Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IX Ka 16/17

UZASADNIENIE

B. T. (1) oskarżony został o to, że:

w dniu 8 kwietnia 2015 roku w S. woj. (...), będąc jako inspektor Transportowego Dozoru (...) funkcjonariuszem publicznym, uprawnionym do wydania decyzji administracyjnej, nie dopełnił swych obowiązków, podczas badania zbiornika (...) nr (...), stanowiącego wyposażenie samochodu marki V. (...) o nr rej. (...) 93 przez nieprawidłowego przeprowadzenie badania w zakresie rewizji zewnętrznej, efektem którego była decyzja nr (...) o zezwoleniu na eksploatację tego niekompletnego urządzenie, pozbawionego rury środkowej (mocująco-wentylacyjnej), rury wentylacyjnej, pierścienia uszczelniającego rury wentylacyjnej, odpowiedzialnych za odprowadzenie poza pojazd gazu z ewentualnych nieszczelności instalacji skutkiem czego, w dniu 18 kwietnia 2015 roku w S. doszło do wybuchu mieszanki gazu z rozszczelnionej instalacji z powietrzem gromadzącym się w/w pojeździe i nieumyślnego spowodowania u R. J. w nim przebywającego obrażeń ciała w postaci poparzeń drugiego stopnia m.in. ręki prawej, a w konsekwencji przykurczu zgięciowego palców II, III i IV w pozycji 130 stopni, ze zniesieniem ruchomości w stawach międzypaliczkowych bliższych i dalszych tej ręki, stanowiących ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci znacznej, trwałem niezdolności do pracy w zawodzie.

tj. o przestępstwo z art. 231 § 1 k.k., art. 156 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 156 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Sąd Rejonowy w Sandomierzu wyrokiem z dnia 5 października 2016 roku sygn. akt II K 517/15 orzekł co następują:

I. uznał oskarżonego B. T. (1) za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu a stanowiącego występek z art. 231 § 1 k.k. i art. 156 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 156 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 231 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności.

II. na mocy art. 69 § 1 i § 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 k.k. wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 2 lat,

III. na mocy art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego R. J. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w kwocie 5.000 złotych,

IV. zasądził od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego R. J. kwotę 1.500 złotych tytułem zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika w sprawie,

V. zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa tytułem kosztów sądowych kwotę 2.132,17 złotych.

Apelacje od powyższego orzeczenia wnieśli:

1. oskarżyciel publiczny, który zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości na korzyść oskarżonego i zarzucił:

-obrazę przepisu prawa materialnego, a to art. 4 § 1 k.k., poprzez zastosowaniu ustawy nowej, obowiązującej w czasie orzekania, w sytuacji gdy prawidłowe porównanie względności ustawy prowadzi do oceny, że względniejsza w sprawie byłyby przepisy kodeksu karnego obowiązujące przed 1 lipca 2015 roku, co obligowało sąd do stosowania ustawy obowiązującej w czasie popełnienia przestępstwa.

W oparciu o powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wskazanie jako podstawy skazania wymiaru kary art. 4 § 1 k.k.

2. obrońca oskarżonego, który zaskarżył orzeczenie sądu I instancji w całości i zarzucił:

I. obrazę przepisów postępowania, tj.:

1. art. 170 § l pkt 2 k.p.k. poprzez błędne oddalenie wniosków dowodowych obrońcy oskarżonego o przeprowadzenie dowodów z:

a) zeznań świadków D. B. (Kierownika D. (...) Transportowego Dozoru (...)) i J. U. (Dyrektor Transportowego Dozoru (...)) z tego powodu, że według Sądu I instancji okoliczność, która miała być udowodniona tj. określenie zakresów obowiązków inspektora Transportowego Dozoru (...) (dalej także (...)) została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, podczas gdy w uzasadnieniu wyroku Sąd meriti przyjął zupełnie inny zakres obowiązków oskarżonego niż wykazywała to obrona i wynika to z materiału dowodowego, a zatem okoliczność na jaką zostali powołani ww. świadkowie czyli dookreślenia przez dyrekcję (...) zakresu obowiązków inspektorów (...) w przedmiocie przeprowadzania badań zbiorników (...) oraz metod tych badań w drodze aktu wewnętrznego kierownictwa przełożonego nad podległymi funkcjonariuszami publicznymi, który stanowi wewnętrzne źródło prawa administracyjnego a także obowiązujących w (...) interpretacji obowiązków inspektorów odnośnie sposobu i zakresu badania zbiorników (...) w pojazdach funkcjonującej w (...), nie została udowodniona zgodnie z twierdzeniem oskarżonego. Ponadto ww. świadkowie, jako osoby decyzyjne w organie administracyjnym jakim jest (...) mają odpowiedni zakres wiedzy i wieloletniej praktyki w dziedzinie badania zbiorników i mogą wyjaśnić i uzasadnić obowiązujący zakres obowiązków inspektora (...), który w przedmiocie badania zbiorników (...) jest zdecydowanie węższy niż przyjął to Sąd I instancji;

b) zeznań świadków D. P. i K. S. (inspektorów Transportowego Dozoru (...)) co mogło mieć wpływ na treść wyroku w zakresie ustaleń faktycznych co do określenia przyczyn wypadku (a zatem i odpowiedzialności oskarżonego), a zeznania ww. świadków miały niezwykle istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy bowiem to (...) jako organ administracji jest powołany do badania przyczyn wypadków związanych ze zbiornikami (...), gdyż posiada wykwalifikowanych pracowników oraz odpowiedni sprzęt, zaś zeznania ww. świadków mogłyby dać jednoznaczną odpowiedź na pytanie co ostatecznie spowodowało wybuch w pojeździe pokrzywdzonego, a tym samym jakie były przyczyny przedmiotowego wypadku, jak również w którym miejscu pojazdu nastąpił wybuch, ponadto w protokole z ustalenia przyczyn wypadku sporządzonym przez inspektorów (...) została jasno wskazana przyczyna nieszczelności, która została wykryta w instalacji znajdującej się w komorze silnika, a dokładnie stwierdzono nieszczelność połączenia pomiędzy przewodem fazy ciekłej gazu (...), a parownikiem oraz nieszczelność w okolicy połączenia miksera z obudową filtra powietrza, co także zostało pominięte przez Sąd I instancji;

