Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2018 r. w Lublinie

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o ustalenie kapitału początkowego i prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 28 września 2017 r. sygn. akt VIII U 1649/15

I.  uchyla zaskarżony wyrok w zakresie rozstrzygnięcia o prawie do emerytury i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Lublinie do ponownego rozpoznania;

II.  oddala apelację w pozostałej części.

Małgorzata Rokicka-Radoniewicz Małgorzata Pasek Elżbieta Gawda

III AUa 946/17

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 18 września 2015 roku odmówił wnioskodawczyni B. S. ustalenia kapitału początkowego. W uzasadnieniu wskazano, że ubezpieczona nie udowodniła okresów składkowych wymienionych w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1997 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie t. j. Dz. U. 2017, poz. 1383 ze zm. dalej jako ustawa emerytalna). Do okresów zatrudnienia nie uwzględniono okresu od 2 maja 1979 roku do 31 lipca 1986 roku, gdyż nie został on wystarczająco udowodniony.

Kolejną decyzją z dnia 18 września 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił wnioskodawczyni B. S. ustalenia prawa do emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy, powołując się na treść art. 2 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazał, że wnioskodawczyni nie udowodniła żadnego okresu ubezpieczenia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie uwzględnił okresu od 2 maja 1979 roku do 31 lipca 1986 roku tytułem zatrudnienia w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S., ponieważ okres ten nie został wystarczająco udokumentowany. W uzasadnieniu wskazano również, że trudno dać wiarę świadkom, gdyż pracowali w innym zakładzie pracy. Wnioskodawczyni nie przedstawiła wiarygodnych dowodów pozwalających uznać, że pracowała stale w wymienionym zakładzie.

Od tych decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Lublinie złożyła B. S. wnosząc o ich zmianę i ustalenie prawa do emerytury. Wskazała, że w okresie od 2 maja 1979 roku do 31 lipca 1986 roku była zatrudniona w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. na stanowisku specjalisty do spraw produkcji na podstawie umowy o pracę. Przyznała, że nie posiada dokumentacji pracowniczej dokumentującej jej zatrudnienie. Zawnioskowała o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków na powyższą okoliczność.

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 28 września 2017 roku zmienił zaskarżone decyzje i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego i emerytury po uprzednim uwzględnieniu okresu zatrudnienia B. S. w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. na podstawie umowy o pracę w latach od 2 maja 1979 roku do 31 lipca 1986 roku.

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, że B. S., urodzona w dniu (...), w dniu 27 lipca 2015 roku złożyła wniosek o emeryturę. Przedłożyła do niego pisemne zeznania świadków na okoliczność zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. na stanowisku specjalisty do spraw produkcji. Wnioskodawczyni ma wykształcenie wyższe, w okresie od 1 października 1973 roku do 28 lutego 1978 roku była studentką Szkoły (...)w W. na wydziale(...), uzyskując tytuł magistra inżyniera(...). Z dniem 2 maja 1979 roku ubezpieczona została zatrudniona w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w S. na stanowisku inspektora działu produkcji i postępu technicznego. We wskazanym dziale zatrudniano trzech pracowników. Bezpośrednim przełożonym wnioskodawczyni był E. K., kierownikiem był J. K.. Zakres obowiązków odwołującej był określony na piśmie. Na zajmowanym stanowisku wymieniona zajmowała się sporządzaniem sprawozdań, analizą zagospodarowania surowca, inspekcją zakładów mleczarskich i oddziałów (10 jednostek w terenie). Wnioskodawczyni zajmowała się także sprawami związanymi z reklamacją towarów, uczestniczyła w kursach technologicznych, organizowała również takie kursy dla pracowników zatrudnionych przy produkcji mleka.

Obowiązki wynikające z zatrudnienia wykonywała od poniedziałku do piątku, w godzinach od 7 do 15. Podpisywała listy obecności. Raz w miesiącu otrzymywała wynagrodzenie, w skład którego oprócz wynagrodzenia zasadniczego wchodziły premie i nagrody uznaniowe. Pracownicy Wojewódzkiej Spółdzielni (...), w tym wnioskodawczyni korzystali ze zwolnień lekarskich oraz urlopów wypoczynkowych. W trakcie zatrudnienia odwołująca nie przebywała na urlopach wychowawczych ani bezpłatnych. Stosunek pracy ustał z dniem 31 lipca 1986 roku.

