Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 kwietnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Paszyńska-Michałowska

Sędziowie: SSO Jarosław Grobelny

SSO Michał Wysocki (spr.)

Protokolant: stażysta Marta Chmal

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2018 r. w P.

sprawy z wniosku K. B.

przy udziale (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P., Skarbu Państwa - (...)

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika postępowania (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P.

od postanowienia (...) w W.

z dnia 1 sierpnia 2017 r.

sygn. akt I Ns 25/15

p o s t a n a w i a :

I. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

1. oddalić wniosek,

2. zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. kwotę 4240 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania,

3. ściągnąć od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa – (...) w W. kwotę 4431,63 zł z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych;

II. zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania (...) Spółka z o.o. z siedzibą w P. kwotę 280 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Jarosław Grobelny Anna Paszyńska-Michałowska Michał Wysocki

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 1 sierpnia 2017 r. wydanym pod sygn. akt I Ns 25/15 Sąd Rejonowy w Wolsztynie w punkcie 1. ustanowił na rzecz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. i jej następców prawnych obciążającą każdoczesnego właściciela nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą (...), gmina P. obręb B., działki numer (...) służebność przesyłu polegającą na prawie prowadzenia eksploatacji sieci przesyłowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe, w tym na prawie swobodnego dostępu i dojazdu do urządzeń przesyłowych w celu wykonania prac eksploatacyjnych, konserwacyjnych i remontowych oraz usuwania ewentualnych awarii sieci przesyłowej, jej rozbudowy w ramach przestrzennych ustanowionej służebności, z minimalizacją uciążliwości dla właściciela nieruchomości, a także polegającą na obowiązku znoszenia przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia urządzeń wchodzących w skład tej sieci, a także obowiązku korzystania z nieruchomości obciążanej w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami dotyczącymi ochrony urządzeń przesyłowych, ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz ochrony środowiska - przy czym integralną częścią postanowienia jest mapa przebiegu służebności sporządzona przez S. S. karta 175, 296; w punkcie 2. zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz K. B. 19 758 zł; w punkcie 3. a. zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz wnioskodawcy 40 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania; w punkcie 3. b. zasądził od (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz uczestnika Skarbu Państwa - Starosty (...) 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; w punkcie 3. c. nakazał ściągnąć od uczestnika (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. na rzecz Skarbu Państwa (...) w W. 6283,01 zł.

Sąd Rejonowy w podstawie faktycznej rozstrzygnięcia wskazał co następuje:

Wnioskodawca K. B. jest właścicielem nieruchomości złożonej z działek nr (...), położonych w B., dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...). Nieruchomość tę wnioskodawca nabył od (...) „./ w B. w dniu 27.08.2002 r. Spółdzielnia ta nabyła wskazaną nieruchomość od Skarbu Państwa w dniu 13.12.1989 r. Skarb Państwa nabył własność nieruchomości w roku 1949.

