Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Witold Franckiewicz (spr)

Sędziowie: SSA Piotr Kaczmarek

SSA Edyta Gajgał

Protokolant: Anna Turek

przy udziale prokuratora Prokuratury Regionalnej Urszuli Piwowarczyk – Strugały

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2018 r.

sprawy A. C.

oskarżonego z art. 148 § 1 kk

B. C. (1)

oskarżonej z art. 18 § 2 kk w zw. z art. 148 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionych przez oskarżonych i prokuratora wobec obojga oskarżonych oraz pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu

z dnia 13 listopada 2017 r. sygn. akt III K 62/17

I.  zaskarżony wyrok wobec oskarżonych A. C. i B. C. (1) utrzymuje w mocy,

II.  zasądza Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego M. P. -obrońcy oskarżonej B. C. (1) i adw. K. P. - obrońcy oskarżonego A. C. po 600 zł tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą obronę z urzędu oskarżonych w postępowaniu odwoławczym oraz po 138 zł tytułem zwrotu VAT, a także po 170,52 zł tytułem kosztów dojazdu na rozprawę odwoławczą,

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. T. O. 600 zł oraz 138 zł zwrotu VAT tytułem kurateli udzielonej z urzędu małoletniemu pokrzywdzonemu T. C. w postępowaniu odwoławczym,

IV.  zwalnia oskarżonych od ponoszenia kosztów postępowania odwoławczego zaliczając je na rachunek Skarbu Państwa.

UZASADNIENIE

1.  A. C. oskarżony został o to, że :

w nocy 11 listopada 2016 r. w O. w mieszkaniu przy ul. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z B. C. (1), w zamiarze bezpośrednim, pozbawił życia J. C. w ten sposób, że będąc uzależnionym uczuciowo od B. C. (1) i przekonanym o jej trudnej sytuacji życiowej dotyczącej znęcania się nad nią przez męża oraz nakłoniony przez B. C. (1) do określonego zachowania i podjęcia działań, zadał J. C. trzy ciosy nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które spowodowały obrażenia ciała w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego, przebicia lewej kopuły przepony, a wskazane obrażenia skutkowały zgonem w/w pokrzywdzonego;

tj. o czyn z art. 148 § 1 k.k.

2.  B. C. (1) oskarżona została o to, że :

w nocy 11 listopada 2016 roku w O. w mieszkaniu przy ul. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z A. C. w zamiarze bezpośrednim, pozbawiła życia J. C. w ten sposób, że wykorzystując uzależnienie uczuciowe i stan emocjonalny A. C., jego przekonanie o swojej trudnej sytuacji życiowej dotyczącej znęcania się nad nią przez męża, swoim zachowaniem polegającym na częstowaniu alkoholem oraz zachęcaniem słownym do określonego zachowania i podjęcia działań, nakłoniła A. C. do pozbawienia życia J. C., wskutek czego A. C. zadał J. C. trzy ciosu nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które spowodowały obrażenia ciała w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego, przebicia lewej kopuły przepony, a wskazane obrażenia skutkowały zgonem w/w pokrzywdzonego;

tj. o czyn z art. 148 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 13 listopada 2017 roku orzekł:

1.  oskarżonego A. C. uznał za winnego tego, że w nocy 11 listopada 2016 roku w O. w mieszkaniu przy ul. (...), działając w zamiarze bezpośrednim, pozbawił życia J. C. w ten sposób, że zadał mu trzy ciosy nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które to ciosy spowodowały obrażenia ciała pokrzywdzonego w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego, przebicia lewej kopuły przepony, które skutkowały jego zgonem; tj. czynu z art. 148 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę 25 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania oskarżonego od 19 listopada 2016 roku, godz. 17.15 do 13 listopada 2017 roku,

2.  oskarżoną B. C. (1) uznał za winną tego, że w nocy 11 listopada 2016 roku w O. działając w zamiarze bezpośrednim pozbawienia życia J. C., poprzez wysyłanie wiadomości tekstowych, zawierających informacje o złym jej traktowaniu przez męża i prośby o interwencję, spowodowała przyjście A. C. do mieszkania przy ul. (...), a następnie częstując go alkoholem oraz zachęcając do zabójstwa poprzez słowa „na trzeźwo nic nie zrobisz” oraz „wiedziałam, że nie dasz rady nic zrobić i ciągle będziemy musieli się chować”, nakłoniła A. C. do pozbawienia życia J. C., wskutek czego ten zadał J. C. trzy ciosy nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które spowodowały obrażenia ciała w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego, przebicia lewej kopuły przepony, które skutkowały jego zgonem; tj. czynu z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 19 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. wymierzył oskarżonej karę 25 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania oskarżonej od 19 listopada 2016 roku, godz. 19.00 do 13 listopada 2017 roku,

3.  na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonych A. C. i B. C. (1) na rzecz małoletniego pokrzywdzonego T. C. po 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

4.  na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze zasądził od Skarbu Państwa na rzecz:

a)  adw. K. P. – 3.247,20 zł tytułem kosztów nie opłaconej obrony z urzędu oskarżonego A. C.,

b)  radcy prawnego M. P. – 3.247,20 zł tytułem kosztów nie opłaconej obrony z urzędu oskarżonej B. C. (1),

c)  adw. T. O. – 3.247,20 zl tytułem kosztów nie opłaconych kosztów kurateli udzielonej z urzędu małoletniemu pokrzywdzonemu T. C.,

5.  na podstawie art. 626 § 1 k.p.k. i art. 624 § 1 k.p.k. i art. 17 ustawy o opłatach w sprawach karnych zwolnił oskarżonych A. C. i B. C. (1) od ponoszenia kosztów procesu, zaliczając je na rachunek Skarbu Państwa.

