Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Bożenna Zalewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Ala Pilewska-Grabowska

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2013 r. w Gdańsku

sprawy K. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania K. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 20 sierpnia 2012 r. nr (...)

I.  oddala odwołanie;

II.  przyznaje pełnomocnikowi z urzędu adwokatowi A. K. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 360 złotych ( trzysta sześćdziesiąt złotych ) plus VAT 23% tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego .

Sygn. akt VII U 3208/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 sierpnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu K. K. prawo do emerytury. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto przeciętną podstawę składek na ubezpieczenia społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia od 1975 r. do 2003 r., gdzie wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 113,93 %, a wysokość emerytury obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej wyniosła 2.319,40 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony K. K. wskazał na zarzut wadliwości tejże decyzji w kwestii ustalenia kapitału początkowego za 1985 r. oraz czasu trwania urlopu bezpłatnego po zakończeniu kontraktu w Iraku. Jak podał, urlop bezpłatny trwał od dnia 23 czerwca 1985 r. do dnia 30 czerwca 1985 r., a nie jak wskazał ZUS do dnia 14 października 1985 r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko przedstawione w zaskarżonej decyzji. Pozwany dodał, że przy ustaleniu stażu do emerytury nie uwzględniono okresu od dnia 19 października 1974 r. do dnia 31 października 1974 r., tj. okresu przerwy po odbyciu służby wojskowej, ponieważ z dokumentacji wynika, że ubezpieczony powrócił do pracy w dniu 01 listopada 1974 r. Nadto, nie uwzględniono również okresu od dnia 23 czerwca 1985 r. do dnia 14 października 1985 r, tj. okresu niewykorzystanego w czasie pracy za granicą urlopu wypoczynkowego, okresu czasu wolnego przysługującego pracownikowi z tytułu różnicy norm czasu pracy w kraju i za granicą oraz dni wolnych od pracy na przeprowadzenie badań lekarskich. W macierzystym zakładzie pracy ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym w okresie od 14 grudnia 1983 r. do 14 października 1985 r. Okres zatrudnienia za granicą został zaliczony na podstawie świadectwa pracy wystawionego za okres od 14 grudnia 1983 r. do 22 czerwca 1985 r. Pozwany wskazał również, że za rok 1985 organ rentowy ustalił wskaźnik w wysokości 76,37 % na podstawie wyjaśnień firmy (...) SA z dnia 02 lipca 2012 r. (k. 111 plik KPU).

Na rozprawie w dniu 07 maja 2013 r. (vide : k. 51 – 52) wnioskodawca ostatecznie sprecyzował, iż wnosi o zaliczenie do wysokości kapitału początkowego okresu składkowego po budowie eksportowej, tj. od dnia 23 czerwca 1985 r. do dnia 14 października 1985 r., w czasie którego korzystał z urlopu przysługującego mu z tytułu różnicy norm czasu pracy w kraju i za granicą, w tym wniósł również o uwzględnienie okresu od dnia 24 czerwca 1985 r. do dnia 08 sierpnia 1985 r. – w czasie którego korzystał z urlopu wypoczynkowego z tytułu pracy na budowie eksportowej za rok 1984 w wysokości 26 dni. Nadto, wniósł on również o zaliczenie 13 dni urlopu wypoczynkowego za rok 1985, który wnioskodawca wykorzystałby w okresie od 24 czerwca 1985 r. do 08 sierpnia 1985 r. - łącznie z urlopem za rok 1984 (13 +26 dni + 39 dni) oraz 12 dni roboczych wykorzystanych na badania lekarskie zaraz po wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego w okresie od 09 sierpnia 1985 r., które były wykonane na zlecenie firmy (...), a także o zaliczenie okresu przerwy po zakończeniu służby wojskowej, a podjęciem pracy, tj. okresu od dnia 19 października 1974 r. do dnia 31 października 1974 r. jako okresu nieskładkowego. Ubezpieczony wniósł również o uwzględnienie do wyliczenia zarówno kapitału początkowego jak i świadczenia wnioskodawcy otrzymywanego wynagrodzenia we ww. okresach czasu, poświadczonego drukiem RP 7, ewentualnie – gdyby nie otrzymał on druków RP 7 poświadczających otrzymywane wynagrodzenie, uwzględnienie zarobków zastępczych za wskazane wyżej okresy, bądź przyjęcie minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym czasie.

Sąd ustalił i zważył co następuje :

Ubezpieczony K. K., urodzony dnia (...), w dniu 08 czerwca 2012 r. złożył wniosek o emeryturę, domagając się ustalenia jej wysokości z 20 lat wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, tj. z lat 1975 – 1993 i 1996 r.

