Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Elżbieta Zarzecka (spr.)

Sędziowie: SA Alicja Sołowińska

SO del. Tomasz Madej

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 marca 2018 r. w B.

sprawy z odwołania J. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy J. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 września 2017 r. sygn. akt IV U 308/17

oddala apelację.

SSO del. Tomasz Madej SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska

Sygn. akt III AUa 787/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 24 lutego 2017 r. odmówił J. W. prawa do emerytury z powodu niespełnienia warunków do jej przyznania w świetle przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016r., poz. 887 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Wnioskodawca nie wykazał wymaganego przepisami ogólnego stażu pracy w wymiarze co najmniej 25 lat.

W odwołaniu od tej decyzji J. W. podniósł, że spełnia wymóg 25 – letniego stażu pracy na dzień 1 stycznia 1999 r. Wskazał, że pracował w punkcie skupu lnu w Zakładzie (...) w S. od 1 lipca 1976 r. do 30 września 1976 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 28 września 2017 r. odwołanie oddalił. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca, urodzony (...), ma ukończone 60 lat. Organ rentowy uznał za udowodnione 24 lata, 9 miesięcy i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 16 lat, 5 miesięcy i 22 dni okresu pracy w szczególnych warunkach. W postępowaniu przed organem rentowym wnioskodawca przedłożył zeznania świadków na okoliczność, iż w okresie od 1 lipca 1976 r. do 30 września 1976 r. pracował w punkcie skupu lnu w S., gdzie wówczas mieszkał z rodziną. W pisemnych zeznaniach wskazał, iż układał stogi lnu, codziennie przez 8 godzin i dłużej, w zależności od ilości lnu. Świadkowie H. J. i M. S. w pisemnych zeznaniach wskazali to samo dodając jedynie, że ilość pracy zależała również od pogody. Organ rentowy nie zaliczył tego okresu pracy z uwagi na brak jakiejkolwiek dokumentacji. Wnioskodawca wskazał w odwołaniu i przed sądem, iż po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej w czerwcu 1976 r. do okresu kiedy poszedł do wojska (od 29 października 1976 r. do 17 października 1978 r.) świadczył pracę w punkcie skupu lnu w S. Zakładu (...). Miał dużo rodzeństwa, rodzice się rozwodzili i musiał pracować żeby pomóc matce. Poza tym, wszyscy wówczas ze S. pracowali w tym punkcie skupu. Wskazał, że nie pamięta czy zawierał jakąś umowę, wynagrodzenie otrzymywał od „tonogodziny”. Do pracy chodził przeważanie codzienne, ale jak padał deszcz, to nie było co robić. Przesłuchany przed sądem świadek H. J. zeznał, że pracował w tym samym okresie co powód, jednakże dokładnych dat nie pamięta. Wykonywali to samo: zbierali snopki lnu, układali w stogi, praca była na powietrzu, do pracy chodzili codziennie, chyba że padał deszcz. Zeznał, że była to praca sezonowa - do czasu aż skupili len. Ma on emeryturę wcześniejszą z KRUS, jednakże tego okresu nie zgłaszał. Natomiast drugi ze świadków – M. S. zeznał, że nie pracował w (...). Mieszkał w S., kontraktował len i wie, że wnioskodawca pracował w punkcie skupu lnu w S.. Zeznał, że widział wnioskodawcę przy pracy w tym skupie. Wnioskodawca nie przedstawił żadnego dokumentu potwierdzającego zatrudnienia w spornym okresie od 1 lipca 1976 r. do 30 września 1976 r. W aktach kapitałowych - w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych wnioskodawca nie wskazał spornego okresu. W jego aktach osobowych z okresu pracy w (...) Przedsiębiorstwie (...), gdzie podjął pracę po odbyciu służby wojskowej (od 20 listopada 1978 r.) w kwestionariuszu osobowym w rubryce dotyczącej przebytych okresów zatrudnienia również nie wskazał spornego okresu, a w życiorysie napisał, że po ukończeniu Szkoły Podstawowej w N. zaczął uczęszczać do Szkoły Zawodowej w K., którą ukończył w 1976 r. Wskazał, że po ukończeniu szkoły zaczął odbywać zasadniczą służbę wojskową.

