Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR (del.) Paweł Duda

Protokolant: sekretarz sądowy Arkadiusz Połaniecki

po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w R. (Łotwa)

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad, (...) z siedzibą w P. (Czechy) i Drogi i Mosty C. Spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od (...) z siedzibą w R. (Łotwa) na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

III.  zasądza od (...) z siedzibą w R. (Łotwa) na rzecz (...)
(...) z siedzibą w P. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  zasądza od (...) z siedzibą w R. (Łotwa) na rzecz Drogi
i Mosty C. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w C. kwotę 3.617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXV C 694/15

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 29 kwietnia 2016 r.

Pozwem z dnia 31 grudnia 2013 r. (...) z siedzibą w R. (Łotwa) wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, (...) z siedzibą w P. (Czechy)
i (...) (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C. kwoty 652.259,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lutego 2013 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że spółka (...) była podwykonawcą robót budowlanych w zakresie prac ziemnych na inwestycji pn. „Kontynuacja projektowania
i wykonania robót budowlanych w zakresie autostrady (...) od S. do K. na odcinku od km 411 +465,8 do km 431 +500” na podstawie umów zawartej w dniu 17 sierpnia 2011 r. z liderem konsorcjum generalnego wykonawcy – spółką (...) S.A. Następnie członkowie konsorcjum zawarli z w/w spółką aneks nr (...) do umowy podwykonawczej, w którym potwierdzili zawarcie umowy z (...) jako podwykonawcą
a konsorcjum jako wykonawcą. Zgodnie z ust. 6.3 umowy, wykonawca zatrzymywał
z należnego powodowi wynagrodzenia za wykonanie prac objętych umową 10% wartości brutto każdej faktury jako gwarancję dobrego wykonania, która miała zostać zwrócona
(...) w oznaczonym w umowie terminie, pod warunkiem należytego wywiązania się
z obowiązków umownych. Suma zatrzymanych z faktur kwot wyniosła 653.259,08 zł.
(...) w dniu 7 sierpnia 2012 r. odstąpił od umowy podwykonawczej z uwagi na opóźnienia wykonawcy w płatnościach wynagrodzenia podwykonawcy, przy czym odstąpienie to wywarło skutki na przyszłość. W niniejszej sprawie powód dochodzi zapłaty kwoty 652.259,08 zł. Zgodnie ze skierowanym przez (...) do (...) S.A. wezwaniem, wykonawca powinien zwrócić zatrzymaną część wynagrodzenia do dnia 18 lutego 2013 r. Podstawę prawną obowiązku zapłaty spornej części wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane stanowi przepis art. 647 k.c. W razie uznania, że skutkiem odstąpienia od umowy jest upadek zobowiązania ex tunc należy przyjąć, że pozwani uzyskali korzyść bez podstawy prawnej i rozliczyć wykonane prace budowlane w oparciu o przepisy
o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.) Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad odpowiada natomiast solidarnie z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy na podstawie art. 647 ^{( 1)} § 5 k.c. W dniu 28 sierpnia 2013 r. (...) (...) zbyła na rzecz (...) wszelkie prawa związane
z roszczeniami wobec (...) S.A. oraz Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad z tytułu przedmiotowej umowy podwykonawczej. Na dokonanie cesji wierzytelności (...) (...) uzyskał zgodę konsorcjum wyrażoną przez (...) S.A.

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w odpowiedzi na pozew wniósł o odrzucenie powództwa w stosunku do Skarbu Państwa w całości, a w razie nieuwzględnienia tego wniosku, wniósł oddalenie powództwa w stosunku do Skarbu Państwa w całości.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że pozew powinien być odrzucony na podstawie art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c., ponieważ przed Sądem Okręgowym w Warszawie toczy się postępowanie w sprawie z powództwa spółki (...) z siedzibą w R. przeciwko Skarbowi Państwa sygn. akt XXV C 402/14 o zapłatę i nie jest wykluczone, że powód dochodzi w tamtej sprawie kwot objętych pozwem w niniejszej sprawie, bowiem
z załączonych faktur VAT nie wynika, w związku z jakim zdarzeniem zostały wystawione. Uzasadniając wniosek o oddalenie powództwa pozwany podniósł, że powód nie wykazał, aby dochodzone roszczenie istniało i było wymagalne i by to jemu przysługiwała legitymacja procesowa. Zgoda na dokonanie przelewu wierzytelności z tytułu umowy podwykonawczej została udzielona pod warunkiem istnienia wymagalnego roszczenia (...) (...) (przy czym strony nie określiły, o jakie wymagalne roszczenia chodzi i z jakiego stosunku prawnego mają one wynikać) i wyłącznie przez spółkę (...) S.A.
w upadłości układowej (o ile osoby składające oświadczenie były uprawnione do składania oświadczeń woli w imieniu tego podmiotu), a zatem nie jest to oświadczenie złożone
w imieniu wykonawcy. W konsekwencji umowa cesji zawarta w dniu 28 sierpnia 2013 r. pomiędzy (...) (...) i (...) jest nieważna i nie wywołała skutków prawnych, stosownie do ust. 17.1 i 17.2 Warunków Ogólnych stanowiących załącznik do umowy podwykonawczej. Ponadto zdaniem pozwanego roszczenia z art. 647 ^{( 1 )}k.c. wobec inwestora przysługują wyłącznie podwykonawcy i nie mogą być przedmiotem zbycia na rzecz podmiotu trzeciego, bo byłoby to sprzeczne z właściwością zobowiązania inwestora, które wynika z ustawy (art. 509 k.c.). Z faktur VAT ani z dołączonych do pozwu dokumentów nie wynika, że powód lub zbywca wierzytelności należycie wykonał prace i aby jakiekolwiek kwoty zostały zatrzymane, zatem roszczenie powoda jest nieudowodnione. Inwestor na podstawie art. 647 ^{( 1)} § 5 k.c. ponosi odpowiedzialność wyłącznie za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy za roboty budowlane, a nie odpowiada za zapłatę kwot zatrzymanych lub odsetek. Dochodzona przez powoda kwota nie może być traktowana jako niezapłacone wynagrodzenie podwykonawcy, ponieważ z chwilą zatrzymania tej kwoty przez wykonawcę jako zabezpieczenia należytego wykonania umowy zmieniła ona swój charakter i została
z tego wynagrodzenia wyłączona. Inwestor nie ponosi też odpowiedzialności względem powoda na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Inwestor wypłaca wykonawcy wynagrodzenie za całość prac związanych z realizacją inwestycji. Wobec tego okoliczność, że jeden z podmiotów zaangażowanych przez wykonawcę przy budowie autostrady nie otrzymuje przysługującego mu rzekomo wynagrodzenia nie stwarza żadnego przysporzenia po stronie inwestora.

Pozwani (...) i (...) (...) Sp. z o.o. w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie w całości powództwa przeciwko tym pozwanym.