Wojewódzki Związek Spółdzielni (...) w S. mieścił się w S. przy ul. (...). Uległ on likwidacji, na jego miejsce nie została utworzona inna jednostka. Pod tym adresem powstał Zakład (...) w S., wnioskodawczyni nie została w nim zatrudniona. Akta pracownicze wnioskodawczyni uległy zaginięciu. Likwidator związku nie przekazał ich do jednostki archiwizującej akta.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dowody z dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego oraz aktach postępowania, w tym treść dokumentów dotyczących zatrudnienia świadków zeznających w sprawie, które nie zostały skutecznie zakwestionowane przez strony.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków, współpracowników wnioskodawczyni w spornym okresie zatrudnienia. Świadek E. K. pracował w latach 1976-1982 w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) na stanowisku kierownika działu produkcji i postępu technicznego. Był bezpośrednim przełożonym wnioskodawczyni.

Świadek H. I. pracowała we wskazanym związku spółdzielni od dnia 1 grudnia 1978 roku do 31 grudnia 1987 roku jako inspektor do spraw jakości, a następnie jako starszy inspektor do spraw jakości. Aktualnie pozostaje w zatrudnieniu w (...) Spółdzielni (...) w S. jako kierownik produkcji. Wspólnie z wnioskodawczynią pracowała przez 6 - 7 lat w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S.. Jej stanowisko pracy znajdowało się w tym samym pokoju, co wnioskodawczyni. Świadek zeznała, że akta z Wojewódzkiego Związku Spółdzielni (...) uległy zniszczeniu. Jeśli któryś z pracowników w czasie jego likwidacji pozostawał w stosunku pracy, miał możliwość zatrzymania dokumentacji dotyczącej przebiegu swojego zatrudnienia.

Z kolei świadek J. M. pracowała w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w dziale skupu od 1 czerwca 1976 roku do 31 stycznia 1987 roku jako samodzielny referent do spraw skupu. Jej stanowisko pracy mieściło się obok pomieszczenia, które zajmowały wnioskodawczyni oraz świadek H. I.. T. R. pracował w tym związku od 2 maja 1976 roku do 1982 roku jako kierownik działu skupu. Świadek zeznał, że po likwidacji pracodawcy otrzymał komplet swoich dokumentów i złożył do organu rentowego starając się o świadczenie.

Świadkowie zgodnie zeznali przy tym, że wnioskodawczyni pracowała w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy jako inspektor w dziale produkcji. Podnosili, że odwołująca wykonywała pracę osobiście, w sposób ciągły, przy wykonywaniu tych czynności była podporządkowana kierownikowi E. K.. Była obowiązana wykonywać powierzone jej czynności w określonym przez pracodawcę miejscu, czasie i pod jego nadzorem. Otrzymywała z tego tytułu wynagrodzenie, płatne raz w miesiącu. Zeznali także, że pracownicy korzystali ze zwolnień lekarskich oraz urlopów wypoczynkowych. Wskazywali nadto, że obowiązki wynikające z zatrudnienia wymieniona wykonywała do końca lipca 1986 roku. Świadek T. R. przekonująco wskazywał w tym zakresie, że data końcowa ustania stosunku pracy wnioskodawczyni utkwiła mu w pamięci, gdyż pod koniec lipca 1986 roku wnioskodawczyni wyjechała do Austrii. Wspólnie z nią wyjechała także córka jednej ze współpracownic, T. W.. Wskazywał również, że ubezpieczona została zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pierwszych dniach maja 1979 roku, gdyż w tej dacie została także zatrudniona jedna z jego pracownic, K., która zajmowała się ochroną środowiska.

Sąd Okręgowy orzekł, że zgodnie z treścią 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uważa się przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne - zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową.

Zgodnie z treścią art. 22 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011, Nr 237, poz. 1412) środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.

