tj. w opinii biegłego sądowego sporządzonej na potrzeby niniejszego postępowania,

4.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. w zw. z art. 292 k.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędne uznanie, iż doszło do spełnienia przesłanek uprawniających do uznania zarzutu zasiedzenia w sytuacji, gdy de facto przedsiębiorstwo przesyłowe nie wykazało momentu przystąpienia do korzystania ze spornej linii energetycznej,

5.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. przez niewykazanie w należyty sposób przez uczestniczkę postępowania swojego następstwa prawnego w zakresie posiadania urządzeń przesyłowych przez legitymowanie się wyłącznie kserokopiami dokumentów,

6.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieuwzględnieniu przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności kwestii, iż oświadczenie do dysponowania nieruchomością do celów budowlanych zostało uzyskane w wyniku przestępstwa tj. fałszu materialnego przez podrobienie podpisu osoby uprawnionej.

Mając powyższe na uwadze, wnioskodawca domagał się:

1.  zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez ustanowienie na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o nr ewidencyjnym (...), położonej w M., gmina M., dla której Sąd Rejonowy w Mrągowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), służebność przesyłu na rzecz (...) S.A z siedzibą w G. polegającą na utrzymywaniu na nieruchomości linii napowietrznej SN 15 kV oraz wstępu na tą nieruchomość w zakresie niezbędnym do modernizacji, naprawy, konserwacji i niezbędnych prac eksploatacyjnych urządzeń linii - w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania należących do (...) S.A z siedzibą w G. elementów linii napowietrznej SN 15kV wraz z podtrzymującym ją słupem przebiegającym przez tę nieruchomość wraz z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości wynikającymi z zakresu stref ochronnych, wraz z zasądzeniem od uczestniczki postępowania (...) S.A. z siedzibą w G. na rzecz T. J. wynagrodzenia za ustanowienie w/w służebności przesyłu oraz podwyższenie jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu określonej w pkt I zaskarżonego postanowienia,

2.  zasądzenie od uczestniczki na rzecz skarżącego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje,

3.  uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi uczestniczka postępowania wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w sprawie i na podstawie tych ustaleń wywiódł słuszne wnioski, które legły u podstaw zaskarżonego orzeczenia.

W szczególności Sąd ten - wbrew twierdzeniom apelacji - zasadnie oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu dotyczący napowietrznej linii głównej średniego napięcia SN 15 kV relacji K. - M. przebiegającej przez nieruchomość wnioskodawcy, jaki i w sposób prawidłowy ustalił wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu odnośnie linii kablowej średniego napięcia SN 15 kV znajdującej się na gruncie T. J..

Zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego podniesione przez wnioskodawcę, nie podważyły trafności rozstrzygnięcia Sądu I instancji w tym zakresie.

Ostatecznie apelacja T. J. doprowadziła do precyzyjnego określenia służebności przesyłu obejmującej linię kablową średniego napięcia SN 15 kV prowadzącą do stacji transformatorowej w M..

W rozpoznawanej sprawie, wnioskodawca T. J. domagał się ustanowienia na rzecz uczestniczki postępowania (...) S.A. w G. służebności przesyłu na swojej nieruchomości położonej w M. (Kw nr (...)) za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 50.000 zł.

W toku postępowania przed Sądem Rejonowym ustalono, że przez nieruchomość wnioskodawcy przebiega poniemiecka napowietrzna linia główna średniego napięcia SN 15kV relacji K. - M. oraz kablowa linia średniego napięcia SN 15kV stanowiąca odgałęzienie z linii głównej do stacji transformatorowej w M..

Uczestniczka postępowania odpierając roszczenie T. J., podniosła zarzut nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu dla linii głównej relacji K. - M. z dniem 31 grudnia 1981 r., a dla linii stanowiącej odgałęzienie do stacji transformatorowej w M. z dniem 8 czerwca 2012 r. (k. 44).

Sąd I instancji uznała za uzasadniony zarzut zasiedzenia dotyczący linii głównej, a - wobec braku upływu terminu zasiedzenia - nie uwzględnił tego zarzutu w stosunku do linii stanowiącej jej odgałęzienie.

Wobec takiego rozstrzygnięcia, Sąd Rejonowy ustanowił służebność przesyłu jedynie wobec linii kablowej średniego napięcia SN 15kV stanowiącej odgałęzienie od linii głównej za jednorazowym wynagrodzeniem na rzecz wnioskodawcy w kwocie 1.400 zł.

