Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 marca 2017 roku, w sprawie o sygn. akt II C 940/16, z powództwa T. K. przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi II Wydział Cywilny zasądził od Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna w W. na rzecz T. K. kwotę 18.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 11 marca 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 3.317 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd I instancji dokonał następujących ustaleń faktycznych i ocen prawnych:

W dniu 31 lipca 2013 roku T. K. zawarł z G. S., prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...), umowę pośrednictwa w zamianie nieruchomości. G. S. zawarła z pozwanym (...) S.A. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej na okres od 24 października 2013 roku do dnia 23 października 2014 roku, potwierdzoną polisą nr (...). G. S. poinformowała T. K. o posiadanym obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami. W dniu 13 sierpnia 2013 roku powód wpłacił pozwanej 13.000 złotych tytułem depozytu na poczet zamiany mieszkań, następnie w dniu 18 września 2013 roku z tego samego tytułu dokonał wpłaty kwoty 5.000 złotych. Pismem z dnia 16 grudnia 2013 roku G. S. poinformowała powoda, iż jej firma utraciła płynność finansową. Powód zgłosił telefonicznie szkodę pozwanemu, który pismem z dnia 10 marca 2014 roku odmówił wypłaty odszkodowania.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było zasadne.

Sąd Rejonowy wskazał, że przepisy prawa przewidują minimalne standardy ochrony ubezpieczeniowej, tymczasem zgodnie z zasadą swobody umów, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Przepisy bezwzględnie obowiązujące nie statuują albowiem zakazu objęcia ochroną ubezpieczeniową w zakresie OC innych podmiotów (w tym osób zajmujących się pośrednictwem obrotu nieruchomościami, a nie posiadających licencji), niż te które obligatoryjnie taką umowę ubezpieczenia musza zawrzeć. W przedmiotowej sprawie ogólne warunki ubezpieczenia nie zawierały też zastrzeżenia, iż utrata bądź zawieszenie licencji przez ubezpieczonego wpływa na odpowiedzialność ubezpieczyciela. Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany (...) W. miał możliwość łatwego ustalenia czy G. S. posiada licencję pośrednika w obrocie nieruchomościami. Powód działał zaś w zaufaniu, iż G. S. prowadzi działalność jako osoba ubezpieczona od odpowiedzialności cywilnej, była mu również okazywana polisa. Powyższe uzasadnia, zdaniem Sądu Rejonowego, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda w całości kwoty dochodzonej pozwem. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od wyroku złożyła pozwana, zaskarżając orzeczenie w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła:

1. sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału poprzez:

a)  bezzasadne uznanie, iż powód nie musiał dołożyć należytej staranności w celu sprawdzenia, czy G. S. (1) posiada wymaganą prawem licencję pośrednika, a obowiązek ten ciążył na pozwanym ubezpieczycielu;

b)  wadliwą ocenę zebranego w sprawie materiału skutkującą błędem w subsumpcji stanu faktycznego do zakresu stosowania normy stanowiącej o odpowiedzialności pozwanego zakładu ubezpieczeń za powstałą szkodę, w sytuacji, gdy odpowiedzialność pozwanego wyłączona została z mocy prawa przez brak licencji G. S. (2);

c)  przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie, iż powód udowodnił ziszczenie się wypadku ubezpieczeniowego, w sytuacji gdy to pozwana udowodniła w toku procesu, iż nie ponosi odpowiedzialności za działalność G. S. (2), albowiem nie tylko nie posiadała ona licencji zawodowej, ale także działała w sposób zawiniony podejmując się wykonywania czynności pośrednika w obrocie nieruchomościami, nie będąc pośrednikiem;

d)  niedokonanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału i całkowite pominięcie okoliczności, iż powód nie sprawdził licencji G. S. (2) nie dlatego, że miała ubezpieczenie, tylko dlatego, że polecili mu ją znajomi, powód jak wynika z jego zeznań nie interesował się specjalnie uprawnieniami osoby, której powierzał swoje środki pieniężne;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj:

a)  art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 58 k.c. oraz art. 86 § 1 k.c. poprzez wadliwą wykładnię oświadczenia woli strony pozwanej wnoszącej apelację w przedmiocie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej potwierdzonej polisą (...) nr (...) i w konsekwencji przyjęcie, iż pozwana ponosi odpowiedzialność za szkody wywołane przez rzekomo ubezpieczoną G. S. wynikające z dalszych naruszeń prawa materialnego, mianowicie nietrafnego niewzięcia przez sąd pod uwagę faktu, iż strona pozwana została wprowadzona w błąd podstępem (który wywołał wadę oświadczenia woli Pozwanego towarzystwa ubezpieczeniowego) G. S. poprzez fałszywie złożone przez nią oświadczenie woli w przedmiocie posiadania licencji pośrednika nieruchomości i w efekcie doprowadzenia przez nią do zawarcia umowy, która jest na dzień dzisiejszy, w świetle okoliczności, które wyszły na jaw, bezwzględnie nieważna bez możliwości jej konwalidacji,

