Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 02 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Tomasz Choczaj

Protokolant: st. sekr. sąd. Iwona Bartel

po rozpoznaniu w dniu 02 lipca 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. B. i A. B.

przeciwko Z. B. i C. B.

o odszkodowanie

1.  zasądza solidarnie od pozwanych Z. B. i C. B. na rzecz powódki E. B. kwotę 225 329,00 zł (dwieście dwadzieścia pięć tysięcy trzysta dwadzieścia dziewięć złotych) tytułem odszkodowania, w tym kwotę:

a)  68 858,50 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia
01 października 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku
i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

b)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 01 stycznia 2014 roku
do dnia 31 grudnia 2015 roku i z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

c)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 01 stycznia 2015 roku
do dnia 31 grudnia 2015 roku i z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

d)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia
01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

e)  13 645,00 zł (trzynaście tysięcy sześćset czterdzieści pięć złotych)
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2017 roku do dnia zapłaty,

2.  zasądza od powódki E. B. solidarnie na rzecz pozwanych Z. B. i C. B. kwotę 1 660,38 zł (jeden tysiąc sześćset sześćdziesiąt złotych 38/100) tytułem zwrotu kosztów procesu,

3.  ściąga z roszczenia zasądzonego w pkt 1 wyroku na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 16 124,59 zł (szesnaście tysięcy sto dwadzieścia cztery złote 59/100) tytułem brakujących kosztów procesu,

4.  nakazuje pobrać solidarnie od pozwanych Z. B. i C. B.
na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 9 070,09 zł (dziewięć tysięcy siedemdziesiąt złotych 09/100) tytułem brakujących kosztów procesu w sprawie z powództwa E. B.,

5.  zasądza solidarnie od pozwanych Z. B. i C. B. na rzecz powódki A. B. kwotę 225 329,00 zł (dwieście dwadzieścia pięć tysięcy trzysta dwadzieścia dziewięć złotych) tytułem odszkodowania,
w tym kwotę:

f)  68 858,50 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia
01 października 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku
i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

g)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 01 stycznia 2014 roku
do dnia 31 grudnia 2015 roku i z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

h)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 01 stycznia 2015 roku
do dnia 31 grudnia 2015 roku i z ustawowymi odsetkami
za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

i)  47 608,50 zł (czterdzieści siedem tysięcy sześćset osiem złotych 50/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia
01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

j)  13 645,00 zł (trzynaście tysięcy sześćset czterdzieści pięć złotych)
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2017 roku do dnia zapłaty,

6.  zasądza od powódki A. B. solidarnie na rzecz pozwanych Z. B.
i C. B. kwotę 1 660,38 zł (jeden tysiąc sześćset sześćdziesiąt złotych 38/100) tytułem zwrotu kosztów procesu,

7.  ściąga z roszczenia zasądzonego w pkt 5 wyroku na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 16 124,59 zł (szesnaście tysięcy sto dwadzieścia cztery złote 59/100) tytułem brakujących kosztów procesu,

8.  nakazuje pobrać solidarnie od pozwanych Z. B. i C. B.
na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Sieradzu kwotę 9 070,09 zł (dziewięć tysięcy siedemdziesiąt złotych 09/100) tytułem brakujących kosztów procesu w sprawie z powództwa A. B.,

9.  umarza postępowanie w części przekraczającej kwotę 509 829,00 zł wobec cofnięcia pozwu,

10.  oddala powództwa w pozostałej części.

Sygn. akt I C 98/16

UZASADNIENIE

W. B. (1) wniósł o zasądzenie od C. B. i Z. B. kwoty 625 000,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i zasadzenie kosztów procesu.

W toku procesu powód zmarł. Sąd podjął zawieszone postępowanie
ze spadkobierczyniami: E. B. i A. B..

W piśmie procesowym z dnia 07 czerwca 2018 roku pełnomocnik powódek wniósł ostatecznie o zasądzenie solidarnie od pozwanych solidarnie na rzecz powódek kwoty 509 829,00 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody w postaci utraconych korzyści, które W. B. (1) (i one same, jako spadkobierczynie), mógłby osiągnąć za okres od 01 listopada 2011 roku do dnia 18 czerwca 2016 roku, gdyby dzierżawił gospodarstwo rybackie położone w Ł. w okresie ustalonym w aneksie do umowy dzierżawy.

W pozostałej części pełnomocnik powódek cofnął pozew wraz z zrzeczeniem się roszczenia.

Pozwani tak sprecyzowanego powództwa nie uznali, wnieśli o jego oddalenie i zasądzenie od powódek kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W. B. (1) i E. B. byli współwłaścicielami gospodarstwa rolnego położonego w Ł., o powierzchni 9,0341 ha, składającego się z działek o numerach: (...), dla którego w Sądzie Rejonowym
w Ł. prowadzona jest obecnie księga wieczysta (...).
W gospodarstwie tym znajdowały się stawy rybne, które były zdewastowane, (dowód: częściowo bezsporne; umowa - k. 34 - 35 verte; odpis z księgi wieczystej - k. 30 - 33 verte) .

Po zakupie tego gospodarstwa (...) dokonywał w nim w miarę możliwości finansowych pewnych inwestycji w celu przywrócenia go do stanu,
w którym mógłby je prawidłowo wykorzystywać. Hodował w nim ryby
na sprzedaż, handlował także towarem pochodzącym od innych producentów ryb, (bezsporne) .

Z uwagi jednak na znaczne zadłużenie małżonkowie B. w dniu 09 czerwca 2005 roku sprzedali je pozwanym, (dowód: częściowo bezsporne; umowa - k. 34 - 35 verte; odpis z księgi wieczystej - k. 30 - 33 verte) .

W. B. (1) chciał dalej utrzymywać się z pracy w gospodarstwie rybackim i dlatego pozwani w dniu 19 czerwca 2006 roku wydzierżawili
mu je bezczynszowo na okres 10 lat . Podpisy pod umową zostały potwierdzone notarialnie, (dowód: umowa - k. 36 - 37) .

W 2008 roku pozwani dokonali szeregu kosztownych prac zmierzających do wyremontowania stawów i urządzeń wodnych. W pracach tych uczestniczył powód, który je nadzorował. Ponadto powód częściowo finansował jeszcze inne roboty usprawniające gospodarstwo rybackie, (bezsporne) .

Po wykonaniu powyższych robót remontowych gospodarstwo (...) obejmowało 4 stawy, w tym: trzy stawy karpiowe i jeden staw jesiotrowy, który był przystosowany do magazynowania ryb karpiowatych
i hodowli jesiotra. Ponadto znajdował się w nim jeden magazyn pstrągowy i dwa magazyny karpiowe. Cały obiekt był wyposażony w niezbędne budowle hydrotechniczne umożliwiające produkcję, sortowanie, przechowywanie
i sprzedaż ryb różnych gatunków. Warunki biologiczne, hydrologiczne oraz stan techniczny obiektu umożliwiały działalność polegającą na chowie i hodowli ryb, a także magazynowanie ryb dostarczanych z zewnątrz w celu dalszej odsprzedaży. Gospodarstwo mogło produkować karpia, a w polikulturze z karpiem również inne ryby spokojnego żeru i gatunki roślinożercze. Produkcja ryb łososiowatych na poziomie korzyści gospodarczych była niemożliwa do realizacji, za wyjątkiem metody podchowu w wąskim zakresie technicznym i czasowym, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644 i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51 do 01:00:35) .

W owym czasie relacje stron nie były najlepsze, gdyż pozwany miał zastrzeżenia do brata dotyczące dbania o stawy i nadużywania przez niego alkoholu, (bezsporne) .

W marcu 2008 roku W. B. (1) zawarł z Okręgiem Polskiego (...) w S. umowę warunkującą ustanowienie obrębu hodowlanego w obszarze obwodu rybackiego rzeki G., (dowód: umowa - k. 46 - 47 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12) .

W dniu 11 marca 2008 roku Marszałek Województwa (...) wydał decyzję, na mocy której ustanowił obręb hodowlany na obszarze obiektu stawowego znajdującego się w dzierżawionym przez W. B. (1) gospodarstwie rybackim, (dowód: decyzja - k. 49 - 50 akt Sądu Okręgowego
w S. o sygn. I C 86/12) .