Pozwani zarzucili, że powód nie wykazał zasadności dochodzonego roszczenia ani samego faktu istnienia wierzytelności. Z załączonych do pozwu dokumentów nie wynika, aby kaucja gwarancyjna, której zwrotu domaga się powód, była wierzytelnością wymagalną
w świetle regulacji umowy podwykonawczej i zasadną w dochodzonej wysokości. Nie ulega wątpliwości, że powód nie jest uprawniony do domagania się zwrotu 30% kaucji, ponieważ nie upłynął jeszcze okres gwarancji jakości z kontraktu głównego. Z kolei zasadność roszczenia w zakresie zwrotu 70% kaucji nie została wykazana przez powoda. W dacie
5 lutego 2013 r., kiedy (...) Sp. z o.o. rzekomo miał się zwrócić o dokonanie zwrotu kaucji gwarancyjnej, nie było jeszcze wystawione Świadectwo Wykonania, przez co podstawowa przesłanka uprawniająca do zwrotu kaucji nie ziściła się. Ponadto dokonana przez (...) S.A. w upadłości układowej czynność wyrażenia zgody na cesję wierzytelności na rzecz (...) jest nieważna z uwagi na naruszenie zasad ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze. Zgodnie
z art. 76 ust. 1 i 3 tejże ustawy na dokonywanie przez upadłego czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego. Oświadczenie spółki (...) dotyczące wyrażenia warunkowej zgody na zbycie wierzytelności przez (...) (...)
z tytułu umowy podwykonawczej na rzecz strony powodowej nie miało charakteru czynności związanej z normalną eksploatacją i normalnym pobieraniem pożytków, lecz było czynnością nietypową, którą należy zakwalifikować jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Podpisując oświadczenie z dnia 28 sierpnia 2013 r. o wyrażeniu zgody na dokonanie cesji wierzytelności spółka (...) nie dopełniła wymogu uzyskania zgody nadzorcy sądowego, co skutkuje nieważnością tej czynności prawnej. W konsekwencji umowa cesji zawarta pomiędzy powodem a spółką (...) jest bezskuteczna z uwagi na zastrzeżenie zawarte
w umowie podwykonawczej. Ponadto spółka (...) S.A. nie była umocowana do wyrażenia w imieniu wykonawcy zgody na przelew wierzytelności. Na mocy aneksu z dnia 5 marca 2012 r. do umowy konsorcjum spółka (...) przestała pełnić funkcję lidera konsorcjum a jej rolę przejęła (...) nabywając uprawnienie do reprezentacji konsorcjum. O zmianie tej spółka (...) wiedziała, bowiem wykonywała prace kontraktowe do lata 2012 r., jej pracownicy bywali w biurze budowy i mieli kontrakt
z pracownikami pozwanych, a wiedza w przedmiocie zmiany lidera konsorcjum była powszechnie dostępna, o czym świadczą informacje pojawiające się w mediach i na oficjalnej stronie internetowej GDDKiA. Nadto z treści oświadczenia z dnia 28 sierpnia 2013 r. wynika, że spółka (...) S.A. działała tylko w imieniu własnym, nie zaś
w imieniu i na rzecz konsorcjum – wykonawcy. Z ostrożności procesowej, na wypadek uznania, że wyrażenie zgody przez spółkę (...) było skuteczne, pozwani podnieśli, iż czynność polegająca na wyrażeniu przez (...) S.A. zgody na przelew wierzytelności na rzecz powoda należy uznać za działania szkodzące pozwanym ad. 2 i ad. 3, która zgodnie z art. 371 k.c. nie może zwiększać zakresu solidarnej odpowiedzialności współdłużników. Ponadto pozwani zarzucili, że art. 141 ustawy Prawo zamówień publicznych nie może stanowić źródła solidarnej odpowiedzialności pozwanych wobec powoda.

W pismach procesowych z dnia 2 czerwca 2014 r. (k. 467-476) i z dnia 10 czerwca 2015 r. (k. 559-565) powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko procesowe w sprawie. Dodatkowo podniósł, że powództwo w sprawie sygn. akt XXV C 402/14 dotyczy innych roszczeń niż dochodzone w niniejszej sprawie, bowiem podstawą roszczenia w tej pierwszej sprawie jest umowa podwykonawcza zawarta w dniu 6 lutego 2012 r., której przedmiotem było wykonanie robót budowlanych związanych z budową wału umacniającego w ramach przedmiotowego zamówienia publicznego. Nie zachodzi zatem tożsamość roszczeń w tych dwóch sprawach. Umowę podwykonawczą z dnia 17 sierpnia 2011 r. pierwotnie zawarła ze spółką (...) spółka (...) S.A., a na mocy aneksu nr (...) spółki (...) (...) i (...) (...) Sp. z o.o. przystąpiły jedynie do umowy po stronie zlecającego. Podmiotem reprezentującym zlecającego w stosunkach z (...) oraz płatnikiem wszelkich zobowiązań w dalszym ciągu była spółka (...), wobec czego spółka ta była władna do udzielenia zgody na przelew wierzytelności, który należy uznać za skuteczny. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje aneks do umowy konsorcjum dotyczący zmiany lidera konsorcjum, bowiem (...) (...) powinna wyrazić w formie pisemnego aneksu zgodę na ewentualną zmianę podmiotu reprezentującego zlecającego w stosunkach
z podwykonawcą. Strony nie zawarły odrębnej umowy dotyczącej kaucji gwarancyjnej, lecz jedynie ustaliły, że część wynagrodzenia będzie płatna w odmiennym terminie i służyć będzie jako zabezpieczenie. Skarb Państwa jako inwestor odpowiada zatem za zapłatę zatrzymanej części wynagrodzenia. Wyrażenie zgody na dokonanie cesji wierzytelności przez (...) było czynnością zwykłego zarządu, zatem nie wymagała ona zgody nadzorcy sądowego. Czynność ta pozostawała bez wpływu na sytuację pozwanych jako współdłużników solidarnych.

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w piśmie procesowym z dnia 19 stycznia 2016 r. (k. 979-983) podtrzymał dotychczasowe stanowisko procesowe i podniesione wcześniej twierdzenia.

W toku postępowania (...) (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zmieniła nazwę na (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. ( odpis pełny z rejestru KRS pozwanego – k. 851-857).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 lipca 2011 r. (...) S.A., (...)
z siedzibą w P. i (...) (...) Sp. z o. o. z siedzibą w C. zawarli umowę konsorcjum w celu ubiegania się o przyznanie oraz późniejszą realizację zamówienia publicznego pn. „Kontynuacja projektowania i wykonania robót budowlanych w zakresie Autostrady (...) od S. do K. na odcinku od km 411+465,8 do km 431+500”.
W umowie uzgodniono, że liderem konsorcjum na czasu jego realizacji będzie spółka (...) S.A. oraz że lider konsorcjum jest uprawniony i umocowany m.in. do reprezentowania interesów konsorcjum przed zamawiającym oraz Inżynierem Kontraktu, przyjmowania poleceń i instrukcji dla i w imieniu każdego spośród partnerów konsorcjum, koordynacji prac związanych z realizacją kontraktu. Ustalono również, że każda ze stron może samodzielnie uzgadniać umowy z podwykonawcami i dostawcami w ramach swojego zakresu robót, co nie wymaga zgody żadnej ze stron, z zastrzeżeniem warunków kontraktu. ( umowa konsorcjum z dnia 26 lipca 2011 r. – k. 529-536)

W wyniku rozstrzygnięcia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (zamawiający) i konsorcjum firm w składzie: (...) S.A. (lider), (...) (partner) i (...)
(...) Sp. z o.o. (wykonawca) zawarli w dniu 1 sierpnia 2011 r. umowę, na mocy której zamawiający powierzył a wykonawca zobowiązał się do „Kontynuacji projektowania
i wykonania robót budowlanych w zakresie Autostrady (...) od S. do K. na odcinku od km 411+465,8 do km 431+500”, zwaną dalej „kontraktem głównym” lub „kontraktem”. Integralną część kontraktu stanowiły również Warunki Szczególne Kontraktu (część II), Warunki Ogólne Kontraktu (część I), Program Funkcjonalno-Użytkowy wraz
z załącznikami, Załącznik do Oferty – Dane Kontraktowe, Oferta Wykonawcy wraz
z Wykazem Cen, wszelkie inne dokumenty dołączone do Kontraktu. (umowa nr (...)
z dnia 01.08.2011 r. – k. 206-208).