Decyzją z dnia 30 lipca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu K. K. prawo do emerytury od dnia 05 lipca 2012 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto przeciętną podstawę składek na ubezpieczenia społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia od 1975 r. do 2003 r., tj. z lat 1975 – 1993 i 2003 r., gdzie wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 113,93 %, a wysokość emerytury obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej wyniosła 2.319,40 zł.

Następnie, w wyniku zakończania postępowania z płatnikiem składek w sprawie nieprawidłowości na koncie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ponownie wydał w dniu 20 sierpnia 2012 r. decyzję przyznającą ubezpieczonemu K. K. prawo do emerytury, przyjmując do ustalenia podstawy wymiaru emerytury jak poprzednio przeciętną podstawę składek na ubezpieczenia społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia od 1975 r. do 2003 r., gdzie wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 113,93 %, a wysokość emerytury obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej 2.319,40 zł.

Powyższa decyzja z dnia 20 sierpnia 2012 r. została zaskarżona w niniejszej sprawie.

Okoliczności bezsporne, vide : akta ubezpieczeniowe plik III – wniosek o emeryturę – k. 1 – 2, obliczenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury – k. 28, decyzja ZUS z dnia 30.07.2012 r. – k. 29, decyzja ZUS z dnia 20.08.2012 r. – k. 40.

Wnioskodawca w okresie od dnia 25 października 1972 r. do dnia 18 października 1974 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Do pracy powrócił w dniu 01 listopada 1974 r.

Okoliczności bezsporne, vide : akta ubezpieczeniowe plik II – zaświadczenie z dnia 03.02.2012 r. – k. 97.

W okresie od dnia 14 grudnia 1983 r. do dnia 22 czerwca 1985 r. wnioskodawca był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) na budowie eksportowej w DBA w I.. W tym czasie ubezpieczony pozostawał jednocześnie w stosunku pracy z macierzystym zakładem jakim było (...) S.A., z tym, że od dnia 14 grudnia 1983 r. do dnia 30 czerwca 1985 r. pozostawał na urlopie bezpłatnym.

Po powrocie w dniu 23 czerwca 1985 r. z kontraktu ubezpieczony wykorzystał 26 roboczych urlopu wypoczynkowego za 1984 r. oraz 13 dni roboczych urlopu wypoczynkowego za 1985 r., razem 39 dni urlopu od dnia 24 czerwca 1985 r. do dnia 08 sierpnia 1985 r.. Następnie, od dnia 09 sierpnia 1985 r. do dnia 17 września 1985 r. wykorzystał 34 dni robocze z tytułu skrócenia tygodnia nominalnego czasu pracy oraz 12 dni roboczych z tytułu przeprowadzonych badań lekarskich. W dniu 15 października 1985 r. wnioskodawca powrócił do pracy.

Łączna kwota wynagrodzenia ubezpieczonego za rok 1985 wyniosła 127.393,53 zł jeżeli chodzi o zarobki zastępcze oraz 55.946 zł jeżeli chodzi o zarobki za pracę uzyskiwane w kraju.

Okoliczności bezsporne, vide : akta ubezpieczeniowe plik II – świadectwo pracy z dnia 27.08.2002 r. – k. 4, zaświadczenie o pracy na budowie eksportowej – k. 6, świadectwo pracy z dnia 19.04.2005 r. – k. 40, pismo (...) z dnia 02.07.2012 r. – k. 111.

Powyższy stan faktyczny był w zasadzie bezsporny między stronami. Sąd ustalił go na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy oraz w aktach ubezpieczeniowych pozwanego organu rentowego, których prawdziwości i rzetelności nie kwestionowała żadna ze stron postępowania. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia ich wiarygodności z urzędu.

Mając na uwadze zebrany w sprawie materiał dowodowy, Sąd uznał, że odwołanie K. K. nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 116 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, co oznacza, że ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na wnioskodawcy (takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2001 r., sygn. akt II UKN 297/00, OSNP 2002/23/577, Lex nr 48122). Dopuszczalne przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dowody w celu wykazania prawa do świadczenia określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. nr 10, poz. 49 ze zm.).

W myśl § 20 pkt 1 powyższego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty są dla pracowników - zaświadczenie zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków.

Z § 21 ust. 1 tego rozporządzenia wynika, że środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia.

Spór w sprawie sprowadzał się m.in. do dokonania oceny prawnej charakteru przerwy w zatrudnieniu wnioskodawcy pomiędzy zakończeniem służby wojskowej a zgłoszeniem się do pracodawcy.