b)  art. 416 k.c. w zw. z art. 415 k.c. w z w. z art. 355 § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwą subsumpcję stanu faktycznego pod w/w normy prawne, tj. uznanie, iż stronie pozwanej (działającej przez organy z racji istoty bytu osoby prawnej) można przypisać winę na zasadach ogólnych w związku z rzekomym niedołożeniem należytej staranności przez pozwaną w stosunkach danego rodzaju, stawianym przedsiębiorcy, w związku z rzekomym domniemaniem sądu w przedmiocie tego, że pozwana mogła „z łatwością ustalić, czy G. S. posiadała licencję pośrednika w obrocie nieruchomościami",

c)  § 3 pkt 2 oraz § 2 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12.09.2010 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami w zw. z art. 181 ustawy o gospodarce nieruchomościami, art. 179 ustawy o gospodarce nieruchomościami w związku z art. 5 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, (...) i (...) poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż skoro ubezpieczenie nie obejmuje osoby, która utraciła uprawnienia bycia pośrednikiem w obrocie nieruchomościami, to będzie obejmowało osobę, która nigdy tej licencji nie posiadała, podczas gdy podstawowe zasady wykładni funkcjonalnej wskazują na kwestię odmienną, iż skoro G. S. (2) złożyła nieprawdziwe oświadczenie, a ubezpieczyciel był zobligowany zawrzeć z nią umowę, to okoliczność, iż G. S. (2) nie miała licencji winno skutkować zwolnieniem ubezpieczyciela z obowiązku świadczenia;

d)  art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej w zw. z art. 3 ustawy Kodeks Cywilny w zw. z art. 179 ustawy o gospodarce nieruchomościami poprzez błędne przyjęcie przez sąd, iż w danym stanie faktycznym ma zastosowanie retroakcja w odniesieniu do aktualnie obowiązujących przepisów uchylających na dzień dzisiejszy obowiązujący wówczas art. 179 ustawy o gospodarce nieruchomościami, tj. obowiązujący na dzień zawarcia nieważnej umowy OC pomiędzy pozwanym towarzystwem ubezpieczeniowym, a G. S.;

e)  art. 822 k.c. w zw. z art. 827 k.c. poprzez przyjęcie, iż bezprawne działanie G. S. (2) uruchomiało ochronę ubezpieczeniową, w sytuacji gdy brak licencji niweczył istnienie podstawy owej ochrony, a więc umowy ubezpieczenia.

W związku z podniesionymi zarzutami apelujący wniósł o :

1.  zmianę rozstrzygnięcia w zakresie zaskarżenia poprzez oddalenie powództwa w całości, a także poprzez rozliczenie kosztów procesu stosownie do wyniku sprawy zweryfikowanego w toku instancji;

2.  rozstrzygnięcie o kosztach procesu w zakresie postępowania w I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, stosownie do wyniku postępowania i zasady odpowiedzialności strony za wynik sprawy.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów postępowania zawarte w przedmiotowym wyroku złożył powód, zarzucając naruszenie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804). Wniósł o zmianę skarżonego postanowienia poprzez podwyższenie zasądzonej kwoty i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi zmienił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 395 § 2 k.p.c. w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda dalszą kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz kwotę 930 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Pozwany wniósł zażalenie na powyższe postanowienie z dnia 28 czerwca 2017 r.

Na terminie rozprawy apelacyjnej z dnia 12 stycznia 2018 r. pełnomocnik powoda,
z ostrożności procesowej, wniósł o nieobciążanie powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu z uwagi na jego trudną sytuację.

