Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2018 roku w S.

sprawy z powództwa M. M. (1)

przeciwko B. P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 28 czerwca 2017 roku, sygn. akt I C 3153/15

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Karina Marczak SSO Tomasz Sobieraj SSO Zbigniew Ciechanowicz

Sygn. akt II Ca 1128/17

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa M. M. (1) przeciwko B. P. o zapłatę kwoty 5000 złotych wyrokiem z dnia 28 czerwca 2017 roku w punkcie pierwszym oddalił powództwo, w punkcie drugim zasądził od powoda M. M. (1) na rzecz pozwanej B. P. kwotę 617 złotych tytułem kosztów procesu i w punkcie trzecim przyznał adwokatowi K. T. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin P. i Zachód w S. kwotę 738 złotych tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Sąd Rejonowy oparł powyższe orzeczenie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym i rozważaniach prawnych:

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 maja 2014 roku B. P. została uznana za winną popełnienia czynu polegającego na tym, że w dniu 18 sierpnia 2008 roku działając wspólnie i w porozumieniu z M. M. (1) jako kierującym pojazdem, którym wwieziono papierosy z Polski do Niemiec celem dalszej odsprzedaży i innymi nieustalonymi osobami, z których co najmniej jedna zakupiła przedmiotowe papierosy, a następnie przywiozła je do S., a inna zapakowała je do samochodu marki O. (...) nr rej. (...), w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, współdziałała w przewiezieniu z Polski na teren Niemiec samochodem marki O. (...) o nr rej. (...) papierosów marki J. (...) bez polskich znaków akcyzy w ilości 100000 sztuk, w tym 10600 sztuk papierosów bez znaków akcyzowych i 89400 sztuk oznaczonych rosyjskimi znakami akcyzy, w ten sposób, że obietnicą uzyskania 50 euro nakłoniła go do przewiezienia wskazanych papierosów do Niemiec oraz wskazała miejsce zaparkowania samochodu załadowanego papierosami i miejsce gdzie znajdowały się kluczyki i dokumenty pojazdu oraz telefon służący do kontaktu z kierowcą w czasie transportu papierosów, przez co naraziła Skarb Państwa na uszczuplenie należności publiczno-prawnych w łącznej wysokości około 26112,24 złotych, w tym cło 2592 złotych, akcyza 18.000 złotych, podatek VAT 5520,24 złotych, za co uzyskała korzyść majątkową w nieustalonej wysokości tj. o czyn z art. 65 § 3 k.k.s.

Powód M. M. (1) w dniu 18 sierpnia 2008 roku został zatrzymany na terenie Niemiec w chwili wwożenia 100000 sztuk papierosów marki J. (...) samochodem marki O. (...). W związku z tym zdarzeniem M. M. (2) został zobowiązany do zapłaty należności pieniężnych obcego państwa – Niemiec z tytułu cła, podatku obrotowego od importu oraz podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych na podstawie tytułu wykonawczego nr (...) w kwocie należności głównej 68.147,60 złotych oraz należnych odsetek za zwłokę w wysokości 29.434,40 złotych. Tytuł wykonawczy z dnia 3 kwietnia 2012 roku o nr (...) realizowany przez Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w S. został wystawiony na podstawie wniosku z Niemiec o pomoc w egzekucji należności pieniężnych objętych niemieckim tytułem egzekucyjnymi. Mimo wielokrotnych próśb Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego w S. odmówił powodowi rozłożenia należności na raty.

W dniu 8 kwietnia 2013 roku powód wezwał pozwaną do zawarcia ugody, na mocy której zobowiąże się do pokrycia wszelkich kosztów związanych z zatrzymaniem powoda w dniu 18 sierpnia 2008roku wezwanie to pozostało bez odpowiedzi.

W dniu 17 listopada 2015 roku należność wynikająca z tytułu wykonawczego nr (...) została w całości zapłacona. Kwota 105835,57 złotych została przelana z konta należącego do matki powoda L. M..

W dniu 1 grudnia 2015 roku powód zawarł z L. M. umowę cesji wierzytelności przysługującej L. M. z tytułu zapłaty na rzecz Naczelnika I Urzędu Skarbowego w S. wierzytelność z tytułu czynności (...) nr sprawy (...). należności wynikających z niemieckiego tytułu wykonawczego nr (...) do kwoty 10.000 złotych z prawem dochodzenia zwrotu tej kwoty przez sądem.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy powództwo oddalił.

