Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lipca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2018 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z wniosku K. K.

z udziałem T. K.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim

z dnia 19 grudnia 2017r. sygn. akt I Ns 981/16

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Ostrowie Wielkopolskim do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Janusz Roszewski SSO Henryk Haak SSR del. Agnieszka Fórmankiewicz

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 grudnia 2017r. Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim oddalił wniosek K. K. o podział majątku wspólnego H. K., oraz A. K..

Sąd Rejonowy ustalił, że A. K. oraz W. S., zawarli 5 kwietnia 1969 r. związek małżeński. Wyrokiem z 27 marca 1990 r. sąd rozwiązał przez rozwód ich małżeństwo. Na posiedzeniu pojednawczym oboje zgodnie podali, że nie zawierali umów małżeńskich (majątkowych), nie zamieszkują ze sobą od 5 lat i nie prowadzą (wspólnego) gospodarstwa od 5,5 roku.

W dniu 1 czerwca 1983 r. (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa dokonała na rzecz W. K. przydziału lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w O. w budynku przy ul. (...).Decyzją z 31 grudnia 1989 r., skierowaną wyłącznie do W. K., dokonano przekształcenia ww prawa na W. K. była członkiem (...) Spółdzielni Mieszkaniowej. Członkiem spółdzielni w latach 1983 – 1989 nie był A. K.. Wkład mieszkaniowy, a następnie wkład budowlany, zostały wniesione w całości wyłącznie przez W. K.. Środki finansowe na ten cel otrzymała ona w darowiznach od swoich rodziców – J. i R. S.. Biegły sądowy w swojej opinii pisemnej z 13 kwietnia 2017 r. wartość tego prawa oszacował na 85 600,00 zł. prawo własnościowe.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy wskazując na przepis
art. 215 §1 i 2 oraz art. 226 §1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze,
w pierwotnym brzmieniu stwierdził, że jedynym nabywcą tego prawa, do majątku odrębnego, była W. K., ponieważ nie zachodzą łączne przesłanki z art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego, nabycia tego prawa w czasie trwania małżeństwa i w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. W dacie nabycia lokalu mieszkalnego tj. 31 grudnia 1989 r., faktycznie zaś od 1984 r,, mimo formalnego trwania małżeństwa nie istniała rodzina małżonków W. K. i A. K. oraz ich syna T. K., na skutek separacji faktycznej małżonków. W oparciu o powyższe stwierdzenia, Sąd Rejonowy stwierdził, że nie istnieje żaden składnik majątku wspólnego W. K. oraz A. K., który podlegałby podziałowi w niniejszym postępowaniu i dlatego też wniosek o podział tego majątku należało oddalić.

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wniosła wnioskodawczyni: K. K. zaskarżając je w całości. Zarzucając naruszenia przepisów postepowania art. art. 6 k.c. w zw. z art. 227 k.p.c. art. 327 § 3 k.p.c. oraz art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegające na ustaleniu stanu faktycznego sprawie w przedmiocie środków pochodzących na wkład mieszkaniowy, a następnie wkład budowlany na podstawie twierdzeń uczestnika postępowania, art. 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu za fakt przyznany, że środki przeznaczone na wkład mieszkaniowy pochodziły z majątku odrębnego W. K. oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, mających zasadniczy wpływ na rc tj. art. 215 § 2 ustawy z dnia 16 września 21982 roku Prawo spółdzielcze w brzemieniu obowiązującym od dnia 7 lutego 1989 roku do dnia 31 grudnia 1989 roku poprzez jego błędną interpretację prowadzącą do niewłaściwego zastosowania, polegającą na uznaniu, że własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego weszło w skład majątku odrębnego W. K. z uwagi na fakt, że lokal nie służył zaspokojeniu potrzeb rodziny, z powodu separacji faktycznej małżonków, wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku K. K. o zniesienie współwłasności i dział spadku po zmarłych W. K. oraz A. K. poprzez przyznania nieruchomości na wyłączną własność uczestnikowi postępowania, ze spłatą na rzecz wnioskodawczyni; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ostrowie Wielkopolskim.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie.

Oddalając wniosek o podział majątku wspólnego lub jak wynika z pierwotnego żądania o zniesienie współwłasności, Sąd Rejonowy na podstawie dokonanych ustaleń faktycznych oraz subsumcji tych ustaleń do art. 215 §2 prawa spółdzielczego stwierdził, że nie istnieje żaden składnik majątku wspólnego W. K. oraz A. K., który podlegałby podziałowi w niniejszym postępowaniu i dlatego też wniosek o podział tego majątku należało oddalić.