Dla wskazanych nieruchomości nie jest urządzony plan zagospodarowania przestrzennego. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy P. zatwierdzone uchwałą Rady Gminy P. nr(...) z dnia 30.10.2012 r. dla działki nr (...) określiło w części przeznaczenie pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, a w części jako tereny rolnicze, łąki i pastwiska, dla działki nr (...).2 określiło przeznaczenie na tereny rolnicze, łąki i pastwiska, dla działki (...) określiło przeznaczenie w części tereny zabudowy mieszanej, w części tereny zabudowy jednorodzinnej, w części tereny rolnicze, łąki i pastwiska, dla działki nr (...) - w części przemysł, składy, magazyny, aktywność gospodarcza, w części tereny zabudowy jednorodzinnej, w części tereny rolnicze, łąki i pastwiska. Nieruchomość położona jest w B., w sąsiedztwie terenów zabudowy mieszkaniowej i terenów rolnych oraz leśnych. Działki są niezabudowane, użytkowane rolniczo. Przez działkę nr (...) w jej wschodniej części przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna średniego napięcia 15 kV, która ma oparcie na słupach posadowionych poza działką. Pośrodku działki nr (...) przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna średniego napięcia 15 kV z dwoma słupami, podwójnym i pojedynczym, posadowionymi w granicach tej działki. W południowo wschodniej części działki nr (...) przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne średniego napięcia 15 kV z sześcioma słupami , dwoma podwójnymi i czterema pojedynczymi posadowionymi w granicach tej działki. W południowo -wschodniej części działki nr (...) przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne średniego napięcia 15kV z czterema słupami , trzema podwójnymi i jednym pojedynczym, posadowionymi w granicach te działki. Powierzchnia zajęta przez słupy i linie elektroenergetyczne wynosi 1.888 metrów kwadratowych, przy czym na działce (...), na działce (...), na działce (...), na działce (...). Łączna powierzchnia zajęta przez linie elektroenergetyczne i słupy wraz ze strefą ochronną wynosi 2.682 metrów kwadratowych, powierzchnia stref ochronnych wynosi zatem 809 metry kwadratowe - na działce (...), na działce (...), na działce (...). Jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawcy wynosi 19.758 zł, działka (...) - 246 zł, działka (...) - 4.503 zł, działka (...)/664 zł, działka (...) - 13.345 zł.

Wyliczenie strefy ograniczonego użytkowania w oparciu o normę (...) (...) (...) jest następujące. Działka nr (...) m2, działka nr (...) m2, działka nr (...)m2, działka nr (...) m2. Określenie powierzchni trwale wyłączonej z użytkowania - działka nr (...) m2 , działka nr (...) m2, działka nr (...) m2. Ogółem powierzchnia strefy wyłączenia całkowitego wynosi: 107,64 m2 . Określenie pasa technologicznego - działka nr (...) -długość pasa - drogi dojścia/dojazdu wynosi: od drogi publicznej /działka nr (...)/ - 64 m, wzdłuż linii napowietrznej - 170 m, działka nr (...) długość pasa - drogi dojścia/dojazdu wynosi: od dogi publicznej /działka nr (...)/ -176 m, wzdłuż linii napowietrznej - 244 m, działka nr (...) - długość pasa - drogi dojścia/ dojazdu wynosi: od dogi publicznej / działka nr (...)/ - 146 m, wzdłuż linii napowietrznej - 266 m. Całkowita długość pasa technologicznego wynosi: wzdłuż linii energetycznych - 680 m, od drogi publicznej - 386 m.

Istotna linia napowietrzna przebiegająca miedzy innymi przez nieruchomość wnioskodawcy została wybudowana w latach 50 XX wieku bez tytułu prawnego. Nie jest znany jej dokładny przebieg od chwili powstania, linia był modernizowana w roku 1970 i oddana do użytku po modernizacji w dniu 19.06.1970 r., od tej daty stale funkcjonuje i przebiega niezmiennie.

Do 5 grudnia 1990 r. właścicielem urządzeń przesyłowych był Skarb Państwa. Następnie wyodrębniono (...) - przedsiębiorstwo państwowe. 12 lipca 1993 r. przekształcono je w (...) SA. 17.12.2002 r. doszło do przekształcenia w (...). 23.09.2004 r. nastąpiło przekształcenie w (...) SA. 30.06.2007 r. zbyto urządzenia przesyłowe na rzecz uczestnika.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie przedłożonych do akt dokumentów, akt księgi wieczystej Kw nr (...), map oraz opinii biegłych.

