Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. N. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 6 marca 2017 r. sygn. akt IX GC 534/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok przez nadanie mu treści:

„I. oddala powództwo;

II. nie obciąża powoda kosztami procesu;

III. przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat E. F. kwotę 4 428 zł, w tym 828 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.”;

2.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokat E. F. kwotę 3 321 zł, w tym 621 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I AGa 26/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 12 stycznia 2018 r.

Wyrokiem z dnia 6 marca 2017 r. Sąd Okręgowy w Krakowie pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym sygn. akt V GNc 5814/06/S wydany w dniu 3 listopada 2006 r. przez Sąd Rejonowy dla K. Ś. w K., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przeciwko A. N. (1) na mocy postanowienia z dnia 2 kwietnia 2012 r. sygn. akt V GCo 74/12/S, uzupełnionego postanowieniem z 20 maja 2013 r. oraz orzekł o kosztach sądowych i kosztach procesu.

Sąd Okręgowy Sąd pierwszej instancji ustalił i zważył jednocześnie, że w 1996 r. T. N. nabył użytkowanie wieczyste nieruchomości położonej w M., składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 18.600 m ² wraz z własnością budynków i urządzeń po byłych zakładach mięsnych. Chociaż nabyte składniki przedsiębiorstwa nie były przeznaczone na cele działalności rolniczej, T. N. planował utworzenie gospodarstwa rolnego - hodowli grzybów. Dla potrzeb działalności gospodarczej zawarł z (...) S.A. w dniach 27 marca 1999 r. i 2 lutego 2001 r. umowy sprzedaży gazu ziemnego. Ostatecznie T. N. nie utworzył gospodarstwa rolnego w znaczeniu art. 55 ³ k.c., gdyż poczynione przez niego nakłady nie były wystarczające do podjęcia samodzielnej działalności, w związku z czym korzystał z pomocy rodziców, którzy prowadzili pieczarkarnię w sąsiedniej miejscowości. Od 2000 r. T. N. stopniowo ograniczał hodowlę grzybów, gdyż wspólnie z M. R. - mężem A. R. (1), planował utworzenie ośrodka wypoczynkowo – rekreacyjnego z częścią hotelową, restauracją i z salą balową. Chociaż to M. R., obok T. N., który uzyskał środki pomocowe, miał uczestniczyć w ponoszonych z odrębnego majątku kosztach przebudowy i adaptacji obiektów, to A. R. (2) miała figurować w ewidencjach jako wspólnik spółki cywilnej z T. N., działającej pod firmą (...). Informacje zgłaszane i ujawniane w ewidencjach w żaden sposób nie wpływają jednak na relacje o charakterze cywilnoprawnym. Nawiązanie stosunku spółki cywilnej może nastąpić tylko w przypadku uzgodnienia, oprócz wspólnego celu gospodarczego, oznaczonego sposobu współdziałania wspólników, polegającego w szczególności na wniesieniu wkładów. Do takich uzgodnień pomiędzy T. N. a A. R. (1) nie doszło; w szczególności nie zostały zamieszczone w dokumentach sporządzonych w dniu 18 stycznia 2003 r. nazwanych ,,Zmiana umowy cywilnej (...) s.c. NIP.(...)” i (...) spółki cywilnej”. T. N., M. R. i A. R. (1) postanowili natmiast, że wzajemne relacje uregulują w drodze przeniesienia przez T. N. na rzecz A. R. (1) ²/3 udziałów w prawie użytkowania wieczystego. W związku z tym w dniu 4 września 2002 r. doszło do sporządzenia przed notariuszem aktu nazwanego umową sprzedaży, z treści którego wynika, że T. N. uznając swoją nieruchomość za składnik gospodarstwa rolnego, sprzedał A. R. (1) ²/3 udziału w użytkowaniu wieczystym działek nr (...), co zostało następnie ujawnione w księdze wieczystej. Właściciel nieruchomości, w świetle art. 155 i nast. k.c. oraz art. 535 i nast. k.c., nie może w sposób ważny przenieść na nabywcę udziału we współwłasności, co jest wyrazem zasady niemożności rozporządzenia prawami, których zbywca nie posiada. Rozporządzić udziałem we współwłasności może tylko współwłaściciel (art. 198 k.c.). Powyższe oznacza bezwzględną nieważność czynności dokonanej w dniu 4 września 2002 r. (art. 58 kc), a co za tym idzie niezgodność wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Działalność przedsiębiorstwa (...), która rozpoczęła się około 2003 r. trwa do dzisiaj, z tym że od czasu śmierci T. N. przedsiębiorstwo prowadzi jednoosobowo A. R. (1). Jednakże to A. N. (1) nabył spadek, w skład którego wchodzi nie tylko użytkowanie wieczyste gruntu w M. i prawo własności obiektów, ale również przedsiębiorstwo w znaczeniu art. 55 ¹ kc. Nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty o sygn. V GNc 5814/06/S przeciwko A. N. (1), który poprzez matkę A. N. (2) złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nastąpiło na podstawie spisu mienia, za jakie Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. uznał udział w użytkowaniu wieczystym w wysokości ¹/3. Powyższe usprawiedliwia zakwestionowanie przez powoda nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty o sygn. V GNc 5814/06/S, a tym samym przejścia długu związanego z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jako podstawę prawną uwzględnienia powództwa Sąd pierwszej instancji wskazał art. 840 §1 pkt 1 k.p.c.