Apelacje od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w Opolu wnieśli:

1.  obrońca z urzędu oskarżonego A. C. – adw. D. Ś. – substytut adw. K. P.,

2.  obrońca z urzędu oskarżonej B. C. (1) – radca prawny M. P.,

3.  kurator małoletniego oskarżyciela posiłkowego T. C. – adw. T. O.,

4.  Prokurator Prokuratury Rejonowej w Opolu.

Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 czerwca 2018 roku złożyli:

1.  Prokurator Prokuratury Rejonowej w Opolu,

2.  Obrońca oskarżonego A. C.,

3.  Obrońca oskarżonej B. C. (1).

Takiego wniosku nie złożył kurator małoletniego oskarżyciela posiłkowego T. C., wobec czego – na podstawie art. 457 § 2 k.p.k. – nie sporządzono uzasadnienia niniejszego wyroku w zaskarżonej części.

Obrońca oskarżonego A. C. na podstawie art. 438 pkt 1 i 2 k.p.k. zarzucił:

1.  obrazę przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię, a to art. 18 § 1 k.k. w aspekcie oceny współsprawstwa oskarżonych do przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. i w rezultacie przyjęcie, że A. C. działał sam pomimo, ze prawidłowa wykładnia pojęcia „wspólnie i w porozumieniu” wskazuje, że porozumienie może zostać zawarte w sposób dorozumiany i świadczy o nim odpowiednie zachowanie się sprawców, a wola dokonania czynu zabronionego oznacza obejmowanie świadomością realizacji wspólnego przedsięwzięcia, to nawet gdy jeden ze współsprawców nie realizuje żadnych znamion czynu zabronionego, niezależnie od wspólnego zamiaru sprawców,

2.  rażącą niewspółmierność kary poprzez pominięcie przy orzekaniu wymiaru kary okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonego i mogących skutkować wymierzeniem oskarżonemu kary niższej wysokości, które Sąd I instancji winien był rozważyć w oparciu o art. 53 § 2 k.k., a to okoliczność, że oskarżony A. C. od pierwszego przesłuchania konsekwentnie przyznawał się do zarzucanego mu czynu zabronionego, wyrażał skruchę za popełniony czyn zabroniony, kilkakrotnie przepraszał pokrzywdzonych, a także współpracował z organami ścigania celem dokładnego wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, które to okoliczności winny skutkować razem z innymi okolicznościami wziętymi przez Sąd I instancji przy wymierzeniu oskarżonemu kary 25 lat pozbawienia wolności, wymierzeniem oskarżonemu kary pozbawienia wolności w niższej wysokości w granicach od 8 do 15 lat,

3.  obrazę przepisów postępowania, mających wpływ na treść orzeczenia, a to: art. 410 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. oraz art. 424 § 2 k.p.k. poprzez pominięcie przy orzekaniu całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego, tj. okoliczności odnoszących się do oskarżonego A. C. w szczególności informacji, że oskarżony nie posiada żadnego majątku, jest zobowiązany do łożenia alimentów na córkę, bezpośrednio przed dokonaniem czynu zabronionego nie posiadał stałej pracy i w konsekwencji wymierzenie oskarżonemu w pkt III wyroku środka karnego z art. 46 § 1 k.k. naprawienia szkody w postaci obowiązku zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości 200.000 zł, która została nałożona w wysokości dowolnej i nie jest możliwe wykonanie oceny rozumowania Sadu I instancji dotyczące tej części wyroku które to naruszenia mają wpływ na treść orzeczenia;

w n o s z a c o:

1.  uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 13.11.2017 r. w całości lub co do A. C.,

ewentualnie:

2.  zmianę wyroku w pkt I III poprzez wymierzenie oskarżonemu kary od 8 do 15 lat pozbawienia wolności oraz uchylenie wyroku w pkt III.