W dniu 17 sierpnia 2011 r. (...) S.A zawarła z (...)
Sp. z o.o. z siedzibą w R. (Łotwa) umowę podwykonawczą, na podstawie której wykonawca zlecił a podwykonawca przyjął do wykonania na przedmiotowej inwestycji drogowej roboty polegające na zdjęciu warstwy humusu, wykonaniu warstwy nasypu
z zagęszczeniem materiału dostarczonego przez zamawiającego, wykonaniu warstwy mrozochronnej z zagęszczeniem materiału, rozłożeniu geosiatki/geowłókniny – za wynagrodzeniem obmiarowym w kwocie szacunkowej w wysokości 9.615.700 zł. W umowie postanowiono, że wejdzie ona w życie pod warunkiem jej zaakceptowania przez GDDKiA zgodnie z Subklauzulą 4.4 Kontraktu. (§ 3 ust. 1 umowy). Strony umowy uzgodniły,
że podwykonawca wniesie zabezpieczenie należytego wykonania umowy w formie gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej w wysokości 10% ceny robót podwykonawczych brutto, która winna zostać dostarczona wykonawcy najpóźniej wraz z pierwszym wnioskiem
o płatność. Do chwili otrzymania takiej gwarancji wykonawca był uprawniony do wstrzymania wypłaty 10% kwoty z każdej wystawionej faktury. Okres ważności zabezpieczenia ustalony został na okres realizacji zakończony odbiorem całości zadania przez GDDKiA, tj. wystawienia Świadectwa Wykonania przez GDDKiA. (pkt 6.1, 6.3 i 6.4 Warunków ogólnych i Warunków szczególnych do umowy podwykonawczej). Zgodnie
z postanowieniami Warunków do umowy podwykonawczej, zabezpieczenie miało zostać zwrócone podwykonawcy na jego pisemny wniosek na następujących zasadach: pierwsza część w wysokości 70% w terminie 30 dni od daty wystawienia Świadectwa Wykonania przez GDDKiA, druga część w wysokości 30% w terminie 15 dni po upływie okresu gwarancji jakości kontraktu głównego (pkt. 6.4 Warunków Ogólnych i Warunków szczególnych do umowy podwykonawczej). Okres gwarancji jakości i rękojmi za wady na roboty podwykonawcze ustalony został na 60 miesięcy. (pkt. 13.1 Warunków Ogólnych
i Warunków szczególnych do umowy podwykonawczej). Zgodnie z Warunkami ogólnymi do umowy podwykonawczej, pomimo odstąpienia od umowy postanowienia dotyczące gwarancji jakości i rękojmi obowiązują między stronami nadal w odniesieniu do odebranych robót podwykonawczych (pkt. 16.7), a odstąpienie dotyczy jedynie niewykonane części umowy, tj. reszty niespełnionego świadczenia (odstąpienie ex-nunc – na przyszłość – pkt. 16.9). W warunkach ogólnych do umowy podwykonawczej (w pkt. 17.1) zastrzeżono również, że podwykonawca bez uprzedniej zgody wykonawcy nie może przenieść ani obciążyć praw lub obowiązków wynikających z umowy, w tym dokonać przelewu przysługujących mu wierzytelności na rzecz osoby trzeciej, pod rygorem nieważności. Dokonanie przez podwykonawcę czynności, o których mowa w ustępie 17.1. bez zgody Wykonawcy jest wobec wykonawcy i GDDKiA bezskuteczne i nie zwalnia podwykonawcy
z obowiązków nałożonych na niego umową (pkt 17 2. Warunków ogólnych do umów podwykonawczych). ( umowa podwykonawcza nr (...) z 17.08.2011 r. – k. 25-26, Warunki Ogólne do umów podwykonawczych – k. 26v.-32v., Warunki Szczególne do umowy podwykonawczej 33-34, Kosztorys rozliczeniowy tj. załącznik nr 3 – k. 34v).

W 2011 r., niedługo po zawarciu umowy podwykonawczej, strony tej umowy oraz (...) i (...) (...) Sp. z o.o. zawarły Aneks nr (...) do umowy podwykonawczej, w którym postanowiły rozszerzyć zakres podmiotów wchodzących w skład zlecającego o spółki (...) (...) i (...) (...) Sp. z o.o., w ten sposób,
że wymienione spółki przystąpiły do umowy po stronie zlecającego a podwykonawcy wyraził na to zgodę. Jednocześnie w Aneksie ustalono, że podmiotem reprezentującym zlecającego
w stosunkach z podwykonawcą i płatnikiem zobowiązań ze strony zlecającego na rzecz podwykonawcy będzie spółka (...) S.A. ( Aneks nr (...) do umowy podwykonawczej nr (...) – k. 35-36, co do czasu zawarcia aneksu okoliczność ustalona na podstawie art. 230 k.p.c. – podana przez pełnomocnika powoda na rozprawie
z dnia 18 kwietnia 2016 r. – k. 1008 i nie kwestionowana przez pozwanych).

Spółka (...) została zatwierdzona przez zamawiającego (inwestora) jako podwykonawca na przedmiotowej inwestycji. ( okoliczność przyznana w treści pisma GDDKiA do wykonawcy z 03.07.2012 r. – k. 258-259, zeznania świadka A. Ł. –
k. 902-903).

Spółka (...) wykonywała na przedmiotowym kontrakcie roboty budowlane objęte wskazaną wyżej umową podwykonawczą ( zeznania świadków: A. G. –
k. 899-901, A. Ł. – k. 902-903, G. P. – k. 1005-1007).
Za wykonanie robót budowlanych (...) (...) wystawiła spółce (...) S.A. następujące faktury VAT:

1)  fakturę nr (...) z 28 września 2011 r. na kwotę 569.183,31 zł z terminem płatności 14 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła
28 października 2011 r. (k. 37),

2)  fakturę nr (...) z 9 listopada 2011 r. na kwotę 1.882.521,57 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 9 listopada 2011 r. (k. 38),

3)  fakturę nr (...) z 30 listopada 2011 r. na kwotę 329.534,68 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 30 listopada 2011 r. (k. 39),

4)  fakturę nr (...) z 2 grudnia 2011 r. na kwotę 1.153.060,12 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 2 grudnia
2011 r. (k. 40),

5)  fakturę nr (...) z 21 grudnia 2011 r. na kwotę 1.494.697,56 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 21 grudnia 2011 r. (k. 41),

6)  fakturę nr (...) z 22 grudnia 2011 r. na kwotę 608.633,50 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 22 grudnia 2011 r. (k. 43),

7)  fakturę nr (...) z 10 stycznia 2012 r. na kwotę 24.491,27 zł z terminem płatności
30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła 10 stycznia 2012 r. (k. 44),

8)  fakturę nr (...) z 19 stycznia 2012 r. na kwotę 231.988,74 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła
19 stycznia 2012 r. (k. 45),

9)  fakturę nr (...) z 2 lutego 2012 r. na kwotę 238.480,01 zł z terminem płatności 30 dni od daty otrzymania faktury – do biura budowy faktura wpłynęła
2 lutego 2012 r. (k. 46).

