Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy H. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania H. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 6 grudnia 2017 r. nr (...)

o d d a l a o d w o ł a n i e

/-/ SSO B. Łożyńska-Motyka

Sygn. akt: IV U 101/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 6 grudnia 2017 r., znak: (...) przyznał H. R. od dnia 1 listopada 2017 r. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do obliczenia emerytury przyjął kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę. Wysokość świadczenia organ wyliczył zgodnie z art. 26 w związku z art. 25 ust. 1 b, to jest podstawę obliczenia emerytury pomniejszył o sumę kwot dotychczas wypłaconych emerytur.

Od powyższej decyzji ubezpieczony złożył odwołanie, wnosząc o jej zmianę i ponowne ustalenie wysokości emerytury. W uzasadnieniu stanowiska szczegółowo i chronologicznie wskazał na okoliczności związane z przyznaniem wcześniejszej emerytury z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz z niewłaściwym i sprzecznym w jego ocenie z zasadami Konstytucji RP sposobem obliczenia emerytury powszechnej. Dodał, że tym samym organ rentowy całkowicie niezasadnie dokonał pomniejszenia jego świadczenia o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych dotychczas emerytur, co stoi w sprzeczności z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego i wyrokiem Sąd Okręgowego w Szczecinie z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt: VI V 2161/13, które wskazał na poparcie swojego stanowiska.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu Zakład wskazał, że wydana decyzja jest prawidłowa, gdyż w świetle art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych „zreformowana” emerytura powszechna z art. 24 opiera się na kwocie odłożonego kapitału, zatem zrozumiały i racjonalny jest przepis, który zezwala na odjęcie pobranych wcześniej emerytur, co związane jest z konsumpcją zgromadzonego kapitału. Zakład dodał, że wysokość emerytury przyznanej na podstawie art. 184 jest niższa od wyliczonej emerytury powszechnej z art. 24.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

H. R., ur. (...) na podstawie decyzji ZUS z dnia 2 maja 2012 r. nabył prawo do wcześniejszej emerytury z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wymienione świadczenie emerytalne przyznano od 6 kwietnia 2012 r., to jest od ukończenia obniżonego wieku emerytalnego 60 lat z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

(dowód: wniosek – 1-3, decyzja o przyznaniu emerytury wcześniejszej – k – 26-27, plik III, akt ZUS.)

Decyzją z dnia 8 sierpnia 2017 r. Zakład przeliczył wcześniejszą emeryturę wnioskodawcy, która od dnia 1 listopada 2017 r. wyniosła brutto 2.268,23 zł.

(dowód: decyzja przeliczeniowa – k – 45-46, plik-III akt ZUS.)

Następnie w dniu 3 listopada 2017 r. skarżący złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę, o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego 65 lat.

W odpowiedzi organ rentowy, decyzją z dnia 6 grudnia 2017 r. – zaskarżoną w niniejszej sprawie, przyznał wnioskodawcy emeryturę z art. 24 cyt. ustawy, od 1 listopada 2017 r. tj. od daty nabycia uprawnień do emerytury.

Organ wskazał, że podstawę obliczenia emerytury zgodnie z art. 26 cyt. ustawy stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnianiem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze życie, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Przy ustalaniu świadczenia Zakład przyjął:

- kwotę składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji: 42249,58 zł,

- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego : 597290,36 zł,

- suma kwot pobranych emerytur: 14782,02 zł,

- średnie dalsze trwanie życia – 215,50 zł miesięcy.

Wysokość emerytury wyniosła brutto 2.283,80 zł.

(dowód: zaskarżona decyzja- k – 5, plik –IV akt ZUS.)

Powyższa decyzja o przyznaniu emerytury powszechnej, została poprzedzona wydaniem w dniu 28 listopada 2017 r. decyzji o ponownym ustaleniu wartości kapitału początkowego, jako jednego ze składników niezbędnych do wyliczenia emerytury według zreformowanego sytemu emerytalnego dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.

(dowód: decyzja kapitałowa – k – 65, plik – I akt ZUS.)

Pełnomocnik odwołującego – małżonka H. R. na rozprawie w dniu 7 marca 2018 r. podtrzymała stanowisko zawarte w odwołaniu. Oświadczyła, że wyliczenie emerytury w sposób wskazany przez ZUS pozostaje w sprzeczności z zasadą praw nabytych i przepisami Konstytucji RP.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawcy nie zasługiwało na uwzględnienie.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był niesporny, a Sąd orzekający ustalił go na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach emerytalno-rentowych wnioskodawcy, której prawdziwość nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Sąd również nie znalazł podstaw do kwestionowania jej wiarygodności z urzędu. Podstawę niespornych ustaleń stanowiło także oświadczenie pełnomocnika ubezpieczonego złożone na rozprawie.