W uzasadnieniu wniosku do tej decyzji W. B. (1) podał,
że: „na obiekcie prowadzona jest hodowla karpi towarowych z dostarczanego
z zewnątrz materiału zarybieniowego - kroczaka, w cyklu jednorocznym. Karmienie ryb odbywa się paszami tradycyjnymi. Roczna produkcja to 2 500 kg ryb z zewnątrz. W stawach pstrągowych prowadzona jest hodowla pstrągów
z materiału dostarczanego z zewnątrz. Obsada stawów to wysokogatunkowy pstrąg tęczowy. Hodowla pstrąga odbywa się w okresie od 01 marca
do 15 czerwca oraz od 20 sierpnia do 31 października. W okresie od 15 czerwca do 20 sierpnia, z powodu niedoboru wody w rzece oraz wysokich temperatur,
w basenach prowadzi się jedynie magazynowanie pstrągów. Hodowlę prowadzi się w dwóch cyklach - od narybku 5. gramowego (w ilości około 500 kg)
do pstrągów towarowych wagi 150 - 250 dkg.” Z nadesłanych wraz z wnioskiem przez W. B. (1) zestawień ilości ryb wyprodukowanych w 2009 roku wynika, że całkowita roczna produkcja wyniosła dla karpia handlowego 1 100 kg, a dla karpia kroczka 300 kg, a w uwagach zawarto informacje, że ze względu
na remonty i modernizację obiektu stawowego nie podjęto hodowli innych gatunków ryb, (dowód: pismo - k. 641) .

W dniu 10 października 2008 roku W. B. (1) zawarł z pozwanymi porozumienie, w wyniku którego zostały zmienione warunki umowy dzierżawy
z dnia 19 czerwca 2016 roku. W aneksie strony umowy ustaliły, że jej przedmiotem będzie gospodarstwo rybackie, składające się ze stawów rybnych wraz
z niezbędnymi urządzeniami, określone w pozwoleniu wodnoprawnym, znajdujące się na działce o numerze (...), o powierzchni 2,5400 ha, (dowód: porozumienie - k. 38 - 39) .

Strony umowy ustaliły, że będzie ona trwać do dnia 18 czerwca 2016 roku oraz, że pozwani będą mogli ją wypowiedzieć w wypadku rażącego zaniedbywania przedmiotu dzierżawy przez W. B. (1). Okres wypowiedzenia strony ustaliły na jeden rok, miał być on liczony od końca miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło wypowiedzenie, (dowód: porozumienie - k. 38 - 39) .

W. B. (1) zobowiązał się w § 3 tego porozumienia do zachowania gospodarstwa w stanie niepogorszonym oraz do ponoszenia wszelkich kosztów związanych z utrzymaniem i prowadzeniem gospodarstwa rolnego, a także
do prowadzenia gospodarstwa rybackiego z dołożeniem najwyższej staranności, (dowód: porozumienie - k. 38 - 39) .

Pozwani w międzyczasie przeprowadzili się do wyremontowanego domu, który znajdował się w pobliżu stawów rybackich, z których korzystał W. B. (1), (bezsporne) .

W 2008 roku W. B. (1) podpisał porozumienie, z którego wynikało,
że w latach 2008 - 2016 miał dostarczyć M. G. corocznie
20 ton pstrąga i 14 ton karpia, (dowód: porozumienie - k. 409) .

W 2008 roku zobowiązał się także do kupowania w latach 2008 - 2016
od Z. R. 20 ton pstrąga i 10 ton karpia, (dowód: porozumienie - k. 48) .

W tym samym roku W. B. (1) zobowiązał się jeszcze do dostarczenia w latach 2008 - 2016 M. K. (1) 8 ton pstrąga i 15 ton karpia, (dowód: porozumienie - k. 44) .

W następnym roku W. B. (1) zawarł porozumienie, z którego wynikało, że w latach 2009 - 2016 dostarczy J. M. 2 tony karpia rocznie, (dowód: porozumienie - k. 43) .

W kwietniu 2009 roku W. B. (1) opracował operat wodnoprawny
na szczególne korzystanie z wód, polegające na piętrzeniu, poborze, retencjonowaniu i odprowadzaniu wód powierzchniowych. Wskazał w nim,
że roczna produkcja karpia w jego gospodarstwie wyniesie 4 500,00 kg rocznie, a planowana wielkość produkcji w jednym cyklu 1 292 kg rocznie, (dowód operat - k. 51 - 60 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12) .

W lipcu 2009 roku W. B. (1) otrzymał decyzję Starosty Ł.
o zezwoleniu na piętrzenie wód rzeki G., poboru wody rzeki Grabi oraz zrzut wody do rzeki G. w terminie od 01 do 15 listopada każdego roku - dla potrzeb stawów rybnych, (dowód: decyzja - k. 309 - 310 verte) .

W listopadzie 2009 roku W. B. (1) zawarł z J. M. porozumienie w sprawie ewentualnego dostarczania firmie (...) pstrąga
i karpia w ilości około 2 ton rocznie - w okresie do 2016 roku, (dowód: porozumienie - k. 43) .

W lipcu 2010 roku W. B. (1) zawarł porozumienie w sprawie ewentualnego dostarczania mu 35 ton karpia rocznie przez firmę (...), (dowód: porozumienie - k. 47) .

Żadne z powyższych porozumień nie było wykonywane przez W. B. (1) w ilościach i terminach w nich ustalonych, (bezsporne) .

W dniu 11 stycznia 2010 roku pozwani darowali W. B. (1) samochód osobowy R. K., który miał ułatwić mu prowadzenie gospodarstwa rybackiego, w tym sprzedaż ryb. Pozwolili korzystać mu również
z jeszcze innego samochodu dostawczego, (dowód: bezsporne; umowa - k. 96 - 98) .

Po zawarciu aneksu do umowy W. B. (1) dalej hodował w nim ryby, które sprzedawał w detalu i hurcie, głównie sprzedawał ryby już odchowane, które kupował u okolicznych producentów. Przy pracy w tym gospodarstwie zatrudniał różne osoby, lecz nie na stałe. Kontrole Polskiego (...) i Państwowej (...), które były przeprowadzane
w jego gospodarstwie rybackim nie wykazały poważnych zastrzeżeń. Stawy były zadbane i w odpowiednim czasie wykoszone, (dowód: częściowo zeznania powoda W. B. (1) - k. 463 verte - 465 i nagranie z dnia 26 stycznia 2015 roku - płyta - koperta - k. 466, minuta od 00:12:25 do 01:34:40; częściowo zeznania powódki Z. B. - k. 949 verte - 950 verte i nagranie z dnia 07 czerwca 2018 roku - płyta - koperta - k. 970, minuta od 00:12:49
do 01:18:34 i jej zeznania w charakterze świadka - k. 188 verte - 189; częściowo zeznania świadków: K. N. - k. 189 verte, A. S. - k. 188, S. W. - k. 188, B. K. - k. 188 verte, D. J. - k. 189 verte, L. K. - k. 189 verte, T. S. (1) - k. 190 verte, M. K. (2) - k. 212 verte - 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 00:19:49
do 00:26:27; K. C. - k. 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 00:27:01 do 00:32:45, Z. C. – k. 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 00:33:28 do 00:38:48, H. R. - k. 213 verte i nagranie z dnia
26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 01:01:31 do 01:08:09, H. S. - k. 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 01:20:00 do 01:41:00, Z. R. - k. 246 verte - 247 i nagranie z dnia 16 czerwca 2014 roku - płyta - koperta - k. 248, minuta od 00:09:10 do 00:26:37, T. S. (2) - k. 247
i nagranie z dnia 16 czerwca 2014 roku - płyta - koperta - k. 248, minuta
od 00:27:20 do 00:46:00; książka kontroli - k. 391 - 407; protokół - k. 64 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12 ; zaświadczenie - k. 65 i 68 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12 ; wynik badań - k. 66 i 67 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12 ; lista kontroli - k. 69 - 74 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12 ; zdjęcia - koperta - k. 144 i k. 145 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12; opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644
i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta
od 00:11:51 do 01:00:35) .