Obrońca oskarżonej B. C. (1) zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania mogącą mieć istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

a)  art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, skutkujące dokonaniem ustalenia, że oskarżona swoim zachowaniem wyczerpała znamiona przestępstwa podżegania do zabójstwa J. C., poprzez:

- bezpodstawne i kategoryczne przyjęcie, iż wiarygodny jest dowód z wyjaśnień A. C., w zakresie dotyczącym newralgicznych dla odpowiedzialności B. C. (1) okoliczności, dotyczących jej udziału w zdarzeniu oraz celu posiadania noża przez oskarżonego, podczas gdy w chwili zdarzenia oskarżony był pod wpływem alkoholu, a co nie pozostaje bez wpływu na proces spostrzegania i zapamiętywania;

- niesłuszne odmówienie waloru wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego A. C. jak i oskarżonej B. C. (1), co do twierdzeń iż oskarżona nie kierowała zabójstwem, a także nie nakłaniała do jego popełnienia, podczas gdy w tym zakresie były one konsekwentne i spójne od początku procesu;

- pominięcia faktu, iż w opinii sądowo-psychiatrycznej dotyczącej oskarżonego A. C. wskazano, iż oskarżony nie jest osobą nadmiernie uległą, że posiadał cechy osobowości nieprawidłowej, a jego zachowanie w dniu zdarzenia nie odbiegało od zachowań, które wcześniej prezentował wobec pokrzywdzonego J. C. oraz, że dominacja oskarżonej w związku z oskarżonym nie miała tak silnego charakteru jak pierwotnie to zostało przedstawione,

b) art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 201 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie wniosku o dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii sądowo-psychiatrycznej sporządzonej przez psychologa, który udzielał pomocy oskarżonej w Areszcie Śledczym w O., gdzie przeszła on terapię, pomimo że w dotychczasowej opinii była niepełna, albowiem brak w niej informacji o stanie emocjonalnym oskarżonej już po popełnieniu przestępstwa, a co nie pozostaje bez wpływu na treść orzeczenia,

2. alternatywnie w wypadku nie podzielenia wyżej wymienionych zarzutów rażącą niewspółmierność kary orzeczonej wobec oskarżonej B. C. (1) w wymiarze 25 lat pozbawienia wolności, która to nie uwzględnia w sposób prawidłowy właściwości i warunków osobistych sprawcy, co w konsekwencji powoduje, iż jej dolegliwość znacznie przekracza stopień winy oskarżonej, jednocześnie kara ta pozostaje w rażącej dysproporcji w zakresie orzeczonej kary w stosunku do współoskarżonego A. C., godzącej w zasadę wewnętrznej sprawiedliwości wyroku i pomijającą potrzebę kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa poprzez orzekanie w sposób zrozumiały,

w n o s z ą c o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonej od popełnienia czynu opisanego w pkt II wyroku,

ewentualnie:

2.  o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec oskarżonej do lat 10.

Prokurator Prokuratury Rejonowej w Opolu , zaskarżył wyrok wobec oskarżonych A. C. u B. C. (1) zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, polegający na niezasadnym przyjęciu, iż oskarżony A. C. był sprawcą pojedynczym przestępstwa pozbawienia życia J. C. w nocy 11 listopada 2016 r. w O. w mieszkaniu przy ul. (...), podczas gdy ustalone w sprawie okoliczności w postaci – wykorzystania przez oskarżoną B. C. (1) uzależnienia uczuciowego i stanu emocjonalnego A. C., manipulowania wymienionym, ugruntowywania u oskarżonego przekonania o byciu ofiarą przemocy domowej doznawanej ze strony męża, wysłania przez oskarżoną wiadomości tekstowej do A. C., zawierającej informację o złym jej traktowaniu przez męża i prośbę o interwencję oraz wzięcie pałki, spowodowania przyjścia A. C. do mieszkania przy ul. (...), częstowania go alkoholem oraz skierowania do ww. słów „na trzeźwo nic nie zrobisz”, celem psychicznego wzmocnienia woli oskarżonego, po tym gdy A. C. położył posiadany przy sobie nóż na stole w kuchni i oznajmił oskarżonej, że przyszedł aby załatwić sprawę, którą już dawno powinien był zakończyć, żeby nikt jej już nie uderzył, a także słów „wiedziałem, że nie dasz rady nic zrobić i ciągle będziemy musieli się chować”, w czasie kiedy A. C. stał pochylony nad śpiącym pokrzywdzonym stanowiących przejaw stosowanej presji psychicznej – wskazywały, że oskarżona B. C. (1) odgrywała istotną i czynną rolę w zabójstwie J. C., a pomiędzy A. C. i wymienioną oskarżoną istniało porozumienie w przedmiocie pozbawienia życia pokrzywdzonego, wobec czego A. C. działał wspólnie i w porozumieniu z wymienioną oskarżoną, nie był zatem jedynym sprawcą czynu z art. 148 § 1 k.k., lecz dokonał zabójstwa J. C. w ramach współsprawstwa z B. C. (1).