Istotę sprawy stanowiło ustalenie, czy organ rentowy zaskarżoną decyzją prawidłowo ustalił wysokość emerytury powszechnej wnioskodawcy o jakiej mowa w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.Dz.U.2017.1383 ze zm. w brzmieniu na dzień wydania decyzji), której podstawę pomniejszył o sumę kwot dotychczas wypłaconych emerytur na podstawie art. 25 ust. 1 b cyt. ustawy.

Odwołujący kwestionował zasadność zaskarżonej decyzji wskazując, że organ rentowy całkowicie niesłusznie i wbrew zasadom Konstytucji RP dokonał pomniejszenia jego świadczenia o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych (wypłaconych) emerytur.

Na wstępie podkreślenia wymaga, że ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury według nowych zasad, a prawo do tego świadczenia nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu składkowego i nieskładkowego. Jedynym warunkiem jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy, od dnia 1 października 2017 r. ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.

W myśl art. 25 ust. 1 cyt. ustawy, podstawę tak przyznanej emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przy czym, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Natomiast zgodnie z art. 174 ust. 1 cyt. ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, oraz ust. 2-12 art. 174.

Emerytura z art. 24 jest wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę (art. 26 ust. 1 ustawy). Średnie dalsze trwanie życia stanowi wielkość statystyczną służącą do ustalenia liczby miesięcy, w których przeciętnie będzie pobierana nowa emerytura.

Zgodnie z art. 25 ust. 1 b cyt. ustawy , jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2016 r. poz. 1379), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wnioskodawca w kontekście ustalenia wysokości świadczenia negował podstawę prawną działań ZUS, który w jego ocenie w sposób nieuprawniony pomniejszył podstawę obliczenia jego emerytury powszechnej o sumą kwot dotychczas wypłaconych emerytur (to jest emerytury wcześniejszej z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach z art. 184, przyznanej w kwietniu 2012 r.).

Odwołujący poparł swoją argumentację powołując się na wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 17 grudnia 2015 r., w sprawie o sygn. akt VI U 2161/13, który na etapie orzekania w wymienionej sprawie zwrócił się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, czy: art. 1 pkt 6 lit. b ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 22 tej ustawy, dodający do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych art. 25 ust. 1b, w zakresie, w jakim ma zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury, o jakiej mowa w art. 24 ustawy FUS, przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2012 r., jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji RP ?

Postanowieniem z dnia 3 listopada 2015 r. (sygn. akt P 11/14) Trybunał Konstytucyjny umorzył toczące się przed nim postępowanie w niniejszej sprawie z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku. Trybunał stwierdził bowiem, że przesłanka funkcjonalna pytania prawnego nie jest spełniona, gdy wątpliwości konstytucyjne może usunąć sam sąd orzekający, stosując znane nauce prawa reguły interpretacyjne i kolizyjne, w szczególności dokonując wykładni zgodnej z Konstytucją, (co miało miejsce w sprawie o sygn. akt VI U 2161/13). Trybunał bowiem wielokrotnie zaznaczał, że nie jest upoważniony do dokonywania wiążącej wykładni ustaw, gdyż ta należy do sądów jako organów powołanych do stosowania prawa, a działalność Trybunału ma na celu wyeliminowanie z porządku prawnego normy niezgodnej z Konstytucją, a nie przesądzanie, który z możliwych wariantów interpretacyjnych wyrażającego tę normę przepisu powinien być przyjęty przez sądy.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw prawnych do zmiany zaskarżonej decyzji. Organ rentowy prawidłowo bowiem ustalił wysokość emerytury H. R..

Punktem wyjścia dla takiej oceny sporu były okoliczności prawne obszernie podnoszone w pisemnym uzasadnieniu wymienionego wyżej wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 17 grudnia 2015 r., w sprawie o sygn. akt VI U 2161/13. W treści tego uzasadnienia wskazano między innymi, że analiza orzecznictwa sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz dotychczasowych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, dowodzi, że sądy stoją na stanowisku, iż ustalenie prawa do świadczenia emerytalnego (rentowego) następuje na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa i ma do nich zastosowanie wyrażona w art. 2 Konstytucji RP zasada ochrony praw nabytych. Według dotychczasowego stanowiska Trybunału wyrażonego na tle jego dorobku orzeczniczego - konstytucyjnie jest niedopuszczalne odebranie słusznie nabytych praw emerytalnych. Natomiast w okresie nabywania prawa do emerytury zmiany warunków jego nabycia są możliwe. Trybunał w tym zakresie powołał się także na poglądy doktryny oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2014 r., sygn. akt I UK 100/14 oraz z dnia 14 września 2014 r., sygn. akt I UK 19/14 (por. też uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2016 r., II UK 78/15, OSNP 2017/11/151).