Należy podkreślić, że ocena ta jest ugruntowana tak w judykaturze sądów powszechnych, jak i Sądu Najwyższego. Przykładowo można powołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 października 2005 r. w sprawie III AUa 1336/04, gdzie w uzasadnieniu Sąd stwierdził, że art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 44, poz. 220 z późn. zm.) stanowiący, że pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy, nie stanowi podstawy prawnej do zaliczenia okresu przerwy między ukończeniem służby wojskowej a ponownym podjęciem pracy jako okresu składkowego w myśl przepisów ubezpieczeniowych.

Pogląd ten z pewną modyfikacją zaakceptował również Sąd Apelacyjny w Białymstoku, stwierdzając w uzasadnieniu wyroku z dnia 05 października 2010 r. w sprawie III AUa 621/10, że jeżeli fakt pozostawania w zatrudnieniu i zgłoszenia gotowości do podjęcia pracy po zakończeniu służby wojskowej został udowodniony, okres tego zatrudnienia od dnia zgłoszenia gotowości do podjęcia pracy po opuszczeniu jednostki wojskowej do dnia faktycznego podjęcia pracy u dotychczasowego pracodawcy jest okresem składkowym – nawet w przypadku, gdy pracodawca nie wypłacił pracownikowi wynagrodzenia za ten okres i nie zgłosił pracownika do ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. powszechnych obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 44, poz. 220 z późn. zm.). Jest to pogląd dalej idący na korzyść ubezpieczonego, wprowadza bowiem dla początku okresu składkowego jako swoistą cezurę moment „zgłoszenia gotowości do pracy po zakończeniu służby wojskowej”. Ocena prawidłowości tego stanowiska pozostaje jednak poza zainteresowaniem Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę. W ramach kontradyktoryjnego procesu dowodowy obowiązek wykazania tej okoliczności spoczywał bowiem na wnioskodawcy (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.). Wnioskodawca, reprezentowany w sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika, nie tylko, że nie naprowadził dowodów na fakt wcześniejszego zgłoszenia pracodawcy gotowości do pracy, a wręcz przeciwnie twierdził, że „Trudno wymagać od rezerwisty żeby po powrocie z wojska po prawie dwóch latach następnego dnia poszedł do pracy” (vide : k. 34 akt sprawy).

Materią tą zajmował się także Sąd Najwyższy, który przy rozpoznaniu sprawy II UK 125/11 (wyrok z dnia 10 lutego 2012 r.), stwierdził, że przewidziany w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r., Nr 241, poz. 2416 ze zm.), trzydziestodniowy okres, w którym pracownik miał zgłosić powrót do pracy u pracodawcy zatrudniającego go przed służbą wojskową, nie jest ani okresem pracy ani okresem służby wojskowej i nie podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia.

Sąd, rozpoznający niniejszą sprawę, zgadza się z rozważaniami poczynionymi w uzasadnieniu wskazanego wyroku w całej rozciągłości i uznając ich powtarzanie za zbyteczne odsyła do ich treści (http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia1/II%20UK%20125-11-1.pdf).

Okres służby wojskowej należy więc traktować jako okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS pod warunkiem zgłoszenia powrotu do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia w terminie 30 dni od zwolnienia ze służby. Takiego statusu nie ma jednak już okres pomiędzy zwolnieniem ze służby wojskowej a zgłoszeniem powrotu do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia. Okres ten zbliżony jest swym charakterem do urlopu bezpłatnego (art. 174 § 1 k.p.) z uwagi na swoją funkcję gwarancyjną, zaś okres takiego urlopu co do zasady nie jest ani okresem składkowym ani nieskładkowym w rozumieniu obwiązujących przepisów.

Spór w sprawie dotyczył również zaliczenia ubezpieczonemu do stażu pracy okresu od dnia 23 czerwca 1985 r. do dnia 14 października 1985 r., tj. okresu niewykorzystanego w czasie pracy za granicą urlopu wypoczynkowego, okresu czasu wolnego przysługującego pracownikowi z tytułu różnicy norm czasu pracy w kraju i za granicą oraz dni wolnych od pracy na przeprowadzenie badań lekarskich.

W tym miejscu raz jeszcze przypomnieć należy, iż w okresie od dnia 14 grudnia 1983 r. do dnia 22 czerwca 1985 r. wnioskodawca był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) na budowie eksportowej w DBA w I.. W tym czasie pozostawał on jednocześnie w stosunku pracy z macierzystym zakładem jakim było (...) S.A., z tym, że od dnia 14 grudnia 1983 r. do dnia 30 czerwca 1985 r. pozostawał na urlopie bezpłatnym. W dniu 23 czerwca 1985 r. wnioskodawca powrócił do kraju i już od dnia 24 czerwca 1985 r. do dnia 14 października 1985 r. korzystał z tzw. urlopu dewizowego.