W piśmie z dnia 31 października 2010 roku pozwani wypowiedzieli umowę dzierżawy na podstawie nieistniejącego w aneksie § 1 pkt 7. Wskazali, że umowa wygaśnie z dniem 31 października 2011 roku, (dowód: pismo - k. 40) .

W. B. (1) w styczniu 2010 roku odbył szkolenie w Instytucie (...) - w zakresie dobrostanu humanitarnego obchodzenia się z rybami, (dowód: certyfikat - k. 42) .

W marcu 2010 roku W. B. (1) założył księgę stawową, w której wpisywał dane dotyczące nabywanych, hodowanych i sprzedawanych ryb oraz dane dotyczące zabiegów prowadzonych w gospodarstwie rybackim. Zapisy tej księgi są rzetelne i dają obiektywny obraz prowadzonej przez W. B. (1) gospodarki rybackiej, (dowód: księga stawowa - koperta - k. 642; opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644
i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta
od 00:11:51 do 01:00:35) .

Pozwolenie wodnoprawne nie miało wpływu na zakres działalność handlowej W. B. (1), (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644 i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51 do 01:00:35) .

W. B. (1) przez wiele lat nadużywał alkoholu, miał ciągi trwające wiele dni, drgawki alkoholowe, majaczył. Wiele razy był detoksowany przez prywatnego lekarza i w szpitalu psychiatrycznym. W dniu 27 września 2009 roku został przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala (...) w W., gdzie przebywał do 06 października 2009 roku. Rozpoznano u niego wtedy zespół abstynencyjny po ciągu alkoholowym. W dniu 13 stycznia 2011 roku ponownie został przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala (...) w W., gdzie przebywał do dnia 22 stycznia 2011 roku. Również rozpoznano u niego zespół abstynencyjny po ciągu alkoholowym. W późniejszym czasie leczył się na schorzenia układu krwi - nadciśnienie tętnicze w Klinice (...)
i (...) Kardiologicznej (...) Szpitala (...) Medycznej - (...) Szpitala (...) w Ł. w okresie od dnia 24 stycznia 2011 do 01 lutego 2011. Potem został przyjęty
do Kliniki (...) w Ł., gdzie przebywał do dnia 08 lutego 2011 roku z rozpoznanym zespołem uzależnienia
od alkoholu. Choroba alkoholowa utrudniała W. B. (1) wykonywanie obowiązków wynikających z prowadzenia gospodarstwa rybackiego, (dowód: częściowo bezsporne; częściowo zeznania pozwanego C. B. - k. 960 - 960 verte i nagranie z dnia 02 lipca 2018 roku - płyta - koperta - k. 970, minuta od 00:03:47 do 00:46:45 i k. 465 - 465 verte i nagranie z dnia 26 stycznia 2015 roku - płyta - koperta - k. 466, minuta od 01:36:34
do 01:54:52; zeznania świadków: W. B. (2) - k. 189 verte - 190, D. K. - k. 190 verte, T. S. (1) - k. 190 verte, Z. P. - k. 213 - 213 verte i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 00:45:06 do 01:00:41; dokumentacja medyczna - k. 256; k. 329 i k. 331 - 340) .

W. B. (1) nie regulował pewnych należności związanych
z prowadzeniem gospodarstwa rybnego. Długi czasami pomagał mu spłacać pozwany C. B., (dowód: zeznania pozwanego C. B. - k. 960 - 960 verte i nagranie z dnia 02 lipca 2018 roku - płyta - koperta - k. 970, minuta od 00:03:47 do 00:46:45 i k. 465 - 465 verte i nagranie z dnia 26 stycznia 2015 roku - płyta - koperta - k. 466, minuta od 01:36:34 do 01:54:52; zeznania świadków: W. W. - k. 188 - 188 verte, Z. C. - k. 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta
od 00:33:28 do 00:38:48, H. S. - k. 213 i nagranie z dnia 26 maja 2014 roku - płyta - koperta - k. 215, minuta od 01:20:50 do 01:41:00) .

W piśmie z dnia 25 sierpnia 2011 roku W. B. (1) uznał wypowiedzenie umowy dokonane przez pozwanych za bezskuteczne, (dowód pismo - k. 19 - 20 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12) .

Z chwilą upłynięcia okresu wypowiedzenia W. B. (1) zaprzestał prowadzenia dzierżawionego gospodarstwa rybackiego, (bezsporne) .

W piśmie z dnia 14 listopada 2011 roku W. B. (1) zwrócił
się do Okręgu Polskiego (...) w S. o przybycie przedstawiciela Związku w dniu 21 listopada 2011 roku w celu dokonania oględzin przedmiotu dzierżawy, (dowód: pismo - k. 42 akt Sądu Okręgowego
w S. o sygn. I C 86/12) .

W piśmie z dnia 15 listopada 2011 roku W. B. (1) zwrócił
się do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i (...) w Ł. z prośbą o przybycie przedstawiciela Zarządu w dniu 22 listopada 2011 roku w celu dokonania oględzin przedmiotu dzierżawy, (dowód: pismo - k. 43 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12) .

Z protokołu odbioru nieruchomości, który został sporządzony w listopadzie 2011 roku, bez obecności pozwanego, przez K. N., S. W. i B. K. wynikało, że przedmiot dzierżawy wraz
z urządzeniami wodnymi w chwili sporządzania protokołu był w stanie bardzo dobrym, (dowód: protokół - k. 44 - 45 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu o sygn. I C 86/12; zdjęcia - koperta - k. 145 akt Sądu Okręgowego w Sieradzu
o sygn. I C 86/12) .

W. B. (1) zmarł w dniu 07 marca 2016 roku. Spadek po nim nabyły wprost powódki w częściach równych po jednej drugiej, (dowód: poświadczenie dziedziczenia - k. 632 - 633) .

Wykorzystywanie gospodarstwa przez W. B. (1) polegało głównie na użytkowaniu stawów w celu podchowu i magazynowania ryb, a działalność hodowlana stanowiła znacząco mniejszą część całej działalności. Podstawowym zadaniem karpiowatych gospodarstw rybackich, jakim było gospodarstwo (...) jest produkcja ryby towarowej, która może być prowadzona w cyklu dwuletnim lub trzyletnim. Większość gospodarstw karpiowych w Polsce, w tym gospodarstwo dzierżawione przez W. B. (1), nie jest przystosowana
do produkcji ryb klasyczną metodą D., polegającą na trzykrotnym przenoszeniu ryb - z uwagi na brak wszystkich kategorii stawów: przysadek I i II, zimochowów narybkowych, stawów kroczkowych, zimochowów kroczkowych
do stawów towarowych i magazynów. W związku z tym w tych gospodarstwach prowadzona jest gospodarka w niepełnym obrocie handlowym, opartym
na materiale zarybieniowym z innych gospodarstwa, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644
i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta
od 00:11:51 do 01:00:35) .

Założenia dokonane w sporządzonym przez W. B. (1) operacie wodnoprawnym nie zostały spełnione, gdyż hodowla karpia dobywała
się w polikulturze z innymi gatunkami ryb, a staw jesiotrowy był obsadzony jesiotrem i sumem. W. B. (1) stosował cykl dwuletni i trzyletni. Taki sposób produkcji był poprawny z ekonomicznego punktu widzenia, gdyż gospodarstwo nie posiadało odpowiednich stawów. Typ produkcji stosowanej w jego gospodarstwie był chowem nisko - intensywnym, występującym w większości stawów na terenie Polski i był uzasadniony warunkami obiektów w nim znajdujących się oraz funkcją wydatków na hodowlę w stosunku do możliwych
do uzyskania korzyści gospodarczych z hodowli. Jedynie planowana wielkość produkcji zakładana w operacie wodnoprawnym w wysokości 1 292 kg w jednym cyklu była możliwa do osiągnięcia, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644 i nagranie z dnia
18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51
do 01:00:35) .