(protokół – k. 132 00:12:12)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na gruncie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego wyrażono pogląd, że jeżeli chodzi o zarzuty apelacji, to należałoby przyjąć, że są to przesłanki (przyczyny), na których jest oparty wniosek o zmianę lub uchylenie orzeczenia (T. Ereciński, Apelacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2009, s. 77 i n. oraz (w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 2, red. T. Ereciński, s. 90 i n.; T. Misiuk-Jodłowska (w:) J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2007, s. 477). W postępowaniu apelacyjnym skarżący ma pełną swobodę w przedstawianiu zarzutów apelacyjnych i może powoływać się na wszelkie powody zaskarżenia, które uważa za pożądane i odpowiednie z punktu widzenia swojego interesu; jedyne ograniczenie stanowią granice kompetencyjne sądu drugiej instancji. W praktyce chodzi o zarzuty związane z uchybieniami, których - w ocenie skarżącego - dopuścił się sąd pierwszej instancji w postępowaniu lub przy rozstrzyganiu sprawy. Rozróżnienie to nawiązuje do tradycyjnego podziału błędów sądu na błędy proceduralne i błędy orzeczenia związane z niewłaściwym zastosowaniem prawa materialnego. Pierwsze z nich związane są z postępowaniem sądu wbrew przepisom prawa procesowego; mogą one powstawać przez cały czas rozpoznawania sprawy. Przy ich rozpatrywaniu - podobnie zresztą jak w odniesieniu do błędów z drugiej grupy - należy zawsze wyjaśnić, czy cechują się one kauzalnością. Inaczej mówiąc, należy stwierdzić istnienie związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem przepisu proceduralnego a treścią orzeczenia, poza wypadkami naruszenia przepisów proceduralnych skutkujących nieważnością postępowania. Zgodnie z dyspozycją art. 382 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związanym zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55.). Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60). Może również zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania orzeczenia sądu I instancji, i to zarówno po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jak i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (uchwała składu 7 sędziów Izby Cywilnej z dnia 23 marca 1999 r., sygn. akt III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7–8, poz. 124). Dokonanie własnych ustaleń faktycznych pozwala sądowi drugiej instancji na określenie właściwej podstawy prawnej rozstrzygnięcia, tj. wybór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię i dokonanie subsumcji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 r., sygn. akt I CSK 509/12, LEX nr 1353054).

Apelacja pozwanej okazała się zasadna.

Na wstępie wskazać należy, że Sąd Okręgowy przyjmuje za własne pozostałe ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd I instancji, bez potrzeby ich ponownego przytaczania. W sytuacji bowiem, gdy sąd odwoławczy orzeka na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, gdyż wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne (orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r., C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938 r., C II 21172/37 Przegląd Sądowy 1938, poz. 380 i z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83).

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Umowa ubezpieczenia jest umową odpłatną, dwustronnie zobowiązującą - ubezpieczający opłaca składkę w zamian za ochronę ubezpieczeniową, ubezpieczyciel zaś w celu zwolnienia się ze zobowiązania wypłaca świadczenie. Zgodnie z art. 805 § 2 k.c. świadczenie ubezpieczyciela z ubezpieczenia majątkowego polega w szczególności na zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie zdarzenia losowego. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej regulują ogólne przepisy działu II tytułu XXVII Kodeksu cywilnego oraz przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 roku, poz. 2060, ze zm.). Stosownie do treści art. 822 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, o jakich mowa w § 1, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Strony mogą również postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia (§ 3). Rozróżnia się ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej obowiązkowe i dobrowolne. Ubezpieczeniem obowiązkowym jest ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie mienia, jeżeli ustawa lub ratyfikowana przez R.P. umowa międzynarodowa nakłada obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Aktualnie kwestie ubezpieczenia pośredników w obrocie nieruchomościami uregulowane są w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 13 grudnia 2013 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami. Natomiast dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy konieczne jest sięgnięcie do wcześniej obowiązującego rozporządzenia - z dnia 12 października 2010 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami, które obowiązywało w momencie zawierania przez G. S. umowy ubezpieczenia z powodem. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 października 2010 roku weszło w życie w dniu 3 listopada 2010 roku, a uchylone zostało przez obecnie obowiązujące rozporządzenie z dniem 1 stycznia 2014 roku. Stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 października 2010 roku ubezpieczeniem OC jest objęta odpowiedzialność cywilna pośrednika w obrocie nieruchomościami za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z wykonywaniem czynności, o których mowa w art. 180 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, czyli w niniejszej sprawie czynności w postaci zamiany lokalu mieszkalnego.

W ocenie Sądu Okręgowego celem ustawodawcy przy wprowadzeniu systemu obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej pośredników w obrocie nieruchomościami była ochro­na interesów poszkodowanych kontrahentów w przypadku szkód wyrządzonych podczas wykonywania czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami.