Ponadto 21 grudnia 2011 r. powodowa spółka wystawiła spółce (...) fakturę VAT nr (...) za wypożyczenie 4 sztuk samochodów ciężarowych na kwotę 14.990,63 zł z terminem płatności 14 dni od daty otrzymania faktury. Faktura ta wpłynęła do biura w dniu 21 grudnia 2011 r. (k. 42). ( w/w faktury VAT na k. 37-46).

Wobec braku zapłaty należności wynikających z faktur, spółka (...) kierowała do (...) wezwania do zapłaty. Pismem z dnia 16 grudnia
2011 r. spółka (...) wezwała spółkę (...) do zapłaty należności wynikających z faktur
nr(...) na łączną kwotę 2.115.359 zł. Pismem z dnia 5 stycznia 2012 r. powodowa spółka wezwała spółkę (...) do zapłaty należności wynikających z faktur nr (...) opiewających na łączna kwotę 2.484.523 zł. Kolejnym pismem z dnia 25 stycznia 2012 r. powodowa spółka wezwała ponownie spółkę (...) do zapłaty należności wynikających z faktur nr (...) opiewających na łączna kwotę 4.092.511 zł ( wezwania do zapłaty z 16.12.2011 r. – k. 50-51, z 05.01.2012 r. – k. 52-53,
z 25.01.2012 r. – k. 54-55).

W dniu 6 lutego 2012 r. (...), (...) (...) Sp. z o.o.
i (...) S.A. zawarły z podwykonawcą (...) Sp. z o.o. umowę podwykonawczą, na podstawie której wykonawca zlecił a podwykonawca przyjął do kompleksowego wykonania z materiałów powierzonych przez wykonawcę zbrojonych nasypów przy obiektach (...) w ilości około 150.000 m ^{( 3)}.( umowa nr (...) z 06.02.2012 r. – k. 927-932v.).

W dniu 5 marca 2012 r. spółki (...) S.A., (...)
i (...) (...) Sp. z o.o. zawarły Aneks nr (...) do umowy konsorcjum z dnia 26 lipca 2011 r. w związku z niedotrzymaniem terminu realizacji kamienia milowego przez (...) S.A.
i koniecznością zmian w organizacji budowy i rozdziału robót pomiędzy stronami. Na mocy tego Aneksu strony uzgodniły, że z dniem jego wejścia w życie liderem konsorcjum zostanie spółka (...) (...) z siedzibą w P.. W Aneksie odwołano wszelkie pełnomocnictwa udzielone dotychczasowemu liderowi konsorcjum spółce (...) S.A.
i jednocześnie udzielono umocowania spółce (...) do reprezentowania interesów konsorcjum w zakresie i na zasadach określonych w umowie konsorcjum z dnia 26 lipca
2011 r. Zgodnie z treścią Aneksu miał on wejść w życie z dniem wyrażenia przez Skarb Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad pisemnej zgody na zmianę lidera konsorcjum. Zamawiający zaakceptował zmianę lidera konsorcjum realizującego przedmiotową inwestycję w piśmie z dnia 14 marca 2012 r. ( Aneks nr (...) do umowy konsorcjum z dnia 26 lipca 2011 r. zawarty w dniu 5 marca 2011 r. – k. 537-540, pismo GDDKiA z 14.03.2012 r. – k. 541).

Informacja o zmianie lidera konsorcjum generalnego wykonawcy budującego odcinek C autostrady (...) została ogłoszona w marcu 2012 r. na oficjalnej stronie internetowej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, na innych portalach i w prasie oraz była powszechnie znana podmiotom pracującym na budowie autostrady. Informacja ta była znana również przedstawicielom spółki (...). Po zmianie lidera konsorcjum przedstawiciele spółki (...) kontaktowali się we wszelkich sprawach związanych z realizacją umów podwykonawczych z przedstawicielami spółki (...) (...) ( wydruki ze strony internetowej GDDKiA i innych portali – k. 552-556 i 984, zeznania świadka A. G. – k. 900-901, zeznania świadka G. P. – k. 1005-1008).

Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, Sąd Gospodarczy, X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych postanowieniem z 17 kwietnia
2012 r. ogłosił upadłość (...) S.A. w W. obejmującą likwidację majątku dłużnika oraz wyznaczył syndyka dla tej spółki. ( postanowienie Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy – Sądu Gospodarczego z 17 kwietnia 2012 r. sygn. akt X GU 58/12 – k. 500-521).

Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy
w W., Sąd Gospodarczy, X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych
i naprawczych zmienił sposób prowadzenia postepowania upadłościowego (...) S.A. w W. z postepowania obejmującego likwidację majątku upadłego na postępowanie z możliwością zawarcia układu, ustanowił zarząd własny upadłego nad majątkiem (...) S.A., odwołał syndyka i wyznaczył nadzorcę sądowego dla upadłego. ( postanowienie Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy
w Warszawie z dnia 29 czerwca 2012 r. sygn. akt X GUp 49/12 – k. 522-528).

(...) (...) pismem z dnia 7 sierpnia 2012 r. skierowanym do (...) S.A. odstąpiła od umowy podwykonawczej z dnia 17 sierpnia 2011 r.
na podstawie pkt. 16.4 i 16.6 Załącznika nr 1 do umowy – Warunków ogólnych do umów podwykonawczych, w związku zaległościami w płatnościach na rzecz podwykonawcy za trzy pełne okresy płatności. W piśmie tym (...) (...) obciążyła spółkę (...) karami umownymi w łącznej kwocie 2.521.570 zł z tytułu niedostarczenia materiałów niezbędnych do wykonania prac i z tytułu odstąpienia od umowy przez podwykonawcę z przyczyn leżących po stronie (...). ( pismo (...) (...) z 07.08.2012 r. – k. 47-49).

W związku z brakiem zapłaty wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane na rzecz (...) S.A. na podstawie umowy podwykonawczej z dnia
17 sierpnia 2011 r., (...) (...) złożyła do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych
i Autostrad wniosek o zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy przez inwestora, żądając zapłaty należności wynikających z faktur nr (...) ( pismo (...) (...) z 15.05.2012 r. – k. 60-61).

W związku z otrzymanym wnioskiem powodowej spółki o zapłatę, GDDKiA zwróciła się do Inżyniera Rezydenta o informację, czy roszczenia powodowej spółki są zasadne, czy przedstawione prace zostały wykonane przez podwykonawcę w zakresie i kwotach wymienionych w fakturach oraz czy roboty te zostały odebrane i poświadczone przez Inżyniera do zapłaty w Świadectwie Płatności. ( pismo GDDKiA z 24 maja 2012 r. –
k. 256).

Inżynier Rezydent pismem z dnia 13 czerwca 2012 r. poinformował GDDKiA,
że zakresy robót wskazane w fakturach nr (...) z 02.12.2011 r., nr (...) z 21.12.2011 r., nr (...) z 22.12.2011 r., nr (...) z 10.01.2012 r., (...) z 19.01.2012 r.,
nr (...) z 02.02.2012 r. zostały odebrane i poświadczone w Przejściowych Świadectwach Płatności. Ponadto wskazał, że załączone do faktur Protokoły Odbioru (...) nr (...) zostały zatwierdzone przez Wykonawcę, a na ich podstawie podwykonawca wystawił faktury VAT. Inżynier wskazał, że:

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 602.707,88 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 845.227,80 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 547.770,15 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 24.491,27 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 208.789,87 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) do zapłaty pozostała kwota 214.632,01 zł brutto.