Przedmiotowe gospodarstwo rybackie było małym ośrodkiem stawowym
z ograniczonym poborem i wykorzystaniem wód rzeki G.. Te czynniki warunkowały sposób uprawiania gospodarki rybackiej. Nie można w nim było uzyskać efektu pełnego obrotu towarowego, gdyż wiązałoby się to z koniecznością wykonania dużych inwestycji w budowę brakujących stawów. Wykorzystanie magazynów pstrągowych oraz magazynów karpiowych do celów przechowania
i sprzedaży ryb pochodzących od dostawców zewnętrznych było uzasadnione, gdyż w praktyce nie mogły one pełnić innej funkcji. Z tych względów działania W. B. (1) zwiększające produkcję (zmiana organizacji produkcji, jego dodatkowy nakład pracy, konieczność stałego zatrudniania pracownika lub pracowników, konieczność przebudowy stawów itp.) nie doprowadziłyby
do uzyskania przez niego większych korzyści ekonomicznych, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 – 644 i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51 do 01:00:35) .

W. B. (1) prowadził gospodarstwo rybackie zgodnie z zasadami prawidłowej i racjonalnej gospodarki rybackiej, a więc podejmował działania zachowawcze zgodnie z funkcją i przeznaczeniem obiektu stawowego. Podejmował po remoncie stawów prawidłowe decyzje z punktu widzenia wykorzystywania obiektu oraz prawidłowe decyzje w zakresie jego eksploatacji
i konserwacji. Zastosowany przez W. B. (1) model gospodarowania
nie był sprzeczny ani z celem dzierżawy (brak ograniczeń umownych),
ani z wymogami prawidłowej gospodarki, natomiast był zgodny
z praktykowanymi w wielu gospodarstwach rybackich na terenie Polski typem działalności gospodarczej i brał pod uwagę konkretne uwarunkowania
tak małego ośrodka stawowego, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644 i nagranie z dnia
18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51
do 01:00:35) .

Przy prowadzeniu gospodarstwa rybnego w sposób dotychczasowy, czyli taki, jak przed wypowiedzeniem umowy dzierżawy, W. B. (1) w okresie
od 01 stycznia 2011 roku do 01 listopada 2011 roku mógłby uzyskać przychód
ze sprzedaży ryb (karp własnego chowu - 1 465 kg po 12 zł/kg; karp z dostaw zewnętrznych - 8 625 kg po 12,00 zł/kg; lin - 285 kg po 18,00 zł/kg; amur - 485 kg po 13,00 zł/kg; tołpyga - 217 kg po 06,00 zł/kg; jesiotr - 605 kg po 25,00 zł/kg; sum - 728 kg po 20,00 zł/kg; węgorz - 45 kg po 50,00 zł/kg; szczupak - 300 kg
po 18,00 zł/kg; pstrąg - 7 425 kg po 17,00 zł/kg) w wysokości 296 891,00 zł. Przy kosztach w wysokości 244 174,00 zł (koszt zakupu ciężki i kroczek - 6 600,00 zł, czyli 550 kg po 12,00 zł/kg; koszt zakupu karpia towarowego 86 250,00 zł, czyli 8 625 kg po 10,00 zł/kg; koszt zakupu lina - 2 340,00 zł, czyli 195 kg po 12,00 zł/kg; koszt zakupu amura - 2 520,00 zł, czyli 210 kg po 12,00 zł/kg; koszt zakupu tołpygi - 2 145,00 zł, czyli 390,00 kg po 5,50 zł/kg; koszt zakupu jesiotra - 13 464,00 zł, czyli 612 kg po 22,00 zł/kg; koszt zakupu suma - 13 140,00 zł, czyli 730 kg po 18,00 zł/kg; koszt zakupu węgorza - 1 800,00 zł, czyli 45 kg po 40,00 zł; koszt zakupu szczupaka - 4 575,00 zł, czyli 305 kg po 15,00 zł /kg; pasza - 1 470,00 zł; nawozy, leki, wapno i inne - 1 500,00 zł; paliwo i energia elektryczna - 4 000,00 zł; pozostałe wydatki - 15 000,00 zł) jego dochód w wyżej wymienionym okresie wyniósłby 52 717,00 zł. Natomiast od 01 listopada do 31 grudnia 2011 roku ze sprzedaży ryb od zewnętrznych dostawców mógł uzyskać dochód
w wysokości 42 500,00 zł (10 ton karpia za 2,00 zł/kg - zysk 20 000,00 zł i 5 ton pstrąga po 4,50 zł/kg - zysk 22 500,00 zł). W. B. (1) mógł w latach 2012 - 2015 osiągnąć dochód w wysokości łącznej 380 868, czyli 95 217,00 zł rocznie (42 500,00 zł plus 52 717,00 zł). W 2016 roku - do momentu wygaśnięcia umowy dzierżawy - W. B. (1) i jego spadkobiercy mogliby osiągnąć dochód
w wysokości 27 290,00 zł, gdyż osiągnęliby przychód w wysokości 113 750,00 zł (narybek ciężki i kroczek z własnego chowu wysortowany na zamknięcie poprzedniego sezonu, niehandlowy do podchowu, przezimowany - 12 000,00 zł, czyli 1 000 kg po 12,00 zł/kg; gatunki dodatkowe z własnego chowu, głównie amur, lin, tołpyga, sum, jesiotr - 3 750,00 zł, czyli 250 kg po 12,00 zł/kg;
z magazynowania dostaw z zewnątrz i ciągłej sprzedaży karpia przy założeniu,
że sprzedaż trwała dwa miesiące - 30 000,00 zł, czyli 2 500 kg po 12,00 zł/kg;
z magazynowania dostawy z zewnątrz i ciągłej sprzedaży pstrąga przy założeniu, że sprzedaż trwa dwa miesiące - 68 000,00 zł, czyli 4 000 kg po 17,00 zł/kg),
a ponieśliby koszty w wysokości 86 460,00 zł (karp towarowy z dostaw zewnętrznych - 25 000,00 zł, czyli 2 500 kg po 10,00 zł/kg; pstrąg z dostaw zewnętrznych - 47 000,00 zł, czyli 1 000 kg po 14,00 zł/kg i 3 000 kg po 11,00 zł/kg; pasza - 1 260,00 zł; nawozy, leki, wapno i inne - 1 200,00 zł; paliwo
i energia elektryczna - 2 000,00 zł; pozostałe wydatki - 10 000,00 zł. Razem
w okresie od 01 listopada 2011 roku do 18 czerwca 2016 roku W. B. (1)
i jego spadkobiercy mogliby osiągnąć dochód wynoszący 450 658,00 zł, (dowód: opinia pisemna instytutu - (...) w O. - k. 519 - 533, k. 574 - 592, k. 761 - 776 i k. 841 - 853 wraz z opinią ustną - k. 643 - 644 i nagranie z dnia 18 kwietnia 2016 roku - płyta - koperta - k. 653, minuta od 00:11:51 do 01:00:35) .

Powyższy stan faktyczny jest częściowo bezsporny, ponieważ został oparty na dowodach i twierdzeniach nie negowanych przez strony.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda W. B. (1) i powódki Z. B. w części dotyczącej wpływu choroby alkoholowej W. B. (1) na jego pracę w gospodarstwie rybackim, gdyż są one
z oczywistych względów sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego z zeznaniami świadków i pozwanego, którzy opisywali stan zdrowia W. B. (1) i z dokumentacją lekarską. Rzeczą przecież oczywistą jest, że osoba, która pije ciągami, jest odtruwana, leczy się wiele dni stacjonarnie w szpitalach
na oddziałach psychiatrycznych, musi zaniedbywać swoje obowiązki zawodowe.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powódki Z. B., przesłuchiwanej w charakterze strony i świadka oraz zeznaniom W. B. (1) w części dotyczącej ilości wyprodukowanej i sprzedawanej ryby (około 4 ton miesięcznie, a w grudniu 15 - 18 ton), gdyż są one gołosłowne i nie znajdują odzwierciedlenia w zebranym w sprawie materiale dowodowym, w tym nawet
w księdze stawowej. Ponadto są sprzeczne z jasną i logiczną w tym zakresie opinią instytutu, z której wynika, że nie jest możliwym do uzyskania przyrost masy ryb
na poziomie 3 110 kg rocznie.

Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanego w zakresie dotyczącym sposobu prowadzenia gospodarki rybackiej przez W. B. (1), zwłaszcza w zakresie zaniedbywania przez niego przedmiotu dzierżawy, gdyż są one sprzeczne częściowo z zeznaniami W. B. (1) i powódki E. B. przesłuchiwanej w charakterze strony i świadka oraz częściowo z zeznaniami świadków: K. N., A. S., S. W., B. K., D. J., L. K., T. S. (1), M. K. (2), K. C., Z. P., H. R., H. S., Z. R. i T. S. (2), a także z wnioskami płynącymi z opinii (...) w O., z dokumentacją fotograficzną z 2011 roku
i protokołem zdawczo - odbiorczym z 2011 roku.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka W. B. (2) w zakresie dotyczącym prowadzenia gospodarstwa rolnego przez W. B. (1) w latach 2008 - 2011, gdyż w tej części są one wzajemnie sprzeczne i nielogiczne. Ponadto są sprzeczne z zeznaniami innych świadków, których zeznaniom w tej części Sąd dał wiarę oraz częściowo z zeznaniami W. B. (1) i powódki Z. B., a także z wnioskami płynącymi z opinii (...) w O., dokumentacją fotograficzną z 2011 roku i protokołem zdawczo - odbiorczym z 2011 roku.

Opinie pisemne i opinię ustną dr hab. J. K., profesora (...) w O. Sąd uznał za wiarygodne, mogące zatem stanowić podstawę do budowania stanu faktycznego. Opinie
te zostały sporządzone w sposób czytelny, jasny i logiczny przez osobę posiadającą tytuł naukowy i wieloletnie doświadczenia w zakresie objętym przedmiotem opinii. J. K. odniósł się też rzeczowo do wszystkich wątpliwości zgłaszanych przez strony do wydawanych opinii. Sąd nie dostrzegł przy tym żadnych czynników osłabiających zaufanie do wiedzy J. K. i jego bezstronności, ani żadnych ważnych względów, które zmuszałyby do dopuszczenia dowodu z opinii innych specjalistów. Instytut - (...) w O. w sposób niezwykle wszechstronny opisał sposób prowadzenia gospodarstwa rybackiego przez W. B. (1), który nie odbiegał od sposobu prowadzenia większości takich gospodarstw w Polsce. Wyjaśnił logicznie, z jakimi ograniczeniami w produkcji musiał się zmierzyć W. B. (1), by osiągnąć korzyści ekonomiczne oraz dlaczego nie zaniedbywał przedmiotu dzierżawy.

Sąd pominął przy ustaleniu stanu faktycznego wnioski płynące z opinii biegłej B. M., gdyż w przeciwieństwie do opinii instytutu są on niepełne, niejasne, zawierają wiele wzajemnych sprzeczności. Ponadto opinie biegłej
są oderwane od rzeczywistości, w jakiej funkcjonowały w spornym okresie podobne gospodarstwa rybackie na terenie Polski. Biegła wskazuje na pewien wzorzec produkcji, który nie został przez nią w sposób logiczny opisany. Ponadto biegła posiada znacznie niższe kwalifikacje zawodowe od osoby sporządzającej opinię w imieniu instytutu. Biegła ponadto nie odniosła się w całości do zastrzeżeń strony powodowej do jej opinii i nie wykonała polecenia Sądu w zakresie jej wykonania w kilku wariantach. Na takich opiniach Sąd nie może oprzeć stanu faktycznego w zakresie wyliczenia utraconych pożytków, jak i w zakresie ustalenia czy W. B. (1) rażąco zaniedbywał przedmiot dzierżawy.

Zeznania świadków J. S. i T. M. Sąd pominął przy ustaleniu stanu faktycznego, gdyż nic nie wnosiły do sprawy
i potwierdzają tylko okoliczności bezsporne.

Sąd oddalił wniosek pozwanych o dopuszczenie dowodu z protokołów rozpraw ze sprawy I C 86/12, gdyż ich treść nie ma żadnego znaczenia
dla rozstrzygnięcia. Z tego samego względu Sąd oddalił wniosek pozwanych
o zwrócenie się do gospodarstw rybackich w celu udzielenia informacji o ilości ryb sprzedanych tym gospodarstwom przez powoda, o zobowiązanie strony powodowej do wskazania osoby, z którą negocjował dostawę ryb do firmy (...) oraz do złożenia do akt dokumentów potwierdzających fakt takich negocjacji,
a także do złożenia szczegółowych potwierdzeń ilości zakupionych ryb przez powoda w latach 2008 - 2011, potwierdzeń ilości odebranych ryb z gospodarstwa powoda w tych latach, zaświadczeń wydawanych przez lekarza weterynarii dotyczących wszystkich ryb zakupionych lub sprzedawanych przez powoda, wyciągów z rachunków bankowych powoda. Należy w tym miejscu dodać ponadto, że W. B. (1) złożył wszelką dokumentację, która była w jego posiadaniu, twierdząc, że nie ma innej.

Z uwagi na jasną, przekonywującą i rzetelną opinię instytutu - (...) w O. Sąd oddalił wniosek pozwanych o dopuszczenie dowodu z opinii Instytutu (...)
im. S. S.. Uwzględnienie tego wniosku nic już nie wniosłoby
do sprawy i doprowadziłoby do znacznego przedłużenia i tak długo trwającego postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powódki wniosły o solidarne zasądzenie na swoją rzecz
od pozwanych solidarnie kwoty 509 828,00 zł tytułem odszkodowania
za niewykonanie umowy dzierżawy. Wskazały, że spadkodawca W. B. (1), jak i one same (umowa dzierżawy jest dziedziczna i nie wygasa wskutek śmierci dzierżawcy - art. 922 § 1 k.c.) utraciły dochód z gospodarstwa rybackiego
za okres od 01 listopada 2011 roku do 18 czerwca 2016 roku.

Mając powyższe na uwadze należy zatem stwierdzić, że podstawą prawną roszczenia spadkobierców W. B. (1) jest art. 471 k.c. z którego wynika, że dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie
lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Przepis ten ma zastosowanie do niewykonania umów wzajemnych, jaką niewątpliwie była umowa bezczynszowej dzierżawy, poprzez treść art. 487 § 1 k.c., z którego wynika, że wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych podlegają przepisom działów poprzedzających niniejszego tytułu, o ile przepisy działu niniejszego nie stanowią inaczej.

Uzupełnieniem podstawy prawnej zgłoszonego roszczenia jest art. 361 k.c. Z § 1 tego przepisu wynika, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania,
z którego szkoda wynikła. Natomiast z § 2 wynika, że w powyższych granicach,
w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

W prawie cywilnym szkoda jest podstawową przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej. Co prawda kodeks cywilny nie zawiera ustawowej definicji szkody, pojęcie to jednak wyjaśnia doktryna i judykatura. Powszechnie przyjmuje się, że szkoda polega na naruszeniu prawnie chronionych dóbr i interesów, zaś jej skutkiem jest zmniejszenie majątku poszkodowanego. Owo zmniejszenie majątku określane jest mianem uszczerbku. Za szkodę uznaje się więc uszczerbek jakiego doznał poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo. Uszczerbek dotykający poszkodowanego może wystąpić w dwóch postaciach: straty, którą poniósł w wyniku zdarzenia szkodzącego (damnum emergens) oraz nieuzyskanych przez niego korzyściach (lucrum cessans). Najczęściej spotykanym sposobem ustalenia wysokości szkody jest sposób różnicowy lub dyferencyjny sprowadzający się do badania stanu majątkowego
dla wykrycia różnicy, jaka istnieje w majątku poszkodowanego przed
i po zaistnieniu zjawiska, które wywołało szkodę.