c) zeznań świadków w osobach funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej w S. na okoliczność wskazania jakie czynności zostały podjęte przez funkcjonariuszy straży na miejscu wypadku, co mogło mieć wpływ na treść wyroku w zakresie ustaleń faktycznych co do uszkodzeń auta w tylnej części, zwłaszcza bagażowej, bowiem ślady uszkodzeń bagażnika i tylnych drzwi pojazdu, które były podstawą tezy biegłego o umiejscowieniu wybuchu gazu, a więc i o miejscu nieszczelności instalacji (...) mogły powstać właśnie podczas interwencji straży, a nie podczas wybuchu jak przyjął za biegłymi Sąd I instancji;

2. Art. 170 § l pkt 4 k.p.k., 193 k.p.k. w zw. z art. 201 k.p.k. poprzez błędne oddalenie wniosków dowodowych obrońcy oskarżonego najpierw o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu pożarnictwa oraz z zakresu techniki motoryzacyjnej i rekonstrukcji zdarzeń drogowych, a następnie oddalenie wniosku dowodowego o dopuszczenie opinii uzupełniającej z zakresu techniki samochodowej na okoliczność ustalenia miejsca nieszczelności w całej instalacji po przeprowadzeniu specjalistycznych badań za pomocą detektora gazu lub przeprowadzenia próby szczelności począwszy od zbiornika aż po silnik z uwagi na to, że upływ czasu od wypadku rzekomo uniemożliwił przeprowadzenie badania, choć uszkodzony pojazd nadal stoi na posesji pokrzywdzonego, co niewątpliwie miało wpływ na treść wyroku w zakresie ustaleń faktycznych co do przyczyn i miejsca wybuchu, a w szczególności nie ustalenia przez Sąd I instancji okoliczności niezwykle doniosłej tj. miejsca nieszczelności instalacji z której wydobywał się gaz, co jest szczególnie ważne dlatego, że obie opinie biegłych przeprowadzone w postępowaniu przygotowawczym, a następnie ustnie uzupełnione w postępowaniu sądowym oparte są na oględzinach pojazdu dokonanych przez biegłego S., który nie dokonał żadnych pomiarów, zaś drugi biegły L. nawet nie widział samochodu i przyjął założenia pierwszej opinii na podstawie analizy dokumentów. Biorąc pod uwagę, że opinie są niejasne i pozostają w sprzeczności z protokołem z ustalenia przyczyn wypadku sporządzonego przez (...) na podstawie badania próby szczelności instalacji (...) w pojeździe pokrzywdzonego, w szczególności nie wskazują miejsca nieszczelności, jak również ustalają miejsce wybuchu jedynie za pomocą analizy uszkodzeń do których mogło dojść także przy akcji gaśniczej, a przy tym są one dowodami na podstawie których przypisano oskarżonemu winę, uniemożliwienie ich weryfikacji przez Sąd celem usunięcia niezgodności z innym istotnym dowodem (protokołem powypadkowym (...), który wskazywał na zupełnie inne źródło wycieku gazu i umiejscowienie wybuchu), stanowi rażące uchybienie wskazanym w zarzucie przepisom postępowania, które uniemożliwiło oskarżonemu dowodzenie swej niewinności (!) i które mogło mieć wpływ na wynik postępowania.

3. art. 7 k.p.k. poprzez:

a) rażąco dowolną, nie zaś swobodną ocenę materiału dowodowego, przeprowadzoną z naruszeniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego,

b) całkowicie subiektywną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie dokonaną ponadto w sposób uwzględniający jedynie okoliczności przemawiające na niekorzyść oskarżonego, bez równoważnego potraktowania dowodów świadczących o tym, że oskarżony nie dopuścił się zarzucanego mu w akcie oskarżenia czynu,

co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na treść wydanego wyroku poprzez bezpodstawne przyjęcie jakoby:

a) do wybuchu gazu doszło w przedziale bagażnika i pasażerów w tyle pojazdu, podczas gdy z dokumentów przedstawionych przez obronę jednoznacznie wynika, że wybuch z całą pewnością nie nastąpił w bagażniku, czyli tam gdzie znajdował się zbiornik bowiem z protokołu z ustalenia przyczyn wypadku wynika, że rewizja zewnętrzna zbiornika oraz wnęki, w której był umieszony zbiornik, nie wykazała uszkodzeń mechanicznych, ani śladów termicznych mogących powstać na skutek eksplozji i oddziaływania ognia na zbiornik i jego osprzęt, ponadto ustalono, że uszkodzenia pojazdu wskazywały na to, iż eksplozja miała miejsce głównie w części pasażerskiej pojazdu, bo wynika to m.in. z uszkodzenia dachu, który został wypchnięty na zewnątrz, tworząc linię załamania przebiegającą przez środek, stwierdzono poważne uszkodzenia deski rozdzielczej zaś nie stwierdzono śladów działania ognia w okolicy wnęki koła gdzie zamontowany był zbiornik, a powstałe ślady w bagażniku wskazywały, że linia ognia zaczynała się powyżej powierzchni zbiornika nie uszkadzając wykładziny przykrywającej zbiornik, również zeznania samego pokrzywdzonego, który wskazał „przed samym wybuchem usłyszałem syczenie gazu od strony kierownicy, poniżej kierownicy, bardziej po prawej stronie" potwierdzają, że wybuch miał miejsce w przedniej części samochodu;