( pismo Inżyniera Rezydenta z 13.06.2012 r. – k. 62-63).

Pismem z dnia 3 lipca 2012 r. GDDKiA poinformowała wykonawcę, że do zamawiającego wpłynął wniosek zatwierdzonego podwykonawcy (...) Sp. z o.o.
o uregulowanie przez zamawiającego wynagrodzenia podwykonawcy za wykonane roboty
z tytułu odpowiedzialności solidarnej inwestora oraz wezwał wykonawcę do dostarczenia
w terminie 7 dni dowodów, że sumy należne podwykonawcy za roboty, wynikające z w/w faktur, zostały zapłacone w całości albo że zobowiązanie do zapłaty wygasło w inny sposób. ( pismo GDDKiA z 03.07.2012 r. – k. 258-259).

Pismem z dnia 31 lipca 2012 r. Kierownik Projektu zawnioskował o wypłatę na rzecz spółki (...) kwoty łącznej 2.300.980,33 zł z tytułu wymienionych wyżej faktur, w tym:

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 602.707,88 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 836.189,71 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 455.813,42 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 22.042,14 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 193.430,64 zł brutto,

-

z faktury VAT nr (...) zatwierdzono do zapłaty kwotę 190.796,54 zł brutto.

Wniosek ten uzyskał akceptację Dyrektora Oddziału w W. GDDKiA. ( pismo Kierownika Projektu z 31.07.2012 r. – k. 261-262).

Spółka (...) zgłosiła również w postępowaniu upadłościowym (...) S.A. wierzytelność w łącznej kwocie 769.653,46 zł, w tym kwota 104.548,49 zł tytułem niezapłaconych odsetek, 653.259,08 zł tytułem zwrotu uiszczonej na podstawie pkt. 6.4 umowy podwykonawczej gwarancji dobrego wykonania umowy, 11.147,13 zł z tytułu niezapłaconej części faktury VAT nr (...) oraz kwoty 698,76 zł
z tytułu odsetek ustawowych obliczonych od dnia wymagalności niezapłaconej faktury VAT nr (...) do dnia postanowienia o ogłoszeniu upadłości, tj. 29 czerwca 2012 r. Na liście wierzytelności umieszczono należność spółki (...) w wysokości 769.359,66 zł ( pismo spółki (...) z 20.06.2013 wraz z wyciągiem z trzeciej uzupełniającej listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) S.A. w upadłości układowej – k. 70-73).

Pismem z dnia 14 sierpnia 2013 r. GDDKiA poinformowała spółką (...), że na dzień 12 maja 2013 r. dokonała zapłaty na rzecz (...) (...) w wysokości 2.710.819,31 zł brutto na podstawie odpowiedzialności solidarnej wynikającej z art. 647 ^{( 1)} § 5 k.c. za roboty wykonane przy budowie autostrady (...) odcinek C, w tym: z faktury nr (...) wypłacono 602.707,88 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 836.189,71 zł brutto, z faktury
nr (...) wypłacono 455.813,42 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 22.042,14 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 193.430,64 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 190.796,54 zł brutto, z faktury nr (...)wypłacono 135.115,22 zł brutto,
z faktury nr (...) wypłacono 56.200,34 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 33.342,74 zł brutto, z faktury nr (...) wypłacono 88.073,50 zł brutto,
z faktury nr (...) wypłacono 97.107,18 zł brutto. ( pismo GDDKiA z 14.08.2013 r. – k. 64-65).

Pismem z dnia 3 września 2013 r. Kierownik Projektu zawnioskował o wypłatę na rzecz spółki (...) kwoty potwierdzonej przez Inżyniera Rezydenta w łącznej wysokości 140.189,52 zł brutto, wynikającej z następujących faktur:

-

nr (...) z dnia 22 grudnia 2011 r., wartość potwierdzona 102.174,14 zł brutto – kwota do wypłaty po odjęciu 10% zabezpieczenia – 91.956,73 zł brutto,

-

nr (...) z dnia 19 stycznia 2012 r., wartość potwierdzona 17.065,81 zł brutto – kwota do wypłaty po odjęciu 10% zabezpieczenia – 15.359,23 zł brutto,

-

nr (...) z dnia 2 lutego 2012 r., wartość potwierdzona 6.174,29 zł brutto – kwota do wypłaty po odjęciu 10% zabezpieczenia – 5.556,86 zł brutto oraz wartość potwierdzona 20.309,56 zł brutto – kwota do wypłaty po odjęciu 10% zabezpieczenia – 18.278,61 zł brutto,

-

nr (...) z dnia 21 grudnia 2011 r., wartość potwierdzona 10.042,33 zł brutto – kwota do wypłaty po odjęciu 10% zabezpieczenia – 9.038,09 zł brutto.

Wniosek ten uzyskał akceptację Dyrektora Oddziału w W. GDDKiA. ( pismo Kierownika Projektu z 03.09.2013 r. – k. 422-425).

GDDKiA wypłaciła w ramach odpowiedzialności inwestora z art. 647 ^{( 1)} k.c. na rzecz spółki (...) wskazane wyżej należności wynikające z przywołanych faktur VAT. Nie wypłacono podwykonawcy kwot odpowiadających 10% wartości każdej faktury, traktowanych jako gwarancja zabezpieczająca należyte wykonanie umowy podwykonawczej przez podwykonawcę. ( zeznania świadka P. K. – k. 901-902).

W dniu 28 sierpnia 2013 r. spółka (...) S.A. w upadłości układowej, reprezentowana przez dwóch członków zarządu, złożyła pisemne oświadczenie, że w przypadku istnienia wymagalnego roszczenia (...) (...) udziela zgody na dokonanie przelewu wierzytelności na rzecz (...) z tytułu umowy podwykonawczej nr (...) zawartej w dniu 17 sierpnia 2011 r. oraz zawartego aneksu nr (...) do umowy podwykonawczej, za wykonanie prac związanych z realizacją przedmiotowego zamówienia publicznego przez spółkę (...), przysługujących jej
w stosunku do konsorcjum przedsiębiorców (...) S.A., (...) i (...) (...) sp. z o.o., z wyjątkiem wierzytelności o zapłatę kwoty 1.000 zł
z tytułu części kaucji gwarancyjnej zatrzymanej na zabezpieczenie należytego wykonania umowy, stanowiących 10% wartości faktur nr (...) (...). W treści oświadczenia wskazano, że niniejsza zgoda nie stanowi uznania wierzytelności (...) (...) względem (...) S.A.
w upadłości układowej, w szczególności w postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu prowadzonym przed Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, i że ewentualne uznanie wierzytelności jest uzależnione od pozytywnej weryfikacji przez odpowiednie służby księgowe lub w wyniku prawomocnego orzeczenia sądowego. ( oświadczenie (...) S.A.
z 28.08.2013 r. – k. 58-59).

Na mocy umowy cesji z dnia 28 sierpnia 2013 r. spółka (...) przekazała spółce (...) wszystkie prawa do roszczenia, ze wszystkimi należącymi do niej i w chwili cesji już istniejącymi prawami i roszczeniami wobec konsorcjum (...) S.A., (...) (...) Sp. z o.o. i (...), z tytułu zawartej
w dniu 17 sierpnia 2011 roku umowy podwykonawczej nr (...), w szczególności wierzytelność w łącznej wysokości 3.286.142,19 zł, w skład której wchodziła m.in. należność z tytułu gwarancji dobrego wykonania umowy w wysokości 652.259,08 zł. ( umowa cesji nr (...) (...) z 28.08.2013 r. – k. 56-57v.).