Na etapie postępowania apelacyjnego, T. J. zakwestionował uwzględnienie zarzutu zasiedzenia wobec linii głównej relacji K. - M., a także wskazywał na zbyt niskie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu obejmującej drugą z linii znajdujących się na jego nieruchomości.

W celu ustanowienia służebności przesyłu obejmującej linię główną, wnioskodawca podniósł szereg zarzutów mających na celu podważenie zasadności zarzutu zasiedzenia poniesionego przez uczestnika postępowania.

W pierwszej kolejności T. J. wskazywał, że Sąd Rejonowy nie mógł uwzględnić zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu, ponieważ - ewentualne zasiedzenie - odnosi się do poprzednika prawnego uczestniczki postępowania. Zatem - według apelującego - ograniczone prawo rzeczowe nabyła osoba trzecia w stosunku do stron postępowania. W ocenie wnioskodawcy, zasiedzenie służebności przesyłu obejmującej linię główną średniego napięcia SN 15kV relacji K. - M. powinno zostać stwierdzone w trybie przewidzianym w art. 609 i 610 k.p.c., czyli w odrębnym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia (zarzut naruszenia art. 285 § 1 k.c. w związku z art. 292 k.c., art. 172 k.c. i art. 176 k.c. oraz art. 352 § 1 i 2 k.c.).

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2016 r., w sprawie z wniosku właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu sąd może rozpoznać zarzut posiadacza urządzeń przesyłowych, że służebność została nabyta przez zasiedzenie przez jego poprzednika prawnego, niebiorącego udziału w sprawie (III CZP 101/15, Legalis nr 1412427, podobnie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 września 2016 r., II CSK 822/15, Legalis nr 1558511).

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wskazał, że praktyka sądowa pokazuje liczne przypadki podnoszenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe w toku postępowania o ustanowienie służebności przesyłu zarzutu jej zasiedzenia lub zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu. W ten sposób przedsiębiorstwo przesyłowe broni się przed żądaniem właściciela nieruchomości, zarzucając, że doszło już do zasiedzenia służebności przez tego przedsiębiorcę lub przez inną osobę, co oznacza, iż żądanie jest bezzasadne albo bezprzedmiotowe.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że taki zarzut ma charakter obronny (defensywny), stanowiący odzew na akcję wnioskodawcy i zmierza wyłącznie do obezwładnienia jego żądania. W tej sytuacji, zważywszy na istotę oraz procesową funkcję zarzutu obronnego, bezzasadne i nieracjonalne jest zawieszanie postępowanie o ustanowienie służebności i kierowanie zainteresowanych do postępowania unormowanego w art. 609 - 610 k.p.c. Oczywiście, zainteresowany zawsze może takie postępowanie wszcząć, a w szczególności wtedy, gdy zamierza uzyskać tytuł prawny skuteczny erga omnes, nie można go jednak do tego zmuszać, jeżeli przeciwstawia żądaniu wnioskodawcy uprawnienie, które powstało ex lege i nie wymaga konstytutywnej decyzji sądu albo innego organu. Rozpoznanie zarzutu stwarza wyłącznie przesłankę rozstrzygnięcia dotyczącego istoty sporu między uczestnikami postępowania, nie wiąże zatem osób niebiorących udziału w sprawie, a w związku z tym ich prawa nie zostają w żaden sposób naruszone.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy mógł rozpoznać zarzut uczestniczki postępowania, że służebność została nabyta przez zasiedzenie przez jej poprzednika prawnego, niebiorącego udziału w sprawie, albowiem zarzut ten ma jedynie charakter obronny i zmierza wyłączenie do obrony przed żądaniem zapłaty za ustanowienie służebności .

Jednakże nabycie służebności przez osobę trzecią nakładało na uczestniczkę postępowania - w niniejszym postępowaniu - obowiązek przeprowadzenia dowodu, że jest ona następcą prawnym, pod tytułem ogólnym lub szczególnym, tej osoby trzeciej. Dowód taki prowadzi do ustalenia, że uczestniczce postępowania przysługuje tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 641/11, Legalis nr 537339).

W ocenie Sądu II instancji - wbrew twierdzeniom apelacji - uczestniczka postępowania prawidłowo wywiązała się z tego obowiązku.