Powracając do meritum sprawy wskazać należy, że do pozwu powód załączył umowę pośrednictwa w zamianie nieruchomości zawartą w dniu 31 lipca 2013 roku. W tym czasie G. S. nie miała zawartej żadnej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. G. S. zawarła bowiem z pozwanym (...) S.A. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej na okres od 21 kwietnia 2012 roku do 20 kwietnia 2013 roku, co pozostaje potwierdzone polisą nr (...) oraz od 24 października 2013 roku do dnia 23 października 2014 roku, co pozostaje potwierdzone polisą nr (...). Powód zaś zawarł umowę pośrednictwa w zamianie nieruchomości z dnia 31 lipca 2013 roku, a następnie przelał kolejno kwoty 13.000 – 13 sierpnia 2013 roku i 5.000 złotych – 18 września 2013 roku, a zatem w okresie kiedy G. S. nie była objęta ochroną ubezpieczeniową pozwanego Towarzystwa.

Powód wywodzi swoje roszczenie w stosunku do pozwanej z umowy OC pośrednika, potwierdzonej polisą nr (...) (pozew – k. 4). Tymczasem polisy te dotyczą zawarcia umowy ubezpieczenia na inne okresy, niż czas, w którym powód podjął współpracę z pośrednikiem w zamianie nieruchomości.

W konsekwencji G. S. nie była objęta ochroną ubezpieczeniową pozwanego w chwili zawierania z powodem umowy o pośrednictwo. Zawarcie umowy ubezpieczenia od dnia 24 października 2013 roku – w ocenie Sądu Okręgowego – nie może powodować przerzucenia na ubezpieczyciela obowiązku naprawienia szkód wynikających ze stosunków prawnych nawiązanych w okresie nieobjętym ubezpieczeniem.

Zgodnie zaś z rozkładem ciężaru dowodu (art. 6 k.c.) to na powodzie spoczywał w niniejszym procesie ciężar udowodnienia odpowiedzialności pozwanego, z tytułu ubezpieczenia G. S., skoro wywodził z niego korzystne dla siebie skutki prawne. Obowiązkowi temu powód nie sprostał.

Z tych względów zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego musiał ulec zmianie, zaś odnoszenie się do poszczególnych zarzutów podnoszonych w apelacji pozostaje zbędne.

Wskazane w rozważaniach powody zadecydowały więc, że orzeczono jak
w punkcie I. sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Zażalenie również okazało się zasadne.

Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2018 r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie III Ca 1585/17 na skutek apelacji pozwanej od wyroku z dnia 9 marca 2017 r. zmienił skarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w całości. Wskutek powyższego uchylić należało postanowienie z dnia 28 czerwca 2017 r., w którym Sąd Rejonowy zmienił postanowienie w przedmiocie kosztów zawarte w wyroku z dnia 9 marca 2017 r.

W tym stanie faktycznym, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 2 sentencji.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy postanowił nie obciążać powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu. Instytucja odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej kosztami postępowania przewidziana w art. 102 k.p.c. wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek
od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Wyjątek niepodlegający wykładni rozszerzającej, wykluczający stosowanie wszelkich uogólnień i wymagający do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi. Jego zastosowanie znajduje uzasadnienie wyłącznie w szczególnych wypadkach, które każdorazowo podlegają ocenie przez sąd orzekający na tle okoliczności konkretnej sprawy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2012 r. (I CZ 34/12, LEX nr 1232459), do kręgu " wypadków szczególnie uzasadnionych" w rozumieniu art. 102 k.p.c. należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące
na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich - sytuację majątkową i życiową strony, z zastrzeżeniem, że nie jest wystarczające powołanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia
od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu (tak też postanowienia Sądu Najwyższego: z 5 lipca 2013 r. IV CZ 58/13, Lex nr 1396462; z 29 czerwca 2012 r.
I CZ 34/12, Lex nr 1232459; z 1 grudnia 2011 r. I CZ 26/11, Lex nr 1101325). Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione
z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. W postanowieniu z dnia 26 września 2012 r. (II CZ 100/12, LEX nr 1232760) Sąd Najwyższy wskazał, iż ocena, czy w sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony należy do swobodnej decyzji sądu ze względu
na konieczność zapewnienia poczucia sprawiedliwości oraz realizacji zasady słuszności.

W niniejszej sprawie powód mógł pozostawać w subiektywnym przekonaniu
o słuszności swego stanowiska, co może stanowić podstawę dla zastosowania przepisu
art. 102 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 r., I CZ 34/12, LEX nr 1232459, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 kwietnia 2014 r.,
I ACa 9/14, LEX nr 1455540). Powód był bowiem zapewniany, że pozwana korzysta
z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialności cywilnej jak i informowany
o numerze umowy ubezpieczeniowej. Nie miał zatem żadnych podstaw, aby przypuszczać,
że pozwana z ochrony takiej nie korzysta.

Wobec powyższego należało orzec jak w punkcie 3 sentencji.