b) do zakresu obowiązków oskarżonego jako inspektora (...) w przedmiocie rewizji zewnętrznej należało takie dokonanie rewizji zewnętrznej, aby sprawdzić również system zabezpieczający (tj. osprzęt zabezpieczający i wyposażeniem obsługowym w rozumieniu rozporządzenia Ministra Transportu) składający się z rury wentylacyjnej, rury środkowej oraz pierścienia uszczelniającego rury wentylacyjnej, następnie zaś po ponownym zamontowaniu zbiornika (...) do pojazdu oskarżony powinien był sprawdzić kompletność elementów powtórnego montażu zbiornika w pojeździe, podczas gdy wymienione elementy nie stanowią osprzętu zabezpieczającego ani wyposażenia obsługowego zbiornika (...) i nie są z nim konstrukcyjnie powiązane posiadając odrębną homologację zaś zakres obowiązków inspektora (...) nie obejmuje sprawdzenia kompletności całej instalacji, a dotyczy oceny wizualnej stanu zewnętrznej powierzchni zbiornika z wielozaworem, który to stanowi osprzęt zabezpieczający i wyposażenie obsługowe zbiornika odpowiedzialny za jego wentylację i utrzymywanie właściwego ciśnienia. Natomiast za kompletność i poprawność demontażu i montażu zbiornika odpowiada zakład uprawniony do montażu;

c) za kompletność i poprawność demontażu i montażu zbiornika nie odpowiada zakład uprawniony, podczas gdy do ustawowych obowiązków zakładu uprawnionego, którym w przedmiotowej sprawie był „ (...)" w S., należy ostateczne przygotowanie pojazdu do użytkowania m.in. poprzez montaż zbiornika w pojeździe, co wynika z art. 2 ustawy o dozorze technicznym, oraz z przepisów szczególnych stanowiących podstawę działania takich zakładów a nadto zgodnie z § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Transportu decyzji zezwalającej na eksploatację specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego nie wydaje się dla zbiorników (...), które są montowane w zakładach posiadających homologację w zakresie montażu instalacji gazowej zasilania pojazdów samochodowych oraz posiadają protokół badania i decyzję zezwalającą na eksploatację wydaną przez (...) w fazie wytwarzania, co przesądza o tym, że ustawodawca nie przewidział badania zamontowanej instalacji zasilanej gazem (w tym nowo zamontowanej) przez diagnostę na (...) gdy dla zbiornika (...) wydano już decyzje o dopuszczeniu do użytkowania, dając tym samym takie uprawnienie instytucjom odpowiedzialnym za montaż takiej instalacji tj. instalatorom oraz w ich imieniu działającym zakładom uprawnionym, bez jakiegokolwiek udziału ze strony inspektora (...). Powyższe potwierdza także zakładowa instrukcja BHP obowiązująca w zakładzie uprawnionym „ (...)" w S., gdzie wbrew zeznaniom samego świadka C. S. do obowiązków ww. zakładu należy, oprócz demontażu i montażu zbiornika, także przeprowadzenie próby szczelności.

d) rura wentylacyjna, rura środkowa oraz pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej stanowią osprzęt zabezpieczający zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, naprawy i modernizacji specjalistycznych urządzeń, podczas gdy są to elementy nie związane z funkcjonowaniem urządzenia ciśnieniowego, jakim jest zbiornik (...) i stanowią elementy konstrukcji instalacji gazowej w pojeździe, za której funkcjonowanie nie jest odpowiedzialny inspektor (...) wydający decyzję w sprawie dopuszczenia samego urządzenia ciśnieniowego (zbiornika (...)) dlatego nie są nawet objęte definicjami normatywnymi tego rozporządzenia.

e) oskarżony jest zatrudniony w firmie (...)-B. C. S." w S., podczas gdy oskarżony jako inspektor (...) jest zatrudniony na podstawie umowy o prace przez Transportowy Dozór Techniczny z siedzibą w W..

III. Ponadto, abstrahując od powyższego skarżący podniósł zarzut obrazy przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

1. art. 30 k.k. poprzez jego bezzasadne niezastosowanie w realiach przedmiotowej sprawy w wypadku ustalenia, iż oskarżony zrealizował znamiona zarzucanego mu czynu zabronionego a tym samym nie wzięcie pod uwagę okoliczności wyłączającej winę, wynikającej z faktu pozostawania oskarżonego B. T. (1) w błędzie co do prawa, wynikającego z usprawiedliwionego przekonania, że rewizja zewnętrzna polega jedynie na ocenie wizualnej stanu zewnętrznej powierzchni specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego, bez badania wyposażenia obsługowego i eksploatacyjnego oraz osprzętu zabezpieczającego, stanu połączenia zbiornika z podwoziem, ramą lub innymi elementami mocującymi, stanu zabezpieczeń antykorozyjnych, oznaczeń i opisów, gdyż elementy te nie mieszczą się w pojęciu specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego jakim jest zbiornik ciśnieniowy zdefiniowany w §1 ust 2 pkt 1) powołanego wcześniej rozporządzenia Ministra Transportu gdyż na taki zakres obowiązków inspektora wskazywał oskarżonemu pracodawca tj. dyrektor (...), który wykonuje funkcje centralnego organu administracji rządowej (podległy ministrowi transportu) i który wydał instrukcję przeprowadzania kontroli zbiorników ciśnieniowych (...) dopuszczając ich badanie poza pojazdami, dokonując tym samym określonej wykładni przepisów powołanego już rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 r., zaś oskarżony jako pracownik (...) był zobowiązany przestrzegać wydanych instrukcji i miał uzasadnioną podstawę do pozostawania w przekonaniu, że interpretacja przepisów wydana przez przełożonego Transportowego Dozoru (...) jest prawidłowa i nie prowadzi do naruszenia prawa.