W ocenie Sądu I instancji dokumenty zgromadzone w sprawie są jasne, czytelne i nie było żadnych wątpliwości co do ich wiarygodności. Zarzuty uczestnika do drugiej opinii biegłego S. S. dotyczące bezzasadnego wyznaczenia strefy ochronnej dla gruntów rolnych okazały się bezzasadne, co biegły S. wyjaśnił w piśmie z dnia
7 kwietnia 2014 r. - k. 196 - biegły takich stref dla gruntów rolnych nie wyznaczył. Strony nie wniosły zastrzeżeń do opinii biegłego G. i do trzeciej opinii biegłego S.. Uczestnik wniósł o przyjęcie szerokości pasa służebności wskazanej w opinii biegłego G. - k. 280 - chociaż ustalenia biegłego nie były dla uczestnika korzystne. Wnioskodawca nie kwestionował opinii. Biegli mieli odmienne poglądy na temat stref ochronnych. Za przekonujący Sąd przyjął pogląd biegłego S. wyrażony w opinii z dnia 20 stycznia 2016 r. (k. 291 – 295) iż brak jest podstaw do wyznaczenia stref ochronnych na nieruchomościach rolnych. Pogląd taki prezentował wcześniej uczestnik, a wnioskodawca go nie kwestionował. Zeznania świadka W. nie wniosły niczego do sprawy.

Sąd Rejonowy następująco wyjaśnił podstawę prawną wyroku:

Służebność należy do ograniczonych praw rzeczowych. Służebność to prawo korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie, przez określoną osobę dla osiągnięcia danego celu. W myśl art. 285 § 1 k.c. służebność gruntowa jest obciążeniem jednej nieruchomości tzw. obciążonej, na rzecz właściciela innej nieruchomości - władnącej prawem polegającym na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej bądź, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań lub też nie wolno wykonywać mu określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują. Służebność może powstać w drodze: umowy, orzeczenia sądu, ugody sądowej, decyzji administracyjnej, wreszcie - zasiedzenia.

Szczególnym rodzajem służebności gruntowej jest służebność przesyłu. Przepis art. 3054 k.c. stanowi, iż przepisy o służebnościach gruntowych stosuje się także do służebności przesyłu. Jest to stosunkowo młoda konstrukcja prawa cywilnego. Jej istota polega na tym, iż nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy - który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne - prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (art. 305 ¹ k.c.)

Sąd Rejonowy wskazał, że bezspornym w sprawie było, że na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą (...) należącej obecnie do wnioskodawcy przebiega napowietrzna linia energetyczna i słupy. Urządzenia te należą do uczestnika, który jest ich właścicielem.

Sąd I instancji wskazał, że wnioskodawca występując z niniejszym roszczeniem wniósł o ustanowienie służebności przesyłu na swojej nieruchomości. W toku postępowania uczestnik sformułował zarzut zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu. Zgodnie bowiem z art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Zarzut ten okazał się bezzasadny. Sąd Rejonowy przypomniał, iż pismem z dnia 27 stycznia 2017 r. uczestnik sprecyzował, iż zasiedzenie upłynęło 5 grudnia 2010 r. to jest po upływie dwudziestu lat od rozpoczęcia biegu zasiedzenia, gdyż wcześniej własność nieruchomości i urządzeń przesyłowych należała do Skarbu Państwa. Od daty 5 grudnia 1990 r. rozpoczął się bieg zasiedzenia w dobrej wierze. Pismem z dnia 23 marca 2017 r. uczestnik sprecyzował, iż linię zbudowano w latach pięćdziesiątych, nie jest znany jej dokładny przebieg od chwili jej powstania, linia był modernizowana w roku 1970 i oddana do użytku po modernizacji w dnia 19 czerwca 1970 r., od tej daty stale funkcjonuje i przebiega niezmiennie. Zatem z uwagi na fakt, iż do 13 grudnia 1989 r. nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa zasiedzenie biec nie mogło, gdyż urządzenia przesyłowe stanowiły własność także Skarbu Państwa. Wbrew twierdzeniom uczestnika w sprawie ma zastosowanie 30 letni termin zasiedzenia, gdyż poprzednik prawny uczestnika działał w złej wierze. Zbudował urządzenia przesyłowe bez jakichkolwiek podstaw. Zatem termin zasiedzenia upłynąłby dopiero w roku 2020, ewentualnie przy przyjęciu jako daty początkowej 13 grudnia 1989 r. - w roku 2019.