2.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, polegający na niezasadnym przyjęciu, iż oskarżona B. C. (1) nakłoniła A. C. do pozbawienia życia J. C., a zatem dopuściła się podżegania do przestępstwa z art. 148 § 1 k.k., podczas gdy ustalone w sprawie okoliczności w postaci – wykorzystania przez oskarżoną uzależnienia uczuciowego i stanu emocjonalnego A. C., manipulowania wymienionym, ugruntowywania u oskarżonego przekonania o byciu ofiarą przemocy domowej doznawanej ze strony męża, wysłania przez oskarżoną wiadomości tekstowej do A. C., zawierającej informację o złym jej traktowaniu przez męża i prośbę o interwencję oraz wzięcie pałki, spowodowania przyjścia A. C. do mieszkania przy ul. (...), częstowania go alkoholem oraz skierowania do ww. słów „na trzeźwo nic nie zrobisz” celem psychicznego wzmocnienia woli oskarżonego, po tym gdy A. C. położył posiadany przy sobie nóż na stole w kuchni i oznajmił oskarżonej, że przyszedł aby załatwić sprawę, którą już dawno powinien był zakończyć, żeby nikt jej już nie uderzył, a także słów „wiedziałam, że nie dasz rady nic zrobić i ciągle będziemy musieli się chować” w czasie kiedy A. C. stał pochylony nad śpiącym pokrzywdzonym stanowiących przejaw stosowanej presji psychicznej – wskazywały, że oskarżona odgrywała istotną i czynną rolę w zabójstwie J. C., a pomiędzy wymienioną a A. C. istniało porozumienie w przedmiocie pozbawienia życia pokrzywdzonego, zatem oskarżona B. C. (1) działała wspólnie i w porozumieniu z A. C. i była współsprawcą przestępstwa z art. 148 § 1 k.k., a nie jedynie podżegaczem do ww. czynu zabronionego, co w dalszej konsekwencji skutkowało przyjęciem przez Sąd I instancji nieprawidłowej kwalifikacji prawnej czynu przypisanego B. C. (1) z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k., podczas zasadnym było zakwalifikowanie czynu oskarżonej z art. 148 § 1 k.k. i wymierzenia wymienionej na podstawie tego przepisu kary 25 lat pozbawienia wolności;

w n o s z ą c o:

zmianę zaskarżonego wyroku:

- w pkt I poprzez uznanie A. C. za winnego tego, że w nocy 11 listopada 2016 r. w O. w mieszkaniu przy ul. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z B. C. (1), w zamiarze bezpośrednim, pozbawił życia J. C. w ten sposób, że będąc uzależnionym uczuciowo od B. C. (1) i przekonanym o jej trudnej sytuacji życiowej dotyczącej znęcania się nad nią przez męża oraz nakłoniony przez B. C. (1) do określonego zachowania i podjęcia działań, zadał J. C. trzy ciosy nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które spowodowały obrażenia ciała w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego przebicia lewej kopuły przepony, a wskazane obrażenia skutkowały zgonem w/w pokrzywdzonego, tj. przestępstwa z art. 148 § 1 k.k.;

- w pkt II poprzez uznanie oskarżonej B. C. (1) za winną tego, że : w nocy 11 listopada 2016 r. w O. w mieszkaniu przy ul. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z A. C. w zamiarze bezpośrednim, pozbawiła życia J. C. w ten sposób, że wykorzystując uzależnienie uczuciowe i stan emocjonalny A. C., jego przekonanie o swej trudnej sytuacji życiowej dotyczącej znęcania się nad nią przez męża, swoim zachowaniem polegającym na częstowaniu alkoholem oraz zachęcaniem słownym do określonego zachowania i podjęcia działań, nakłoniła A. C. do pozbawienia życia J. C., wskutek czego A. C. zadał J. C. trzy ciosy nożem, tj. dwa w szyję oraz jeden w klatkę piersiową, które spowodowały obrażenia ciała w postaci przecięcia lewego płata tarczycy, uszkodzenia tętnicy tarczowej górnej, uszkodzenia płuca lewego, przebicia lewej kopuły przepony, a wskazane obrażenia skutkowały zgonem ww. pokrzywdzonego, tj. przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. i wskazania tego przepisu jako podstawy wymierzonej oskarżonej kary 25 lat pozbawienia wolności.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności, odnosząc się do ustaleń Sądu I instancji, w zakresie sprawstwa oskarżonego A. C. i podjęcia przez niego czynności skutkujących pozbawieniem życia J. C., w zasadzie apelujący Prokurator Rejonowy w Opolu oraz obrońca oskarżonego A. C. – nie zakwestionowali w tej części ustaleń faktycznych oraz ustalenia sprawstwa oskarżonego A. C..

Kwestią sporną, podniesioną w apelacji było to, czy czynności podejmowane przez oskarżoną B. C. (1), wyczerpywały postać zjawiskową podżegania do popełnienia przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. przez oskarżonego A. C., czy też oskarżona B. C. (1) była współsprawcą tego czynu – tak jak wnosili obrońca oskarżonego A. C. i prokurator.

Sąd Apelacyjny uznał, że powyższe apelacje odnoszące się do tej kwestii, nie zasługiwały na uwzględnienie. Aby skonkretyzować stanowisko Sądu Apelacyjnego, należy przytoczyć poglądy doktryny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego, odnoszące się do współsprawstwa. Według wypracowanej przez A. W. teorii materialno-obiektywnej, na podstawie której współsprawstwem jest oparte na porozumieniu wspólne wykonanie czynu zabronionego, charakteryzujące się odegraniem istotnej roli w procesie realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego po stronie każdego ze wspólników. Na podstawie tej koncepcji współsprawcą będzie zarówno osoba, która w porozumieniu z inną realizuje całość lub część znamion czynu zabronionego, jak i taka osoba, która wprawdzie nie wykonuje czynności odpowiadającej znamieniu czasownikowemu danego czynu zabronionego, ale której zachowanie się – uzgodnione ze wspólnikiem – stanowi istotny wkład w realizację wspólnego przestępczego zamachu (A. Wąsek: Kodeks karny, Komentarz, tom I, s. 248-251; tegoż: Współsprawstwo w polskim kodeksie karnym, Warszawa 1977 r., s. 117).