Na gruncie art. 471 k.c. to wierzyciela (w tym przypadku powódki) obciąża dowód niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, istnienia szkody w określonej wysokości oraz normalnego związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem przez dłużnika więzi zobowiązaniowej, a szkodą. Dopiero wykazanie tych trzech przesłanek aktualizuje potrzebę obrony dłużnika (pozwanych), który może wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem działań, braku działań lub innych okoliczności,
za które nie ponosi odpowiedzialności.

Zgodnie z treścią art. 353 1 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel
nie sprzeciwiały się właściwości (naturze stosunku), ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Swoboda kształtowania treści stosunku umownego polega zarówno na swobodzie ustalania stosunków umownych w ramach poszczególnych typów umowy nazwanej, jak i na swobodzie kreowania stosunków umownych nie objętych katalogiem umów nazwanych, w tym także stosunków łączących elementy różnych umów nazwanych.

Nazwaną umową, która daje uprawnienie do korzystania z cudzej nieruchomości w celu pobierania z niej pożytków za odpowiednim wynagrodzeniem - jest umowa dzierżawy. Kodeksowa umowa dzierżawy w myśl zapisu art. 693 § 1 k.c. jest, co do zasady odpłatną umową, w której świadczeniu jednej ze stron odpowiada świadczenie drugiej w postaci czynszu dzierżawnego.

Stosownie do treści art. 708 k.c. przepisy normujące dzierżawę stosuje
się odpowiednio w wypadku, gdy osoba biorąca nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiązana do uiszczania czynszu, lecz tylko
do ponoszenia podatków i innych ciężarów związanych z własnością
lub z posiadaniem gruntu - tzw. bezczynszowa dzierżawa.

Przepis ten normuje więc sytuację, w której strony zawarły umowę dotyczącą używania nieruchomości i pobierania z niej pożytków, lecz zastrzegły, że strona biorąca „nie jest obowiązana do uiszczania czynszu”. Do tego rodzaju umowy, choć nie ma ona charakteru umowy dzierżawy, bo nie odpowiada warunkom określonym w art. 693 § 1 k.c. , należy stosować przepisy o dzierżawie, a nie o umowach użyczenia, aczkolwiek odpowiadają one treścią umowom z art. 710 k.c.

Kodeks cywilny nie ustanawia dla umowy dzierżawy generalnego wymogu dochowania szczególnej formy, nawet gdy jej przedmiotem jest nieruchomość. Jednak znajduje tu zastosowanie art. 660 k.c. w zw. z art. 694 k.c. Oznacza
to, że umowa dzierżawy nieruchomości zawarta na czas oznaczony dłuższy niż rok powinna zostać zawarta na piśmie. W razie niedochowania tego wymogu umowa dzierżawy traktowana jest jako zawarta na czas nieoznaczony. Stosowanie przepisów o najmie oznacza stosowanie ich w zakresie, w jakim przepisy
o dzierżawie ( art. 693 - 709 k.c. ) nie stanowią inaczej, tj. z uwzględnieniem odmienności normatywnych stosunku dzierżawy. Odpowiednie zastosowanie
do stosunku dzierżawy mają w konsekwencji przepisy art. 663 - 667, art. 669 § 1, art. 670, art. 671, 673 § 1 i 3, art. 674, art.676 - 679 k.c. (w tym art. 663, art. 664 - 665 i art. 676 - 679 k.c. nie posiadają swoich odpowiedników w przepisach
o dzierżawie).

Zatem za chybiony należało uznać zarzut powódek, iż aneks do umowy jest nieważny (jak twierdzi pełnomocnik powódek bezskuteczny), ponieważ nie został sporządzony w formie szczególnej, tj. pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, jak zostało to uczynione podczas zawierania umowy dzierżawy.

Strony zawarły umowę dzierżawy w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, zatem w formie surowszej od wymagań ustawy. Nie zastrzegły jednak, że wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności. W przypadku takim przyjmuje się, że strony złożyły oświadczenia woli w formie przez siebie uzgodnionej (pactum de forma), chociaż w sposób wyraźnie niewypowiedziany, lecz per facta cocludentia (przez fakt zawarcia umowy w danej formie). Należy podkreślić, iż dla umowy o formie ustawa nie zastrzega żadnej formy szczególnej - art.76 k.c. Natomiast w myśl zd.2 tego przepisu, gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych. W sytuacji zatem, gdy strony zawarły umowę pierwotną w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym - ponad wymaganie ustawy -
w myśl art. 77 § 1 k.c. także umowa modyfikująca powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym ze skutkiem ad probationem,
a nie ze skutkiem nieważności.

Z powyższego wynika, że aneks do umowy z 2008 roku jest ważny, a zatem obowiązują strony również uregulowania dotyczące wypowiadania umowy zawartej na czas oznaczony.

W tym miejscu należy po raz kolejny zwrócić uwagę na to, że regulacje dotyczące najmu i dzierżawy, znajdujące się w ramach tytułu XVII księgi trzeciej kodeksu cywilnego , wiążą dość silnie dzierżawę z umową najmu. Podobieństwo prawnej konstrukcji obu tych umów pozwoliło ustawodawcy nie normować całej problematyki prawnej umowy dzierżawy, lecz posłużyć się metodą ogólnego odesłania do przepisów o najmie. Zgodnie więc z treścią art. 694 k.c. do dzierżawy stosuje się odpowiednie przepisy o najmie.

Po dokonaniu nowelizacji art. 673 k.c. polegającej na dodaniu § 3, przewidziano w nim jedynie możliwość wypowiadania umów zawartych na czas oznaczony w razie określenia w umowie wypadków wskazujących, kiedy będzie
to dopuszczalne. Przepis ten jest rozumiany, jako zakaz wypowiadania takich umów w sytuacji, w której decyzja o wypowiedzeniu ma być pozostawiona tylko swobodnemu uznaniu samych stron lub strony umowy. Za takim jego rozumieniem opowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 29 kwietnia 2003 roku
(SK 24/02, OTK Zb.Urz. 2003, nr 4, poz. 33), uznając jego zgodność
z Konstytucją . W obecnym stanie prawnym postanowienie, które zezwala
na rozwiązywanie w drodze swobodnego wypowiadania umów zawartych na czas oznaczony, jest więc nie tylko sprzeczne z naturą takiego stosunku, ale również
z przepisem ustawy.

Aneks do umowy dzierżawy przewidywał sytuację, w wypadku zaistnienia której wydzierżawiający miał prawo do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem. Sytuacja taka wiązała się z rażącym zaniedbywaniem przez dzierżawcę przedmiotu dzierżawy.

Zatem w niniejszej sprawie należy ustalić, czy W. B. (1) rażąco zaniedbywał przedmiot dzierżawy i nie ma przy tym żadnego znaczenia
to, że pozwani błędnie wskazali przepis umowy przy wypowiedzeniu oraz,
że nie wskazali konkretnej przyczyny wypowiedzenia.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie potwierdza jednak tego,
że po stronie W. B. (1) zaistniała przyczyna uzasadniająca w świetle umowy dzierżawy jej wypowiedzenie.

Po pierwsze, jak wnika z opinii (...)
w O. W. B. (1) w okresie od podpisania aneksu do faktycznego rozwiązania umowy wykorzystywał gospodarstwo rybackie zgodnie z jego warunkami (prowadził głównie handel rybami podchowanymi, pochodzącymi
z innych gospodarstw, co przy tak małych gospodarstwach rybackich jest powszechnie stosowane na terenie całej Polski).

Po drugie, w umowie strony nie wskazały, że W. B. (1) na terenie gospodarstwa nie może prowadzić powyżej opisanej działalności, opartej głównie na handlu rybami, a nie na ich hodowli, jak wielokrotnie zarzucał mu pozwany C. B..

Po trzecie, strony umowy nie określiły w sposób szczegółowy, w jaki sposób W. B. (1) ma prowadzić swoje gospodarstwo, jaką hodowlę ma prowadzić, w jaki sposób zatrudniać pracowników, z jakimi podmiotami handlować itp.