W świetle zaprezentowanych tam poglądów prawnych, które Sąd Okręgowy oczywiście podziela i aprobuje, kwestionowana przez odwołującego prawidłowość ustalenia wysokości emerytury w myśl art. 25 ust. 1 b cyt. ustawy w żaden sposób nie ogranicza jego prawa nabytego jakim jest prawo do emerytury, gdyż odnosi się jedynie do kwestii wypłaty tej emerytury i jej wysokości.

W przypadku świadczeń emerytalnych zasadą jest, że prawo do nich powstaje z mocy prawa, z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do ich nabycia (art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i od tej daty istnieje nieprzerwanie.

Przepis art. 25 ust. 1 b został dodany przez art. 1 pkt lit. b ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2012.637) z dniem 1 stycznia 2013 r.

Ustawodawca – co jest szczególnie istotne w niniejszej sprawie – przed dniem 1 stycznia 2013 r. nie różnicował sytuacji prawnej osób korzystających z wcześniejszej emerytury i osób niekorzystających z tego przywileju w zakresie obliczania wysokości emerytury należnej w wieku powszechnym na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W związku z wprowadzeniem powyższej nowelizacji ubezpieczeni zostali postawieni przed koniecznością dokonania wyboru, czy będą korzystać z wcześniejszych świadczeń emerytalnych, co w efekcie spowoduje pomniejszenie wysokości emerytury, jaką nabędą w wieku powszechnym, czy też nie skorzystają z przywileju przejścia na wcześniejszą emeryturę, dzięki czemu ich późniejsza emerytura w wieku powszechnym zostanie przyznana na ogólnych zasadach i będzie wyższa.

Podkreślenia wymaga, że osoby, które nabyły i zrealizowały prawo do wcześniejszej emerytury przed dniem 1 stycznia 2013 r. (do którego grona należy też odwołujący) - zostały pozbawione możliwości dokonania takiej analizy i wyboru najkorzystniejszego dla siebie wariantu. Oczywiście pod rządami obowiązujących przed dniem 1 stycznia 2013 r. regulacji ubezpieczeni nie musieli dokonywać takiej analizy. Niezależnie bowiem od tego, czy skorzystali z prawa do wcześniejszej emerytury, czy też nie, ich ewentualna emerytura w wieku powszechnym była obliczana na takich samych zasadach jak emerytura przyznawana osobom, które nie skorzystały z możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. W konsekwencji, działając w zaufaniu do państwa i stanowionego przez nie prawa, ubezpieczeni podjęli w przeszłości decyzję o przejściu na wcześniejszą emeryturę. Niewykluczone jednak, że gdyby w momencie przejścia na wcześniejszą emeryturę mieli wiedzę, iż spowoduje to pomniejszenie wysokości podstawy emerytury, o której mowa w art. 24 (nabywanej w wieku powszechnym), to mogliby podjąć decyzję o rezygnacji ze złożenia wniosku o ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury, stwierdzając że korzystniejsze dla nich będzie nabycie prawa do emerytury w wieku powszechnym nie pomniejszonej o wypłacone wcześniej świadczenia.

W przekonaniu Sądu Okręgowego nie ulega wątpliwości, że gdyby ubezpieczeni ci wiedzieli, że nastąpi zmiana stanu prawnego, ich decyzja mogłaby być inna, bo będąc korzystną na gruncie dotychczasowych przepisów, na skutek dokonanej nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS – mogła okazać się niekorzystna. Tym niemniej ustawodawca miał prawo, by wprowadzić tego rodzaju regulację, zniechęcającą do korzystania z wcześniejszych emerytur.

H. R. (ur. (...)) osiągnął powszechny wiek emerytalny w 2017 r., a więc pod rządami dodanego do ustawy o emeryturach i rentach z FUS z dniem 1 stycznia 2013 r. art. 25 ust. 1 b. Organ rentowy zasadnie więc do obliczenia emerytury wnioskodawcy przyjął kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie wnioskodawcy do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przyznano emeryturę i dokonał pomniejszenia podstawy obliczenia tej emerytury o sumę kwot dotychczas wypłaconych emerytur.

W ocenie Sądu Okręgowego, zaskarżona decyzja odpowiada obowiązującym przepisom ustawy o emeryturach i rentach. Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonał prawidłowego wyliczenia wysokości przyznanej wnioskodawcy emerytury w myśl art. 26 oraz art. 25 ust. 1 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy z mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie H. R. jako bezzasadne.

Na marginesie dodać jedynie należy, że wskazany przez wnioskodawcę w odwołaniu wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt: VI U 2161/13 dotyczył ubezpieczonej, która nabyła prawo do emerytury powszechnej w 2012 r. (w dniu 8 października 2012 r., tj. z dniem osiągnięcia wieku 60 lat), kiedy to przepis art. 25 ust. 1 b nie został jeszcze wprowadzony nowelą od dnia 1 stycznia 2013 r. Zatem wysokość należnego jej świadczenia musiała zostać obliczona przy uwzględnieniu regulacji obowiązujących w tej właśnie dacie.

/-/ SSO Beata Łożyńska-Motyka