Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 czerwca 2016 roku

sprawy z wniosku P. R.

z udziałem H. G., A. O., M. K. (1), K. S., R. K. i M. K. (2)

o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 8 lutego 2016 roku, sygn. akt I Ns 841/15

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie w punktach pierwszym, trzecim i czwartym i sprawę w tym zakresie przekazać Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sadowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Adam Bojko SSR Dominika Lisiecka

Sygn. akt II Ca 396/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 8 lutego 2016 roku wydanym w sprawie oznaczonej sygnaturą akt I Ns 841/15 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim w punkcie pierwszym sentencji stwierdził, że spadek po S. K. synu J. i A. zmarłym (...) roku w P. i ostatnio na stałe zamieszkałym w Lubieniu na podstawie ustawy nabyli: córka H. G. z domu K. w 6/18 (sześciu osiemnastych) części oraz wnuczęta: K. S. z domu K., A. O. z domu K. i M. K. (2) po 2/18 (dwie osiemnaste) części każde z nich oraz R. K. i M. K. (1) po 3/8 (trzy osiemnaste) każde z nich, w punkcie drugim sentencji stwierdził, że zgodnie z zapisem windykacyjnym zawartym w akcie notarialnym sporządzonym w dniu 12 czerwca 2014 roku przez notariusz A. T. w P. - Rep. (...) prawnuk spadkodawcy S. K. - A. B. (1) syn G. i M. nabył udział we współwłasności wynoszący ¼ część zabudowanej nieruchomości oznaczonej numerem działki (...) o powierzchni(...) ha, położonej w miejscowości U. w gminie S., dla której tutejszy Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą (...), ponadto nakazał ściągnąć od H. G. kwotę 50 złotych tytułem całości opłaty od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku oraz stwierdził, że wnioskodawca oraz uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. 

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej istotne ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Spadkodawca S. K. był żołnierzem Armii Krajowej, a w ostatnim czasie działał aktywnie w stowarzyszeniach kombatanckich. Wnioskodawca P. R. współpracował ze spadkodawcą i opracował szereg publikacji na temat działalności niepodległościowej S. K. i innych żołnierzy A. K.. W tym celu używał samochodu osobowego marki O. (...) o numerach rejestracyjnych (...), który był własnością spadkodawcy.

Głównym składnikiem majątku S. K. było (...) ha ziemi położonej w miejscowości M.. Był on również współwłaścicielem w ½ części nieruchomości, w której zamieszkiwał przed śmiercią oraz szeregu działek budowlanych.

W dniu 12 czerwca 2014 roku spadkodawca złożył w formie aktu notarialnego oświadczenie, że w chwili otwarcia spadku po nim jego wnuczek A. B. (1) syn G. i M. urodzony (...) w B. nabywa udział wynoszący ¼ części we współwłasności zabudowanej nieruchomości oznaczonej numerem działki (...) o powierzchni (...) ha, położonej w miejscowości U. w gminie S., dla której w tutejszym Sądzie Rejonowym prowadzona jest księga wieczysta numer (...).

Bezpośrednio przed śmiercią spadkodawca przebywał u swojej córki H. G. w miejscowości L.. W dniu 1 kwietnia 2015 roku został przewieziony do (...) w P., z uwagi na pobyt córki w sanatorium. Tam był odwiedzany przez wnioskodawcę, jego córkę i inne osoby. Początkowo jego stan był dobry. Z czasem jednak wystąpiła duszność spoczynkowa. Spadkodawca był coraz słabszy, ale miał zachowaną świadomość. W poniedziałek 6 kwietnia 2015 r. został przewieziony do Szpitala (...) w P.. Tam był odwiedzany przez najbliższe osoby oraz członków rodziny. Jego stan świadomości był zmienny. Sprowadzał się do poznawania odwiedzających go osób, uściśnięciu dłoni. Rozmawiał mało, bądź w ogóle, często spał.