Sąd Rejonowy wskazał, że powód domagając się od pozwanej zapłaty kwoty 5000 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 18 sierpnia 2008 roku wywodził swoje żądanie z zawartej między stronami umowy, na mocy której pozwana zobowiązała się pokryć wszelkie koszty związane ze zleceniem mu przewiezienia samochodem marki O. (...) papierosów, jako kolejną podstawę faktyczną wskazywał bezpodstawne wzbogacenie się pozwanej jego kosztem z uwagi na to, że decyzja niemieckiego organu podatkowego obciąża obowiązkiem zapłaty jego a nie ją. Powód powoływał się także na odpowiedzialność deliktową pozwanej, która swym działaniem wyrządziła szkodę polskiemu i niemieckiemu Skarbowi Państwa, w związku z czym niemiecki organ podatkowy wydał decyzję zobowiązującą powoda do zapłaty podatku akcyzowego. Zdaniem powoda na podstawie art. 441 § 2 k.c. powinna być mu zwrócona cała zapłacona kwota ewentualnie jej połowa.

Odnosząc się do pierwszej podstawy faktycznej dochodzonej kwoty, Sąd Rejonowy wskazał, że nawet gdyby powód wykazał, czego nie udało mu się uczynić, iż umowę o tej treści z pozwaną zawarł byłaby ona jako sprzeczna z prawem nieważna (art. 58 k.c.).

Co do drugiej wskazanej podstawy Sąd Rejonowy uznał, że w sprawie nie może być mowy o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanej kosztem powoda tj. uzyskaniu bez podstawy prawnej korzyści majątkowej przez pozwaną kosztem powoda (art. 405 k.c.), w sytuacji istnienia niemieckiego tytułu wykonawczego zobowiązującego do zapłaty określonej kwoty powoda, a nie pozwaną. Przy czym nie tu znaczenia w ocenie Sądu podnoszona przez powoda okoliczność, iż zataił on przed niemieckim organem podatkowym fakt, na czyje zlecenie przewoził 18 sierpnia 2008 roku papierosy.

Jeżeli zaś chodzi o wskazywaną także przez powoda odpowiedzialność deliktową pozwanej, która miała swym działaniem wyrządzić szkodę polskiemu i niemieckiemu Skarbowi Państwa, w związku z czym niemiecki organ podatkowy wydał decyzję zobowiązującą powoda do zapłaty podatku akcyzowego i zdaniem powoda na podstawie art. 441 § 2 k.c. powinna być mu zwrócona cała zapłacona kwota ewentualnie jej połowa. Zdaniem sądu rozumowanie powoda polegające na przyjęciu, że za szkodę uznać należy obciążenie go obowiązkiem zapłaty podatku w związku z wjechaniem na teren Niemiec ze 100000 sztuk papierosów bez niemieckiej akcyzy jest nieuzasadnione. To powodowi przypisane zostało popełnienie na terenie Niemiec określonego przestępstwa, a nie pozwanej i to na niego nałożona została z tego tytułu określona kara.

Stąd w ocenie Sądu Rejonowego nie było potrzeby zwracania się do sądu niemieckiego o akta sprawy prowadzonej przeciwko powodowi w związku z zatrzymaniem go w dniu 18 sierpnia 2008roku, dlatego ten wniosek dowodowy powoda oddalono.

Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, że z przedłożonego przez powoda potwierdzenia wynika istotnie, że kwota 105835,57 złotych została przelana z konta należącego do matki powoda L. M., powód nie wykazał więc, że to on kwotę tę zapłacił. Potwierdza to zresztą przedłożona przez powoda umowa cesji nosząca datę 1.12.2015 roku Powód nie wykazał jednak, by wierzytelność będąca przedmiotem cesji w ogóle istniała. Sama umowa budziła wątpliwości sądu, gdyż na rozprawie w dniu 13 marca 2017 roku początkowo pełnomocnik powoda oświadczył, że pieniądze wpłacone z konta matki były jego, a następnie powód oświadczył, że pieniądze te pożyczył od rodziców, ale jeszcze im nic z pożyczonej kwoty nie oddał.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez strony, w tym potwierdzenia wpłaty, umowy cesji oraz dokumentów urzędowych, a także dokumentów z akt sprawy Sądu Okręgowego w Szczecinie o sygn. akt IIIK 7/12, których treść nie była przez żadną ze stron kwestionowana.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98§ 1 i 3 k.p.c. W pkt 3 wyroku jako, że powód, któremu przyznano pełnomocnika z urzędu przegrał spór i pełnomocnik ten złożył wniosek o przyznanie mu zwrotu kosztów udzielonej pomocy prawnej i złożył oświadczenie, że koszty te nie zostały w całości ani w części przez powoda uiszczone na podstawie przepisów wyżej wskazanego rozporządzenia, przyznano pełnomocnikowi powoda adwokatowi K. T. wynagrodzenie w kwocie 738 złotych zawierające podatek od towarów i usług.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód i zaskarżając go w części, tj. co do punktu 1. i 2., wniósł o jego zmianę poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 5.000,00 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18.08.2008 r, do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania, za obie instancje według norm przepisanych. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie Sądowi I instancji według norm przepisanych

Ponadto powód wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu według norm przepisanych, oraz oświadczył, że koszty te nie zostały opłacone nawet w części.