2. § 21 rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, naprawy i modernizacji specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych poprzez dokonanie jego błędnej wykładni skutkującej bezzasadnym przyjęciem, że:

a) w zakresie każdej rewizji zewnętrznej należy badać stan zewnętrznej powierzchni specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego, wyposażenia obsługowego i eksploatacyjnego oraz osprzętu zabezpieczającego, stan połączenia zbiornika z podwoziem, ramą lub innymi elementami mocującymi, stan zabezpieczeń antykorozyjnych, oznaczeń i opisów, a także na sprawdzeniu działania osprzętu — w sposób wizualny (polega na ocenie wizualnej) bez względu na to co jest przedmiotem badania, podczas gdy § 21 ww. rozporządzenia jest wyjaśnieniem jedynie sposobu, a nie zakresu badania, zaś w przypadku zbiorników (...) bada się tylko sam zbiornik (decyzja wydawana przez inspektora (...) dotyczy tylko i wyłącznie zbiornika), a nie jego wyposażenia, na co wskazuje także § l ww. rozporządzenia, gdzie w ust. 2 pkt l wskazano, że pojęcie zbiornika ciśnieniowego nie obejmuje wyposażenia obsługowego, konstrukcyjnego i osprzętu zabezpieczającego co a contrario z pkt 2 tego ustępu, dotyczącym specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych w postaci cystern ciśnieniowych, przez które rozumie się zbiornik wraz z wyposażeniem obsługowym, konstrukcyjnym i osprzętem zabezpieczającym wskazuje, że przedmiotem rewizji zewnętrznej (§21 rozporządzenia) w odniesieniu do zbiornika ciśnieniowego nie jest wyposażenie obsługowe, konstrukcyjne i osprzęt zabezpieczający, a w pkt 3 podpunkt a) wskazano, że do specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych należą zbiorniki zamontowane w instalacjach zasilania pojazdów (...), napełniane skroplonym gazem węglowodorowym (...) stanowiącym mieszaninę węglowodorów, zwane dalej „zbiornikami (...)" bez wyposażenia oraz bez osprzętu;

b) ocena wizualna stanu specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego polega także na sprawdzeniu działania, zmierzeniu czy też innych działaniach poza wizualnymi, co doprowadziło Sąd I instancji do całkowicie błędnego, nieopartego na prawie i sprzecznego z przepisami dotyczącymi innych uczestników procesu kontroli pojazdu (diagnosty, który przyznał się do niedopełnienia obowiązków, zakładu uprawnionego, który ma montować zbiornik do instalacji i dokonać jej próby szczelności po montażu) przekonania, że inspektor (...) (specjalista z zakresu kontroli zbiorników ciśnieniowych) powinien badać niemalże wszystkie okoliczności związane z montażem i funkcjonowaniem instalacji gazu (...) w samochodzie. Ponadto Sąd I instancji nie wyjaśnił jak daleko ta ocena miałaby sięgać, czy np. inspektor (...) powinien zdemontować niemalże cały pojazd, aby móc zobaczyć poszczególne elementy wyposażenia a przecież należy mieć na względzie, że wykładnia przepisu musi być uniwersalna i możliwa do zastosowania w każdym przypadku, nawet tym najbardziej skomplikowanym. Sąd nie wziął też pod uwagę, że te inne rzekome obowiązki inspektora nie znajdują odzwierciedlenia w treści decyzji administracyjnej o dopuszczeniu zbiornika do eksploatacji, która dotyczy samego zbiornika.

3. §2 pkt 6) rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, naprawy i modernizacji specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych poprzez dokonanie jego błędnej wykładni skutkującej bezzasadnym przyjęciem, że:

Do osprzętu zabezpieczającego zbiornika ciśnieniowego zalicza się rurę środkową (mocująco-wentylacyjna), rurę wentylacyjna, pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej podczas gdy są to elementy odpowiedzialne za odprowadzanie poza pojazd gazu z ewentualnych nieszczelności i kontrolowanie ich nie leży w zadaniach inspektora (...) odpowiedzialnego za badania sprawności samego urządzenia ciśnieniowego — zbiornika ciśnieniowego a nie za działanie całej instalacji gazowej w samochodzie, co znajduje wyraz w treści wydawanej przez niego decyzji administracyjnej o dopuszczeniu do użytkowania zbiornika o odpowiedniej homologacji nie zaś o dopuszczeniu do użytkowania całej instalacji (...) w pojeździe, czy też o dopuszczeniu do użytkowania pojazdu, co odbywa się na podstawie odrębnych przepisów (np. ustawa Prawo o ruchu drogowym) bez udziału inspektora.

W oparciu o powyższe obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu w akcie oskarżenia czynu oraz o zasądzenie od Skarbu Państwa zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem dwóch obrońców w sprawie, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy częściowo zasługiwała na uwzględnienie. Natomiast środek zaskarżenia wniesiony przez oskarżyciela publicznego, z uwagi na charakter niniejszego rozstrzygnięcia okazał się bezprzedmiotowy.