W postanowieniu z dnia 1.03.2005 r., III KK 208/04, Sąd Najwyższy wskazał, że dla przyjęcia współsprawstwa (art. 18 § 1 k.k.), nie jest konieczne, aby każda osoba działająca w porozumieniu, realizowała osobiście znamiona czynu zabronionego, gdyż wystarczy, że osoba taka działa w ramach uzgodnionego podziału ról, umożliwiając innemu sprawcy wykonanie czynu. Zdaniem Sądu Najwyższego z działaniem wspólnym mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy każdy ze współsprawców realizuje część znamion czynu zabronionego, ale także wtedy, gdy współdziałający nie realizuje żadnego znamienia czasownikowego uzgodnionego czynu zabronionego, ale wykonane przez niego czynności stanowią istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie (OSNKW 7-8/2005 r., poz. 62).

Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29.06.2006 r. (V KK 391/05, OSNWK 2006/1/1289), w którym, w tezie głównej stwierdził, co następuje: „ Dla przyjęcia współsprawstwa (art. 18 § 1 k.k.) nie jest konieczne, aby każda z osób działający w porozumieniu realizowała własnoręcznie znamiona czynu zabronionego, czy nawet część tych znamion. Wystarczy natomiast, że osoba taka działa w ramach uzgodnionego podziału ról, ułatwiając bezpośredniemu sprawcy realizację wspólnie zamierzonego celu. W rezultacie, o wspólnym działaniu możemy mówić nie tylko wtedy, gdy każdy ze współsprawców realizuje część znamion czynu zabronionego, ale także wtedy, gdy współdziałający nie realizuje żadnego znamienia czasownikowego uzgodnionego czynu zabronionego, ale wykonane wcześniej przez niego czynności stanowi istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie”.

W innym orzeczeniu, Sąd Najwyższy, analizując zawarte w art. 18 § 1 k.k. znamię współsprawstwa, jakim jest „wspólne i w porozumieniu wykonanie czynu zabronionego”, podobnie jak w powyższym wyroku stwierdził, że znamię to realizuje także ten współdziałający, który nie biorąc osobiście udziału w czynności sprawczej tego czynu, swoim zachowaniem zapewnia realizację uzgodnionego z tą osobą wspólnego przestępczego zamachu (postanowienie SN z dnia 20.04.2003 r., V KK 351/03, OSNKW 5/2004, poz. 53, także: postanowienie SN z dnia 1.03.2005 r., III K 249/04, OSNKW 7-8/2005, poz. 63; z dnia 17.09.2008 r., III K 274/08, Biul. P.K. 12/2008, z. 10; z dnia 5.12.2007 r., V KK 120/07, Lex nr 346825; z dnia 15.12.2006 r., II KK 208/06, Prok. i Pr. – wkładka 5/2007, poz.2 ; z wcześniejszych orzeczeń zob. wyroki SN: z dnia 19.06.1978 r., I KR 120/78, OSNKW 10/1978, poz. 110; z dnia 26.04.1984 r., II KR 322/83, OSNKW 11-12/1984, poz. 117).

Mając na uwadze wskazane wyżej stanowisko doktryny i judykatury w omawianej materii należy podkreślić, że wprawdzie dana osoba – aby została uznana za współsprawcę przestępstwa – nie musi osobiście wykonać (zrealizować) znamion czynu zabronionego, jednakże musi przedsięwziąć określone działania, które (i tu tkwi istota współsprawstwa) stanowią istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie.