Powód złożył również wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentów opisanych w piśmie procesowym powoda z dnia 24.01.2017 roku znajdujących się w posiadaniu niemieckiego Sądu we Frankfurcie oraz organu podatkowego we F. na okoliczność wysokości zobowiązania, podstaw zobowiązania, przyczyn obciążenia zobowiązaniem wyłącznie powoda, braku obciążenia pozwanej w zobowiązaniu wywołanym zdarzeniem z dnia 18.08.2008 roku; wiedzy pozwanej o prowadzonym postępowaniu przeciwko powodowi; upoważnieniu przez pozwaną niemieckiego adwokata do pomocy powodowi.

Zaskarżonemu orzeczeniu powód zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego polegającą na:

- niewłaściwym zastosowaniu art. 441 § 2 k.c. polegające na błędnym przyjęciu, że norma ta w przedmiotowej sprawie nie znajdzie zastosowania, gdyż powód nie poniósł szkody, pomimo tego, że pozwana B. P. została skazana za popełnienie na terenie Niemiec przestępstwa wspólnie i w porozumieniu z powodem, za które jedynie powód został zobowiązany do poniesienia kary finansowej, wobec czego należy przyjąć, że powód poniósł szkodę stanowiącą przynajmniej połowę uiszczonej na rzecz niemieckich organów kwoty,

- niewłaściwym zastosowaniu art. 405 k.c. polegające na błędnym przyjęciu, że pozwana nie została bezpodstawnie wzbogacona tylko na tej podstawie, że organ podatkowy w Niemczech zobowiązał do zapłaty określonej kwoty tylko powoda, a nie pozwaną, podczas gdy pozostały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, szczególności późniejsze skazanie pozwanej przez Sąd Okręgowy w Szczecinie za paserstwo akcyzowe dokonane wspólnie z powodem oceniane w sposób zgodny z zasadami logicznego rozumowania pozwala na przyjęcie, że doszło do bezpodstawne wzbogacenia pozwanej;

2. naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia:

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. polegające na oddaleniu wniosku dowodowego powoda o zwrócenie się przez Sąd do Sądu niemieckiego o akta sprawy prowadzonej przeciwko powodowi pomimo tego, że w aktach tych znajdują się protokoły przesłuchania powoda mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, które mogą świadczyć bądź o istnieniu umowy między stronami, której zdaniem Sądu na podstawie innych dowodów powód nie wykazał, a które z całą pewnością świadczą o tym, że powód „nie wydał" organom niemieckim informacji na temat udziału w całym procederze pozwanej, co doprowadziło do obciążenia jedynie powoda należnościami tytułem zapłaty podatków;

- art. 233 k.p.c. polegająca na przyjęciu przez Sąd, wbrew zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, że:

a. powództwo powoda podlega oddaleniu, gdyż nie istniała między stronami umowa, nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej, jak też nie istnieje solidarna odpowiedzialność stron za zobowiązanie deliktowe wobec niemieckich organów, które w całości spłacił powód pomimo tego, że Sąd ustalił jako okoliczność bezsporną, że pozwana została skazana wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie za popełnienie wspólnie i w porozumieniu z M. M. (1) paserstwa akcyzowego w Niemczech w dniu 18 sierpnia 2008 roku, za który to czyn powód został obciążony przez niemieckie organy obowiązkiem spłaty należności podatkowych co winno prowadzić do uwzględnienia powództwa;

b. powód nie wykazał by wierzytelność będąca przedmiotem cesji w ogóle istniała, podczas gdy w aktach sprawy zawarte jest potwierdzenie wpłaty wskazujące na to, że pieniądze tytułem spłaty należności podatkowych na rzecz organów niemieckich zostały wysłane z rachunku bankowego prowadzonego dla powoda, zaś powód na rozprawie wskazał, że pieniądze te pochodziły od rodziców, wobec czego swobodna ocena tych dowodów musi prowadzić do ustalenia, że powód wykazał istnienie wierzytelności będącej przedmiotem cesji pomiędzy nim a matką L. M.;

- art. 328 § 2 k.p.c. polegającą na niedostatecznym wyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia w przedmiocie oddalenia powództwa w niniejszej sprawie, gdyż Sąd bardzo zdawkowo, wypowiedział się co do z podstaw faktycznych powództwa, na które wskazywał powód w toku postępowań nie pozwala to na dokonanie pełnej weryfikacji instancyjnej zapadłego orzeczenia.