W pierwszej kolejności podzielić należało stanowisko obrońcy, iż Sąd Rejonowy nie wyjaśnił wszechstronnie wszystkich okoliczności zdarzenia z dnia 18 kwietnia 2015 roku, w skutek czego niezasadnie ustalił, iż B. T. (1) spowodował nieumyślnie objęty zarzutem ciężki uszczerbek na zdrowiu R. J. (przestępstwo z art. 156 § 2 k.k.). Postępowanie dowodowe w tym zakresie zostało na etapie postępowania apelacyjnego uzupełnione o dowód z zeznań funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej w S. (uczestniczących w interwencji z dnia 18 kwietnia 2015 roku) oraz z uzupełniającej opinii biegłych M. S. oraz Z. L.. Kompleksowa analiza całości zgromadzonego materiału aktowego (zarówno przed sądem I jak II instancji) doprowadziła natomiast sąd odwoławczy do wniosku, iż w realiach rozpoznawanej sprawy nie było możliwości poczynienia precyzyjnych, a zarazem kategorycznych ustaleń co do miejsca nieszczelności instalacji (...) stanowiącej wyposażenie pojazdu należącego do pokrzywdzonego. Okoliczność ta miała zaś decydujące znaczenie z punktu widzenia oceny odpowiedzialności karnej podsądnego za zarzucany mu czyn. Bez oznaczenia miejsca wycieku gazu niemożliwym było ustalenie, czy istniał bezpośredni związek przyczynowo skutkowy pomiędzy wybuchem mieszanki gazu (...) i powietrza w samochodzie R. J., a brakiem wymienionych w zarzucie elementów układu (...) w postaci: rury środkowej, rury wentylacyjnej, pierścieni uszczelniających rurę wentylacyjną. Tymczasem, biegły M. S. opiniując w toku dochodzenia (pisemnie) oraz przed Sądem Rejonowym (ustnie), zwracając głównie uwagę na odkształcenia jakim w wyniku przedmiotowej eksplozji uległa karoseria samochodu pokrzywdzonego w tylnej części uznał, iż nieszczelność układu musiała powstać w komorze bagażnika tj. w miejscu gdzie znajdował się wielozawór (zdaniem biegłego charakter tych uszkodzeń wskazywał na to, że największa ilość gazu znajdowała się właśnie w tej części pojazdu). Ocenę ta stała się wątpliwa w świetle wspomnianych wyżej zeznań funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej. Świadkowie konsekwentnie i zgodnie podali bowiem, że przedmiotowe odkształcenie karoserii zostało spowodowane ich działaniem ukierunkowanym na zabezpieczenie miejsca zdarzenie m.in. zakręcenie butli (...) (w tym celu strażacy otworzyli klapę bagażnika za pomocą urządzenia wielofunkcyjnego). Z uwagi na powyższe koniecznym stało się dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego M. S. oraz Z. L.. Tym razem opiniujący, po dokonaniu oględzin pojazdu oraz badania połączeń przewodów instalacji (...) znajdujących w przedziale bagażnika, wykluczyli możliwość by wyciek gazu nastąpił przy osprzęcie zbiornika (tj. wielozaworze), bowiem ta część układu działała sprawnie, zaś w butli pomimo upływu długiego czasu od zdarzenia (badanie miało miejsce w grudniu 2017 roku) wciąż znajdował się gaz. Z opinii wynikało zaś, iż w czasie badania stwierdzono nieszczelność króćca wlotowego tankowania zbiornika polegająca na nie dokręceniu nakrętki mocującej przewód wlotowy do owego króćca wielozaworu (powyższe mogło doprowadzić do tego, iż w czasie tankowania znaczna ilość gazu przedostała się do przestrzeni bagażowej, a następnie kabiny pasażerskiej pojazdu). Niemniej biegli podkreślili, iż nie ma możliwości ustalenia czy stwierdzony defekt istniał również w dniu zdarzenia, bowiem nie można wykluczyć, że do poluzowania przedmiotowej nakrętki doszło w czasie wykonywania czynności na miejscu zdarzenia przez strażaków, lub podczas oględzin pojazdu dokonywanych przez pracowników (...) Dozoru (...) ( (...)), w toku badania przyczyn wypadku. W omawianym kontekście nie sposób również pominąć wniosków wynikających z przedłożonego przez obrońcę protokołu z ustalenia przyczyn wypadku sporządzonego przez (...) (dokumentowi temu z uwagi na profesjonalizm podmiot, który go sporządził nie można odmówić rzetelności). Stwierdzono tam zostało, że miejscem wycieku gazu (tj. pierwotną przyczyną eksplozji) była nieszczelności w instalacji (...) znajdującej się w komorze silnika. Ubocznie zaznaczenia wymaga, że badanie szczelności przewodu tankowania oraz tej części instalacji (...), która znajdowała się w komorze silnika, leżała poza czynnościami, które B. T. (1) jako inspektor (...) winien podjąć w ramach badania doraźnego zbiornika (...) (stanowiącego wyposażanie samochodu) oraz jego osprzętu.

Jak wynika zatem z powyższego, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie dało się w sposób jednoznaczny ustalić miejsca wycieku gazu w samochodzie należącym do pokrzywdzonego. Uwzględniając zaś czas który upłynął od zdarzenia (podzespoły pojazdu w tym okresie w sposób naturalny niszczały) oraz fakt, iż jak wynika z opinii M. S. oraz Z. L. nie da się w sposób bezpieczny przeprowadzić badania szczelności całości instalacji (...) znajdującej się w przedmiotowym samochodzie, przyjąć należało, że powyższej wątpliwości nie da się usunąć, a zatem w oparciu o art. 5 § 2 k.p.k. należało rozstrzygnąć ją na korzyść podsądnego.

Chybiona okazała się natomiast apelacja obrońcy, w zakresie w jakim kwestionował on zasadność przypisania podsądnemu występku z art. 231 § 1 k.k., polegającego na niedopełnieniu obowiązków podczas badania zbiornika (...) nr (...) w dniu 8 kwietnia 2018 roku. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozostawił bowiem wątpliwości, iż przedmiotowa kontrola na etapie rewizji zewnętrznej zbiornika zostało przez B. T. (1) przeprowadzona nieprawidłowo, skutkiem czego było wydanie decyzji o dopuszczeniu do ruchu niekompletnego specjalistycznego urządzenia ciśnieniowego stanowiącego wyposażenie samochodu osobowego, pozbawionego rury środkowej, rury wentylacyjnej, pierścienia uszczelniającego rury wentylacyjnej, a więc istotnych elementów wyposażenia zbiornika (...) stanowiących jego integralną część.