Sąd Rejonowy wskazał, że w konsekwencji wszystkie warunki do ustanowienia służebności przesyłu zostały spełnione. Na gruncie należącym do wnioskodawcy została posadowiona sieć energetyczna jeszcze przez poprzedników prawnych uczestnika. Nie doszło wówczas do spisania żadnej umowy pomiędzy stronami i kwestia posadowienia sieci nie została nigdy uregulowana w sposób prawny. Uczestnik korzysta czynnie z sieci i przesyła energię za pośrednictwem sieci usytuowanej na gruncie wnioskodawcy. Niewątpliwym dla (...) było, że poprzez posadowienie linii energetycznej w zakresie ograniczonym przebiegiem urządzeń tejże linii i strefy pasa technologicznego, uczestnik bez tytułu prawnego wkroczył w sferę prawną wnioskodawcy, uniemożliwiając w tej części swobodne korzystanie z nieruchomości przy jednoczesnym bezumownym korzystaniu w złej wierze z owej części nieruchomości. Wobec usytuowania linii energetycznej doszło do wyłączenia części nieruchomości ze swobodnego użytkowania. Część tej powierzchni stanowi strefa ochronna w odniesieniu do nieruchomości o przeznaczeniu pod zabudowę, w której nie mogą znajdować się budynki mieszkalne. Prawo własności jest w niniejszym przypadku ograniczone. Zachodzi zatem konieczność uregulowania korzystania w ten sposób z nieruchomości wnioskodawcy przez uczestnika. Konieczność ta wynika z tego, iż sieć energetyczna nie może zostać obecnie przesunięta, gdyż wiązałoby to się z jej przeniesieniem nie tylko z gruntu wnioskodawcy. Z oczywistych względów uzasadnionych zasadami prawidłowej gospodarki taka sytuacja jest niemożliwa.

Wobec powyższego dla prawidłowej eksploatacji urządzeń przesyłowych ustanowionych na gruncie wnioskodawcy konieczne stało się ustanowienie służebności przesyłu w oparciu o art. 305 ¹ k.c. Sąd zasądził też od uczestnika (...) Spółka z o. o z/s w P. na rzecz wnioskodawcy K. B. 19.758 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności określonej w punkcie 1 postanowienia opierając się w tym względzie na niezakwestionowanej skutecznie opinii biegłego S. S.. Przedmiotowa służebność została ustanowiona przez Sąd Rejonowy za jednorazowym wynagrodzeniem. Wnioskodawca zupełnie dowolnie określił należność z tego tytułu na kwotę 6.000 zł miesięcznie, nie popierając tej kwoty żadnymi argumentami. Wynagrodzenie (odpłatność) za ustanowienie służebności przesyłu może być świadczeniem jednorazowym lub okresowym. Kodeks cywilny, stanowiąc o odpowiednim wynagrodzeniu, nie wskazuje kryteriów ustalenia jego wysokości, a także nie przesądza, że chodzi o wynagrodzenie w postaci świadczenia pieniężnego, jednorazowego lub okresowego. Sąd Rejonowy wskazał, że ustalając wynagrodzenie, należy mieć na względzie wpływ obciążenia i usytuowania na nieruchomości urządzeń, na jej wartość, uciążliwość dla właściciela w zakresie prawidłowej eksploatacji rzeczy w ramach wykonywania jego prawa, przeznaczenie nieruchomości oraz sposób korzystania z urządzeń przesyłowych i ich charakter (wielkość, wpływ ich funkcjonowania na otoczenie, przeznaczenie).

Wynagrodzenie jednorazowe nie powinno odpowiadać pełnej wartości obciążonej nieruchomości, skoro powstałe ograniczone prawo rzeczowe nie pozbawia właściciela jego prawa, a także władania rzeczą w zakresie wykraczającym poza potrzebę istnienia służebności. W ocenie Sądu I instancji wszystkie te okoliczności zostały uwzględnione w wyliczeniu należnego jednorazowego wynagrodzenia przez biegłego.

