Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 sierpnia 2017 r.

Sąd Rejonowy w Grudziądzu, Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR Maciej Plaskacz

Protokolant sekretarz sądowy Karolina Komorowska

po rozpoznaniu w dniu 20 lipca 2017 r. w Grudziądzu

na rozprawie

sprawy z powództwa T. N.

przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu Nr 1 w G.

o wydanie lub zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  przyznaje radcy prawnemu M. Ł. ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Grudziądzu kwotę 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem opłaty za pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu oraz kwotę 313,29 zł (trzysta trzynaście złotych 29/100) tytułem zwrotu wydatków związanych z udzieleniem tej pomocy;

III.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej;

IV.  kosztami sądowymi, od których powódka była zwolniona, obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 1329/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 1 czerwca 2016 r. (k. 2), sprecyzowanym dnia 3 października 2016 r. (k. 23) skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu Nr 1 w G. powódka T. N. domagała się nakazania wydania licznych ruchomości, przede wszystkim ubrań, alternatywnie zasądzenia na jej rzecz od strony pozwanej kwoty
6.618,50 zł. Powódka wyjaśniła, że jest osadzona w Zakładzie Karnym Nr 1 w G.,
a strona pozwana bezprawnie zabrała powódce rzeczy codziennego użytku wymienione
w pozwie.

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2016 r. (k. 12) Sąd ustanowił dla powódki radcę prawnego z urzędu. Postanowieniem z dnia 6 grudnia 2016 r. (k. 41) Sąd zwolnił powódkę od kosztów sądowych w całości.

W odpowiedzi na pozew (k. 43) strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Wyjaśniła, że powódka cierpi z powodu kompulsywnego zbieractwa. Regularnie przeprowadzane w jej celi kontrole ujawniały przedmioty, które nie zostały zaewidencjonowane w karcie rzeczy własnych osadzonych. Rzeczy te były powódce zabierane, a powódkę karano dyscyplinarnie.

W piśmie z dnia 23 maja 2017 r. (k. 229-231) powódka przedstawiła listę rzeczy będących jej własnością, które zostały zutylizowane przez stronę pozwaną. Określiła wartość tych rzeczy na kwotę 2.366 zł.

Sprawa została rozpoznana w postępowaniu zwyczajnym.

Sąd ustalił, co następuje:

Powódka T. N. jest od 18 lutego 2011 r. osadzona w Zakładzie Karnym Nr 1 w G., gdzie odbywa karę pozbawienia wolności. Do tej jednostki penitencjarnej powódka została przetransportowana z Aresztu Śledczego w K.. Rzeczy, z którymi powódka została przewieziona, zostały ujęte w karcie rzeczy własnych osadzonej.

Powódka pozyskiwała od innych osadzonych rzeczy, głównie ubrania i obuwie. Rzeczy te powódka nabywała nieodpłatnie lub odpłatnie. Powódka nie zgłaszała nabycia rzeczy administracji zakładu karnego, a rzeczy te nie były ujmowane w karcie rzeczy własnych osadzonej.

Dowody:

Zeznanie powódki – k. 77-78, 226-227

Zeznanie świadka K. W. – k. 161-162

W celach powódki były przeprowadzane regularnie kontrole, podczas których ujawniano schowane przez powódkę przedmioty ruchome, głównie ubrania i obuwie.
Po stwierdzeniu, że rzeczy te nie są ujęte w karcie rzeczy własnych powódki, były one zatrzymywane przez administrację Zakładu Karnego Nr 1 w G.. Rzeczy, których właściciela ustalono, zwracano tej osobie, a rzeczy, których właściciela nie ujawniono, niszczono komisyjnie po kilku miesiącach. K. przy zatrzymaniu rzeczy powódka składała pisemne oświadczenie o treści: „Oświadczam, że rzeczy nabyłam w sposób nielegalny”.

Komisyjne zniszczenia rzeczy zatrzymanych podczas kontroli w celi powódki miały miejsce w dniach:

- 31 maja 2016 r. – rzeczy zatrzymane dnia 9 grudnia 2015 r.,

- 16 października 2015 r. – rzeczy zatrzymane dnia 23 kwietnia 2015 r.,

- 16 czerwca 2015 r. – rzeczy zatrzymane dnia 14 stycznia 2015 r.,

- 15 kwietnia 2015 r. – rzeczy zatrzymane dnia 16 października 2014 r.,

- 16 stycznia 2015 r. – rzeczy zatrzymane dnia 18 września 2014 r.,

- 31 lipca 2014 r. – rzeczy zatrzymane w dniach 8 stycznia 2014 r., 6 marca 2014 r.,
23 kwietnia 2014 r.