Pismami z dnia 19 listopada 2013 r. (...) z siedzibą w R. wezwała (...) z siedzibą w P. i (...) (...) Sp. z o.o. do zapłaty kwoty 2.224.406,21 zł z tytułu wynagrodzenia za wykonane przez podwykonawcę (...) (...) roboty budowlane na przedmiotowej inwestycji drogowej na podstawie umowy podwykonawczej z dnia 17 sierpnia 2011 r., w tym kwoty 653.259,08 zł z tytułu zwrotu zatrzymanej części wynagrodzenia, kwoty 11.147,13 zł z tytułu należności z niezapłaconej faktury VAT nr (...) i kwoty 1.560.000 zł z tytułu kary umownej za brak dostawy materiału. W piśmie tym poinformowano o dokonanym przelewie wierzytelności. ( dwa pisma z 19.11.2013 r. – k. 67-68 i 69-69v.).

Pismem z dnia 12 grudnia 2013 r. spółka (...) wezwała Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad do zapłaty kwoty 2.224.406,21 zł, w skład której wchodziły opisane wyżej należności. W treści tego pisma wskazano, że w dniu 28 sierpnia 2013 r.
(...) (...) zbyła na rzecz (...) wszystkie wierzytelności przeciwko Spółce (...) S.A. przysługujące podwykonawcy z tytułu zawartych umów związanych z wykonaniem prac w ramach budowy autostrady (...). ( pismo
z 12.12.2013 r. – k. 66-66v.).

Pismem z dnia 17 listopada 2014 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad powiadomił (...) i (...) (...) Sp. z o.o.
z 14-dniowym uprzedzeniem, że odstępuje od kontraktu nr 138/2011 z dnia 1 sierpnia 2011 r. „Kontynuacja projektowania i wykonania robót budowlanych w zakresie Autostrady (...) od S. do K. na odcinku od km 411+465,80 do km 431+500” w części niewykonanej, z przyczyn leżących po stronie wykonawcy, na podstawie subklauzuli 15.2 (e) Warunków Kontraktu, a także na podstawie art. 635 k.c. w zw. z art. 656 k.c. W kolejnym piśmie z dnia 3 grudnia 2014 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad odstąpił od w/w kontraktu na podstawie subklauzuli 15.2 lit. (a), (b) i (g) Warunków Kontraktu. ( pisma GDDKiA z 17.11.2014 r. – k. 873-882 i z 03.12.2014 r. –
k. 883).

W związku z odstąpieniem od kontraktu głównego nie zostało wydane Świadectwo Wykonania dla prac objętych w/w kontraktem. Wydane było tylko Świadectwo Przejęcia. ( zeznania świadka A. Ł. – k. 902-903).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowodów.

Sąd dał wiarę obiektywnym dowodom z przywołanych dokumentów, które nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków A. G., A. Ł., P. K. i G. P., ponieważ korespondowały one wzajemnie ze sobą i z dowodami z dokumentów stanowiących materiał dowody sprawy, składając się wraz z nimi na spójną i logiczną całość, tworzącą opisany wyżej stan faktyczny sprawy.

Sąd oddalił wniosek pozwanego Skarbu Państwa o dopuszczenie dowodu
z przesłuchania przedstawiciela pozwanego, ponieważ nie zachodziły przesłanki do dopuszczenia tego dowodu, wymienione w art. 299 k.p.c. Okoliczności, na które miałby być przeprowadzony dowód z przesłuchania przedstawiciela pozwanego – dotyczące zapłaty na rzecz spółki (...) całości kwot wynikających z solidarnej odpowiedzialności inwestora
i sposobu rozliczenia kwot wynikających z solidarnej odpowiedzialności inwestora – zostały już wyjaśnione na podstawie innych dowodów, zatem nie było potrzeby prowadzenia tego dowodu.

Sąd oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z faktur i umów dostarczenia sprzętu wraz z protokołami zdawczo-odbiorczymi, dołączonych do pisma procesowego powoda z dnia 21 grudnia 2015 r., zgłoszone na okoliczność, że spółka (...) była podwykonawcą S. C. (...) i dostarczała maszyny i urządzenia budowlane na budowę przedmiotowego odcinka autostrady, gdyż fakty te nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że postanowieniem z dnia 25 czerwca 2015 r. Sąd oddalił wniosek pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych
i Autostrad o odrzucenie pozwu w stosunku do Skarbu Państwa, ponieważ nie zachodziła zarzucana przez pozwanego tożsamość roszczeń w niniejszej sprawie i w sprawie sygn. akt XXV C 402/14 (w tej drugiej sprawie spółka (...) dochodziła roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa z innej umowy podwykonawczej). Postanowienie to nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się. Wobec tego powyższe kwestie nie będą już przedmiotem dalszych rozważań.

Po wtóre, podstawy roszczeń powoda przeciwko pozwanym nie mogą stanowić przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, tj. art. 405 k.c, wskazywany przez powoda jako alternatywna podstawa prawna jego roszczeń na wypadek uznania, że powód dochodzi wynagrodzenia za prace, które wykonał poza umową. W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że istnienie przepisów szczególnych, czy też istnienie odpowiednich postanowień umowy wyłącza stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu ( por. uzasadnienie orz. SN z dnia 25.03.1986r., IV CR 29/86, OSNCP 1987, nr 2-3, poz. 44; uzasadnienie orz. SN z dnia 05.10.1974r., III CZP 53/74, OSNCP 1975, nr 9, poz.131). Jeżeli więc istnieje w przepisach obowiązującego prawa inna droga dochodzenia roszczeń, niedopuszczalne jest oparcie roszczenia na podstawie art. 405 i nast. k.c. Skoro podwykonawcę (...) (...) łączyła z generalnym wykonawcą umowa podwykonawcza, której skutki nie wygasły definitywnie na skutek odstąpienia od niej przez podwykonawcę, ponieważ odstąpienie wywołało skutek jedynie na przyszłość, zgodnie z pkt. 16.9 Warunków ogólnych do umowy podwykonawczej, i powód dochodzi zapłaty części wynagrodzenia
za roboty wykonane na podstawie tej umowy, zatrzymanego na poczet zabezpieczenia roszczeń gwarancyjnych (jako następca prawny podwykonawcy), to podstawy odpowiedzialności pozwanych za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy za wykonane roboty budowlane należy poszukiwać w tym stosunku umownym. W tej sytuacji nie wchodzi
w rachubę zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Roszczenia objęte pozwem podlegają zatem ocenie na gruncie przepisów art. 647 ^{( 1)} k.c. Zgodnie z art. 647 ^{( 1)} § 5 k.c. zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor
i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Analiza przepisów art. 647 ^{( 1)} § 2-5 k.c. prowadzi przy tym do wniosku, że do powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora (z generalnym wykonawcą wobec podwykonawcy) potrzebne jest spełnienie dwóch warunków: 1) zawarcie przez wykonawcę z podwykonawcą umowy, której przedmiotem jest wykonanie robót budowlanych, przy czym wymagana jest forma pisemna umowy pod rygorem nieważności (art. 647 ^{( 1)} § 4 k.c.), 2) wyrażenie przez inwestora zgody na zawarcie tej umowy (art. 647 ^{( 1)} § 2 k.c.). Odpowiedzialność inwestora ma przy tym charakter odpowiedzialności gwarancyjnej ex lege za cudzy dług. ( tak też SN w orz. z dnia 17.02.2011 r., IV CSK 293/10, Legalis
nr 354211).