Oceniając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy odwołał się do przepisów wskazujących warunki przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w warunkach szczególnych, tj. art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach w szczególnym charakterze. Sąd uznał, że wnioskodawca nie spełnia wszystkich warunków do przyznania prawa do tego świadczenia z powodu nieosiągnięcia na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego ustawą łącznego ogólnego stażu pracy w wymiarze 25 lat. Zdaniem Sądu pierwszej instancji na podstawie zeznań świadków i zeznań wnioskodawcy oraz jego akt osobowych z (...) Przedsiębiorstwa (...) i akt kapitałowych nie można przyjąć, że wnioskodawca we wskazywanym w odwołaniu okresie od 1 lipca 1976 r. do 30 września 1996 r. wykonywał pracę na rzecz Zakładu (...) punktu skupu lnu w S.. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy i świadków, że we wskazanym okresie świadczył on pracę, najprawdopodobniej bez pisemnej umowy i wykonywał różnego rodzaju wskazane przez niego czynności, jednakże nie oznacza to, że można powyższy okres uznać za okres składkowy, czy nieskładkowy w rozumieniu ustawy.

Sąd pierwszej instancji, odwołując się do poglądów wyrażonych w uzasadnieniach wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 4 listopada 2016 r., sygn. akt III AUa 20/16 i Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 17 października 2016 r., sygn. akt III AUa 772/16 wyjaśnił, że sam fakt świadczenia pracy wskazywany przez osobę zainteresowaną uzyskaniem określonego świadczenia nie pozwala na przyjęcie, że był to okres składkowy lub nieskładkowy. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie stosuje się klauzuli zasad współżycia społecznego, sąd musi stosować przepisy w sposób ścisły i przy ustalaniu okresów zatrudnienia winny być uwzględniane przede wszystkim dokumenty z przebiegu zatrudnienia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym. Wnioskodawca przedstawił żadnego dowodu w postaci dokumentu potwierdzającego zatrudnienie własne lub świadków w spornym okresie. Sąd przyjął, że zatrudnienie wnioskodawcy miało charakter sezonowy. Jednakże, brak było podstaw do zaliczenia spornego okresu od 1 lipca 1976 r. do 30 września 1976 r. na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy, albowiem brak jest również jakichkolwiek dowodów na okoliczność liczby dni pracy wnioskodawcy w poszczególnych miesiącach i wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. W świetle art. 6 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pkt.1a - zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową. Wnioskodawca nie przedstawił żadnego dowodu z dokumentów na okoliczność liczby dni pracy w miesiącu, wymiaru czasu pracy, czy wynagrodzenia.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący nie spełnił przesłanki wymaganego ustawowego ogólnego stażu pracy w wymiarze 25 lat, dlatego odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd orzekł z mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł J. W.. Zarzucił nieprawidłowe nieuwzględnienie do jego stażu pracy okresu zatrudnienia w punkcie skupu lnu w S.. Wyjaśnił, że wcześniej nie wskazywał tego okresu, ponieważ według jego wyliczeń i potwierdzenia jakie otrzymał w ZUS, dysponował wymaganym stażem pracy. Spółka właściwa do przechowywania dokumentów z zakładu lnu, tj. (...) sp. z o.o. w O. nie istnieje, dlatego nie miał możliwości przedłożenia dokumentów, przedstawił natomiast świadków, którzy pracowali razem z nim w spornym okresie. Skarżący wniósł o uwzględnienie spornego okresu pracy i przyznanie mu prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, znajdujących należyte umocowanie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym i nie naruszył zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. W konsekwencji Sąd prawidłowo zastosował również przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zasadnie uznał, że J. W. nie spełnia wszystkich warunków do przyznania prawa do emerytury.

J. W. domagał się w niniejszym postępowaniu przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz posiadają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania emerytury wcześniejszej jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2 ww. ustawy).

Zgodnie z art. 32 ust. 4 ww. ustawy, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których ubezpieczonym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. W tym względzie ustawa odsyła do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przesłankę odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych zawiera § 4 rozporządzenia zgodnie z którym pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat w przypadku mężczyzny), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Poza sporem pozostawało, że wnioskodawca uzyskał wymagany wiek emerytalny 60 lat i spełnił wymóg pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat (organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 16 lat, 5 miesięcy i 22 dni). Spór w sprawie koncentrował się natomiast wyłącznie wokół przesłanki legitymowania się okresami składkowymi i nieskładkowymi w wymiarze co najmniej 25 lat. Organ rentowy uznał, że wnioskodawca legitymuje się tymi okresami w rozmiarze 24 lat, 9 miesięcy i 26 dni, zatem do wymaganych 25 lat brakowało mu zaledwie 2 miesięcy i 4 dni.