Dowody:

Protokoły zniszczenia rzeczy – k. 171, 183, 190, 193, 198, 213

Notatki z zatrzymania rzeczy – k. 174, 185, 192, 195, 200, 206, 208-209

Zeznanie powódki – k. 77-78, 226-227

Zeznanie świadka K. W. – k. 161-162

Po stwierdzeniu posiadania przez powódkę rzeczy nabytych od innych osadzonych stosowano wobec niej kary dyscyplinarne w postaci nagany, udzielania widzeń w sposób uniemożliwiających bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą przez czas określony oraz pozbawienia możliwości nabywania wyrobów tytoniowych lub artykułów żywnościowych na czas określony.

Dowody:

Wydruki z elektronicznych wniosków o wymierzenie kary dyscyplinarnej – k. 45-56

W Zakładzie Karnym Nr 1 obowiązywało do końca września 2016 r. zarządzenie
nr (...) Dyrektora Zakładu Karnego Nr 1 w G. z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie porządku wewnętrznego w Zakładzie Karnym Nr 1 w G.. Zarządzenie to zawierało m.in. następujące postanowienia:

„§ 7 ust. 1 Rzeczy własne posiadane przez osadzonego przy przyjęciu do jednostki oraz nadesłane lub przekazane dla niego, przyjmuje się do magazynu rzeczy własnych. Łączna waga rzeczy własnych posiadanych przez osadzonego w jednostce nie może przekraczać 8 kg ( z wyłączeniami niedotyczącymi niniejszej sprawy)

§ 7 ust. 2 Do magazynu rzeczy własnych można przyjąć od jednego osadzonego m.in. odzież, bieliznę, obuwie.

§ 7 ust. 4 Zezwala się osadzonym z zakładu karnego typu zamkniętego na posiadanie w celi mieszkalnej własnej bielizny i obuwia zgodnego z poniższym wykazem: 1 para butów stosownych do pory roku, 1 para butów sportowych, 1 para pantofli rannych, bielizna osobista, 2 komplety nocnej bielizny, 1 podomka. Ponadto zezwala się na posiadanie: 1 szala, 1 okrycia głowy, 1 pary rękawiczek - w sezonie zimowym, 1 dresu - do noszenia wyłącznie podczas zajęć sportowych oraz w celach mieszkalnych.

§ 7 ust. 11 Rzeczy własne osadzonego o wymiarach lub ilości naruszającej obowiązujący porządek, wydaje się lub przesyła na koszt osadzonego do wskazanej przez niego osoby spoza zakładu, instytucji lub organizacji.

§ 7 ust. 15 Zabrania się przekazywania innym osadzonym i wyrzucania przez osadzonych rzeczy własnych, o których mowa w par. 7 ust. 2, wpisanych w kartę rzeczy własnych osadzonego bez ich okazania w magazynie.

§ 7 ust. 16 Zabrania się posiadania przez osadzonych w celi mieszkalnej rzeczy własnych wskazanych w par. 7 ust. 2, które nie są przewidziane w niniejszym porządku wewnętrznym bez ich okazania w magazynie.”

Dowody:

Zarządzenie z dnia 22 maja 2013 r. – k. 136-150

Zarządzenie z dnia 15 września 2016 r. – k. 120-135

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dokumentów, zeznań świadka K. W. oraz zeznań powódki przesłuchanej w charakterze strony.

Autentyczność dokumentów, z których przeprowadzono dowód i które wymieniono powyżej, nie budziła wątpliwości Sądu i nie była kwestionowana przez strony. Postępowanie dowodowe nie dało również podstaw do zakwestionowania zgodności treści tych dokumentów z rzeczywistym stanem rzeczy.

Zeznania świadka i powódki zasługiwały na walor wiarygodności, gdyż były spójne, logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, a opisywane przez nich zdarzenia znajdują odzwierciedlenie w dokumentacji. Odnośnie do zeznań powódki należy jedynie poczynić to zastrzeżenie, że były one w dużej mierze chaotyczne, a powódka myliła się co do szczegółów. Jest to w pełni zrozumiałe, biorąc pod uwagę to, że spór dotyczył kilkudziesięciu sztuk odzieży i innych przedmiotów codziennego użytku, które nie miały charakteru unikatowego. W tym stanie rzeczy Sąd oparł się przede wszystkim na dokumentacji prowadzonej przez stronę pozwaną. Nadmienić trzeba, że powódka kwitowała swoim podpisem każdorazowo zatrzymane u niej przedmioty.

Podstawę prawną żądania powódki wydania rzeczy stanowi art. 222 § 1 k.c., zgodnie
z którym właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Postępowanie dowodowe pozwoliło na ustalenie, że podczas kontroli w celach zajmowanych przez powódkę kilkakrotnie zatrzymywano rzeczy zgromadzone przez powódkę. Z uwagi na lakoniczność opisu tych rzeczy w spisach sporządzonych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej i w spisach przedłożonych przez powódkę nie jest możliwe jednoznaczne przyporządkowanie poszczególnych pozycji obu tych grup spisów. Z uwagi na warunki, w których spisy te powstały, można jednak założyć,
że co najmniej w znacznym stopniu się one pokrywają. Przedmioty ujęte w spisach rzeczy zatrzymanych u powódki zostały już zniszczone. Tym samym nie jest możliwe uwzględnienie żądania powódki wydania tych rzeczy, gdyż fizycznie już nie istnieją.

Przechodząc do analizy drugiego z roszczeń powódki w postaci odszkodowania za zniszczone rzeczy, należy stwierdzić, że ewentualną podstawę odpowiedzialności deliktowej strony pozwanej może stanowić art. 417 § 1 k.c., w myśl którego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Uwzględniając konstytucyjną regulację odpowiedzialności Skarbu Państwa w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz kodeksowy model odpowiedzialności wynikający z art. 417 k.c., należy uznać, że bezprawność jako przesłanka odpowiedzialności powinna być rozumiana jako niezgodność o charakterze obiektywnym, oceniana w odniesieniu do nakazów i zakazów wynikających z normy prawnej. Do przesłanek odpowiedzialności nie zalicza się natomiast wina – czy to Skarbu Państwa jako osoby prawnej, czy to funkcjonariusza.