W uzasadnieniu powód wskazał, że Sąd Rejonowy w sposób niewłaściwy zastosował art. 441 § 2 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że norma ta w przedmiotowej sprawie nie znajdzie zastosowania gdyż powód nie poniósł szkody. Takie rozstrzygnięcie jest sprzeczne wewnętrznie gdyż ten sam Sąd w tym samym rozstrzygnięciu dokonał bezspornego ustalenia, że pozwana B. P. została skazana za popełnienie na terenie Niemiec przestępstwa wspólnie i w porozumieniu z powodem, za które jedynie powód został zobowiązany do poniesienia kary finansowej. Zdaniem powoda, z uwagi na poczynienie takiego ustalenia stanu faktycznego Sąd, działając w sposób zgodny z zasadami logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego winien przyjąć, że powód poniósł szkodę stanowiącą przynajmniej połowę uiszczonej na rzecz niemieckich organów i kwoty.

W ocenie powoda w niniejszej sprawie zachodzi sytuacja przewidziana w art. 441 §1 k.c., albowiem powód i pozwana działając wspólnie dokonali czynu niedozwolonego, w wyniku którego narazili Skarby Państwa Polski oraz Republiki Federalnej Niemiec na uszczuplenie z tytułu nieopłacenia podatków akcyzowych, cłowych i od towarów i usług. Wyrządzili więc wspólnie szkodę. Szkodę tę zaś na rzecz Republiki Federalnej Niemiec naprawił wyłącznie powód, gdyż nie podał niemieckim organom informacji na temat działania wspólnie z pozwaną. Z uwagi na powyższe ustalenia zdaniem powoda, Sąd winien zastosować art. 441 §2 k.c. Powodowi przysługuje bowiem regres względem pozwanej.

Zdaniem powoda, Sąd Rejonowy dopuścił się ponadto niewłaściwego zastosowania art. 405 k.c. polegającego na błędnym przyjęciu, że pozwana nie została bezpodstawnie wzbogacona względem powoda tylko na tej podstawie, że organ podatkowy w Niemczech zobowiązał do zapłaty określonej kwoty tylko powoda, a nie pozwaną. Powód dodał, że Sąd nie wziął pod uwagę, że pozostały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w szczególności późniejsze skazanie pozwanej przez Sąd Okręgowy w Szczecinie za paserstwo akcyzowe dokonane wspólnie z powodem dotyczące wydarzeń z dnia 18.08.2008 roku oceniane w sposób zgodny z zasadami logicznego rozumowania pozwala na przyjęcie, że doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej. Zaznaczył, że poniósł w całości bardzo duże obciążenie z tytułu należności podatkowych na rzecz organów niemieckich (w łącznej kwocie niemal 100 tysięcy złotych), zaś pozwana odpowiadała za ten czyn wyłącznie przed polskim sądem ponosząc znacznie niższe obciążenie.

Powód stwierdził, że prawidłowa ocena tych okoliczności winna prowadzić do przyjęcia, że doszło w sprawie do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej względem powoda, toteż pozwana winna zwrócić powodowi swoją korzyść odpowiadającą kwocie dochodzonej niniejszym pozwem.

W ocenie powoda Sąd Rejonowy naruszył również art. 227 k.p.c. w związku z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego powoda o zwrócenie się przez Sąd Rejonowy do sądu niemieckiego oraz niemieckiego organu celnego o akta sprawy prowadzonej przeciwko powodowi pomimo tego, że w aktach tych znajdują się protokoły przesłuchania powoda mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Jak wskazał, dokumenty te mogą świadczyć o istnieniu umowy między stronami, której zdaniem Sądu na podstawie innych dowodów powód nie wykazał, a które z całą pewnością świadczą o tym, że powód „nie wydał" organom niemieckim informacji na temat udziału w całym procederze pozwanej co doprowadziło do obciążenia jedynie powoda należnościami podatkowymi na rzecz niemieckich organów, tym bardziej że pozwana została za ten sam czyn skazana przez Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem w 2014 roku Dodał, że pełnomocnik powoda wniósł co do oddalenia wniosków dowodowych zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c.

Powód wskazał, że dokumenty, o których mowa w piśmie procesowym pełnomocnika powoda z dnia 24 stycznia 2017 roku pozwolą na pełną, prawidłową ocenę przedmiotowej sprawy.

Niezależnie od powyższego powód stanął na stanowisku, że Sąd Rejonowy dokonał także dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie przyjmując, że powództwo powoda podlega oddaleniu gdyż nie istniała między stronami umowa, nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej jak też nie istnieje solidarna odpowiedzialność stron za zobowiązanie deliktowe wobec niemieckich organów, które w całości spłacił powód pomimo tego, że Sąd ustalił jako okoliczność bezsporną, że pozwana została skazana wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie za popełnienie wspólnie i porozumieniu z M. M. (1) paserstwa akcyzowego w Niemczech w dniu 18,08.2008 roku za który to czyn powód został obciążony przez niemieckie organy obowiązkiem spłaty należności podatkowych, co winno prowadzić do uwzględnienia powództwa. Sąd błędnie przyjął także, że powód nie wykazał by wierzytelność będąca przedmiotem cesji w ogóle istniała.