Kwestia sporna dotyczyła w istocie wyłącznie pracy J. W. w punkcie skupu lnu w Zakładzie (...) w S. od 1 lipca do 30 września 1976 r. Okres ten, zgodnie z żądaniem wnioskodawcy, miał uzupełnić jego ogólny staż ubezpieczeniowy do wymaganych 25 lat. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ocena dokonana w tym zakresie przez Sąd Okręgowy jest prawidłowa. Brak jest podstaw do uwzględnienia tego spornego okresu ze względu na to, że w sprawie nie zostały przedstawione żadne dokumenty potwierdzające zatrudnienie wnioskodawcy w tym okresie, a nie są do tego wystarczające zeznania świadków i samego wnioskodawcy.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, wnioskodawca nie wskazał spornego okresu zatrudnienia w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych, złożonym razem z wnioskiem o ustalenie kapitału początkowego z 25 listopada 2003 r. (k. 2 akt ZUS), w którym to po okresie nauki (zakończonej 30 czerwca 1976 r.) wpisany został od razu okres odbywania zasadniczej służby wojskowej (od 29 października 1976 r. do 17 października 1978 r.). Nie wskazał go również w informacji dotyczącej okresów składkowych i nieskładkowych dołączonej do wniosku o emeryturę z 30 grudnia 2016 r. (k. 5-8 akt ZUS).

J. W. wyjaśnił, że niewskazanie spornego okresu pracy w punkcie skupu lnu wynikało z tego, że według jego obliczeń i informacji uzyskanej w ZUS, posiadał on wystarczającą ilość okresów składkowych i nieskładkowych. W ocenie Sądu Apelacyjnego początkowe niewskazywanie tego okresu budzi jednak wątpliwości odnośnie charakteru spornego zatrudnienia. Należy zauważyć, że okres ten nie figuruje w legitymacji ubezpieczeniowej wnioskodawcy (k. 10 – 13 akt ZUS z wniosku o ustalenie kapitału początkowego). Wnioskodawca nie wykazał spornego okresu także ubiegając się o pracę po odbyciu służby wojskowej. Z jego akt osobowych z (...) Przedsiębiorstwa (...) w likwidacji, (w którym był zatrudniony od 20 listopada 1978 r. do 31 stycznia 1997 r.) nie wynika, aby przed tym okresem zatrudnienia J. W. podejmował jakiekolwiek prace. W życiorysie wskazał on, że po ukończeniu szkoły zawodowej w 1976 r. rozpoczął zasadniczą służbę wojskową (k. A/3 akt osobowych), zaś w kwestionariuszu osobowym nie wymienił żadnego okresu zatrudnienia (k. A/4). W podaniu z 10 grudnia 1993 r. o wypłatę nagrody jubileuszowej za 20 lat pracy wnioskodawca również nie uwzględnił spornego okresu zatrudnienia (wskazał w nim natomiast zatrudnienie od 1 września 1973 r. do 30 czerwca 1976 r. w (...) Przedsiębiorstwie (...), a następnie okres zasadniczej służby wojskowej odbywanej od 29 października 1976 r. do 17 października 1978 r. oraz zatrudnienie w (...) Przedsiębiorstwie (...) od 20 listopada 1978 r. – k. 30 akt osobowych). Ponadto, z wyciągu z dowodu osobistego J. W. z 16 listopada 1978 r. wynika, że dowód wydany został 20 grudnia 1974 r., zatem przed spornym okresem zatrudnienia w punkcie skupu lnu, ale w danych o zatrudnieniu widnieje jedynie zasadnicza służba wojskowa odbyta w latach 1976-1978, nie ma natomiast żadnej adnotacji na temat zatrudnienia w punkcie skupu lnu (akta osobowe, koperta, k. 20).

Na okoliczność wykazania pracy wnioskodawcy w spornym okresie od 1 lipca do 30 września 1976 r. w punkcie skupu lnu (...) w S. dopuszczony został dowodów z zeznań świadków: H. J. i M. S. oraz dowód z zeznań wnioskodawcy w charakterze strony. Z zeznań wnioskodawcy wynikało, że w spornym okresie pracował on jako ładowacz w skupie lnu, układając len w sterty. Pracę nadzorował kierownik i stogowy, a z pracy pracowników rozliczał wagowy. Wynagrodzenie było wypłacane akordowo (k. 25). Świadek H. J. pracował razem z wnioskodawcą w spornym okresie w takim samym charakterze i w świetle jego zeznań praca ta polegała na zbieraniu snopków lnu i układaniu ich w stogi. Praca odbywała się codziennie po 8 godzin, za wyjątkiem dni deszczowych. Z kolei świadek M. S. prowadził w spornym okresie działalność rolniczą i przywoził len do punktu skupu, gdzie widywał wnioskodawcę pracującego przy ładowaniu lnu (zeznania, k. 16odw. – 17). Zdaniem Sądu, zeznania świadków i wnioskodawcy są wiarygodne i nie zawierają wewnętrznych sprzeczności, nie stanowią one jednak wystarczającego dowodu na potwierdzenie pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w spornym okresie, zwłaszcza w kontekście opisanych wyżej dokumentów, w których nie znalazła się żadna wzmianka na temat spornego okresu zatrudnienia.