Wyrok powyższy zaskarżyła w całości apelacją strona pozwana, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelujący zarzucił: 1) naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie przepisu art. 922 §1 k.c. polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przez przyjęcie, że powód nie wstąpił w prawa i obowiązki wynikające ze spadku po zmarłym ojcu T. N., w skład którego wchodził dług względem pozwanego; 2) naruszenie przepisów prawa procesowego, w szczególności przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 840 §1 k.p.c. przez kwestionowanie obowiązku stwierdzonego orzeczeniem sądu oraz kwestionowanie przejścia obowiązku pomimo formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście; 3) obrazę art. 328 §2 k.p.c. przez pominięcie wymaganych elementów uzasadnienia, w szczególności nieodniesienie się do dowodów przedłożonych przez pozwanego i nieokreślenie, czy Sąd przyznaje im moc dowodową czy nie, a jeśli nie, to z jakich przyczyn oraz niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku; 4) naruszenie art. 233 §1 k.p.c. przez przekroczenie przez Sąd granic swobodnej oceny dowodów polegającej na nierozważeniu całości zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności niemal całkowitym pominięciu dowodów przedłożonych przez stronę pozwaną; 5) niezgodność istotnych ustaleń faktycznych Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności przez uznanie, że ojciec powoda od 2000 r. ograniczał uprawy grzybów, a od 2003 r. już jej nie prowadził, a także, że nie prowadził samodzielnej działalności w zakresie uprawy i przetwórstwa grzybów oraz że dług powstał w związku z działalnością (...).

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że oczywiście uzasadniony okazał się zarzut naruszenia art. 328 §2 k.p.c. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia wymogów przewidzianych powoływanym przepisem. Pomijając nawet okoliczność wadliwego połączenia ustaleń faktycznych z rozważaniami prawnymi, zauważyć należy całkowity brak oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego. Mimo stwierdzonego uchybienia, zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwalał na wydanie orzeczenia reformatoryjnego, bez pozbawienia którejkolwiek ze stron prawa do dwuinstancyjnego procesu.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny przyjął następujące ustalenia.

W dniu 3 listopada 2006 r. Sąd Rejonowy dla K. Ś.w K. wydał w postępowaniu upominawczym w sprawie V GNc 5814/06/S nakaz zapłaty, którym zasądził od poprzednika prawnego pozwanego na rzecz ojca powoda T. N. kwotę 82.168,20 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania. Wobec niewniesienia sprzeciwu ww. nakaz uprawomocnił się. T. N. zmarł 14 lipca 2007 r., a spadek po nim z dobrodziejstwem inwentarza nabył w całości powód, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Myślenicach z dnia 17 października 2007 r., w sprawie o sygn. I Ns 753/07. Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2012 r., sygn. akt V GCo 74/12/S Sąd Rejonowy dlaK. Ś. wK. nadał klauzulę wykonalności nakazowi zapłaty z dnia 3 listopada 2006 r. wydanemu w sprawie V GNc 5814/06/S przeciwko powodowi jako następcy prawnemu T. N.. Z kolei postanowieniem z dnia 20 maja 2013 r., sygn. akt V GCo 74/12/S Sąd Rejonowy dla K. Ś. w K. uzupełnił swoje postanowienie z dnia 2 kwietnia 2012 r. w ten sposób, że ograniczył wykonalność klauzuli do wysokości stanu czynnego spadku.

Ww. okoliczności faktyczne były w sprawie całkowicie bezsporne, a nadto wynikały z zalegających w aktach sprawy, niekwestionowanych co do swej treści dokumentów.

W świetle poczynionych i zaprezentowanych wyżej ustaleń za uzasadniony uznać należało zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 840 §1 k.p.c., choć zauważyć wypada, że wbrew przekonaniu skarżącego, przepis ten ma charakter materialnoprawny.