Odpowiedź na apelację powoda złożyła pozwana wnosząc o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wywiedziona apelacja okazała się na tyle zasadna, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z uwagi na to, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., pomijając przypadki określone w § 2 i 3 komentowanego przepisu, orzeczenie sądu pierwszej instancji może być uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania tylko wówczas, gdy sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy albo gdy wydanie rozstrzygnięcia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Kwestia ta podlega ocenie sądu drugiej instancji w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „istoty sprawy” odnosi się do jej aspektu materialnego, a nierozpoznanie istoty zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, a więc gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 roku, V CSK 260/2011, LexPolonica nr 4934975; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 roku, I CK 505/2003, LexPolonica nr 2025461]. Do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. dochodzi wówczas, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie rozważył wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia będącego przedmiotem sprawy [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2012 roku, III SZ 3/12, Lex nr 1232797]. Innymi słowy, nierozpoznanie istoty sprawy polega na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, tj. niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia [vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2015 roku, III PZ 1/15, LEX nr 1665593].

Przez pryzmat powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie niniejszej zachodzą okoliczności, które determinują przyjęcie takiego rozstrzygnięcia, bowiem wnikliwa analiza akt rozpoznawanej sprawy, w tym w kontekście treści uzasadnienia kwestionowanego orzeczenia i przeprowadzonego w toku sprawy postępowania dowodowego wykazała, że Sąd Rejonowy rozpoznając przedmiotową sprawę doprowadził do sytuacji o której mowa w art. 386 § 4 k.p.c. tj. nie rozpoznał jej istoty.

W niniejszej sprawie powód domagał się zwrotu od pozwanej części nałożonych i wyegzekwowanych od niego należności z tytułu ceł, podatku obrotowego od importu oraz akcyzy od wyrobów tytoniowych, którymi został obciążony przez niemiecki organ celny w związku z niezgodnymi z przepisami wwiezieniem na obszar celny Wspólnoty (...) sztuk papierosów, wskazując, że pozwana była organizatorem tego przemytu i zobowiązała się w stosunku do niego do zapłaty ewentualnych należności i kar.

Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego uznać trzeba za wykazany fakt, że powód w dniu 18 sierpnia 2008 roku został zatrzymany na obszarze podatkowym Republiki Federalnej Niemiec w czasie przewożenia 100 000 sztuk papierosów bez banderoli względnie z rosyjską banderolą. Z przedłożonych dokumentów wynika także, że związku z tym zdarzeniem powód został zobowiązany ostateczną decyzją H. F. [O.] z dnia 18 sierpnia 2008 roku do zapłaty cła w wysokości 1958,40 euro, podatku obrotowego od towarów importowych w wysokości 1018,10 euro oraz podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych w kwocie 13640 euro. Powód wykazał ponadto, że na podstawie tytułu wykonawczego Nr (...) doszło do wyegzekwowania od niego kwoty należności głównej 68.147,60 złotych oraz należnych z tego tytułu odsetek za zwłokę w wysokości 29.434,40 złotych. Wprawdzie świadczenie na ten cel został przelany z rachunku bankowego osoby trzeciej, lecz należy przyjąć, że działała ona w imieniu i na rzecz powoda, a więc uzasadniony jest wniosek, że to powód w znaczeniu prawnym spełnił to świadczenie. Pozwany wykazał także, że pozwana uczestniczyła w nielegalnym wywozie przez niego wyrobów tytoniowych. Wynika to bowiem jednoznacznie z prawomocnego wyroku sądu karnego skazującego pozwaną za przestępstwo karnoskarbowe stypizowane w art. 65 § 3 k.k.s. korzystające zgodnie z art. 11 k.p.c. z mocy wiążącej w postępowaniu cywilnym. Jest bowiem bezsporne, że prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 maja 2014 roku B. P. została uznana za winną popełnienia czynu polegającego na tym, że w dniu 18 sierpnia 2008 roku działając wspólnie i w porozumieniu z M. M. (1) jako kierującym pojazdem, którym wwieziono papierosy z Polski do Niemiec celem dalszej odsprzedaży i innymi nieustalonymi osobami, z których co najmniej jedna zakupiła przedmiotowe papierosy, a następnie przywiozła je do S., a inna zapakowała je do samochodu marki O. (...) nr rej. (...), w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, współdziałała w przewiezieniu z Polski na teren Niemiec samochodem marki O. (...) o nr rej. (...) papierosów marki J. (...) bez polskich znaków akcyzy w ilości 100000 sztuk, w tym 10600 sztuk papierosów bez znaków akcyzowych i 89400 sztuk oznaczonych rosyjskimi znakami akcyzy, w ten sposób, że obietnicą uzyskania 50 euro nakłoniła go do przewiezienia wskazanych papierosów do Niemiec oraz wskazała miejsce zaparkowania samochodu załadowanego papierosami i miejsce gdzie znajdowały się kluczyki i dokumenty pojazdu oraz telefon służący do kontaktu z kierowcą w czasie transportu papierosów, przez co naraziła Skarb Państwa na uszczuplenie należności publiczno-prawnych w łącznej wysokości około 26112,24 złotych, w tym cło 2592 złotych, akcyza 18.000 złotych, podatek VAT 5520,24 złotych, za co uzyskała korzyść majątkową w nieustalonej wysokości tj. o czyn z art. 65 § 3 k.k.s.