Zgodnie z treścią z art. 473 k.p.c., w postępowaniu przed sądem w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i przesłuchania stron. Oznacza to, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe. Sąd orzekający w sprawie miał na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego sformułowane między innymi w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 grudnia 2006 roku, I UK 179/06 LEX nr 342283, zgodnie z którym w postępowaniu wszczętym odwołaniem od decyzji organu rentowego sąd kieruje się zatem regułami dowodzenia określonymi w art. 227-309 k.p.c., zwłaszcza że w przepisach regulujących postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477 ⁸ i nast. k.p.c.) nie ma jakichkolwiek odrębności lub ograniczeń. Przeciwnie, art. 473 § 1 k.p.c. stanowi, że w sprawach z tego zakresu nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron, co oznacza, że fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury i renty oraz wysokość tych świadczeń, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi, w tym także zeznaniami świadków.

Sąd Okręgowy podkreślił, że pomimo niezachowania się dokumentacji pracowniczej (wnioskodawczyni wskazywała w tym zakresie, że z uwagi na likwidację pracodawcy, jej dokumentacja uległa zaginięciu), B. S. miała możliwość udowodnienia spornego okresu zatrudnienia przy zastosowaniu różnorodnych środków dowodowych, przy czym, zgodnie z zasadą kontradyktoryjności znajdującą wyraz w art. 232 zd. 1 k.p.c., to na niej spoczywał w przedmiotowej sprawie ciężar wykazania tej okoliczności.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że B. S. pracowała w pełnym wymiarze czasu w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. na stanowisku inspektora działu produkcji i postępu technicznego w okresie od 2 maja 1979 roku do 31 lipca 1986 roku. Praca była wykonywana osobiście, w sposób ciągły i podporządkowany. Czynności wynikające z zatrudnienia odwołująca wykonywała w pełnym wymiarze czasu pracy na jedną zmianę od 7 do 15.

Z przeprowadzonego postępowania wynika zatem, że okres stałej, odpłatnej pracy wnioskodawczyni na rzecz Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S. winien zostać jej zaliczony do stażu pracy. Decyzje organu rentowego były zatem błędna w tym zakresie i należało je zmienić.

Od tego wyroku apelację wniósł organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucał:

1.  naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art.6 ust.2 pkt 1 lit. a w związku z art.174 ust.2 pkt.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

2.  naruszenie prawa procesowego przez przekroczenie wyrażonej w art.233 § 1 kpc zasady swobodnej oceny dowodów;

3.  sprzeczność ustaleń Sadu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez uznanie, że wnioskodawczyni udowodniła okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę od 2 maja 1975 roku do 31 lipca 1986 roku w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S..

Wnosił o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest jedynie częściowo zasadna, ponieważ Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy w zakresie decyzji z dnia 18 września 2015 roku znak (...) odmawiającej przyznania emerytury, natomiast nie zasługuje na uwzględnienie w części odnoszącej się do ustalenia przez Sąd Okręgowy okresu zatrudnienia wnioskodawczyni od 2 maja 1975 roku do 31 lipca 1986 roku w Wojewódzkim Związku Spółdzielni (...) w S..

Przedmiotem postępowania w zakresie decyzji z dnia 18 września 2015 roku znak (...) było rozstrzygnięcie odwołania wnioskodawczyni od decyzji odmawiającej przyznania prawa do emerytury wobec niewykazania jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. Sąd Okręgowy powinien zatem rozstrzygnąć o prawie do emerytury