Powyższą konkluzję Sąd ten oparł na wniosku, że w rozpoznawanej sprawie przyjąć należy, że jedynym nabywcą tego prawa, do majątku odrębnego, była W. K.. ponieważ nie zachodzą łączne przesłanki z art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego, nabycia tego prawa w czasie trwania małżeństwa i w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Zachodzi natomiast sytuacja uzyskania przydziału lokalu dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jednego małżonka ze względu na osobne zamieszkanie z przyczyn usprawiedliwionych np. miejscem zatrudnienia, czy faktyczna separacją. W ocenie Sądu w dacie nabycia lokalu mieszkalnego tj 31 grudnia 1989 r. faktycznie zaś od 1984 mimo formalnego trwania małżeństwa nie istniała rodzina małżonków W. K. i A. K. oraz ich syna T. K., na skutek separacji faktycznej małżonków.

Z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sad Rejonowy wynika też, że wyrokiem z dnia 27 marca 1990 r. zostało rozwiązane przez rozwód małżeństwo A. K. i W. K. zawarte 04.04.1969r. Małżonkowie nie zawierali umów małżeńskich (majątkowych). Od lipca 1984 r. do dnia rozwodu nie mieszkali razem i prowadzili wspólnego gospodarstwa domowego. 1 czerwca 1983 r. (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa dokonała na rzecz W. K. przydziału lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w O. w budynku przy ul. (...), z prawe, zamieszkiwania męża A. K. i ich syna T.. Decyzją z 31 grudnia 1989 r., skierowaną wyłącznie do W. K., dokonano przekształcenia ww. prawa, na prawo własnościowe, która wniosła zarówno wkład mieszkaniowy, jak i następnie wkład budowlany. A. K. zmarł 26 lipca 2012 r. a W. K. zmarła 6 sierpnia 2014 r. Miedzy byłymi małżonkami nie doszło do podziału majątku wspólnego obejmującego to prawo po ustaniu maleństwa..

Wobec tych ustaleń faktycznych, przyjętych jako istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, Sąd Rejonowy błędnie stwierdził, że powstałe w wyniku przekształcenia własnościowe prawo do lokalu nie należy do ich majątku wspólnego, bowiem separacja faktyczna miedzy małżonkami w chwili nabycia własnościowego prawa, nie może być tego przyczyną prawną, jeżeli istnieje ustawowa wspólność majątkowa.

Na gruncie polskiego prawa rodzinnego należy wyróżnić separację (rozłączenie, rozdzielenie) małżonków jako następstwo decyzji samych małżonków (uzgodnionej albo podjętej przez jednego z nich) i separację orzeczoną przez sąd. W pierwszej sytuacji separacja jest zjawiskiem faktycznym polegającym na uchylaniu się od utrzymywania osobistych i gospodarczych, które składają się na wspólne pożycie małżonków. Taki stan dezorganizacji małżeństwa, określany powszechnie mianem „separacji faktycznej”, nie ma doniosłości prawne pozwalającej na ustalenie ze dokonany przydział nie zaspokajał potrzeb rodziny powstałej skutkiem zawarcia małżeństwa, którego węzeł trwał aż do orzeczenia rozwodu.

Zgodnie z przepisem art. 215 § 1 Prawa spółdzielczego, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego (zarówno lokatorskie, jak i własnościowe) może należeć do jednej osoby albo do obojga małżonków. Spółdzielcze prawo do lokalu przydzielonego w czasie trwania małżeństwa należy wspólnie do obojga małżonków, nawet wówczas, gdy jeden z małżonków nie jest członkiem spółdzielni. Natomiast kwestia czy w tym czasie istniała między małżonkami ustawowa wspólność majątkowa (art. 31 k.r.o.) czy też została przez umowę wyłączona (art. 47 § 1 k.r.o.) albo zniesiona przez sąd (art. 52 2 § 1 k.r.o.), a także kwestia, które z małżonków i z jakiego majątku (wspólnego art. 31 k.r.o. czy odrębnego – art. 33 k.r.o.) wniosło wkład mieszkaniowy (art. 218 § 3 pr. spółdz.) albo budowlany (art. 226 § 1 pr. spółdz.) nie ma znaczenia prawnego w rozumieniu art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego. Wspólność spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego ma charakter przymusowy. Kwestii tej małżonkowie nie mogą uregulować inaczej. Czynność taka jest z mocy art. 58 § 1 k.c. nieważna. Małżonkowie nie mogą jej zmienić ani wyłączyć. Zatem ani separacja faktyczna, która nie wywiera skutków majątkowych z zawarcia maleństwa, ani podział majątku w 1984r. nie ma znaczenia prawnego na wspólność tego prawa w rozpoznawanej sprawie.