Odnosząc powyższe poglądy do realiów i ustaleń Sądu w rozpoznawanej sprawie należy stwierdzić, że oskarżona B. C. (1) nie wykonywała osobiście czynności odpowiadających znamieniu czasownikowemu czynu z art. 148 § 1 k.k., gdyż powyższe czynności wykonywał oskarżony A. C.. Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że oskarżona B. C. (1) nie wykonała czynności stanowiących istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie. Do takich można by zaliczyć jedynie wpuszczenie oskarżonego A. C. do mieszkania przez oskarżoną B. C. (1), jednakże nie sposób jest bezspornie stwierdzić, że w tym momencie istniał po jej stronie zamiar pozbawienia życia J. C.. Oskarżona wówczas nie posiadała wiedzy, że oskarżony A. C. przyjdzie do jej mieszkania, przynosząc ze sobą nóż, gdyż wcześniej o tym nie było mowy. Rozmowa między oskarżonymi dotyczyła „ wzięcia ze sobą pały”. Przedmiotowy nóż oskarżona B. C. (1) zobaczyła w czasie, gdy oskarżeni przebywali w kuchni, po czym oskarżona działając w określonym celu poczęstowała oskarżonego A. C. alkoholem. Prawdą jest, że oskarżona nie wyraziła dezaprobaty co do jego użycia, a wręcz nakłaniała współoskarżonego do jego użycia, mówiąc „ na trzeźwo tego nie zrobisz”. Z kontekstu tej rozmowy wynikało, że oskarżeni rozmawiali o pozbawieniu życia J. C. wobec jego wcześniejszego zachowania w stosunku do B. C. (1). Z ustaleń Sądu I instancji nie wynika aby oskarżona B. C. (1) wykonywała czynności sprawcze w sytuacji, gdy oskarżony A. C. wszedł do pokoju, w którym spał pokrzywdzony, trzymając w ręce nóż. Z prawidłowych ustaleń Sądu I instancji wynika (str. 4 pisemnego uzasadnienia wyroku), że „ widząc moment wahania u oskarżonego B. C. stwierdziła, że <<wiedziałam, że mężczyzna nie będzie w stanie nic zrobić>> w spawie pokrzywdzonego i z tego powodu wciąż będą musieli się chować” (cytat z uzasadnienia wyroku). Niewątpliwie wypowiedziane słowa miały oddziaływać na psychikę oskarżonego i jego wahającą się postawę, co skutkowało zadaniem ciosu nożem przez oskarżonego A. C. w szyję pokrzywdzonemu. Z dalszych ustaleń Sądu I instancji nie wynika aby oskarżona B. C. (1) wykonała w tym czasie dalsze czynności sprawcze, przed zadaniem kolejnych ciosów nożem pokrzywdzonemu, gdy przebywał on w łazience. W międzyczasie oskarżona wycierała ręcznikiem krew z podłogi. Dalsza część zdarzenia rozegrała się w łazience, a w tym czasie oskarżona przebywała w pokoju, niemniej aprobując działania oskarżonego A. C., widząc, że wszedł on do łazienki, trzymając w ręce nóż. Wcześniej wszedł tam ranny pokrzywdzony. Podejmowane dalsze czynności, ustalone przez Sąd I instancji (str. 5 pisemnego uzasadnienia wyroku) w pełni przekonują, że działania oskarżonego A. C. były w pełni akceptowane przez oskarżoną B. C. (1), zwłaszcza wypowiedziane przez nią słowa, po stwierdzeniu, że pokrzywdzony nie żyje „ to za wszystkie te lata cierpienia, że tak mnie krzywdziłeś sk … synu”. Należy dostrzec, że z ustaleń Sądu I instancji nie wynika aby oskarżona B. C. (1) podejmowała czynności, które zaistniały w łazience w ramach uzgodnionego podziału ról między oskarżonymi, umożliwiając oskarżonemu A. C. zadania kolejnych ciosów nożem pokrzywdzonemu. Tenże oskarżony realizował zamiar pozbawienia życia J. C., będąc do tego wcześniej nakłonionym przez oskarżoną B. C. (1), która nie podjęła jakichkolwiek działań aby powstrzymać współoskarżonego od realizacji zamiaru zbrodni zabójstwa J. C.. Działanie oskarżonej – w ocenie Sądu Apelacyjnego – było realizacją znamion przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. w postaci podżegania do zabójstwa, w styczności z granicami współsprawstwa, co wynika z ustaleń Sądu I instancji. Należało uznać za prawidłowe przypisanie oskarżonej B. C. (1) zachowanie stanowiące podżeganie do zbrodni zabójstwa w ramach art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. Sąd I instancji na str. 30-33 pisemnego uzasadnienia wyroku, w sposób przekonywający i szczegółowy przedstawił argumenty przemawiające za zasadnością przyjętego stanowiska, mającego wsparcie w zebranym materiale dowodowym. Ocena ustalonych faktów, dokonana przez Sąd Okręgowy nie wykraczała poza granice oceny swobodnej i nie była oceną dowolną, mieściła się w granicach zakreślonych przepisem art. 7 k.p.k. Uwzględniała zasady prawidłowego rozumowania oraz wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego.

Stąd też wskazane w apelacjach prokuratora oraz obrońców oskarżonych zarzuty w tej części nie zostały uwzględnione.

W apelacji obrońcy oskarżonej B. C. (1) zarzucono ponadto, że Sąd I instancji niezasadnie odmówił wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonych, a z nich miałoby wynikać, że oskarżona B. C. (1) nie kierowała zabójstwem, jak również nie nakłaniała oskarżonego A. C. do jego popełnienia, wręcz – nie miała zamiaru pozbawienia życia swojego męża.

Sąd I instancji przedstawił na str. 10-16 pisemnego uzasadnienia wyroku treść wyjaśnień składanych przez oskarżonego A. C. w czasie różnych faz postępowania. Tak też uczynił na str. 16-19 w odniesieniu do wyjaśnień składanych przez oskarżoną B. C. (1).