W tak ustalonym stanie faktycznym zadaniem sądu pierwszej instancji było rozstrzygnięcie, czy powodowi przysługuje wobec tego roszczenie regresowe o zwrot spełnionego świadczenia od pozwanej. To zaś wymagało ustalenia, jaki charakter miało zobowiązanie, które zostało nałożone na powoda, a następnie rozpoznać, czy z racji spłaty tego długu przez powoda istnieje podstawa prawna do żądania zwrotu tego świadczenia od pozwanej. Zaznaczyć przy tym należy, że sąd rozpoznający sprawę nie był związany podaną przez powoda podstawą prawną roszczenia, gdyż to na nim ciążył obowiązek dokonania subsumpcji ustalonego stanu faktycznego do norm prawa materialnego mających zastosowania w badanej sprawie. W ocenie sądu odwoławczego – sąd pierwszej instancji z tego obowiązku się nie wywiązał w sposób należyty.

Sąd Rejonowy odniósł się wprawdzie do wskazanych przez powoda podstaw prawnych roszczenia, jednak nie zbadał istoty długu spełnionego przez powoda i tym samym doszedł do błędnych wniosków co do braku podstaw do dochodzenia przez niego jakichkolwiek roszczeń regresowych w stosunku do pozwanej.

Strona powodowa w badanej sprawie wskazała, że jej roszczenie może być ocenione w oparciu o trzy alternatywne podstaw prawne, po pierwsze, że jego źródłem jest umowa łącząca strony; po drugie, że może znajdować podstawę w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu; po trzecie, że podstawą prawną roszczenia stanowić może przepis art. 441 k.c.

W zakresie tej pierwszej podstawy sąd pierwszej instancji ograniczył się w uzasadnieniu do stwierdzenia, że nawet gdyby powód wykazał, czego nie udało mu się uczynić, iż umowę o tej treści z pozwaną zawarł, to byłaby ona jako sprzeczna z prawem nieważna (art. 58 k.c.). Skarżący słusznie zarzucił, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku narusza w tym zakresie dyspozycję art. 328 § 2 k.p.c. , gdyż nie zawiera wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Sąd Rejonowy w szczególności nie wyjaśnił, z jakim przepisem prawa pozostaje w sprzeczności umowa, na podstawie której pozwana miałaby zobowiązać się do uiszczenia wszystkich należności celnych związanych z nielegalnym wwozem na obszar celny wyrobów tytoniowych. Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że w wyroku z 28 października 2005 r., II CK 174/05, LexPolonica nr 390409 (OSNC 2006, nr 9, poz. 149), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że czynność cywilnoprawna wykorzystywana jako środek do osiągnięcia przestępczych celów jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. Sąd Okręgowy zwraca jednak uwagę, że co do zasady nie istnieje zakaz, aby osoba trzecia zapłaciła świadczenie podatkowe lub celne za dłużnika podatkowego lub celnego. Tym samym zawarcie umowy, na podstawie której jedna strona zobowiązuje się, że zapłaci za druga stronę umowy dług celny, co do zasady nie można uznać za sprzeczną z prawem. W badanej sprawie zaznaczyć jednak trzeba, że sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, że na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie można uznać za wykazane, że pomiędzy stronami taka umowa została zawarta. Pozwana tej okoliczności nie wykazała, zaś powód na jej potwierdzenie nie przedstawił żadnego dowodu. Zaznaczyć bowiem trzeba, że zgłoszony przez niego przed sądem pierwszej instancji wniosek o zwrócenie się o akta postępowania przed niemieckim organem celnym i niemieckim sądem nie miał służyć wykazania okoliczności związanych z umową zawartą pomiędzy stronami, gdyż taka okoliczność jako element wniosku dowodowego zostało zawarte dopiero w apelacji. Konkludując, z powyższych przyczyn, w ramach zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego uznać trzeba, że sąd pierwszej instancji ostatecznie zasadnie przyjął, że roszczenia dochodzone przez powoda nie można wyprowadzać z umowy łączącej strony.

W zakresie drugiej podstawy prawnej powództwa sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że nie ziściły się przesłanki dochodzenia roszczenia unormowane w art. 405 i następnych kodeksu cywilnego. Nie można bowiem przyjął, że pozwana uzyskała korzyść majątkową kosztem powoda bez tytułu prawnego, skoro świadczenie spełnione przez powoda obciążało go jako dłużnika celnego na podstawie ostatecznej decyzji właściwego organu celnego. Tym samym nie można zakładać, że powód spełnił świadczenie, za które obowiązana była pozwana, skoro to on był dłużnikiem celnym.