Problematykę postępowania z przedmiotami znalezionymi podczas kontroli
u skazanych reguluje art. 116 § 5 k.k.w., który stanowi, że znalezione w czasie kontroli przedmioty, których skazany nie może posiadać, podlegają zatrzymaniu, zaś przedmioty, których właściciela ustalono, przekazuje się do depozytu albo przesyła się na koszt skazanego, do wskazanej przez niego osoby, instytucji lub organizacji. W uzasadnionym wypadku przedmioty te mogą być przesłane na koszt zakładu karnego. Przedmioty i notatki, których właściciela nie ustalono, podlegają zniszczeniu, pieniądze zaś oraz przedmioty wartościowe przekazuje się na rzecz Skarbu Państwa albo na pomoc postpenitencjarną. Ocena, czy doszło do naruszenia przytoczonego przepisu wymaga przesądzenia: (1) czy powódka mogła posiadać zatrzymane w czasie kontroli przedmioty i (2) czy były to przedmioty, których właściciela nie ustalono. Co do kwestii (1) poczynić należy na wstępie uwagę, że posiadanie przedmiotów w celi – podobnie jak wiele innych aspektów życia
w warunkach izolacji – podlega ścisłej reglamentacji prawnej na kilku poziomach.
Na poziomie ustawowym normę ogólną wyraża art. 110a § 1 k.k.w., zgodnie z którym skazany ma prawo posiadać w celi dokumenty związane z postępowaniem, którego jest uczestnikiem, artykuły żywnościowe o ciężarze nieprzekraczającym 6 kg, wyroby tytoniowe, środki higieny osobistej, przedmioty osobistego użytku, zegarek, listy oraz fotografie członków rodziny i innych osób bliskich, przedmioty kultu religijnego, materiały piśmienne, notatki osobiste, książki, prasę i gry świetlicowe. Według art. 110a § 3 zdanie pierwsze k.k.w., skazany nie może posiadać w celi albo przekazywać do depozytu w trakcie pobytu
w zakładzie karnym przedmiotów, których wymiary lub ilość naruszają obowiązujący porządek albo utrudniają konwojowanie. Uszczegółowienie tych zasad zostało powierzone dyrektorom zakładów karnych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia
25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 152, poz. 1493). Przepis § 14 ust. 1 rozporządzenia stanowi bowiem, że ustalając porządek wewnętrzny zakładu karnego, a w razie potrzeby poszczególnych oddziałów, dyrektor uwzględnia konieczność tworzenia warunków zindywidualizowanego oddziaływania na skazanych, utrzymania bezpieczeństwa, dyscypliny i porządku oraz zapewnienia w zakładzie właściwych warunków bytowych, sanitarnych
i zdrowotnych. Zgodnie natomiast z § 14 ust. 2 pkt 8 rozporządzenia, w porządku wewnętrznym zakładu dyrektor określa w szczególności ilość i wymiary przedmiotów, które skazany może posiadać w celi, oraz sposób ich przechowywania, a w razie potrzeby zasady ich używania. Do porządku wewnętrznego odsyła też przytoczony art. 110a § 3 k.k.w.
W okresie relewantnym dla niniejszej sprawy w Zakładzie Karnym Nr 1 w G. obowiązywało zarządzenie nr (...) Dyrektora Zakładu Karnego Nr 1 w G. z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie porządku wewnętrznego w Zakładzie Karnym Nr 1 w G.. Przewidywał on, że rzeczy własne posiadane przez osadzonego przy przyjęciu do jednostki oraz nadesłane lub przekazane dla niego, przyjmuje się do magazynu rzeczy własnych. Łączna waga rzeczy własnych posiadanych przez osadzonego w jednostce nie może przekraczać 8 kg (§ 7 ust. 1). Do magazynu rzeczy własnych można przyjąć od jednego osadzonego m.in. odzież, bieliznę, obuwie (§ 7 ust. 2). Zezwala się osadzonym z zakładu karnego typu zamkniętego na posiadanie w celi mieszkalnej własnej bielizny i obuwia zgodnego z poniższym wykazem: 1 para butów stosownych do pory roku,
1 para butów sportowych, 1 para pantofli rannych, bielizna osobista, 2 komplety nocnej bielizny, 1 podomka. Ponadto zezwala się na posiadanie: 1 szala, 1 okrycia głowy, 1 pary rękawiczek - w sezonie zimowym, 1 dresu - do noszenia wyłącznie podczas zajęć sportowych oraz w celach mieszkalnych (§ 7 ust. 4). Zabrania się posiadania przez osadzonych w celi mieszkalnej rzeczy własnych wskazanych w par. 7 ust. 2, które nie są przewidziane
w niniejszym porządku wewnętrznym bez ich okazania w magazynie (§ 7 ust. 16). Zatrzymane podczas kontroli rzeczy będące we władaniu powódki nie zostały przez nią okazane w magazynie, nie były wprowadzone do karty rzeczy własnych prowadzonej przez magazyn rzeczy własnych, a ich liczba przekraczała liczbę sztuk rzeczy, które skazany może posiadać w celi. W tym stanie rzeczy należy uznać, że zatrzymanie tych rzeczy pozostawało w zgodzie z prawem, gdyż były to rzeczy, który skazany nie może posiadać w rozumieniu
art. 116 § 5 k.k.w.