W ocenie Sądu, rację ma pozwany organ rentowy wskazując, że powyższy okres nie stanowi okresu składkowego podlegającego uwzględnieniu do ustalenia wysokości emerytury.

W tym miejscu należy odwołać się do regulacji zawartych w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. z 1986 r., Nr 19, poz. 101). Mianowicie przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że macierzysty zakład pracy udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego na okres skierowania do pracy za granicą. W ustępie 3 postanawia z kolei, że okres urlopu bezpłatnego, o którym mowa w ust. 1, a także przypadający bezpośrednio po zakończeniu tego urlopu okres niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną - wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, jeżeli pracownik podejmie zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy w terminie określonym w ust. 4.

Z cytowanego wyżej przepisu wynika zatem, że do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze wlicza się tylko okres urlopu bezpłatnego na okres skierowania do pracy za granicą oraz okres niezdolności do pracy przypadający bezpośrednio po zakończeniu tego urlopu. Wyliczenie to ma charakter wyczerpujący i nie obejmuje okresu przedłużonego urlopu bezpłatnego w związku z wypłatą ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy za granicą. Wniosek taki, znajduje potwierdzenie także w treści unormowania zawartego w § 15 rozporządzenia, który w sposób samodzielny reguluje uprawnienia pracownika w czasie urlopu bezpłatnego przypadającego po zakończeniu pracy za granicą. Zgodnie z treścią tegoż przepisu, w czasie urlopu bezpłatnego, przypadającego po zakończeniu pracy za granicą, pracownik zachowuje dla siebie i dla członków rodziny prawo do świadczeń społecznej służby zdrowia i do zasiłków rodzinnych oraz przysługuje mu prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Wynika z tego, że w okresie wskazanego urlopu, pracownik zachowuje tylko uprawnienia wymienione w tym przepisie w sposób enumeratywny. Gdyby wolą prawodawcy było potraktowanie urlopu bezpłatnego wskazanego w § 14 ust. 7 rozporządzenia, na warunkach tożsamych z urlopem bezpłatnym udzielonym na okres skierowania do pracy za granicą, ograniczyłby się do ogólnego stwierdzenia, że „okres ten wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze” (§ 3 ust. 3 rozporządzenia). Z powyższego wynika, że okres przedłużonego urlopu bezpłatnego, co do zasady jest traktowany jak urlop bezpłatny w rozumieniu art. 174 k.p. w brzmieniu wówczas obowiązującym, z wyjątkiem uprawnień określonych w § 15 rozporządzenia. W konsekwencji okres ten nie stanowi okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, a tym samym nie stanowi okresu składkowego podlegającego uwzględnieniu do ustalenia wysokości emerytury (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2012 r., III UK 99/11, Lex Nr 1227193).

Odnośnie zaś ostatniej spornej kwestii, a mianowicie żądania ubezpieczonego obliczenia wysokości jego emerytury z uwzględnieniem dołączonego przez niego do wniosku o emeryturę dokumentu RP – 7 wystawionego przez (...) SA w dniu 09 maja 2012 r. za październik, listopad i grudzień 1985 r. z którego wynika, że w 1985 r. uzyskał on wynagrodzenie w wysokości 55.046 zł, wskazać należy, iż jest ono również bezpodstawne. Zgodnie bowiem z pismem z dnia 02 lipca 2012 r. ze (...) SA wynagrodzenie prawidłowe ubezpieczonego w roku 1985 wyniosło 127.393,53 zł (zarobki zastępcze) oraz 55.946 zł (zarobki za pracę w kraju). Wynagrodzenie to zostało uwzględnione przy ustalaniu wartości kapitału początkowego ubezpieczonego za rok 1985 (k. 114 verte plik II akt ubezpieczeniowych).

Brak jest przy tym podstaw do przyjęcia minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres od dnia 23 czerwca 1985 r. do dnia 14 października 1985 r., albowiem, jak już wskazano powyżej, okres ten nie może zostać uwzględniony do stażu pracy ubezpieczonego mającego wpływ na wysokość uzyskiwanej przez niego emerytury.

Mając powyższe ustalenia i rozważania na uwadze Sąd uznał, że emerytura wnioskodawcy, przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru z 20 lat wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu w wysokości 113,93 %, została prawidłowo ustalona, w związku z czym odwołanie ubezpieczonego jako niezasadne należało na mocy cytowanych wyżej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalić, co też Sąd uczynił orzekając jak w p-cie I sentencji wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Sąd orzekł na mocy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( § 19) (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 z zm.) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

SSO Bożenna Zalewska