Po czwarte, brak jest dowodów wskazujących na to, że W. B. (1) zaniedbywał stawy, zniszczył ich urządzenia lub w ogóle nie prowadził na nich jakiejkolwiek produkcji, bowiem w tym zakresie pozwani nie udźwignęli obowiązku wynikającego z treści art. 6 k.c. Z całą pewnością nie potwierdza tego dokumentacja fotograficzna dołączona do akt. Wręcz przeciwnie, z dokumentacji tej wynika, że w 2010 roku i 2011 roku gospodarstwo rolne było w bardzo dobrym stanie. Potwierdzają to również świadkowie przesłuchiwani w sprawie oraz jego opis zawarty w protokole zdawczo - odbiorczym z listopada 2011 roku. Należy
w tym miejscu zwrócić uwagę na to, co w swojej opinii podkreślił (...) w O., że część fotografii przedstawiających według pozwanych stan gospodarstwa po wypowiedzeniu umowy z całą pewnością przedstawia jego stan przed remontem w 2008 roku.

Po piąte, choroba alkoholowa W. B. (1) z całą pewnością utrudniała mu wykonywanie obowiązków dzierżawcy, jednakże materiał dowodowy zaoferowany przez pozwanych nie daje podstaw do stwierdzenia,
że dlatego rażąco zaniedbywał przedmiot dzierżawy, doprowadzając
do dewastacji, degradacji czy zniszczenia obiektu, bądź nie prowadząc
na nim żadnej hodowli i sprzedaży, tym bardziej, że w takich chwilach obiekt był pod opieką jego żony lub osób dorywczo mu pomagających. Ponadto należy podkreślić, że W. B. (1) dłuższy okres czasu przebywał w szpitalu w okresie zimowym, a więc w okresie, gdy potrzeba pracy jest mniejsza.

Po szóste, za tym, że obiekt nie został zdewastowany przez W. B. (1) świadczy fakt, że pozwani od momentu jego wyprowadzenia się prowadzą gospodarstwo rybackie i nie byli zmuszeni do dokonywania w nim żadnych poważnych remontów lub prac dostosowawczych do produkcji rybnej, gdyż
na takie bowiem okoliczności nie wskazali żadnych dowodów.

Po siódme, zdaniem Sądu wypowiedzenie umowy było, o czym mówił przecież sam pozwany, swoistą karą dla W. B. (1) za nadużywanie przez niego alkoholu, próbą wymuszenia podjęcia leczenia. Pozwany zeznał
na ostatniej rozprawie, że nie chciał wypowiadać umowy, chciał ją cofnąć, gdyby W. B. (1) podjął leczenie i zaczął prawidłowo prowadzić gospodarstwo rolne. Jednakże zaostrzenie konfliktu między nimi ostatecznie nie doprowadziło do cofnięcia wypowiedzenia.

Po ósme, W. B. (1) po wyremontowaniu stawów w 2008 roku podjął szereg działań zmierzających do uzyskania dobrych wyników finansowych
w swoim gospodarstwie rybackim, np.; podpisał porozumienia z dostawcami
i odbiorcami ryb, z którymi podjął współpracę, przeszedł dodatkowe szkolenie, zwrócił się o wydanie decyzji wodnoprawnej, którą otrzymał, podpisał umowę warunkującą ustanowienie obrębu hodowlanego w obszarze obwodu rybackiego rzeki Grabi, założył księgę stawową, która zdaniem (...) w O. odzwierciedlała rzeczywisty obraz funkcjonowania gospodarstwa rybackiego, opracował operat wodnoprawny, korzystał z pomocy weterynarzy, z powodzeniem przechodził wszelkiego rodzaju kontrole przeprowadzane w jego gospodarstwie rybackim, podjął współpracę
z wędkarzami i turystami, sprzedając ryby wędzone. Takie działania z całą pewnością nie świadczą o rażącym zaniedbywaniu przez niego przedmiotu dzierżawy.

Z tych wszystkich względów Sąd uznał, że wypowiedzenie umowy dzierżawy było bezzasadne, a przez to bezskuteczne.

Mając powyższe na uwadze oraz zebrany w sprawie materiał dowodowy należy stwierdzić, że na skutek niezasadnego wypowiedzenia umowy dzierżawy W. B. (1) i jego spadkobiercy ponieśli szkodę. Gdyby W. B. (1) prowadził dalej gospodarstwo rybackie uzyskałby z niego korzyści w postaci dochodów ze sprzedaży ryb przez niego hodowanych i ze sprzedaży ryb pochodzących od zewnętrznych dostawców. Związek przyczynowy między niewykonaniem umowy przez pozwanych a szkodą jest niemalże oczywisty, potwierdzają go przede wszystkim wnioski opinii (...) w O.. Pozostała zatem do ustalenia wysokość szkody, gdyż pozwani nie udowodnili, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem działań, braku działań lub innych okoliczności,
za które nie ponoszą odpowiedzialności.

W zakresie ustalenia wysokości szkody Sąd posłużył się opinią (...) w O., którą, co już wcześniej było podkreślone, uznał za wiarygodną, spójną, logiczną, a więc nadającą
się do budowania w sprawie stanu faktycznego. (...) w O. w sposób prawidłowy ustalił metodę wyliczenia wysokości szkodę według wariantu II. W sposób rzeczowy i bardzo wnikliwy wyjaśnił, dlaczego przy wyliczeniu dochodów posłużył się m.in. zapisami księgi stawowej, którą uznał za obiektywnie przedstawiającą sposób prowadzenia gospodarstwa rybackiego przez W. B. (1). Metoda przyjęta przez (...) w O. jest adekwatna do stanu faktycznego ustalonego w sprawie i realnie obrazuje potencjał ośrodka stawowego,
jak też faktyczny sposób wykorzystywania tego potencjału przez dzierżawcę. Uwzględnia ona zasady prawidłowej i racjonalnej gospodarki i dotychczasowy sposób prowadzenia jej przez W. B. (1). (...) w O. prawidłowo dokonał analizy obiektu stawowego, zastosował przy tym model produkcji D. z uwzględnieniem modyfikacji procesu technologicznego zastosowany przez dzierżawcę. Przyjęcie przez powyższy instytut modelu teoretycznego, w którym nie brany byłby pod uwagę dotychczasowy sposób produkcji na obiekcie, doprowadziłoby do otrzymania wyniku oderwanego od realiów sprawy.

Ponadto instytut w sposób logiczny wskazał, dlaczego przy wyliczeniu szkody nie brał pod uwagę parametrów z pozwolenia wodnoprawnego, które było podstawą takich wyliczeń dla biegłej B. M., która i tak ostatecznie stwierdziła, że W. B. (1) mógłby uzyskiwać dochody wyższe od przez nią ustalonych. W toku procesu pozwanym nie udało się podważyć wniosków płynących z opinii instytutu, nie udało się im udowodnić, że księga stawowa została sporządzona po złożeniu pozwu i że została przerobiona,
na co wskazywała biegła B. M.. Ten argument został ostatecznie wytrącony pozwanym przez wnioski płynące z opinii (...) w O., który to instytut podał, że dane liczbowe zawarte
w opinii biegłej B. M. z sierpnia 2014 roku, wskazane po analizie księgi stawowej, wskazują duże podobieństwo do danych liczbowych zawartych w jego opinii.

Ponadto instytut sporządzający opinie w niniejszej sprawie w sposób bardzo logiczny wyjaśnił, dlaczego przy wyliczeniu szkody nie brał pod uwagę danych, które W. B. (1) podał do Urzędu Marszałkowskiego Województwa (...). Ponadto w sposób logiczny i przekonywujący wyjaśnił dlaczego opracowanie (...), na które powoływali się pozwani, nie może stanowić źródła danych w tej sprawie. Instytut uzasadniał to tym, że opracowanie (...) zakłada stosowanie jednego cyklu produkcyjnego, natomiast W. B. (1) opierał swoją działalność na dwóch cyklach. Dodał, że opracowanie (...) zakłada chów monokulturowy, podczas gdy powód hodował karpia w polikulturze z udziałem gatunków towarzyszących. Ponadto według instytutu opracowanie (...) w sferze kosztów zalicza do wydatków w zakresie prawie 42 % koszty robocizny,
a z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że powód prowadził produkcję z udziałem pracy dorywczej żony i innych osób, nie ponosząc tak wielkich kosztów.