Sąd Okręgowy dostrzegł istotną wagę dowodów w postaci wyjaśnień oskarżonych, dokonując ich szczegółowej analizy (str. 20-29 pisemnego uzasadnienia wyroku), czyniąc to również w odniesieniu do pozostałych dowodów zebranych w sprawie, które przedstawił. Obrońca oskarżonej B. C. (1) w uzasadnieniu apelacji (str. 4) przyznał, iż oskarżony A. C. zmieniał treść składanych wyjaśnień, w tym także co do zachowania – podczas zdarzenia – oskarżonej B. C. (1). Sąd Okręgowy, dokonując oceny ich treści przyjął, że na przymiot wiarygodności zasługują te wyjaśnienia, w których oskarżony A. C. nie tylko wskazał na swój udział w dokonaniu zbrodni zabójstwa, ale także podał fakty co do zachowania współoskarżonej B. C. (1). Obciążył zatem nie tylko swoją osobę, ale także współoskarżoną, zaś podawane przez niego okoliczności znalazły potwierdzenie w innych dowodach, jak zeznania świadków oraz wyniki badań zawartych w opiniach biegłych z różnego zakresu wiedzy specjalistycznej. Zmieniana treść wyjaśnień przez oskarżonego, powodowała konieczność nie tylko szczegółowej analizy, ale także obligowała Sąd do uznania ich za wiarygodne, w części w której podawane przez niego fakty zostały potwierdzone innymi dowodami. Powyższym wymogom Sąd I instancji sprostał, zaś konkluzja oceny wyjaśnień, zawarta na str. 26 pisemnego uzasadnienia wyroku przekonuje, że Sąd nie przekroczył granic oceny swobodnej, w rozumieniu przepisu art. 7 k.p.k., zaś argumenty zawarte w apelacji, tej oceny nie dyskwalifikują.

Sąd Okręgowy dokonał także wszechstronnej oceny wyjaśnień oskarżonej B. C. (1) (str. 26-29 pisemnego uzasadnienia wyroku). Konkluzja sprowadza się do stwierdzenia, że wyjaśnienia oskarżonej nie zasługują na wiarygodność w zakresie podawanych przez nią okoliczności poprzedzających zdarzenie oraz dotyczących jego przebiegu. Sąd I instancji uznał, że pozostają one w sprzeczności z innymi dowodami, są niespójne, zmienne, pozbawione logiki, a zatem wersja wyłączająca odpowiedzialność oskarżonej za przypisany jej czyn jest nieprzekonywająca. Nie sposób jest przyjąć, że Sąd I instancji dokonał oceny powyższego dowodu w sposób nieprawidłowy, dowolny z przekroczeniem granic wyznaczonych przepisem art. 7 k.p.k. Powyższej oceny nie zmieniają argumenty zawarte w apelacji, stąd nie uznano zarzutu za zasadny.

Zarzut zawarty w pkt 1b apelacji obrońcy oskarżonej B. C. (1) polegający na obrazie art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 201 k.p.k. – jest oczywiście bezzasadny. Słusznie bowiem Sąd I instancji uznał, iż przeprowadzenie dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej oskarżonej co do aktualnego stanu psychicznego, jest zbędny w toczącym się postępowaniu sądowym i prowadziłby do niezasadnego przedłużenia postępowania. Uzyskanie powyższych danych nie było niezbędne, dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, zaś jej stan psychiczny w chwili czynu został ustalony.

Zarzut odwoławczy zawarty w apelacji obrońcy oskarżonej B. C. (1), polegający na pominięciu faktu, iż oskarżony A. C. nie jest osobą nadmiernie uległą, posiada cechy osobowości nieprawidłowej, a dominacja współoskarżonej nie miała tak silnego charakteru, jak ocenił to Sąd I instancji – nie został uwzględniony.

Sąd Okręgowy dysponował opiniami biegłych lekarzy psychiatrów i biegłych z zakresu psychologii dotyczących konstrukcji psychicznej oskarżonego A. C.. Pisemne opinie zostały uzupełnione wydanymi na rozprawie opiniami ustnymi, dając tym samym stronom pełną możliwość ustawowych uprawnień w postaci usunięcia wątpliwości, które strony posiadały. Sąd I instancji przedstawił na str. 10 pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku wnioski wynikające z uzyskanych opinii, podzielając stanowisko w nich zawarte. Biegli uznali m. innymi, że oskarżony A. C. „nie jest osobą nadmiernie uległą wpływom innych osób, nie stwierdza się braku samokontroli, w krytycznym momencie nie stwierdzono u niego upojenia patologicznego ani atypowego, jego zachowanie było zgodne z cechami osobowości nieprawidłowej, które ma mocno nasilone” (cytat ze str. 10 cyt. uzasadnienia S.O.).