W pierwszym rzędzie godzi się zauważyć, iż w sprawie bezsporne było, że po wykonaniu w dniu 8 kwietnia 2015 roku przedmiotowego badania odbiorczego zbiornika (...), przy ponownym montażu urządzenie, wyżej wymienione elementy nie zostały założone. Zaznaczenia wymaga przy tym jedynie, że do usunięcia podzespołów odpowiedzialnych za odpowietrzenie zbiornika (...), z uwagi na sposób ich montażu, nie mogło dojść samoistnie (choćby po dniu omawianego badania), ale wyłącznie przez wymontowanie. Okoliczność ta również nie była przez strony negowana.

Wadliwa okazała się zaś przedstawiona przez autora apelacji interpretacja przepisów rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 roku w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, eksploatacji, naprawy i modernizacji specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych. Choć bowiem podzielić należało stanowisko skarżącego, iż wymienione w zarzucie elementy nie stanowiły osprzętu zabezpieczającego zbiornika (...), to nie miał racji obrońca podnosząc, iż zakres obowiązków inspektora (...) związanych z rewizją zewnętrzną urządzenia ciśnieniowego przedmiotowego rodzaju ogranicza się jedynie do oceny wizualnej stanu zewnętrznej powierzchni zbiornika wraz z wielozaworem.

Przede wszystkim zauważyć należy, iż zgodnie z § 1 ust 3a powołanego wyżej rozporządzenia do specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych zalicza się m.in. zbiorniki zamontowane w instalacjach zasilania pojazdów i statków żeglugi śródlądowej napełnianie skroplonym gazem węglowodorowym (...) stanowiącym mieszaninę węglowodorów. Natomiast zgodnie z § 17 ust 1 pkt 2 i § 25 przedmiotowego aktu prawnego w toku eksploatacji specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych przez funkcjonariuszy Transportowego Dozoru (...) prowadzone są ich badania techniczne doraźne (przede wszystkim mające na celu ustalenia czy urządzenie może być nadal bezpiecznie użytkowane). Stosowanie do treści ust 2 § 17 rozporządzenia, badania doraźne wykonywane są m.in. (co najistotniejsze z punktu widzenia przedmiotu osądu) jako rewizja zewnętrzna oraz próby funkcjonowania wyposażenia. Nadmienić należy przy tym, gdyż uszło to uwadze obrońcy, że przepis ten odnosi się do wszystkich specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych (zbiorników, cystern, zbiorników zamontowanych w instalacjach zasilania pojazdów), nie zawiera on bowiem żadnego ograniczenia z uwagi na rodzaj tego urządzenia. Zgodnie z definicją legalną pierwszej z wymienionych czynności zawartą w § 21 rozporządzenia, polega ona w szczególności na ocenie wizualnej wyposażenia obsługowego i eksploatacyjnego. Druga z tych czynności polega zaś m.in. na sprawdzeniu prawidłowości działania osprzętu zabezpieczającego oraz wyposażenia obsługowego i eksploatacyjnego zgodnie z jego przeznaczeniem, a także zgodności montażu zbiornika z opisami znajdującymi się w instrukcji eksploatacyjnej (§ 23). W końcu przejść należy do definicji wyposażenia obsługowego zawartej w § 2 ust. 4 rozporządzenie gdzie wskazano, że stanowią je urządzenia służące do napełniania i opróżniania zbiornika, wentylacji i zabezpieczenia.

Oczywistym jest natomiast, iż wymienione w zarzucie elementy: rura środkowa, rura wentylacyjna, pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej, na co wskazuje choćby ich nazwa, stanowiły integralną część zbiornika (...) służącą do zapewnienia odpowiedniej wentylacji i jako takie zaliczały się do wyposażenia obsługowego, o którym mowa w § 2 ust 4 powołanego wyżej rozporządzenia. Co więcej brak powyższych elementów, jak wynika z protokołu ustalenia przyczyn wypadku sporządzonego przez (...), stanowił niekompletność obudowy gazoszczelnej z instrukcją montażu producenta. Tym samym, niezależnie od powołanego przez skarżącego argumentu, iż za prawidłowe ponowne zamontowanie zbiornika w pojeździe odpowiadał uprawniony zakład, to jednym z obowiązków B. T. (1) było dokonanie rewizji zewnętrznej oraz próby funkcjonowania wyposażenia tego urządzenie ciśnieniowego, choćby pod kątem wizualnej oceny czy wskazane wyżej elementy wyposażenia obsługowego zostały prawidłowo, zgodnie z instrukcją montażu producenta, ponownie zamontowane. Stwierdzenie braku tych podzespołów powinno natomiast skutkować odmową udzielenia homologacji na użytkowanie tak wybrakowanego zbiornika (...).

Co istotne, powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w osobowym materiale dowodowym. Jak wynika z zeznań C. S. rura środkowa, rura wentylacyjna i pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej, stanowią części wyposażenia zbiornika (choć nie są elementami konstrukcyjnymi) i w modelach, w których producent przewiduje ich montaż (m.in. przedmiotowy V. (...)) powinny się one znajdować. Co więcej, świadek podkreślił, że w przypadku gdy w czasie badania zbiornika (...) stwierdzony zostanie brak tych elementów, zaś klient nie zgodzi się na ich założenie, urządzenie ciśnieniowe nie jest ponownie montowane w pojeździe, bowiem braki tego rodzaju uniemożliwiają przyjęcie, iż instalacja (...) jest sprawna i uprawnia do jej dalszej eksploatacji. Podobny wniosek wynika z pierwszych wyjaśnień B. T. (1), który nie pamiętając okoliczności kontroli urządzenia ciśnieniowego nr (...) przeprowadzonej 8 kwietnia 2015 roku, nie przyznał się do winy i przedstawił standardową procedurę badania zbiorników (...). Stanowczo zaznaczył przy tym, iż choć nie pamięta przebiegu przedmiotowej kontroli, to jest przekonany, że w momencie oddania pojazdu kierowcy przy zbiorniku zamontowane były: rura środkowa, rura wentylacyjna i pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej, bowiem udzielenie pozwolenia na dalsze użytkowanie tego rodzaju urządzenie zawsze poprzedzone jest oceną kompletności zbiornika i jego osprzętu, w tym właśnie wskazanych wyżej elementów. Oczywistym jest natomiast, że gdyby w ocenie podsądnego czynności, które zobowiązany był on podjąć w związku z badaniem doraźnym zbiornika (...), nie obejmowały kontroli kompletności elementów wyposażenia tego urządzenia, to już wówczas wskazałby on, że za poprawność demontażu i ponownego montażu zbiornika odpowiadał uprawniony do tego zakład, dlatego też to czy wskazane w zarzucie elementy zostały założone nie jest mu wiadome, gdyż nie było to w obszarze jego zainteresowania.