Wnioskodawca podnosił bowiem, że uczestniczka nie wykazała w sposób należyty swojego następstwa prawnego w zakresie posiadania urządzeń przesyłowych, ponieważ w toku postępowania przedłożyła wyłącznie kserokopie (zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c.).

Odnosząc się do powyższego wskazać należy, że według najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego do wykazania przeniesienia posiadania tego rodzaju służebności na uczestniczkę postępowania nie było konieczne udowodnienie przeniesienia przez jego poprzednika prawnego konkretnie oznaczonych urządzeń technicznych, lecz wykazanie, że urządzenia służące do przesyłu mediów w zakresie działalności przedsiębiorstwa przesyłowego, znajdujące się wewnątrz, na lub ponad gruntem, istniały w oznaczonym miejscu i były wykorzystywane do tego celu oraz że działanie to jest kontynuowane przez uczestniczkę. W przypadku linii energetycznej wystarczające jest wykazanie jej trwałego, niepodlegającego zmianom, przebiegu i lokalizacji na nieruchomości obciążonej, natomiast nie ma istotnego znaczenia skład techniczny urządzeń przesyłowych i protokolarne potwierdzenie ich przekazania następcy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2017 r., V CSK 356/16, Legalis nr 1650961).

Podkreślenia wymaga ,że w toku postępowania przed Sądem I instancji pełnomocnik wnioskodawcy nie kwestionował charakteru kserokopii dokumentów , a jedynie ich nieczytelność i ogólnikowość( protokół rozprawy z 8 lutego 2016r.- k. 240).

Ponadto po dopuszczeniu przez Sąd Rejonowy także kserokopii dokumentów na rozprawie w dniu 15 marca 2017r., pełnomocnik profesjonalny wnioskodawcy nie zgłosił w tym zakresie zastrzeżeń w trybie art. 162 k.p.c. w zw. z art.13§2 k.p.c.

Za ugruntowany w orzecznictwie uznać należy pogląd, że strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosowanie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności - na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005 r. III CZP 55/05, Legalis 70737).

Nie tylko z tezy przytoczonej uchwały, ale wprost z treści art. 162 k.p.c. wynika, że strona ma zwrócić uwagę sądowi na uchybienie przepisom postępowania. Oznacza to, że nie jest wystarczające zwrócenie się do sądu o zaprotokołowanie, że strona zgłasza i wnosi o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Zastrzeżenie będzie skuteczne, jeżeli strona wskaże przepisy, które sąd, jej zdaniem, naruszył.

Z opinii biegłego R. J. wynika , że linia napowietrzna SN kV relacji K. - M. (linia główna) została wybudowana około 1926 r., a następnie została odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1957 r. (przyjęta do eksploatacji). W 1971 r. przeprowadzono modernizację, w czasie której wymieniono słupy z żerdzi drewnianych na betonowe. Zmieniono wówczas stanowiska posadowienia nie wychodząc z podstawowego śladu linii poniemieckiej. Biegły R. J. wyjaśnił, ze nie odnalazł żadnego dokumentu wskazującego na to, że przedmiotowa linia zmieniła trasę (k. 250).

Z powyższego wynika, że linia napowietrzna SN kV relacji K. - M. przebiegająca przez nieruchomość powoda, istniała w tym miejscu już od 1957 r., a poprzednicy prawni uczestniczki postępowania kontynuowali korzystanie z tych urządzeń przesyłowych.

Z tego względu, Sąd II instancji nie uwzględnił zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. i art. 13 k.p.c. (bez podanych paragrafów) mając również na uwadze brak skutecznego zastrzeżenia na podstawie art.162 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c.

.

Dalej wskazać należy, że nie ma racji wnioskodawca twierdząc, że uczestniczka nie mogła do okresu zasiedzenia zaliczyć czasu posiadania jej poprzedników prawnych sprzed 1989 r., ponieważ wówczas posiadanie było wykonywane na rzecz Skarbu Państwa, a tym samym nie mogło dojść do władania nieruchomością w zakresie odpowiadającym treścią służebności przesyłu (zarzut naruszenia art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wyjaśniono, że skoro państwowe osoby prawne wykonywały na podstawie art. 128 § 2 k.c. w imieniu własnym względem zarządzanego mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej według reguł prawa cywilnego, to granice tego wykonywania mieściły się w dyspozycji normy art. 140 k.c. Do atrybutu korzystania z rzeczy tradycyjnie zalicza się następujące uprawnienia: do posiadania (ius possidendi), do używania rzeczy (ius utendi), do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy (ius fruendi) i do dyspozycji faktycznych (ius abutendi). Z tych względów trzeba przyjąć, że przedsiębiorstwa państwowe wykonywały posiadanie mogące doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej, z tym zastrzeżeniem, że pod rządem art. 128 k.c. nabycie takiego prawa następowało do jednolitego funduszu własności państwowej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., V CSK 224/15, Lex nr 1977833, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 listopada 2017 r., V Ca 179/17, Legalis nr 17112654).

Wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, zarzut zasiedzenia nie dotyczy tylko i wyłącznie trwałego i widocznego urządzenia (zarzut naruszenia art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 13 k.p.c. w zw. z art. 292 k.p.c.).

W ocenie wnioskodawcy, zarzut zasiedzenie nie może odnosić się do strefy kontrolowanej oraz innych ograniczeń prawa własności nieruchomości, o których mowa we wniosku o ustanowienie służebności przesyłu. Według wnioskodawcy, uczestniczka postępowania nie udowodniła zakresu korzystania przez swoich poprzedników prawnych, z gruntu należącego obecnie do T. J.. (...) kontrolowana - czyli obszar ochronny, którego dotyczy reglamentacja sposobu korzystania z nieruchomości - został wyznaczony przez biegłego geodetę dopiero w toku niniejszego postępowania.

Odnosząc się do powyższego Sąd Okręgowy pragnie wyjaśnić, że zakres w jakim następuje zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu (bądź służebności przesyłu), nie ogranicza się - w świetle art. 292 k.c. - do trwałego i widocznego urządzenia, ale również do pasa gruntu biegnącego pod linią elektroenergetyczną i wokół słupów. Władztwo przedsiębiorcy eksploatującego urządzenia przesyłowe odpowiada bowiem władztwu wynikającemu z prawa służebności. Tymczasem korzystanie zgodnie z przeznaczeniem urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomości wiąże się z potrzebą wkraczania na grunt w celu utrzymywania ich w zdatności do użytku, chociażby potrzeba taka aktualizowała się rzadko (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2017 r., V CSK 33/17, Lex 2429630, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 listopada 2017 r., V Ca 179/17, Legalis nr 17112654).

Z powyższego wynika, że zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (ewentualnie służebności przesyłu), nie ogranicza się jedynie do powierzchni zajętej przez trwałe i widoczne urządzenie (np. słupa elektroenergetycznego), ale obejmuje również tę powierzchnię nieruchomości, która jest potrzebna do korzystania z tego trwałego i widocznego urządzenia o którym mowa w przepisie art. 292 k.c.

Kończąc ten wątek rozważań wskazać należy, że moment objęcia w posiadanie linii napowietrznej SN kV relacji K. - M. przez poprzednika prawnego uczestnika postępowania, został dokładnie określony w opinii biegłego energetyka R. J..

Biegły ten wyraźnie wskazał, że przedmiotowa linia została przyjęta do eksploatacji w 1971 r. (k. 250), dlatego Sąd Rejonowy zasadnie przyjął początek biegu terminu zasiedzenia od tej daty.

Przechodząc do kwestii wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu obejmującej linię średniego napięcia SN 15 kV prowadzącej do stacji transformatorowej w M. wskazać należy, że zarzuty wnioskodawcy nie mogły podważyć rozstrzygnięcia Sądu I instancji w tym zakresie.

W apelacji wskazano bowiem, że przy ustaleniu wynagrodzenia nie wzięto pod uwagę nagannego działania uczestniczki postępowania, polegającego na przedłożeniu dokumentu który nie mógł zostać podpisany przez nieżyjącego w tym czacie K. J. (poprzednik pracy wnioskodawcy).

Ustosunkowując się do powyższego wskazać należy, że w przepisie art. 305 ² k.c. brak jest kryteriów określenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Oznacza to, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą także wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12, Legalis nr 572405).