Odnosząc się do zarzutu apelacyjnego obrońcy oskarżonej B. C. (1), należy dostrzec, że stwierdzone cechy osobowościowe oskarżonego A. C., a więc osobowość nieprawidłowa, uzależnienie od alkoholu, stały się pomocne dla oskarżonej B. C. (1) dla realizacji celu w postaci trwałego wyeliminowania z jej życia – męża J. C.. Oskarżona znała osobowość oskarżonego A. C., znała jego słabości, które wykorzystała. W tym celu poczęstowała go alkoholem, który po spożyciu, spowodował odhamowanie i wyolbrzymienie cech w postaci wrogości do pokrzywdzonego, przedstawiając się w roli ofiary jego poczynań wobec niej, znając przy tym zaangażowanie emocjonalne oskarżonego w ten związek. Bezspornie, zachowanie oskarżonej B. C. (1) miało wpływ na działania oskarżonego A. C.. Oskarżona wytworzyła sytuację opisaną na str. 30-31 pisemnego uzasadnienia wyroku, wykorzystując stan nietrzeźwości oskarżonego A. C., a także cechy jego osobowości, a następnie nakłoniła go do zabójstwa J. C.. Postawa oskarżonej wkomponowuje się w jej cechy osobowości. Jak wynika to z opinii sądowo-psychiatrycznej i psychologicznej jest to osoba wykazująca silną tendencję do manipulowania innymi w celu gratyfikacji własnych potrzeb i realizacji własnych planów, wykazuje cechy dominacji, nie jest osobą uległą (opinie sądowo-psychiatryczne i psychologiczna (k. 450-454, 1189-1200, 1533-1534).

Zarzuty odwoławcze zawarte w punktach 1 a-b apelacji obrońcy oskarżonej B. C. (1) nie zostały uwzględnione z przyczyn wyżej przedstawionych.

Obrońcy oskarżonych B. C. (1) oraz A. C. w wywiedzionych apelacjach zarzucili również rażącą niewspółmierność wymierzonych oskarżonym kar pozbawienia wolności, wnosząc o wymierzenie kar w wysokości od 8 – 15 wobec oskarżonego A. C. i 10 lat wobec oskarżonej B. C. (1).

Sąd Apelacyjny nie uwzględnił również w tym zakresie apelacji obrońców oskarżonych.

Obie apelacje i sformułowane zarzuty odwoławcze polemizują z oceną Sądu I instancji co do wysokości wymierzonych kar po 25 lat pozbawienia wolności wobec oskarżonych. W tym zakresie Sąd Okręgowy szczegółowo przedstawił okoliczności, które legły u podstaw wymierzonych kar (str. 33-35 pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku).

Obrońca oskarżonego A. C. w zarzucie odwoławczym podniósł, że Sąd I instancji nie uwzględnił, „ że oskarżony konsekwentnie przyznawał się do zarzuconego mu czynu zabronionego” (cytat z zarzutu apelacyjnego). Takie stwierdzenie jest jedynie prawdziwe co do tego, że oskarżony wprawdzie nie kwestionował dokonania zbrodni zabójstwa, jednakże w składanych wyjaśnieniach nie był konsekwentny, w zależności od etapu toczącego się postępowania, ujawniał dodatkowe okoliczności, w miarę jak organ prowadzący śledztwo uzyskiwał je w wyniku zbierania dowodów. Przyznanie się do zabójstwa nie może być eksponowane w sytuacji, gdy oskarżony przyznał się do popełnienia przestępstwa, po wykonaniu szeregu czynności procesowych przez organy ścigania. Wcześniej jednak zacierał ślady zbrodni zabójstwa, starał się uniknąć odpowiedzialności karnej, sprzedał w lombardzie telefon komórkowy należący do pokrzywdzonego, osiągając korzyść majątkowa z dokonanej zbrodni zabójstwa.

Odnośnie natomiast zarzutu odwoławczego zawartego w apelacji obrońcy oskarżonej B. C. (1) – nie został uwzględniony. Wbrew twierdzeniom obrońcy, Sąd I instancji wymierzając oskarżonej karę, uwzględnił właściwości i warunki osobiste oskarżonej, zaś stopień winy oskarżonej określił jako wysoki, zaś dolegliwość wymierzonej kary nie przekracza powyższego stopnia winy.

Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu, że orzeczone kary w tej samej wysokości, godzą w zasadę wewnętrznej sprawiedliwości wyroku. Nie negując surowości orzeczonej kary pozbawienia wolności wobec oskarżonej B. C. (1) za podżeganie do dokonania zbrodni zabójstwa, należy uwzględnić jednak przeważającą ilość okoliczności obciążających oskarżoną, uwzględnionych przez Sąd I instancji. Czyn oskarżonej wprawdzie stanowił postać zjawiskową przestępstwa w postaci nakłaniania do zabójstwa, jednakże zgodnie z art. 19 § 1 k.k. „ sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo”. Należy uwzględnić, że przestępstwo popełnione przez oskarżoną B. C. (1) nosi formę styczną z postacią współsprawstwa dokonania zbrodni zabójstwa, co należało także uwzględnić wymierzając oskarżonej karę, która w okolicznościach sprawy nie razi surowością.

Przedstawione w apelacjach zarzuty w zakresie niewspółmierności wymierzonych oskarżonym kar nie zostały zatem uwzględnione przez Sąd Apelacyjny.

Zaskarżony wyrok jako merytorycznie prawidłowy został utrzymany w mocy.

Orzeczenie o kosztach nieopłaconej obrony oskarżonych w postępowaniu odwoławczym znajduje uzasadnienie w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze oraz § 1 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata (radcę prawnego z urzędu).

Z uwagi na sytuację majątkową oskarżonych i długotrwałość wymierzonych kar pozbawienia wolności, Sąd Apelacyjny zwolnił ich od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

SSA Piotr Kaczmarek SSA Witold Franckiewicz SSA Edyta Gajgał