Zaznaczenia wymaga na marginesie, że niewątpliwie oskarżony po ponownym zamontowaniu zbiornika (...) w pojeździe marki V. miał możliwość dokonania wizualnej oceny prawidłowości tej czynności pod kątem stwierdzenie braku opisanych w zarzucie elementów wyposażenie tego urządzenia ciśnieniowego. Jak wynika bowiem z opinii Z. L. (w tym zakresie niekwestionowanej) rura wentylacyjna powinna wystawać z wnęki koła zapasowego, zaś pozostałe elementy choć są trudne do zauważenia, to współpracują z rzeczoną rurą wentylacyjną.

Do odmiennej oceny w aspekcie obowiązków, które ciążyły na B. T. (1) jako funkcjonariuszu (...), w związku z prowadzonym przez niego specjalistycznym doraźnym badaniem urządzeń ciśnieniowych, nie mogły prowadzić akcentowane przez obronę pisma tj. Komunikat Zastępcy Dyrektora (...) z dnia 25 stycznia 2012 roku w sprawie przeprowadzania badań technicznych zbiorników (...), (...), (...) zainstalowanych w pojazdach samochodowych i służących do ich zasilania na etapie eksploatacji, oraz pismo (...) z dnia 1 grudnia 2015 roku (oba załączone przez skarżącego do akt sprawy na etapie postępowania przygotowawczego- k.69-71, k.72-74). Uszło przede wszystkim uwadze obrońcy, iż dokumenty tego rodzaju nie mogły w żaden sposób ograniczać obowiązków jednoznacznie nałożonych na podsądnego w związku z wykonywanym przez niego zawodem, przez akt prawny (o randze Rozporządzenia) regulujący sposób i formę przeprowadzania badań technicznych specjalistycznych urządzeń ciśnieniowych. Poza tym, abstrahując od powyższego, wskazać należy, iż z treści tych pism wprost wynika, że odnoszą się one jedynie do jednego z elementów badania doraźnego zbiorników (...) tj. sposobu przeprowadzenia próby szczelności zbiornika oraz sprawdzenia funkcjonowania osprzętu tego urządzenie, których dokonuje się po pozytywnym badaniu rewizji wewnętrznej. Pisma te nie zajmują się zaś kwestią pozostałych czynności, które w związku z przedmiotowym badaniem zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 października 2006 roku winny zostać przez inspektora (...) podjęte, w tym nie dotyczą omawianej wyżej (stanowiącej podstawę odpowiedzialności karnej podsądnego) kontroli wyposażenia zbiornika.

Irrelewantna z punktu widzenia przedmiotu osądu była natomiast argumentacja obrońcy, sprawdzająca się do twierdzenia, iż to na zakładzie uprawnionym ,, (...)’’ w S. ciążył obowiązek oprócz demontażu i montażu zbiornika (...), także przeprowadzenie próby szczelności. Nawet uwzględniając stanowisko apelującego, to w żaden sposób nie ograniczało to przecież ciążącego na B. T. (1) obowiązku dokonania rewizji zewnętrznej butli (...) po jej powrotnym zamontowaniu w samochodzie oraz próby funkcjonowania wyposażenia.

Podsumowując powyższą część rozważań, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwolił na poczynienie kategorycznych i jednoznacznych ustaleń, iż w zakresie obowiązków oskarżonego jako inspektora (...) uprawnionego do wykonywania badań technicznych urządzeń ciśnieniowych (...), pozostawało także dokonanie rewizji zewnętrznej zbiornika (po jego ponownym zamontowaniu w pojeździe) oraz próby funkcjonowania jego wyposażenia polegającej m.in. na ocenie wizualnej stanu wyposażenia obsługowego, w skład którego wchodziły objęte zarzutem elementy w postaci: rury mocująco wentylacyjnej, rury wentylacyjnej, pierścieni uszczelniających oraz kontrola zgodności montażu zbiornika z opisami znajdującymi się w instrukcji eksploatacyjnej, zaś stwierdzeniem braku tego wyposażenia powinno skutkować odmową udzielenia zezwolenia na dalszą eksploatację urządzenia. Niewątpliwe było również, iż powyższego obowiązku podsądny nie dopełnił w dniu 8 kwietnia 2015 roku, w toku badania doraźnego zbiornika (...) nr (...), czego skutkiem było dopuszczenie do ruchu samochodu osobowe z niekompletnie wyposażoną (w zakresie wentylacji) instalacją (...).

Wbrew temu czego chciałby obrońca, w realiach rozpoznawanej sprawy brak było podstaw do przyjęcia, że B. T. (1) działał w warunkach kontratypu stypizowanego w art. 30 k.k. Nie może być bowiem mowy o jakimkolwiek błędzie co do prawa, w sytuacji gdy oskarżony (co wynika wprost z przytaczanych wyżej wyjaśnień) zdawał sobie sprawę, iż procedura badania doraźnego samochodowego zbiornika (...) obejmuje również wizualną kontrolę prawidłowości powrotnego montażu elementów wyposażenia zbiornika, w tym tych służących do prawidłowej wentylacji tj. rury środkowej, rury wentylacyjnej, pierścień uszczelniający rury wentylacyjnej. Bezzasadnie swoje stanowisko obrońca opiera także na omówionych wyżej piśmie i komunikacie Dyrektora (...), w których wskazana została instrukcja przeprowadzania kontroli zbiorników ciśnieniowych (...). Jak już wskazano dokumenty te nie poruszają kwestii sposobu przeprowadzenia wizualnej oceny wyposażenia zbiornika oraz próby jego funkcjonowania, a tym bardziej nie sposób wywodzić z nich, iż inspektor (...) jest od tych czynności, przewidzianej jednoznacznie w przepisach odpowiedniego rozporządzenia, zwolniony.