Na gruncie kodeksu cywilnego wynagrodzeniem jest świadczenie, które ma być ekwiwalentem za świadczoną przez drugą stronę rzecz lub usługę czy też prawo ograniczające np. uprawnienia właścicielskie. Kontekst w jakim ustawodawca odwołuje się do pojęcia ,,wynagrodzenie" wskazuje na to, że w pierwszej kolejności ma ono odpowiadać wartości świadczenia spełnionego na rzecz strony obowiązanej do jego zapłaty lub korzyści, którą obowiązany uzyskał w związku ze świadczeniem spełnionym wzajemnie, co nie oznacza, że nie może ono odpowiadać wysokości uszczerbku w majątku uprawnionej osoby, o ile tylko powstaje on w związku z sytuacją rodzącą obowiązek zapłaty. Niezapłacenie wynagrodzenia w tych relacjach, w których zasadnie go zażądano prowadzi do zachwiania równowagi ekonomicznej między stronami, gdyż ten, kto nie zapłacił wynagrodzenia za spełnione na jego rzecz świadczenie lub prawo, z którego skorzystał, uzyskuje korzyść kosztem majątku uprawnionego do wynagrodzenia.

Ustanowienie służebności przesyłu tworzy stabilny tytuł do korzystania z obciążonej nią nieruchomości. Charakter służebności przesyłu sprawia, że wynagrodzenie za jej ustanowienie niezwykle trudno jest wyliczyć na podstawie korzyści, które uprawniony przedsiębiorca czerpie z prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, chociaż wykorzystanie obciążonej służebnością nieruchomości jest czynnikiem pozwalającym na działanie jego przedsiębiorstwa w określonej skali i w określony sposób. Jeśli wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu nie rozważa się z perspektywy korzyści czerpanych z wykorzystania cudzej nieruchomości przez przedsiębiorcę, który sprzedaje energię lub świadczy inne usługi przy jej wykorzystaniu w większym lub mniejszym rozmiarze, to pozostaje ocenić je z perspektywy interesów ekonomicznych właściciela nieruchomości obciążonej. Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności.

Biorąc zatem pod uwagę, że wynagrodzenie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu musi być indywidualizowane, stosownie do doniosłych dla jego określenia okoliczności konkretnego przypadku, nie ma żadnych przeszkód, by wynagrodzenie za ustanowioną służebność, zarówno ustalone przez strony umownie, jaki i określone orzeczeniem sądu, kompensowało właścicielowi ten uszczerbek w jego majątku, który jest konsekwencją obniżenia się wartości nieruchomości, jako składnika jego majątku w związku z jej obciążeniem służebnością (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 r., IV CSK 317/12, Lex nr 1308150).

W uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r. Sąd Najwyższy wskazał, że wynagrodzenie powinno być nie tylko proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść cudzego prawa własności, ale powinno także uwzględniać wartość wykorzystywanej nieruchomości, czasową perspektywę posiadania służebności (III CZP 29/05, Legalis nr 68980).

Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności danej sprawy, interes stron, społeczno-gospodarczy charakter służebności i rekompensaty należnej właścicielowi nieruchomości obciążonej. Za odpowiednie wynagrodzenie może być uznane takie, które będzie stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, jakich właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Indywidualizowany w konkretnej sprawie sposób obliczenia wynagrodzenia powinien uwzględniać po stronie właściciela: charakter nieruchomości, położenie, rodzaj, rozmiar, kształt, jej społeczno - gospodarcze przeznaczenie ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a w ich braku właściwości terenu i sposób korzystania z nieruchomości sąsiednich, utratę pożytków, zakres ograniczenia w prawie rozporządzania, swobodnego decydowania o przeznaczeniu nieruchomości, zagospodarowania jej, zakres i sposób ingerencji przedsiębiorcy oraz pozbawienia władztwa nad nią, sposób przebiegu urządzeń, trwałość i nieodwracalność obciążenia w dłuższej perspektywie oraz uciążliwość ustanowionego prawa.

Z przedstawionych rozważań wynika, że na wysokość wynagrodzenia o którym mowa w przepisie 305 ² k.c., nie ma wpływu postępowanie uczestnika postępowania, polegające na przekładaniu w toku postępowania sądowego dowodów, których prawdziwość może budzić wątpliwości.

W niniejszej sprawie, dokument , na który powołuje się wnioskodawca, został uznany przez Sąd I instancji za niewiarygodny, a więc nie miał żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy - w tym ustalenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd II instancji dokonując kontroli instancyjnej, nie znalazł natomiast żadnych podstaw do tego, aby zakwestionować wysokość wynagrodzenia ustalonego przez biegłego P. S. (k. 318). Tym bardziej, że wnioskodawca nie przedstawił żadnych argumentów mogących podważyć rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w tym zakresie.