12 kwietnia 2015 roku w niedzielę spadkodawcę w Szpitalu odwiedzali K. R., M. K. (3) oraz M. M. (2). Podczas tego spotkania S. K. oświadczył, że chciałby zostać pochowany w grobowcu na cmentarzu w R. obok S., twarzą w stronę K., chciałby, aby na pogrzebie było wiele osób, a na stypę zostali zaproszeni (...), (...), (...). Dodał, że samochód O. oraz pieniądze za książkę są dla wnioskodawcy, natomiast za pieniądze z konta wnioskodawca ma wydawać książki o A. K.. Sześć godzin później spadkodawca zmarł.

W dniu 4 maja 2015 roku K. R., M. K. (3) oraz M. M. (2) spisali powyższe oświadczenie spadkodawcy.

W chwili śmierci S. K. jako spadkobierców ustawowych pozostawił córkę U. G., wnuczki K. S., A. O. oraz M. K. (2) - dzieci nieżyjącego syna L. K. oraz wnuczęta R. K. i M. K. (1) - dzieci nieżyjącego syna S. K.. Spadkodawca był rozwiedziony. Jego rodzice w chwili jego śmierci nie żyli.

Wyjaśniając podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji wskazał, że przedmiotem sporu był tytuł powołania do spadku. Wskazał, że przedmioty przeznaczone wnioskodawcy w testamencie ustnym nie wyczerpują prawie całego spadku, co wyklucza zastosowanie przepisu art. 961 k.c. Spadkodawca był bowiem właścicielem bądź współwłaścicielem znacznej ilości gruntów, które przy średniej ceny jednego hektara niezabudowanego gruntu rolnego sprzedawanego przez Agencję Nieruchomości Rolnych w 2015 roku, wynoszącej około 30.000,00 zł, należy oszacować na ponad milion złotych. Pozostałe przedmioty, w tym samochód osobowy oraz pieniądze za wydaną książkę, tudzież ewentualnie pieniądze na koncie bankowym w kanadyjskim banku, których istnienia a tym samym wysokości nie zdołała udowodnić żadna ze stron postępowania, a tym bardziej wartości tych aktywów, nie stanowiły tak dużej przeciwwagi dla nieruchomego składnika majątkowego, aby stwierdzić, że owe pieniądze i pojazd mechaniczny mogły stanowić prawie cały spadek.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku po S. K. według reguł dziedziczenia ustawowego stosownie do treści art. 931 § 1 k.c., który wskazuje, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Natomiast jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Ponadto Sąd Rejonowy wskazał jako podstawę rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego przepisy art. 981 ¹ k.c. i art. 677 § 2 k.p.c., a jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca P. R. skarżąc je w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie pierwszym sentencji i zarzucając:

1.  błędną wykładnię prawa tj. przepisu art. 961 k.c. oraz niezastosowanie przepisu art. 959 k.c.,

2.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez pominięcie woli spadkodawcy oraz brak ustaleń co do wysokości kapitału zgormadzonego na koncie spadkodawcy w Kanadzie, na które wpływała jego emerytura kanadyjska i oddalenie przez sąd jego wniosku dowodowego w tym zakresie;

3.  sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez ustalenie, że działalność publicystyczną na temat spadkodawcy podejmowali również K. R., M. K. (3) oraz M. M. (2), podczas gdy prowadził ją tylko wnioskodawca oraz ustalenie, że na początku pobytu spadkodawcy w domu pomocy społecznej jego stan zdrowia był dobry podczas gdy stan ten od początku był zły.

Powołując powyższe zarzuty skarżący wnosił o otwarcie i ogłoszenie testamentu spadkodawcy ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Uczestniczka postepowania H. G. wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona w takim zakresie, że w jej wyniku zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawca w piśmie wszczynającym postępowanie wnosił o otwarcie i ogłoszenie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego spadkodawcy S. K.. Uczestniczka H. G. w piśmie stanowiącym odpowiedź na wniosek, wnosiła o jego oddalenie podnosząc, że spadkodawca w dacie sporządzenia testamentu znajdował się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli.