Podkreślenia wymaga, że art. 477 ¹⁴ KPC normuje wyczerpująco katalog rozstrzygnięć sądu odwoławczego rozpoznającego w pierwszej instancji odwołania od decyzji organów rentowych w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sąd pierwszej instancji, wydając rozstrzygnięcie merytoryczne, może albo uwzględnić odwołanie § 2 i 3, albo je oddalić § 1 (por. wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005, Nr 11, poz. 161; wyrok SN z dnia 2 października 2008 r., I UK 88/08, OSNP 2010, nr 7-8, poz. 100; postanowienie SN dnia 16 października 2009 r., I UK 116/09, LEX nr 558573; wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2010 r., II UK 336/09,LEX nr 604222). Uwzględniając odwołanie, sąd może zmienić zaskarżoną decyzję w całości lub w części (oddalając, odwołanie w pozostałym zakresie), orzekając zarazem co do istoty sprawy (§ 2) albo - w przypadku niewydania decyzji przez organ rentowy - zobowiązać organ do wydania decyzji w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ nadrzędny, lub też samodzielnie rozstrzygnąć sprawę, orzekając co do istoty sprawy (§ 3). Jak wynika z treści tych przepisów Sąd Okręgowy powinien wydać merytoryczne rozstrzygnięcie w zakresie ustalenia prawa do emerytury po zbadaniu wszystkich przesłanek wymaganych do nabycia prawa do tego świadczenia. Wadliwe jest sformułowanie sentencji przez zobowiązanie organu rentowego do wydania decyzji w przedmiocie wysokości emerytury, ponieważ Sad Okręgowy powinien orzec o prawie do świadczenia – bądź zmieniając decyzje i ustalając prawo bądź w razie stwierdzenia, że nie zostały spełnione przesłanki – oddalić odwołanie.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji rozpozna odwołanie wnioskodawczyni od zaskarżonej decyzji, mając na uwadze jej treść i zakres zaskarżenia.

Z tych względów i na mocy art.386 § 4 KPC Sąd Apelacyjny orzekł, jak w punkcie I sentencji.

W pozostałej części dotyczącej ustalenia wysokości kapitału początkowego apelacja jest bezzasadna, aczkolwiek sentencji wyroku została wadliwie sformułowana i przedstawione powyżej uwagi mają zastosowanie również przy ocenie tej części wyroku. Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy przeprowadził bardzo dokładne i wnikliwe postępowanie dowodowe i ocenił wszystkie przedstawione w sprawie dowody, nie przekraczając przy ich ocenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art.233 § 1 KPC. Przedstawione przez wnioskodawczynię jako dowód zatrudnienia w spornym okresie zeznania świadków mogą stanowić wiarygodny dowód. Okres ten potwierdzili świadkowie, którzy byli z nią zatrudnieni w tym właśnie okresie, co więcej osoby te były zwierzchnikami wnioskodawczyni lub współpracownikami i bardzo dokładnie i spójnie wypowiedzieli się co do okoliczności związanych z zatrudnieniem wnioskodawczyni i wykonywaniem przez nią pracy. Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i ocenił materiał dowodowy zgodnie z zasadami proceduralnymi, nie przekraczając granic zakreślonych w art.233 § 1 KPC. W uzasadnieniu wyroku Sąd odniósł się do kwestii mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i ocenił zasadność odwołania w części dotyczącej uwzględnienia okresów składkowych na podstawie powołanych przepisów z przytoczeniem ich treści.

Nie można również podzielić zarzutu co do sprzeczności ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania doszedł do przekonania, że dowody przedstawione przez wnioskodawczynię mogą stanowić podstawę ustalenia okresów składkowych, a zatem nie zachodzi żadna sprzeczność pomiędzy tymi ustaleniami a pozostałym materiałem dowodowym. Skoro została wykazana wiarygodność zeznań świadków potwierdzających wykonywanie przez nią pracy na warunkach ustalonych w umowie o pracę, przeto zasadnym było oparcie się na tych dowodach.

Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości podziela ustalenia faktyczne, zawarte w motywach zaskarżonego wyroku odnoszące się od udowodnionego przez wnioskodawczynię okresu zatrudnienia i przyjmuje za własne. W tej sytuacji nie zachodzi potrzeba ich powtarzania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997 roku II UKN 61/97 – OSNAPiUS 1998/3/104, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 roku I PKN 339/98 – OSNAPiUS 1998/24/776). Z tych względów apelacja dotycząca wadliwości ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego przez przyjęcie, że wnioskodawczyni udowodniła okres składkowy stanowiący podstawę ustalenia kapitału początkowego podlega oddaleniu na mocy art.385 KPC.