(...) w O. w sposób niezwykle wszechstronny i szczegółowy zobrazował potencjał gospodarstwa rybackiego, jego przychód i koszty produkcji. Sąd uznał, modyfikując ostateczną wysokość szkody, która została podana w opinii błędnie (błąd matematyczny), że W. B. (1) (a po jego śmierci powódki) mógł uzyskać dochód w okresie od 01 listopada 2011 roku do 18 czerwca 2016 roku w wysokości 450 658,00 zł.

W tym miejscu wypada zauważyć, że zobowiązanie powódek nie jest zobowiązaniem solidarnym, choć w literaturze i orzecznictwie dominują dwa ścierające się ze sobą na ten temat poglądy. Jednakże Sąd Okręgowy podziela dominujący zarówno w orzecznictwie, jak i w literaturze pogląd, iż spadkobierca jest uprawniony do dochodzenia od dłużnika udziału w wierzytelności z tytułu dziedziczenia, jeżeli przypadające od dłużnika świadczenie jest podzielne.
W takiej sytuacji świadczenie dzieli się stosownie do treści art. 379 § 1 k.c. na tyle części, ilu jest będących wierzycielami spadkobierców (patrz: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 listopada 1967 r., I CZ 97/67, OSNC 1968/8-9/145; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 02 stycznia 1975 r., III CZP 82/74 , OSNC 1976/1/5; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 marca 2013 r., II CZ 177/12, Lex nr 1314403).

Pogląd ten wywodzi się z treści art. 1035 k.c., z którego wynika, że jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.

Z § 1 wcześniej już powoływanego art. 379 k.c. wynika, że jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług,
jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Natomiast z § 2 tego przepisu wynika, że świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Mając powyższe wywody na uwadze oraz to, że świadczenie pieniężne jest zawsze świadczeniem podzielnym, należało zasądzić solidarnie od pozwanych
na rzecz każdej z powódek udział w wierzytelności wynoszący jedną drugą wyżej wymienionej kwoty odszkodowania, czyli kwotę po 225 329,00 zł, o czym Sąd orzekł, jak w pkt 1 i 5 wyroku, na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 387 k.c.
i art. 353 k.c. i 361 k.c., oddalając powództwa w pozostałej części, jako bezzasadne, o czym orzekł, jak w pkt 10 wyroku.

Sąd umorzył postępowanie w niniejszej sprawie w części przekraczającej kwotę 509 829,00 zł, gdyż powódki cofnęły pozew w tym zakresie wraz
z zrzeczeniem się roszczenia, o czym orzekł, jak w pkt 9 wyroku, na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 k.p.c., uznając cofnięcie pozwu za zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz nie mające na celu obejścia przepisów prawa.

O odsetkach od powyższych kwot Sąd orzekł, jak w pkt 1 i 5 wyroku,
na podstawie art. 481 k.c., oddalając powództwo o odsetki w pozostałej części,
o czym orzekł, jak w pkt 10 wyroku.

Powódki żądały zasądzenia odsetek od dnia wytoczenia powództwa, jednakże należy stwierdzić, że z tą chwilą nie było jeszcze wymagalne całe roszczenie, które zdaniem Sądu - mając na uwadze przedmiot sporu (żądanie zapłaty utraconego dochodu za poszczególne lata) - wymagalne jest z upływem danego roku, zatem od 01 stycznia następnego roku należą się odsetki
za opóźnienie, a od roszczenia wymagalnego przed wytoczeniem powództwa -
od dnia jego wytoczenia - zgodnie zresztą z żądaniem pozwu.

Sąd orzekł o kosztach należnych od powódek solidarnie na rzecz pozwanych, jak w pkt 2 i 6 wyroku, na podstawie art. 100 k.p.c.

Na koszty pozwanych w sprawie z powództwa E. B. składają się kwoty: 3 600,00 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego, czyli połowa z kwoty 7 200,00 zł, ustalonej na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2012 roku w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn., Dz.U. z 2013, poz.461 ze zm.). w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U.
z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.); 08,50 zł tytułem połowy opłaty skarbowej
od pełnomocnictwa; 2 000,00 zł tytułem połowy uiszczonej zaliczki na koszty opinii biegłych, czyli łącznie 5 608,50 zł. Pozwani wygrali sprawę z powództwa E. B. w 64 %, a zatem wygrali koszty procesu w wysokości 3 589,44 zł (64 % z kwoty 5 608,50 zł).

Na koszty powódki E. B. składają się kwoty: 3 600,00 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego, czyli połowa z kwoty 7 200,00 zł, ustalonej na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn., Dz.U.
z 2013 roku, poz. 490 ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn., Dz. U. z 2018 roku, poz. 265), 08,50 zł tytułem połowy opłaty skarbowej od pełnomocnictwa; 1 650,00 zł tytułem połowy uiszczonej zaliczki na koszty opinii; 100,00 zł tytułem połowy uiszczonej przez W. B. (1) opłaty stosunkowej, czyli łącznie 5 358,50 zł. Powódka wygrała sprawę w 36 %, a zatem wygrała koszty procesu w wysokości 1 929,06 zł
(36 % z kwoty 5 358,50 zł).

Zatem różnica wyżej wymienionych kwot daje ostatecznie kwotę 1 660,38 zł, którą należało zasądzić od powódki Z. B. solidarnie
na rzecz pozwanych.

Na koszty pozwanych w sprawie z powództwa A. B. składają się kwoty: 3 600,00 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego, czyli połowa z kwoty 7 200,00 zł, ustalonej na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2012 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn., Dz.U. z 2013, poz.461 ze zm.). w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku
w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800 ze zm.); 08,50 zł tytułem połowy opłaty skarbowej od pełnomocnictwa; 2 000,00 zł tytułem połowy uiszczonej zaliczki na koszty opinii, czyli łącznie 5 608,50 zł. Pozwani wygrali sprawę z powództwa A. B. w 64 %, a zatem wygrali koszty procesu
w wysokości 3 589,44 zł (64 % z kwoty 5 608,50 zł).

Na koszty powódki A. B. składają się kwoty: 3 600,00 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego, czyli połowa z kwoty 7 200,00 zł, ustalonej
na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 roku w sprawie opłat sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn., Dz.U.
z 2013 roku, poz. 490 ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn., Dz. U. z 2018 roku, poz. 265), 08,50 zł tytułem połowy opłaty skarbowej od pełnomocnictwa; 1 650,00 zł tytułem połowy uiszczonej zaliczki na koszty opinii, 100,00 zł tytułem połowy uiszczonej przez W. B. (1) opłaty stosunkowej, czyli łącznie 5 358,50 zł. Powódka wygrała sprawę w 36 %, a zatem wygrała koszty procesu w wysokości 1 929,06 zł (36 %
z kwoty 5 358,50 zł).

Zatem różnica wyżej wymienionych kwot daje ostatecznie kwotę 1 660,38 zł, którą należało zasądzić od powódki A. B. solidarnie na rzecz pozwanych.

O brakujących kosztach procesu Sąd orzekł, jak w punktach 3, 4, 7 i 8 wyroku, na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn., Dz. U. z 2018 roku, poz. 300) w zw. z art. 100 k.p.c., biorąc pod uwagę te same proporcje w zakresie wygrania i przegrania sprawy przez strony, jak przy ustaleniu kosztów procesu należnych pozwanym.

Brakujące koszty procesu wynoszą 50 389,36 zł (31 050,00 zł - brakująca opłata stosunkowa i 19 339,36 zł - brakujące koszty sporządzenia opinii, brakujące koszty stawiennictwa świadków na rozprawę i brakujące koszty
za kserokopię dokumentacji medycznej). Połowa z tych kosztów
(współuczestnictwo formalne po stronie powódek) wynosi 25 194,68 zł, zatem pozwani w sprawie każdej z powódek winni uiścić kwotę po 9 070,09 zł
(36 % z kwoty 25 194,68 zł) tytułem brakujących kosztów procesu, a powódki
po 16 124,59 zł (25 194,68 zł minus 9 070,09 zł).