Po trzecie, ostatecznie słuszne okazało się stanowisko Sądu Rejonowego, że w badanej sprawie nie znajduje zastosowania art. 441 § 2 k.c. Podkreślić trzeba, że przepis znajduje zastosowanie, gdy klika osób ponosi odpowiedzialność za wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym, natomiast szkoda ta została naprawiona przez jednego lub niektórych. W badanej sprawie – jak wyjaśniono wyżej – zarówno powódka, jak i pozwana wspólnie dopuścili się popełnienia czynu zabronionego w postaci „przemytu” wyrobów tytoniowych, co mieści się w dyspozycji art. 441 k.c., jednak nie można uznać, że powód uiszczając dług celny naprawił szkodę w rozumieniu powyższego przepisu. Spełnione przez niego świadczenia nie stanowiły bowiem odszkodowania za wyrządzoną szkodę, lecz należność publicznoprawną, do której w sposób oczywisty art. 441 § 2 k.c. nie może mieć zastosowania.

Tym samym żadna z przywołanych przez powoda podstaw prawnych nie uzasadniała dochodzenia roszczenia regresowego od pozwanej. Nie zwalniało to jednak sądu z obowiązku ustalenia z urzędu, czy powyższe żądanie nie znajdowało oparcia w innych przepisach prawa materialnego, które sąd ma obowiązek stosować z urzędu.

W rozpatrywanej sprawie sąd pierwszej instancji pominął natomiast kluczową kwestię, mianowicie nie odniósł się do tego, jakie przepisy prawne stanowiły podstawę zobowiązania strony powodowej do zapłaty wyegzekwowanych od niej należności. W tym zakresie właściwe były przepisy prawa celnego. Podkreślić trzeba, że zarówno w chwili obecnej jak i w dniu popełnienia czynu będącego podstawą do wydania niemieckiej decyzji ustalającej zobowiązanie powodowa, obrót celny na terytorium Unii Europejski poddany był i jest przepisom prawa europejskiego. W dniu 18 sierpnia 2008 roku obowiązywało rozporządzenie Rady nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 roku ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny. Podkreślić należy, że art. 213 tego rozporządzenia kreowało solidarną odpowiedzialność dłużników celnych, stanowiąc, że „jeżeli w odniesieniu do tego samego długu celnego występuje kilu dłużników, są oni solidarnie związani do pokrycia tego długu”. W związku z tym sąd pierwszej instancji powinien zbadać, czy przy tak zaistniałym stanie faktycznym powód i pozwana byli dłużnikami celnymi. W tym zakresie istotne informacje zawierałaby akta prowadzonego przeciwko powodowi przez właściwe organy postępowania administracyjnego i sądowego, co czyni słusznym zarzut skarżącego, że sąd pierwszej instancji z naruszeniem art. 227 k.p.c. bezzasadnie pominął dowód z dokumentów znajdujących się w aktach organów niemieckich i zaniechał zwrócenia się o te akta. Tym niemniej na podstawie uzasadnienia decyzji H. F. [O.] z dnia 16 marca 2009 roku należy przyjąć, że podstawą obciążenia powoda należnościami celnymi był art. 202 ust. 1a w związku z art. 202 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 roku. Z art. 202 ust. 1a tegoż rozporządzenia wynika, że dług celny w przywozie powstaje w wyniku nielegalnego wprowadzenia na obszar celny Wspólnoty towaru podlegającego należnościom przywozowym. Zaznaczyć trzeba, że w myśl art. 202 ust. 3 rozporządzenia dłużnikami są: osoba, która dokonała nielegalnego wprowadzenia; osoby, które uczestniczyły we wprowadzeniu i które jednocześnie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że wprowadzenie to jest nielegalne; jak również osoby, które nabyły lub posiadały taki towar i które w chwili jego nabycia lub wejścia w jego posiadanie wiedziały bądź powinny były wiedzieć, że jest to towar wprowadzony nielegalnie. Dodać trzeba, że art. 202 ust. 2 przewiduje, że dług celny powstaje z chwilą nielegalnego wprowadzenia towaru.

Konkludując, należy przyjąć, że w świetle przywołanego rozporządzenia dług celny w przywozie powstaje w wyniku nielegalnego wprowadzenia na obszar celny Wspólnoty towaru podlegającego należnościom przywozowym, a dłużnikiem jest nie tylko osoba, która dokonała nielegalnego wprowadzenia, ale również osoby, które uczestniczyły we wprowadzeniu i które jednocześnie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że wprowadzenie to jest nielegalne oraz osoby, które nabyły lub posiadały taki towar i które w chwili jego nabycia lub wejścia w jego posiadanie wiedziały bądź powinny były wiedzieć, że jest to towar wprowadzony nielegalnie. Dla uzyskania przymiotu dłużnika celnego nie jest więc konieczne [choć w judykaturze i doktrynie prezentowane są także odmienne poglądy] wydanie w stosunku do danego podmiotu decyzji administracyjnej, skoro ma ona jedynie charakter deklaratoryjny, zaś sam dług celny powstaje z samego prawa z chwilą zaistnienia zdarzenia stypizowanego w przepisach rozporządzenia Rady nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 roku.