Umowa z podwykonawcą spełnia warunki umowy podwykonawczej w rozumieniu art. 647 ^{( 1)} § 1 k.c., jeżeli prace zrealizowane przez podwykonawcę prowadzić będą do wykonania danego obiektu, stanowiąc część składową finalnego rezultatu, to jest gdy rezultat świadczenia podwykonawcy stał się składnikiem świadczenia wykonawcy wobec inwestora w ramach umowy o roboty budowlane, przy czym w sensie prawnym umowa taka może zostać zakwalifikowana także jako umowa o dzieło. (por. orz. SN z 17.10.2008 r., I CSK 106/08, Biul. SN 2009/3/9, Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 25.04.2014 r., I ACa 244/14, Lex nr 1563514, Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 03.07.2014 r., I ACa 242/14, Lex nr 1509109). Zgoda inwestora na zawarcie umowy podwykonawczej może być wyrażona
w sposób bierny (pasywny) oraz czynny (aktywny). Wyrażenie zgody w sposób bierny objawia się brakiem zgłoszenia na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz
z częścią dokumentacji dotyczącej wykonania robót określonych w umowie lub projekcie (art. 647 ^{( 1)} § 2 k.c.). Wyrażenie zgody w sposób czynny może nastąpić w sposób wyraźny pisemnie lub ustnie albo poprzez inne zachowanie inwestora, które w sposób dostateczny ujawnia jego wolę (art. 60 k.c.), w tym poprzez czynności faktyczne (w sposób dorozumiany), np. przez tolerowanie podwykonawcy na placu budowy, dokonywanie wpisów w jego dzienniku budowy, odbieranie od niego robót oraz dokonywanie podobnych czynności. W rozpatrywanej sprawie było oczywiste, że umowa zawarta w dniu
17 sierpnia 2011 r. pomiędzy generalnym wykonawcą a podwykonawcą (...) (...) spełniała warunki umowy podwykonawczej w opisanym wyżej znaczeniu. Objęte wskazaną umową roboty polegające na zdjęciu warstwy humusu, wykonaniu warstwy nasypu
z zagęszczeniem materiału, wykonaniu warstwy mrozochronnej z zagęszczeniem materiału, rozłożeniu geosiatki/geowłókniny stawały się częścią realizowanej przez wykonawcę inwestycji drogowej. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad sam przyznał, że wyraził zgodę na zawarcie przez generalnego wykonawcę przedmiotowej umowy podwykonawczej ze spółką (...). Nie budziło też wątpliwości, że spółka ta wykonała roboty objęte fakturami będącymi przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, ponieważ faktury te po ich wystawieniu zostały złożone do biura budowy autostrady prowadzonego przez generalnego wykonawcę i nie zostały zwrócone, wykonanie tych robót zostało potwierdzone przez Inżyniera Kontraktu a inwestor wypłacił podwykonawcy przeważającą część należności z tych faktur (poza 10% wartości każdej z nich).

Dochodząc zapłaty kwoty 652.259,08 zł z tytułu części wynagrodzenia wynikającego
z faktur dołączonych do pozwu sam powód wskazał, że suma ta obejmuje kwoty zatrzymane z faktur w wysokości 10% wartości brutto każdej faktury jako gwarancja dobrego wykonania umowy. Nieuzasadnione było stanowisko pozwanego Skarbu Państwa, że dochodzona przez powoda kwota nie może być traktowana jako niezapłacone wynagrodzenie podwykonawcy, ponieważ z chwilą zatrzymania tej kwoty przez wykonawcę jako zabezpieczenia należytego wykonania umowy zmieniła ona swój charakter i została z tego wynagrodzenia wyłączona, oraz że w związku z tym inwestor nie odpowiada za jej zapłatę. Przywołane wyżej postanowienia pkt. 6.3 warunków do umowy podwykonawczej rzeczywiście przewidywały zabezpieczenia roszczeń gwarancyjnych generalnego wykonawcy przeciwko podwykonawcy poprzez wstrzymanie wypłaty 10% kwoty z każdej wystawionej faktury do chwili przedłożenia gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej. Wskazać należy jednak, że te części należności wynikających z faktur, których wypłata podlegała wstrzymaniu na podstawie wskazanego wyżej postanowienia umownego, nie traciły w wyniku zatrzymania charakteru wynagrodzenia podwykonawcy i nie stawały się kaucją gwarancyjną, bowiem umowa podwykonawcza nie przewidywała ustanowienia takiej kaucji, o cechach kauzalności
i realności ( vide orz. SN z 05.11.2015 r., V CSK 124/15, LEX nr 1846475, orz. SN
z 19.01.2011 r., V CSK 204/10, LEX nr 784977, orz. Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z 17.12.2013 r., V ACa 766/13, LEX nr 1409135, orz. Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 26.11.2014 r., I ACa 795/14, LEX nr 1597358). Generalny wykonawca nie został upoważniony przez spółkę (...) do składania oświadczeń o potrąceniu części wynagrodzenia tej spółki na poczet zabezpieczenia roszczeń z tytułu gwarancji i rękojmi
i oświadczeń takich nie składał. Celem zatrzymania przez generalnego wykonawcę części wynagrodzenia należnego podwykonawcy było zabezpieczenie roszczeń z rękojmi lub gwarancji, jednak przewidzianym umownie instrumentem zabezpieczenia nie była kaucja, lecz uprawnienie generalnego wykonawcy do powstrzymania się z zapłatą części wynagrodzenia podwykonawcy. Nie była zatem wyłączona odpowiedzialności inwestora za zapłatę tej części wynagrodzenia na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c.

Natomiast pozwani zasadnie zarzucili brak legitymacji czynnej po stronie powoda
co do roszczeń dochodzonych pozwem. Powód wywodził swoje uprawnienia do żądania wypłaty zatrzymanej części wynagrodzenia podwykonawcy z umowy cesji zawartej w dniu 28 sierpnia 2013 r. ze spółką (...). Zgodnie z pkt. 2 umowy cesji, (...) (...) przekazała (...) wszystkie prawa do roszczenia, ze wszystkimi należącymi od niej i w chwili cesji już istniejącymi prawami i roszczenia wobec spółek (...) S.A., (...) i (...) (...) Sp. z o.o. z tytułu wynikającego z zawartej w dniu 17 sierpnia 2011 r. umowy podwykonawczej
nr(...), w tym należność z tytułu gwarancji dobrego wykonania umowy
w wysokości 652.259,08 zł. Zgodnie z art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. W ocenie Sądu, nie miał racji pozwany Skarb Państwa, że przelew wierzytelności o zapłatę wynagrodzenia na podstawie art. 647 ^{( 1)} k.c. jest sprzeczny z właściwością zobowiązania, gdyż wierzytelność ta nie jest ściśle związana z osobą wierzyciela (jak np. prawo majątkowe do alimentów lub do renty), tak by nie był dopuszczalny jej przelew. Jednakże wymóg pisemnej zgody wykonawcy na dokonanie przelewu wierzytelności przysługujących podwykonawcy na rzecz osoby trzeciej został zastrzeżony pod rygorem nieważności w umowie podwykonawczej (pkt. 17.1 Warunków ogólnych do umowy podwykonawczej). Udzielenie takiej zgody przez wykonawcę było zatem warunkiem skuteczności przelewu wierzytelności.