Art. 840 §1 k.p.c. zawiera trzy odrębne podstawy powództwa opozycyjnego, przy czym wyliczenie to ma charakter wyczerpujący. Co istotne, zgodnie z art. 843 §3 k.p.c. w pozwie zawierającym takie powództwo powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu. W rozpoznawanej sprawie swoje żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności powód uzasadnił tym, że jego ojciec – pozwany, przeciwko któremu wydano nakaz zapłaty, nie był dłużnikiem powoda – zakładu gazowniczego. Zdaniem powoda dłużnikiem takim była natomiast spółka cywilna, której wspólnikami byli T. N. i A. R. (1). Ustanowiony dla powoda profesjonalny pełnomocnik z urzędu w swoim piśmie procesowym z dnia 17 marca 2014 r. (k. 36 i nast.) rozwinął jedynie ww. zarzut, przywołując dodatkowo przepisy art. 72 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 5 k.c. Przytoczone w pozwie okoliczności nakazywały rozpoznanie żądania powoda poprzez pryzmat podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego wskazanej w art. 840 §1 pkt 1 k.p.c. Zdarzeniem, na którym oparto klauzulę wykonalności, jest tytuł egzekucyjny. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że należy odróżniać sytuacje, gdy tytuł egzekucyjny korzysta z powagi rzeczy osądzonej (orzeczenie sądu oraz orzeczenia zrównane z nim pod względem skutków) oraz gdy tytuł ten takiej cechy nie posiada. Brzmienie art. 840 §1 pkt 1 ustalone od dnia 5 lutego 2005 r. sankcjonuje utrwalone poglądy doktryny i orzecznictwa. Powództwo opozycyjne oparte na omawianej podstawie jest dopuszczalne, o ile nie występują przeszkody w postaci niedopuszczalności drogi sądowej, powagi rzeczy osądzonej lub zawisłości sporu. Dłużnik nie może w drodze tego powództwa zmierzać do wzruszenia prawomocnego rozstrzygnięcia sądu stanowiącego tytuł egzekucyjny (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 r., II PR 372/72, OSP 1973, z. 11, poz. 222), ale może przeczyć treści innych tytułów egzekucyjnych, których nie chroni prawomocność materialna ( res iudicata) czy zawisłość sporu ( lis pendens), m.in.: ugody sądowej, ugody zawartej przed sądem polubownym, aktu notarialnego, bankowego tytułu egzekucyjnego (por. O. Marcewicz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 730-1217, pod red. A. Jakubeckiego, LEX/el. 2018). Powód w drodze powództwa opozycyjnego nie mógł zatem skutecznie podważyć obowiązku nałożonego na jego poprzednika prawnego orzeczeniem sądowym w postaci nakazu zapłaty. Ubocznie jedynie zauważyć należy, że z niekwestionowanych przez stronę powodową dokumentów w postaci umów sprzedaży gazu ziemnego, które stały się źródłem zadłużenia prowadzącego do wydania nakazu zapłaty, wynika, że zobowiązanym do zapłaty za dostarczony gaz był T. N.. Z uwagi na zaistnienie stanu powagi rzeczy osądzonej na niepowodzenie skazane były także próby podniesienia spóźnionego zresztą zarzutu wygórowania świadczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem Sądu. W rozpoznawanej sprawie powód nie kwestionował natomiast przejścia na siebie obowiązku zapłaty za dług ojca, które nastąpiło z mocy prawa na podst. art. 922 §1 k.c.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie mogły odnieść zamierzonego skutku argumenty wywodzone z art. 72 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 5 k.c. Co do drugiego ze wskazywanych przepisów wystarczy zauważyć, że judykatura konsekwentnie kwestionuje możliwość powoływania się na nadużycie prawa podmiotowego jako samoistną podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego. Niezależnie od tego, nie można mówić o naruszeniu zasad współżycia społecznego li tylko z tej przyczyny, że powód jest osobą małoletnią. Także jego prawa jako dziecka doznają należytej ochrony chociażby poprzez ograniczenie odpowiedzialności do stanu czynnego spadku.

W konkluzji powyższych rozważań dojść należało do przekonania o bezzasadności powództwa opartego na przepisie art. 840 §1 pkt 1 k.p.c. W ocenie Sądu drugiej instancji zbędne było odnoszenie się do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia art. 233 §1 k.p.c., albowiem dotyczyły one okoliczności irrelewantnych dla rozstrzygnięcia.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Sąd odwoławczy postanowił przy orzekaniu o kosztach procesu w obu instancjach zastosować art. 102 k.p.c. Małoletni powód został zaangażowany w proces bez swojej woli, a jego przedstawiciel ustawowy podjął działania zmierzające do ochrony interesów dziecka, pozostając w przekonaniu, że działa dla jego dobra. Zestawienie tej okoliczności z rażącą dysproporcją majątkową obu stron pozwalało na odstępstwo od ogólnej zasady ponoszenia kosztów procesu wyrażonej w art. 98 §1 k.p.c.

O wynagrodzeniu ustanowionego dla powoda z urzędu pełnomocnika w pierwszej instancji orzeczono na podst. art. 29 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (t. jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 635 ze zm.) oraz §6 pkt 6 w zw. z §2 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461), a w postępowaniu apelacyjnym na podst. §8 pkt 6 w zw. z §16 ust. 1 pkt 2 i §4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r., poz. 1714).

SSA Grzegorz Krężołek SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Marek Boniecki