Przedmiotem postepowania było zatem żądanie otwarcia i ogłoszenia testamentu spadkodawcy. Mimo precyzyjnie określonego żądania wniosku Sąd Rejonowy z nieznanych przyczyn potraktował go jako wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. W związku z tym wyznaczył rozprawę, na którą wezwał wnioskodawcę i uczestników do obowiązkowego osobistego stawiennictwa w celu złożenia zapewnień spadkowych oraz złożenia wszystkich posiadanych testamentów a na rozprawie działając z urzędu odebrał od uczestniczki H. G. zapewnienie spadkowe.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd wskazał, że na pierwszym terminie rozprawie w dniu 22 lipca 2015 r. profesjonalny pełnomocnik uczestniczki wniósł o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy, natomiast wnioskodawca pozostawał przy dotychczasowym stanowisku procesowym. W związku z tym należy wskazać, że na pierwszej rozprawie uczestniczka nie była jeszcze reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, a jej oświadczenie było następstwem pytania Przewodniczącego czy wnosi o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu czy też na podstawie ustawy. Wnioskodawca natomiast oświadczył na rozprawie, że popiera wniosek, co Przewodniczący zinterpretował jako poparcie wniosku o stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu.

Należy pokreślić, że wnioskodawca nawet ustnie nie rozszerzył ani też nie zmienił żądania wniosku na żądanie stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawcy. Potwierdza to treść jego apelacji, w której nadal wnosi o otwarcie i ogłoszenie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego S. K.. Gdyby nawet uznać, że oświadczenia wnioskodawcy składane na rozprawie stanowiły zmianę bądź rozszerzenie wniosku, taka zmiana zgodnie z art. 193 § 2 ¹ zdanie I k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. może być dokonana jedynie w piśmie procesowym. Zmiana ilościowa bądź jakościowa powództwa dokonana ustnie jest bezskuteczna i zwalnia Sąd z obowiązku odniesienia do nowego żądania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29.08.2013 r., I ACa 377/13, Lex 1383482).

Skoro wnioskodawca nie rozszerzył bądź też nie zmienił żądania wniosku, oświadczenia uczestniczki zawierające żądanie stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy był bezprzedmiotowe. Jeżeli natomiast założyć, że uczestniczka złożyła własny wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, niewątpliwie powinna to uczynić w piśmie procesowym, które podlegałoby wyłączeniu i zarejestrowaniu jako odrębna sprawa. Takie pismo nie zostało złożone przez profesjonalnego pełnomocnika reprezentującego uczestniczkę.

Sąd pierwszej instancji nie odniósł się do żądania otwarcia i ogłoszenia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego S. K., natomiast orzekł o żądaniu, które nie zostało skutecznie zgłoszone, a tym samym nie rozpoznał istoty sprawy.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w zaskarżonej części oraz w zakresie integralnych rozstrzygnięć o kosztach sadowych i kosztach postępowania oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji zgodnie z żądaniem wniosku dokona otwarcia i ogłoszenia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego spadkodawcy S. K.. Czynności tej należy dokonać stosując odpowiednio przepisy o otwarciu i ogłoszeniu testamentu (art. 649 -653 w zw. z art. 654 k.p.c.). W postępowaniu nie będzie podlegała badaniu kwestia ważności testamentu, czy też zagadnienie wyczerpywania spadku przez poszczególne przedmioty przeznaczone w testamencie. Jeżeli natomiast w toku ponownego rozpoznania sprawy nastąpi skuteczne rozszerzenie wniosku o żądanie stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawcy i aktualna stanie się kwestia czy przedmioty przeznaczone wnioskodawcy w testamencie wyczerpują prawie cały spadek Sąd pouczy wnioskodawcę działającego bez adwokata o niezbędnych czynnościach procesowych w celu wykazania stanu środków na rachunku (rachunkach bankowych) spadkodawcy, a w przypadku złożenia stosownych wniosków dowodowych w tym zakresie rozpozna je.

Adam Bojko Jarosław Gołębiowski Dominika Lisiecka