(...) S.A. w upadłości układowej w oświadczeniu z dnia
28 sierpnia 2013 r. wyraziły zgodę na dokonanie przelewu wierzytelności z tytułu przedmiotowej umowy podwykonawczej za wykonanie prac związanych z realizacją przedmiotowego zamówienia publicznego na rzecz (...), ale zgoda ta nie mogła wywrzeć zamierzonego skutku, a to z następujących przyczyn.

Po pierwsze, z treści tego oświadczenia wynika, że spółka (...) udzieliła zgody na dokonanie przelewu wyłącznie w imieniu własnym. Spółka ta, reprezentowana przez członków zarządu, nie wskazywała bowiem w treści tego oświadczenia, że działa również w imieniu pozostałych podmiotów wchodzących w skład konsorcjum wykonawcy – zlecającego wykonanie robót objętych umową podwykonawczą, którym, po zawarciu Aneksu nr (...) do umowy podwykonawczej były łącznie spółki (...) S.A., (...) i (...) (...) Sp. z o.o., ani nie powoływała się na żaden stosunek pełnomocnictwa. Jest to zresztą zrozumiałe, skoro takim pełnomocnikiem, uprawnionym do reprezentacji całego konsorcjum generalnego wykonawcy, spółka (...) nie była już od marca 2012 r., o czym – jak wcześniej wskazano – podwykonawca spółka (...) miała wiedzę. Przywołane oświadczenie nie może być zatem traktowane jako zgoda wykonawcy na dokonanie cesji wierzytelności, o której mowa w pkt. 17.1 Warunków ogólnych do umowy podwykonawczej. Wykonawcą były bowiem łącznie trzy wskazane wyżej podmioty.

Po drugie, przedmiotowa czynność (...) S.A. w upadłości układowej musi być uznana za bezskuteczną także z uwagi na naruszenie zasad ustawy
z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. : Dz.U. z 2012 r., poz. 1112). Zgodnie z art. 76 ust. 3 tej ustawy w ówczesnym brzmieniu, upadły sprawujący zarząd własny jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest wymagana zgoda nadzorcy sądowego, chyba że ustawa przewiduje zgodę rady wierzycieli. Pojęcie zarządu, o którym mowa w art. 76 ust. 3 Prawa upadłościowego i naprawczego, obejmuje wszelkie czynności dotyczące zarządzanego mienia. Są to nie tylko czynności prawne, lecz również czynności faktyczne i czynności podjęte w postępowaniu zarówno sądowym, jak i administracyjnym przy czym czynnościami zwykłego zarządu są czynności zmierzające do utrzymania majątku zarządzanego w dotychczasowym stanie. Są to czynności związane z normalną eksploatacją
i normalnym pobieraniem pożytków. Wszelkie zaś czynności przekraczające ten zakres są czynnościami przekraczającymi zakres zwykłego zarządu. W świetle powyższego każdorazowo badać należy więc w zależności od wielkości i charakteru zarządzanego majątku, czy dana czynność jest związana z normalną eksploatacją i normalnym pobieraniem pożytków, a tym samym, czy jest czynnością zwykłego zarządu czy też czynnością przekraczającą ten zakres. ( tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w orz. z dnia 31.01.2013 r.,
V ACz 83/13, LEX nr 1277293). Czynność prawna wyrażenia przez spółkę (...) zgody na cesję wierzytelności nie miała charakteru czynności związanej z normalną eksploatacją, normalnym pobieraniem pożytków lub zmierzającą do zachowania majątku upadłego
w dotychczasowym w stanie, lecz było czynnością nietypową, którą wobec tego należy zakwalifikować jako czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem upadłego. Skoro brak było zgody nadzorcy sądowego spółki (...), znajdującej się w upadłości układowej, to czynność ta była wadliwa i wobec tego nieskuteczna.

Po trzecie, przedmiotowa zgoda była warunkowa, skoro w oświadczeniu z dnia
28 sierpnia 2013 r. udzielono zgody na dokonanie przelewu wierzytelności z umowy podwykonawczej „w przypadku istnienia wymagalnego roszczenia (...) (...)”. Strona powodowa nie wykazała, że roszczenia podwykonawcy o zwrot zatrzymanego wynagrodzenia wynikającego z faktur objętych pozwem w niniejszej sprawie w kwocie łącznej 652.259,08 zł, były wymagalne w dniu 28 sierpnia 2013 r. Zgodnie z umową podwykonawczą, 70% zabezpieczenia wykonania miało zostać zwrócone podwykonawcy
w terminie 30 dni od daty wystawienia Świadectwa Wykonania, a pozostałe 30% w terminie 15 dni po upływie okresu gwarancji jakości kontraktu głównego. W dacie składanie oświadczenia przez (...) i zawierania spornej umowy cesji roboty budowlane z kontraktu głównego były jeszcze realizowane i Świadectwo Wykonania nie było wydane, co wskazuje, że wierzytelności o zwrot zatrzymanego na zabezpieczenie wynagrodzenia podwykonawcy nie były jeszcze wymagalne. Ostatecznie kontrakt główny został rozwiązany na skutek odstąpienia od niego w grudniu 2014 r., wobec czego Świadectwa Wykonania w ogóle nie wydano. W tej sytuacji wymagalność roszczeń podwykonawcy o zwrot zabezpieczenia należałoby wiązać najwcześniej z rozwiązaniem kontraktu głównego pod koniec 2014 r. Oznacza to, że umowa cesji co do kwot zatrzymanych dotyczyła należności jeszcze niewymagalnych, na co nie wyrażono zgody w spornym oświadczeniu.

Z tych wszystkich przyczyn przelew przez (...) (...) na rzecz (...) wierzytelności dochodzonej pozwem nie mógł być dokonany skutecznie a powód na jego podstawie nie nabył roszczeń o zwrot zatrzymanej na zabezpieczenie części wynagrodzenia podwykonawcy w kwocie 652.259,08 zł. Brak legitymacji czynnej po stronie powoda prowadzi do oddalenia powództwa.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd w pkt. I sentencji wyroku oddalił powództwo na podstawie powołanych przepisów.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt. II, III i IV sentencji wyroku Sąd kierował się zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. Powód, jako przegrywający sprawę, obowiązany jest zwrócić pozwanym poniesione przez nich koszty postępowania niezbędne do celowej obrony..

Zgodnie z tą zasadą pozwanemu Skarbowi Państwa należą się od powoda koszty zastępstwa procesowego w wysokości 7.200 zł, ustalonej stosownie do § 6 pkt. 7 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z art. 99 k.p.c.,
z tym że koszty te należało zasądzić na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 1150). Nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek Skarbu Państwa o zasądzenie od powoda kosztów postępowania zażaleniowego dotyczącego postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 24 czerwca 2014 r. o przekazaniu sprawy według właściwości. Zażalenie na to postanowienie zostało bowiem złożone przez pozwanego (...) Sp. z o.o., a powód postanowienia tego nie kwestionował.

Jeśli chodzi o pozwanych (...) i (...) Sp. z o.o.,
to przysługuje im zwrot kosztów zastępstwa procesowego w jednej kwocie 7.200 zł, ustalonej na podstawie § 6 pkt. 7 w zw. z § 2 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 490), tzn. na każdego z pozwanych przypada po 3.600 zł, ponieważ po ich stronie zachodziło współuczestnictwo materialne
i byli reprezentowani w sprawie przez jednego pełnomocnika procesowego. Ponadto pozwanemu (...) Sp. z o.o. należy się jeszcze zwrot uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł, tj. łącznie kwota 3.617 zł.