W konsekwencji całości powyższej argumentacji, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że uznał oskarżonego za winnego tego, że w dniu 8 kwietnia 2015 roku w S. woj. (...) będąc jako inspektor (...) Dozoru (...) funkcjonariuszem publicznych uprawnionych do wydania decyzji administracyjnej, nie dopełnił swych obowiązków podczas badania zbiornika (...) nr (...) stanowiącego wyposażenie samochodu marki V. (...) nr rej. (...) 93 przez nieprawidłowe przeprowadzenie badania w zakresie rewizji zewnętrznej, efektem którego była decyzja nr (...) o zezwoleniu na eksploatację tego urządzenia pozbawionego elementów wyposażanie służących do wentylacji tj. rury środkowej, rury wentylacyjnej i pierścienia uszczelniającego rury wentylacyjnej działając na szkodę interesu prywatnego R. J..

Dodania w tym miejscu wymaga, że swoim zachowaniem polegającym na dopuszczeniu do ruchu pojazdu osobowego z niekompletną w zakresie wentylacji instalacją gazową, mogącą powodować zagrożenie bezpieczeństwa użytkowników tego pojazdu, a także innych uczestników ruchu drogowego, podsądny niewątpliwie działał również na szkodę interesu publicznego (jest to jedno ze znamion przestępstwa z art. 231 § 1 k.k.). Niemniej z uwagi na to, że w opisie czynu przypisanego B. T. (2) wyrokiem Sądu Rejonowego, brak było powyższego elementu, oraz uwzględniając kierunek środków zaskarżenia, sąd odwoławczy nie miał możliwości modyfikacji opisu czynu przypisanego w tym zakresie, bowiem stanowiłoby to rozstrzygnięcie na niekorzyść oskarżonego. Z tożsamej przyczyny nie było możliwe uzupełnienie opisu czynu o znamię działania na niekorzyść interesu prywatnego G. J., która była przecież właścicielką przedmiotowego samochodu marki V.. Natomiast mimo, że przedmiotowa decyzja nr (...) wskazywała, iż zezwolenie dotyczy G. J., to oczywistym było, że swoich zachowaniem podsądny działał na szkodę R. J., który jak wynika z kserokopii dowodu rejestracyjnego pojazdu marki V. (...) nr rej. (...) 93 był jego współwłaścicielem (k.12).

Uwzględniając zaś, że stopień społecznej szkodliwości popełnionego przez podsądnego czynu oraz zawinienia nie były znaczne- waga i stopień naruszonych przez oskarżonego obowiązków nie były istotne, a co najważniejsze występek ten nie niósł za sobą żadnych negatywnych konsekwencji (nie sposób doszukać się związku przyczynowo- skutkowego pomiędzy uchybieniem B. T. (1), a wybuchem nagromadzonej w pojedzie mieszanki gazu (...) i powietrza do której doszło 15 kwietnia 2015 roku), a także mając na uwadze właściwości i warunki osobiste B. T. (1), dotychczas niekarnego, prowadzącego ustabilizowany tryb życia, sąd odwoławczy doszedł do przekonania, iż wymierzenie oskarżonemu kary byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego przez niego przestępstwa. Podkreślić zaś należy, że istotą procesu karnego nie jest represyjne, lecz wychowawcze oddziaływanie na sprawców przestępstw. Z tych też powodów dla osiągnięcia prewencyjno-wychowawczych celów procesu karnego wobec oskarżonego wystarczające będzie warunkowe umorzenie prowadzonego przeciwko niemu postępowania na okres próby wynoszący 1 rok. Rozstrzygnięcie to pozwoli na zweryfikowanie postawy B. T. (1), a zwłaszcza ustalenia czy zrozumiał on naganność swojego postępowania. Jednocześnie oskarżony winien mieć świadomość, że jego zachowanie będzie aktualnie przedmiotem szczególnie wnikliwej oceny, zaś wykroczenie przeciwko obowiązującemu porządkowi prawnemu może skutkować podjęciem niniejszego postępowania oraz wymierzeniem kary. Ponadto Sąd Okręgowy mając na uwadze charakter popełnionego przez B. T. (1) występku, zasądził od oskarżonego świadczenie pieniężne w wysokości 500 złotych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, wzmocni to realizację celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie proces karny ma wobec sprawcy osiągnąć.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 456 k.p.k.
i art. 437 §1 k.p.k. orzekł jak w wyroku.

Na podstawie art. 627 k.p.k. zasądzono od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 470 złotych tytułem części kosztów sądowych należnych za obie instancję, w tym 100 złotych tytułem opłat. Sąd II instancji uwzględnił bowiem, poza sytuacją majątkową podsądnego, fakt iż przeważająca część tych kosztów została wygenerowana na skutek postepowania dowodowego prowadzonego w zakresie zarzucanego aktem oskarżenia przestępstwa z art. 156 § 2 k.k., którego sprawstwa podsądnemu nie przypisano i zwolnił wymienionego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa wydatków postępowania w pozostałym zakresie.

Nadto na podstawie art. 636 § 1 k.p.k. w zw. z art. 627 k.p.k. zasądzono od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego R. J. kwotę 2.844 złote tytułem kosztów procesu związanych z ustanowieniem pełnomocnika w sprawie.

SSO Bogna Kuczyńska SSO Krzysztof Sajtyna SSO Lena Romańska

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13