Na końcu wskazać należy, że apelacja T. J. doprowadziła do precyzyjnego określenia służebności przesyłu obejmującej linię kablową średniego napięcia SN 15 kV prowadzącą do stacji transformatorowej w M..

Wyjaśnić przy tym należy, że rozstrzygnięcie o ustanowieniu służebności przesyłu i o wynagrodzeniu za ustanowienie tego prawa cechuje bez wątpienia integralność, tzn. koniecznymi elementami rozstrzygnięcia jest zarówno ustanowienie prawa jak i równoczesne orzeczenie o wynagrodzeniu, przy czym wysokość tego wynagrodzenia wiąże się nierozerwalnie m.in. z zakresem przestrzennym służebności i ustaloną przez sąd jej treścią. Ta cecha integralności nie pozwala - co do zasady - na zaskarżenie orzeczenia jedynie w części, a więc albo w odniesieniu do ustanowienia prawa albo w odniesieniu do zasądzenia wynagrodzenia.

Zatem jeżeli mamy do czynienia z rozstrzygnięciem, którego elementy stanowią iunctim, tzn. oba elementy rozstrzygnięcia stanowią całość i są wzajemnie zależne i wzajemnie uwarunkowane, to w razie zaskarżenia apelacją tylko rozstrzygnięcia o wynagrodzeniu, orzeczenie sądu drugiej instancji powinno objąć rozstrzygnięcie dotyczące ustanowienia prawa (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r. V CSK 190/11, Legalis nr 511985).

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy nie był związany zakresem zaskarżenia i mógł dokonać korekty zaskarżonego postanowienia, poprzez dokładne określenie służebności przesyłu ustanowionej na rzecz uczestnika postępowania.

W tym właśnie celu, Sąd II instancji dopuścił dowód z opinii biegłego geodety A. L., który naniósł służebność przesyłu obejmującą linię średniego napięcia SN 15 kV prowadzącą do stacji transformatorowej w M. na mapę znajdującą się na k. 461. Przedmiotowa mapa stanowi integralną część orzeczenia Sądu Okręgowego, co niewątpliwie ułatwi określenie przebiegu służebności, a także będzie jasno wskazywać na granice obciążenia nieruchomości oznaczonej nr. 12 - 442. Warto przy tym zauważyć, że opinia A. L. nie była kwestionowana przez wnioskodawcę (k. 498).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c.

W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wskazać należy ,że

zasada przewidziana art. 520 § 1 k.p.c. jest nienaruszalna wtedy, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub - mimo braku tej równości - ich interesy są wspólne. W pozostałych wypadkach sąd może od niej odstąpić i na żądanie uczestnika, albo z urzędu - jeżeli działa bez adwokata lub radcy prawnego (art. 109 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) - orzec według dyrektyw określonych w art. 520 § 2 lub 3 k. p. c (por. postanowienie SN z dnia 19 listopada 2010 r. III CZ 47/10, niepubl.).

Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 22 marca 2012r. V CZ 155/11 ,że nie oznacza to, iż uregulowanie zawarte w art. 520 k.p.c. jest wyczerpujące i wyklucza odwołanie do przepisów art. 98 i nast. k.p.c., gdyż w postępowaniu nieprocesowym mają one - przez art. 13 § 2 k.p.c. - odpowiednie zastosowanie. Przepisem takim jest w szczególności art. 102 k.p.c., dopuszczający rozstrzyganie o kosztach postępowania w oparciu o zasadę słuszności. Podstawę do zastosowania wyjątku stanowią indywidualne okoliczności, świadczące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami postępowania w całości lub w części byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe. Należą do nich zarówno fakty związane z samym postępowaniem jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej, stanu majątkowego stron, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Zatem przepis art. 102 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności.

Wnioskodawca nie miał możliwości zapoznania się z dokumentacją dotyczącą linii przesyłowych przed wniesieniem sprawy do Sądu a zarzut zasiedzenia nie został podniesiony przez uczestniczkę w toku negocjacji przedsądowych .

W ocenie Sądu Okręgowego taka sytuacja faktyczna pozwalała na odstąpienie przez Sąd II instancji od obciążenia wnioskodawcy kosztami na rzecz uczestniczki oraz obciążenie jej kosztami sądowymi powstałymi przed Sądem Odwoławczym.

Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska Mirosław Wieczorkiewicz