W dalszej kolejności ocenić trzeba, czy zgodne z prawem pozostawało zniszczenie rzeczy zatrzymanych u powódki podczas kontroli (2). Przesłanką do wdrożenia takiego postępowania jest sytuacja, w której nie dojdzie do ustalenia właściciela rzeczy. Należy podkreślić, że przesłanką zniszczenia zatrzymanych przedmiotów nie jest wykluczenie prawa własności osoby, u której dokonano zatrzymania, a jedynie brak ustalenia, kto jest właścicielem rzeczy. Z zeznań powódki wynika, że rzeczy te nabywała pod tytułem darmym
i odpłatnym od bliżej nieokreślonych innych osadzonych. Wiarygodność tych zeznań nie budzi zasadniczych wątpliwości, gdyż trudno sobie wyobrazić inny niż opisany sposób wejścia powódki w posiadanie spornych rzeczy w warunkach izolacji penitencjarnej. Zniszczeniu podlegały przy tym wyłącznie przedmioty, co do których powódka nie ujawniła wobec administracji zakładu karnego danych osób, od których je nabyła. Z uwagi na charakter spornych przedmiotów (ubrania, obuwie) praktycznie niemożliwe jest przyporządkowanie konkretnych rzeczy do wykazów rzeczy własnych osadzonych prowadzonych przez stronę pozwaną. Z problemem identyfikacji przedmiotów w oparciu
o ich skrótowy opis zetknął się zresztą zarówno Sąd, jak i pełnomocnicy stron w toku niniejszego procesu. W tej sytuacji trudno zarzucić stronie pozwanej brak należytej staranności w ustaleniu kwestii własności spornych rzeczy. Nie można bowiem wymagać,
by funkcjonariusze Służby Więziennej koncentrowali się na prowadzeniu dochodzeń w celu zbadania obiegu rzeczy codziennego użytku wśród osadzonych. Ponownego podkreślenia wymaga, że odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże się licznymi ograniczeniami
w życiu osadzonych. Najbardziej jaskrawym jest brak możliwości opuszczenia zakładu karnego, ale nie mniej istotne pozostaje poddanie praktycznie wszystkich aspektów osadzenia ścisłej regulacji prawnej. Reglamentacji takiej podlegają również czynności cywilnoprawne dokonywane przez osadzone. O ile osadzenie nie wpływa na samą dopuszczalność zawarcia umowy darowizny, zamiany czy sprzedaży przez powódkę i – w konsekwencji – nabycia przez nią własności rzeczy, o tyle naruszenie obowiązku ujawnienia tego faktu w sposób przewidziany porządkiem zakładu karnego (§ 7 ust. 15) może skutkować zatrzymaniem rzeczy nabytych z naruszeniem porządku wewnętrznego, a następnie wdrożeniem postępowania przewidzianego w art. 116 § 5 k.k.w. Podsumowując, powódka ukryła wobec strony pozwanej okoliczności nabycia zatrzymanych podczas kontroli rzeczy ruchomych,
w tym dane osób, od których rzeczy te nabyła. Wdrożone postępowanie polegające na pozostawieniu rzeczy w depozycie na okres kilku miesięcy, a następnie ich zniszczeniu wobec niezgłoszenia się osoby, która przekazała rzeczy powódce, było zgodne
z art. 116 § 5 k.k.w., gdyż wobec niewyjaśnienia okoliczności nabycia rzeczy nie było możliwe uznanie, że powódce przysługuje do nich prawa własności. Nie ma zatem podstaw do przypisania stronie pozwanej odpowiedzialności deliktowej wobec powódki z tytułu zniszczenia zatrzymanych przedmiotów.

Z podanych względów, na podstawie art. 222 § 1 i art. 417 k.c., powództwo podlegało oddaleniu jako bezzasadne, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.

O wynagrodzeniu pełnomocnika powódki z urzędu będącego radcą prawnym orzeczono w punkcie II sentencji wyroku na podstawie § 4 ust. 1 i 3 w zw. z § 8 ust. 4 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu
(Dz.U. poz. 1805), a o wydatkach – na podstawie § 2 pkt 2 rozporządzenia, przy czym Sąd przyznał zwrot kosztów dojazdu rzeczywiście poniesionych, wyliczonych przy założeniu,
że samochód pełnomocnika powoda spala 7 litrów paliwa na 100 km, a jeden litr paliwa kosztował średnio 4,70 zł (k. 243).

O kosztach procesu orzeczono w punkcie III sentencji wyroku na podstawie
art. 102 k.p.c. Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, powódkę powinny obciążać koszty procesu poniesione przez stronę pozwaną, ale w ocenie Sądu w niniejszej sprawie wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek przemawiający za całkowitym odstąpieniem od obciążenia powódki kosztami procesu. Po pierwsze bowiem, powódka uzyskuje jedynie skromne świadczenie emerytalne w kwocie 661,04 zł, które przeznacza na utrzymanie mieszkania w gminie S., pomoc dla rodziny i drobne zakupy na własne potrzeby. Po drugie, zachowanie powódki polegające na kompulsywnym zbieraniu przedmiotów mimo stosowanych wobec niej kar porządkowych świadczy o pewnych zaburzeniach w ocenie rzeczywistości, które mogły rodzić subiektywne przekonanie
o zasadności zgłoszonych roszczeń. Po trzecie wreszcie, powódka w warunkach izolacji penitencjarnej nie miała możliwości uzyskania pełnej informacji ani o faktach, ani o prawie, potrzebnej do racjonalnej analizy zasadności powództwa przed jego wytoczeniem.

O kosztach procesu, od których powódka była zwolniona, orzeczono w punkcie IV sentencji wyroku na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 623 ze zm.).