Sąd nie neguje tego, że wnioskodawca w okresie od 1 lipca do 30 września 1976 r. wykonywał wskazywane przez niego i przez świadków prace fizyczne na rzecz punktu skupu lnu (...) w S., jednak z przedstawionych w sprawie dowodów wynika, że nie było to formalne zatrudnienie. Nie znalazło ono bowiem odzwierciedlenia w żadnych dokumentach. Nie zostało tym samym wykazane w sposób niebudzący wątpliwości, w jakim wymiarze, tj. przez ile dni w danym miesiącu i przez ile godzin dziennie była wykonywana ta praca oraz czy zostało za nią wypłacone wynagrodzenie w gotówce i w jakiej wysokości. Nie są w tym zakresie wystarczające dowody z zeznań świadków i zeznań wnioskodawcy. Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił te zeznania i zasadnie uznał, że nie mogą one stanowić dowodu na świadczenie przez wnioskodawcę w spornym okresie pracy. Mimo iż świadkowie twierdzili stanowczo, że J. W. pracował w punkcie skupu lnu (...) w S. codziennie i w pełnym wymiarze, to należy zauważyć, że świadkowie nie wskazali nawet dokładnych dat tego zatrudnienia. Słusznie uznał Sąd pierwszej instancji, że zeznania świadków nie mogą stanowić dowodu jednoznacznie i samodzielnie potwierdzającego wykonywanie określonego zatrudnienia, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie potwierdzają tego dokumenty. Należy mieć przy tym na uwadze, że ze względu na długi upływ czasu, od kiedy praca była świadczona (ponad 40 lat), z zasady świadkowie nie są w stanie dokładnie odtworzyć przebiegu zatrudnienia współpracowników. Przedstawienie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności w sposób ogólny uniemożliwia natomiast dokonywanie na ich podstawie precyzyjnych ustaleń. Na czynienie takich ustaleń pozwalają dokumenty z akt osobowych, sporządzane na bieżąco, przez upoważnione przez pracodawcę osoby i dlatego stanowiące wiarygodny i miarodajny dowód na potwierdzenie zatrudnienia. W sprawie nie zostały jednak przedstawione żadne dokumenty potwierdzające sporne okoliczności.

Jak wynika z notatki urzędowej z 22 marca 2017 r. (k. 6) w toku postępowania przed Sądem Okręgowym ustalone zostało, że akta osobowe zakładu (...) znajdowały się w zasobach spółki (...) sp. z o.o. w O., która uległa likwidacji. Do przejęcia akt osobowych znajdujących się w zasobach tej spółki zostało wyznaczone Archiwum Państwowe w G.. W piśmie z 22 marca 2017 r. Archiwum Państwowego w G. Oddziału w G. wyjaśnione zostało, że trwa proces przejmowania tych akt osobowych, jednak z uwagi na ich zły stan techniczny prace te potrwają około roku od momentu faktycznego przekazania dokumentacji do zasobu Archiwum przez spółkę (...) Sp. z o.o. (k. 14).

Sąd Apelacyjny ponownie zwrócił się do Archiwum Państwowego w G. w piśmie z 8 marca 2018 r., prosząc o nadesłanie akt osobowych bądź też innej dokumentacji dotyczącej zatrudnienia J. W. w punkcie skupu lnu (...) w S., będącej wcześniej w zasobach spółki (...) sp. z o.o. w O. (k. 49). Z odpowiedzi udzielonej przez Archiwum Państwowe w G. (pismo z 5 marca 2018 r.) wynika, że w spisie akt osobowych (...) Zakładów (...) z siedzibą w S. nie figuruje nazwisko J. W.. Ponadto, najwcześniejsze listy płac z tego zakładu pochodzą z roku 1980 (k. 55).

Reasumując, w sprawie nie zostało wykazane w sposób nie budzący wątpliwości zatrudnienie wnioskodawcy w okresie od 1 lipca do 30 września 1976 r. w punkcie skupu lnu (...) w S.. Okres ten nie może więc zostać zaliczony do okresów składkowych i nieskładkowych wnioskodawcy, o jakich mowa w art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Tym samym, wnioskodawca nie wykazał 25 – lat takich okresów i nie spełnia wszystkich warunków do przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO del. Tomasz Madej SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska