Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Tomasz Sobieraj

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2018 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w P.

przeciwko J. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 20 października 2017 roku, sygn. akt I C 452/17

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Tomasz Sobieraj

Sygn. akt II Ca 390/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 października 2017 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w P. przeciwko J. B. o zapłatę w punkcie pierwszym oddalił powództwo oraz w punkcie drugim zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.200 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach:

Dniu 23 kwietnia 2013 roku powód zawarł z pozwaną umowę o świadczenie usługi kompleksowej (...) na mocy której zobowiązał się do sprzedaży energii elektrycznej oraz jej dystrybucji, a pozwana do odbioru energii i zapłaty należności z tego tytułu.

W związku z powyższą umową powód wystawiła na rzecz pozwanej faktury VAT nr:



(...) na kwotę 333,16 złotych z terminem płatności na 07 sierpnia 2013 roku;



(...) na kwotę 631,48 złotych z terminem płatności na 24 października 2013 roku;



(...) na kwotę 933,37 złotych z terminem płatności na 19 lutego 2014 roku;



(...) na kwotę 372,75 złotych z terminem płatności na 16 kwietnia 2014 roku;



(...) na kwotę 553,75 złotych z terminem płatności na 17 czerwca 2014 roku;



(...) na kwotę 18,75 złotych z terminem płatności na 25 sierpnia 2014 roku;



(...) na kwotę 18,75 złotych z terminem płatności na 16 października 2014 roku;



(...) na kwotę 18,75 złotych z terminem płatności na 15 grudnia 2014 roku;



(...) na kwotę 19,84 złotych z terminem płatności na 16 lutego 2015 roku;



(...) na kwotę 20,94 złotych z terminem płatności na 16 kwietnia 2015 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 24 czerwca 2015 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 18 sierpnia 2015 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 26 października 2015 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 21 grudnia 2015 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 23 lutego 2016 roku;



FV (...) na kwotę 13,46 złotych z terminem płatności na 21 kwietnia 2016 roku.

Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2016 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi Północ w W. zakończył postępowanie egzekucyjne prowadzone z wniosku powoda przeciwko pozwanej w oparciu o tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym przez Sąd Rejonowy Lublin- Zachód w Lublinie w dniu 24 sierpnia 2016 roku, sygn. akt VI Nc-e 1174129/16, wobec zaspokojenia całego roszczenia.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne.

Zauważył, iż stosownie do art. 316 k.p.c. sąd wydaje wyrok w oparciu o stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, co oznacza, iż uwzględnieniu powództwa musi stać na przeszkodzie ustalenie, że dochodzone pozwem roszczenie w chwili wyrokowania zostało zaspokojone. W niniejszej sprawie Sąd I instancji uznał za zasadny zarzut pozwanej spełnienia świadczenia, albowiem z treści postanowienia komornika z dnia 19 grudnia 2016 roku wynikało, że postępowanie egzekucyjne prowadzone było w oparciu o nakaz zapłaty Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 24 sierpnia 2016 roku, sygn. akt Nc-e 1174129/16, zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 27 października 2016 roku W uzasadnieniu tego postanowienia komornik wskazał zaś, iż całe roszczenie objęte tytułem wykonawczym zostało zaspokojone. Bacząc, że uzyskane w wyniku egzekucji świadczenie odpowiadało treści roszczenia objętego żądaniem pozwu, Sąd Rejonowy uznał, iż w dacie zamknięcia rozprawy roszczenie powoda wygasło wskutek zaspokojenia, zatem powództwo podlegało oddaleniu, skoro po wygaśnięciu roszczenia przed wydaniem wyroku powód utraciwszy prawo do żądania jego zasądzenia nie cofnął powództwa.

Tak argumentujący Sąd Rejonowy powództwo oddalił, jednocześnie na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. orzekając o kosztach procesu.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się powód zarzucając orzeczeniu:

-

sprzeczność ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez nie ustalenie, że pozwana kwestionowała roszczenie co do zasady i co do wysokości, podczas gdy okoliczność ta wynikała z treści sprzeciwu od nakazu zapłaty i oświadczeń pozwanej złożonej w toku postępowania, co doprowadziło do oddalenia powództwa na skutek braku cofnięcia przez nią powództwa, w sytuacji, gdy roszczenie wyegzekwowano w całości;

-

naruszenie art. 101 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że pozwana przy pierwszej czynności procesowej uznała powództwo, podczas gdy uznanie takie nastąpiło w toku posiedzenia mającego miejsce dnia 20 października 2017 roku, a nie była to pierwsze czynność procesowa i poprzedzał ją sprzeciw od nakazu zapłaty w którego treści pozwana zakwestionowała roszczenie i tym samym wdała się w spór;

-

nierozpoznanie istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa z uwagi na jego zaspokojenie w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie uzyskanego wcześniej tytułu wykonawczego, która poprzedzała postępowanie sądowe prowadzone w niniejszej sprawie, w sytuacji, gdy zasadność roszczenia co do jego wysokości i zasadności stanowiła przedmiot sporu pomiędzy stronami i wymagała jednoznacznego rozstrzygnięcia przez sąd.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, względnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji, nadto zasądzenie od pozwanej na rzecz skarżącego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, iż z oświadczeń pozwanej, a zwłaszcza z twierdzeń podniesionych w sprzeciwie od nakazu zapłaty wynika, iż kwestionuje roszczenie w całości. Stanowisko to podtrzymała na rozprawie w dniu 20 października 2017 roku Zważywszy na powyższe powód w celu zabezpieczenia swego interesu prawnego zobowiązany był podtrzymać roszczenie w całości i wdać się w spór, ponieważ ewentualne cofnięcie powództwa skutkowałoby zaistnieniem po jego stronie wzbogacenia bez podstawy prawnej. Skoro kwestia należności dochodzonych pozwem pozostawała kwestią sporną pomiędzy stronami, zdaniem skarżącego, wymagała oceny sądu pierwszej instancji. Niezależnie od powyższego apelujący podniósł, że nawet gdyby uznać, iż oświadczenie pozwanej o zaspokojeniu należności objętej pozwem stanowiło uznanie roszczenia, to fakt ten nie implikuje uznania strony powodowej za stronę zobowiązaną do zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanej. Do uznania powództwa nie doszło wszak przy pierwszej czynności procesowej podjętej w sprawie przez pozwaną, zatem w świetle art. 101 k.p.c. pozwanej nie przysługiwał zwrot kosztów procesu. Finalnie apelujący podniósł, że o nie rozpoznaniu istoty sprawy świadczą okoliczności związane z oddaleniem powództwa, gdyż sąd nie rozstrzygnął merytorycznie o tym, czy żądanie strony powodowej jest zasadne czy też nie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się w tym sensie uzasadniona, iż skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a to z uwagi na nierozpoznanie przez ten sąd istoty niniejszej sprawy.

Godzi się bowiem zauważyć, że stosownie do dyspozycji art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji. W doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że pojęcie „istoty sprawy” w rozumieniu komentowanego przepisu to materialny aspekt sporu. (...) zaś, to rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy. Innymi słowy rozpoznanie istoty sprawy oznacza zbadanie materialnej podstawy żądania pozwu oraz merytorycznych zarzutów strony przeciwnej.

Do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. dochodzi wówczas, gdy sąd rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania, pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie rozważył wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia będącego przedmiotem sprawy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2012 roku, III SZ 3/12, Lex nr 1232797). Taka sytuacja nastąpi w szczególności wówczas, gdy sąd bezpodstawnie przyjmie, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 roku IV CZ 110/14, LEX nr 1656516; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 grudnia 2014 roku, III CSK 113/14, LEX nr 1650289; z dnia 12 lutego 2002 roku, I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36; z dnia 21 października 2005 roku, III CK 161/05, LEX nr 178635). Innymi słowy, nierozpoznanie istoty sprawy polega na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, tj. niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2015 roku, III PZ 1/15, LEX nr 1665593).

W wyniku zaś wnikliwej analizy akt rozpoznawanej sprawy, w tym w kontekście treści uzasadnienia kwestionowanego orzeczenia i przeprowadzonego w toku sprawy postępowania dowodowego, Sąd Odwoławczy doszedł do przekonania, iż rozpoznając przedmiotową sprawę Sąd Rejonowy zaniechał wniknięcia w jej istotę, doprowadzając do sytuacji o której mowa w art. 386 § 4 k.p.c.

Zwrócić trzeba uwagę, że powód wywodząc w niniejszej sprawie powództwo o zapłatę kwoty 3.649,44 złotych, w zakresie jego podstawy faktycznej wskazywał, iż strony łączyła umowa o świadczenie usługi kompleksowej nr (...) z dnia 23 kwietnia 2013 roku na podstawie której powód sprzedawał pozwanej energię elektryczną, za co wystawiał załączonej do pozwu faktury VAT obejmujące należności za świadczoną usługę. Tymczasem wedle twierdzeń strony powodowej, pozwana nie czyniła zadość swemu obowiązkowi zapłaty za dostarczony prąd, wobec czego zapłaty tych należności powód dochodził w niniejszym procesie.

Jak wynika z uzasadnienia kwestionowanego orzeczenia, Sąd Rejonowy oddalił tak sformułowane powództwo, gdyż uwzględnił zarzut pozwanej spełnienia świadczenia. Wziął bowiem pod uwagę, że w toku niniejszego postępowania został wydany nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie z dnia 24 sierpnia 2016 roku (sygn. akt VI Nc-e 1174129/16), którym zasądzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.649,44 złotych wraz z kosztami procesu. Przedmiotowy tytuł egzekucyjny, po jego zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 27 października 2016 roku, stał się tytułem wykonawczym na podstawie którego z wniosku powoda (wierzyciela) było prowadzone postępowanie egzekucyjne przeciwko pozwanej (dłużniczce) przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w W. K. M.. Z uwagi jednak na nieskuteczność doręczenia pozwanej odpisu wdanego w sprawie nakazu zapłaty oraz skutecznego wywiedzenia przez nią sprzeciwu od nakazu zapłaty, uchylono klauzulę wykonalności i sprawę przekazano do rozpoznania sądowi właściwości ogólnej pozwanej. Zanim jednak do tego doszło, co wynika z widniejącego w aktach niniejszej sprawy postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w W. K. M. z dnia 19 grudnia 2016 roku (k. 37), doszło do wyegzekwowania całej należności objętej tytułem wykonawczym i zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Mając na uwadze powyższe niewątpliwie zgodzić należy się z tezą, że co do zasady, jeżeli powód po spełnieniu świadczenia przez pozwanego po doręczeniu pozwu nie cofnął pozwu, sąd oddala powództwo. Jeżeli na skutek spełnienia świadczenia przez pozwanego w toku postępowania doszło do wygaśnięcia wierzytelności, odpada podstawa do uwzględnienia powództwa, przy tym dla powstania tego skutku nie ma znaczenia to, że spełnienie świadczenia nastąpiło w drodze egzekucji, jeżeli pozwany nie kwestionował istnienia zobowiązania ( tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 lutego 2014 roku, III CZP 119/13, OSNC 2015, nr 1, poz. 1). Powyższe przyjęcie opiera się na założeniu, że w sytuacji, gdy pozwany w toku procesu czyni zadość żądaniu nie kwestionując uprawnienia powoda, proces staje się następczo bezprzedmiotowy i upada potrzeba jego kontynuowania, zarówno z punktu widzenia powoda, jak i pozwanego. Pozwany poddaje się żądaniu pozwu, a podtrzymanie żądania musiałoby prowadzić do jego oddalenia, skoro powód został zaspokojony. Chcąc uniknąć w takiej sytuacji oddalenia powództwa, powód powinien wówczas cofnąć pozew (art. 355 § 1 k.p.c.).

Powyższe może mieć jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy w ocenie sądu wytoczone powództwo jest dopuszczalne, między stronami nie ma sporu co do jego zasadności, a pozwany spełnia świadczenie w celu zaspokojenia powoda.

Nie można bowiem tracić z pola widzenia tej jakże istotnej okoliczności, że nie każde zachowanie dłużnika, odpowiadające treści zobowiązania, musi być automatycznie uznawane za spełnienie świadczenia skutkujące zaspokojeniem wierzyciela i wygaśnięciem roszczenia. W orzecznictwie trafnie zauważono, że zgoła odmiennie rzecz ma w sytuacji, gdy pozwany mimo faktycznego spełnienia żądania pozwu, podważa zasadność dochodzonego roszczenia, korzystając z przysługujących mu środków procesowych.

Dystynkcję pomiędzy tymi przypadkami dostrzeżono w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 1955 roku (II CR 1449/54) w którym podniesiono, że gdy zapłata nastąpiła w celu uniknięcia egzekucji, a pozwany przeczył zasadności żądania, to wydanie wyroku nie staje się zbędne, ponieważ nadal istnieje spór o zasadność roszczenia, który sąd powinien rozstrzygnąć ( vide również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1937 roku, C III 2002/36, Zb.Urz. 1938, nr 2, poz. 98). Jeżeli załata po wytoczeniu pozwu następuje na skutek zastosowania przymusu egzekucyjnego, przy sprzeciwie pozwanego co do zasadności dochodzonego roszczenia, pozbawiona podstaw i nietrafna byłaby teza, że pozwany poddaje się żądaniu, a powód osiąga cel, w jakim wystąpił o udzielenie sądowej ochrony prawnej. Proces nie staje się bezprzedmiotowy, a wyrokowanie zbędne. Spór nie został rozstrzygnięty, a pozwany, który kwestionuje żądanie, ma interes w uzyskaniu korzystnego dla siebie merytorycznego rozstrzygnięcia, mającego atrybut prawomocności materialnej. Interes ten, na równi z interesem powoda, jest chroniony na poziomie konstytucyjnym jako jeden z aspektów konstytucyjnego prawa do sądu, w zakresie, w jakim gwarantuje prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

W rezultacie, gdy pozwany kwestionuje roszczenie w postępowaniu rozpoznawczym, a świadczenie zostaje przymusowo wyegzekwowane, wbrew jego woli, z perspektywy toczącego się procesu nie dochodzi do zaspokojenia powoda. Pozwany nie świadczy w celu definitywnego zaspokojenia wierzyciela (solvendi causa) skoro podważa materialnoprawny tytuł wierzyciela do otrzymania świadczenia. Tym samym dochodzone przez stronę powodową roszczenie materialnoprawne - jako objęte żądaniem - nie powinno być traktowane jak wygasłe i pozostaje przedmiotem sporu z wszystkimi tego następstwami. Nie ma wtedy podstawy do oddalenia powództwa na skutek zmiany stanu faktycznego; proces toczy się w dalszym ciągu, a o tym, czy świadczenie należy się powodowi, rozstrzyga sąd w prawomocnym orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, uwzględniając albo oddalając powództwo, stosownie do wyniku postępowania dowodowego. Dopiero wtedy – jeśli powództwo zostanie prawomocnie uwzględnione - spełnienie świadczenia uzyskuje definitywny charakter. Przedmiotem dalszego postępowania jest w takim przypadku pierwotnie zgłoszone żądanie, a pozwany zachowuje możliwość podnoszenia wszelkich zarzutów związanych z istnieniem roszczenia powoda i możliwością jego sądowego dochodzenia ( vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2017 roku, III CZP 118/16, LEX nr 2302762).

Odnosząc powyższe do realiów rozpatrywanej sprawy Sąd Odwoławczy zważył, iż do spełnienia na rzecz powoda świadczenia objętego żądaniem pozwu przez pozwaną doszło, co nie ulega wątpliwości, na skutek przeprowadzenia przymusowej egzekucji. Pozwana zaś wyraźnie, w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości, w wywiedzionym sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 11 stycznia 2017 roku zakwestionowała zasadność dochodzonego przez powoda roszczenia i wdając się w spór co do istoty sprawy domagała się oddalenia powództwa, a stanowisko to podtrzymała na dalszym etapie postępowania. W tych okolicznościach, z przyczyn szeroko opisanych wyżej, nie można wbrew temu co przyjął Sąd I instancji, mówić o tym, aby dochodzone przez stronę powodową roszczenie było wygasłe oraz by w związku z tym zachodziła faktycznie podstawa od oddalenia żądania pozwu bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania dowodowego i dokonania materialnoprawnej oceny zasadności powództwa pod kątem właściwych przepisów prawa materialnego. Roszczenie to, jako kwestionowane przez pozwaną, nadal pozostaje przedmiotem sporu w niniejszej z wszystkimi tego następstwami. Skoro zatem sąd pierwszej instancji oddalił powództwo tylko z tego względu, iż doszło do przymusowego wyegzekwowania świadczenia, to w tej sytuacji nie może budzić wątpliwości, iż nie rozpoznał on istoty przedmiotowej sprawy. Zaniechał on bowiem dokonania oceny zasadności żądania pozwu pod kątem mających zastosowanie w niniejszej sprawie właściwych przepisów prawa materialnego, mając na uwadze zaoferowany przez strony materiał dowodowy. Zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, tj. nie wyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego dotyczących rozliczeń między stronami, doprowadziło niewątpliwie do sytuacji opisanej w art. 386 § 4 k.p.c., co skutkować musiało koniecznością uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

Tak argumentując Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając jednocześnie temu Sądowi na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSO Tomasz Sobieraj