Prawo spółdzielcze w art. 219 k.c. w zw. z art. 215§1 w brzmieniu obowiązujących
w 1989r. przewidywało, że na pisemny wniosek członka spółdzielnia mieszkaniowa jest zobowiązana dokonać przekształcenia przysługującego członkowi i jego małżonkowi lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe.

Sąd Rejonowy blednie przyjął za podstawę rozstrzygnięcia art. 215 §2 prawa spółdzielczego, bowiem unormowanie zawarte w art. 215 § 2 i 3 pr. spółdz. stanowi samoistne unormowanie o charakterze szczególnym do §1, wprowadzające nieznaną Kodeksowi rodzinnemu i opiekuńczemu przymusową wspólność spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego bez względu na istniejące między małżonkami stosunki majątkowe.
O ile bowiem małżonkowie mogą zrezygnować ze wspólności ustawowej przewidzianej
w art. 31 i nast. k.r.o., a także wspólność tę ograniczyć bądź też rozszerzyć, i to w drodze umowy zawartej przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania, to uregulowanej
w art. 215 pr. spółdz. wspólności spółdzielczego prawa do lokalu nie mogą ani zmienić, ani też wyłączyć. Tylko w sytuacji istnienia miedzy małżonkami stosunków majątkowych innych niż ustawa wspólność, dla powstania tej szczególnej wspólności prawa do lokalu ma znaczenie sposób powstania czy jego przeznaczenie wskazane w art. 215 §2 pr. spółdz. Taka jednak sytuacja nie zachodziła w stosunkach majątkowych małżonków K..

Powyższe prowadzi do wniosków odmiennych niż zaprezentował Sad Rejonowy
w zaskarżonym postanowieniu, a mianowicie, że prawo majątkowe objęte wnioskiem
o zniesienie współwłasności, stanowiące własnościowe prawo do lokalu należało do majątku wspólnego obojga zmarłych już małżonków A. i K. i W. K., które
w odpowiednich udziałach stanowi obecnie przedmiot współwłasności ich spadkobierców, będącymi uczestnikami tego postępowania.

Sąd Rejonowy, oddalając wniosek, nie sprecyzował przy tym co jest przedmiotem rozpoznania sprawy. Wskazując na podział majątku wspólnego zmarłych byłych małżonków, pominął pierwotne żądanie o zniesienie współwłasności, a także dział spadku będący konsekwencją realizacji praw nabytych przez uczestników postepowania w wyniku dziedziczenia. Zatem naruszając wskazane wyżej przepisy doprowadził do nie rozpoznania istoty sprawy.

W konsekwencji skrążonego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy nie rozpoznał zgłoszonych również w sprawie roszczeń z tytułu nakładów z majątku odrębnego małżonków na nabycie prawa do lokalu, a także spłaconych długów obciążających to prawo, co wynika
z zastosowania art. 618 k.p.c., a także nie dokonał ustalenia jego rzeczywistej wartości oraz wysokości ewentualnych spłat, w sytuacji istnienia sporu o te kwestie. Zachodzi zatem potrzeba uchylenia zaskarżonego postanowienia celem ponownego rozpoznania sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji przeprowadzi postępowanie w zakresie wynikającym ze skutków rozwodu a następnie śmierci byłych małżonków na zachowanie tego prawa, a następnie w razie ustalenia, ze prawo to nie wygasło wobec dokonania czynności zachowawczych według przepisów obowiązujących w chwili otwarcia spadku, rozstrzygnie o wniosku wynikającym z dziedziczenia udziałów w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu (art. 43 i nast. kroi) który wchodzi w skald spadku po zmarłych spadkodawcach (art. 922 k.c.). W zakresie tego wniosku rozstrzygając o spłacie niezbędne jest również dokonanie ustaleń pochodzenia środków pieniężnych zgromadzonych jako wkład, nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny, w tym ewentualnych darowizn przeznaczonych na ten cel. Zachodzi również potrzeba dokonania ustaleń okoliczności mających wpływ na sposób wnioskowanego sposobu rozstrzygnięcia o prawie do lokalu oraz rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach spadkobierców z tytułu spłaconych długów. Dopiero w konsekwencji tak dokonanych ustaleń możliwe będzie rozstrzygniecie o zasadności żądania.

Z tych wszystkich względów należało na podstawie art. 368 §4 w zw. z art. 13 §2 k.p.c. uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznani i rozstrzygnięcia.

Janusz Roszewski Henryk Haak Agnieszka Furmankiewicz