Biorąc pod uwagę ustalenia wynikające z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 maja 2014 roku uznać trzeba, iż nie tylko powód, ale także i pozwana są w danym przypadku dłużnikami celnymi, albowiem uczestniczyła ona w nielegalnym wprowadzeniu wyrobów tytoniowych na terytorium Wspólnoty i które jednocześnie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że wprowadzenie to jest nielegalne Należy zauważyć, że w momencie wydania decyzji administracyjnej, którą został nałożony obowiązek podatkowy na powoda, niemieckim organom celnym nie był znany cały krąg dłużników długu celnego, wskutek tego pozwana mimo, że odegrała kluczową rolę w tym zdarzeniu nie została ona jednakże zobowiązania do spełnienia należności celnych. W związku z tym mamy tutaj do czynienia z taką sytuacją, gdy wykrycie współdłużnika celnego nastąpiło już po wydaniu decyzji celnej w stosunku tylko do jednego dłużnika, która to decyzja stała się ostateczna. Pomimo tego, że niemiecka decyzja administracyjna została skierowana wyłącznie w stosunku do powoda, zachodzi uzasadniona podstawa do przyjęcia, że dłużnikiem celnym jest także pozwana i jako taka ponosi wraz z powodem solidarną odpowiedzialność za dług celny.

Wobec tego, skoro zarówno powód jak i pozwana ponoszą solidarną odpowiedzialność za powstały dług celny Sąd Rejonowy powinien zwrócić uwagę na kwestię dotyczącą tego, czy gdy jeden z dłużników celnych spełnia świadczenie to czy tym samym służy mu roszczenie regresowe do drugiego dłużnika celnego. Rozporządzenie Rady nr 2913/92 [podobnie jak obecnie obowiązujący unijny kodeks celny] nie przewidują wprost zasad ponoszenia odpowiedzialności solidarnej tzn. przywołane akta prawne nie określają. na czym polega owa solidarność. W tym zakresie należałoby się odwołać do przepisów prawa wewnętrznego danego państwa. Sąd odwoławczy wziął pod uwagę, że w tym zakresie nie istnieją normy kolizyjne wprost regulujące, który system prawny będzie właściwe. W badanej sprawie możliwe są swa rozwiązania, po pierwsze, że właściwe jest prawo polskie jako prawo ojczyste stron niniejszego sporu; po drugie, że powinno być to prawo niemieckie z uwagi miejsce zdarzenia i fakt stwierdzenia długu celnego decyzją właściwego organu niemieckiego. W ocenie sądu odwoławczego właściwe jest to drugie rozwiązanie z uwagi na to, że zdarzenie będące podstawą nałożenia na powoda obowiązku podatkowego miało miejsce na terytorium Niemiec i jego zobowiązanie powstało w stosunku do państwa niemieckiego. Oznacza to, że na potrzeby zaś niniejszego postępowania kwestię solidarności powoda i pozwanej z tytułu długu celnego powinno się rozstrzygnąć w oparciu o niemiecki system prawny. W tak zaistniałej sytuacji powinno się w związku z tym odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim zakresie według prawa niemieckiego przysługuje powodowi jako współdłużnikowi solidarnemu ewentualne roszczenie regresowe w stosunku do pozwanej i na jakich zasadach powinno się dochodzić tego roszczenia.

Tymczasem sąd pierwszej instancji nie zbadał istoty tego problemu, które jest zarazem przedmiotem niniejszego postępowania, co na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uzasadniało uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie do ponownego rozpoznania, przy pozostawieniu temu Sądowi na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznawaniu sprawy przeprowadzi postępowanie dowodowe zgodnie z wnioskiem strony powodowej. W tym zakresie przeprowadzi dowód z akt postępowania przed niemieckimi organami celnymi. Ponadto Sąd Rejonowy ustali charakter nałożonego na powoda obowiązku zapłaty cel i innych należności i z związanego z nim roszczenia regresowego w stosunku do pozwanej w oparciu o unijne przepisy prawa celnego i prawa niemieckiego, uwzględniając przy tym okoliczności o jakich była mowa w treści uzasadnienia. Po przeanalizowaniu wszystkich dowodów, Sąd dokona oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego z uwzględnieniem reguł z art. 233 k.p.c. i na tej podstawie dokona ustaleń faktycznych.

Tak argumentując Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

SSO Karina Marczak SSO Tomasz Sobieraj SSO Zbigniew Ciechanowicz