W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest ponoszenie przez każdego uczestnika tego postępowania wszystkich kosztów, jakie związane są z jego udziałem w sprawie (art. 520 § 1 k.p.c), jednakże została ona oparta na założeniu, że uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub mimo braku tej równości - ich interesy są wspólne. W postępowaniu nieprocesowym może jednak wystąpić sytuacja odbiegająca od powyższego założenia, a wówczas przy orzekaniu o kosztach postępowania dopuszczalne będzie odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów określonej w art. 520 § 1 k.p.c. poprzez zastosowanie stosunkowego rozdzielenia kosztów lub nałożenia całości kosztów na jednego z uczestników postępowania, do czego podstawę prawną stanowi art. 520 § 2 i 3 k.p.c.

W ocenie (...) w niniejszej sprawie zaistniały warunki do odstępstwa od zasady z art. 520 § 1 k.p.c. i obciążenie kosztami postępowania w całości uczestnika, a to na podstawie art.520 § 2 k.p.c. Nie budzi wątpliwości, że interesy wnioskodawcy (domagającego się ustanowienia służebności przesyłu) i uczestnika (domagającego się oddalenia tego wniosku) były sprzeczne. Wnioskodawca wygrał sprawę, całe koszty postępowania winien ponieść zatem uczestnik postępowania (...) sp. z o.o.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł uczestnik postępowania (...) Sp. z o.o. w P., zaskarżając je w całości.

Skarżący zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie:

1.  art. 172 k.c. w związku z art. 176 k.c. oraz art. 352 k.c. w zw. z art. 3054 k.c. poprzez błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, iż Uczestnik nie nabył poprzez zasiedzenie prawa służebności przesyłu polegającej na trwałym korzystaniu z urządzeń elektroenergetycznych znajdujących się na nieruchomościach Wnioskodawców (w szczególności w zakresie wskazanym w treści odpowiedzi na wniosek i późniejszych pismach procesowych Uczestnika);

2.  art. 7 k.c. oraz art. 224 k.c. w związku z art. 340 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, które polegało na uznaniu, iż domniemanie dobrej wiary działające na korzyść Uczestnika nie miało miejsca na gruncie niniejszego postępowania, co miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, a nadto uznanie, że posiadanie nieruchomości Wnioskodawcy (w zakresie odpowiadającym zakresowi służebności przesyłu) przez Uczestnika było posiadaniem w złej wierze, pomimo iż budowa urządzeń odbywała się na gruncie należącym ówcześnie do Skarbu Państwa.

3.  art 233 § 1 k.p.c., art. 230 k.p.c., art. 231 k.p.c., w zw. z art. 217 k.p.c., cm 227 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną oraz sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz niezasadne przyjęcie, że przedłożone w sprawie dokumenty nie świadczą odnośnie dobrej wiary Uczestnika w zakresie objęcia nieruchomości w posiadanie oraz uznanie, że poprzednik prawny Uczestnik wybudował urządzenia przesyłowe bez jakichkolwiek podstaw, podczas gdy z treści dokumentów załączonych do odpowiedzi na wniosek oraz zgormadzonych w toku postępowania wynika wprost, że urządzenia zostały posadowione na nieruchomości Wnioskodawcy przez poprzedniego właściciela tj. Skarb Państwa na swoim gruncie, co skutkowało brakiem przyjęcia po stronie Uczestnika dobrej wiary w zakresie posiadania urządzeń na nieruchome Wnioskodawcy;

4.  niewłaściwe zastosowanie art. 520 § 2 k.p.c. i nie zastosowanie art. 520 § 1 k.p.c., z: skutkowało obciążeniem Uczestnika kosztami postępowania w części.

Mając na uwadze podniesione zarzuty uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem w całości oraz zasądzenie od Wnioskodawcy na rzecz Uczestnika kosztów postępowała za I instancję na podstawie art. 520 k.p.c. w całości. Nadto uczestnik wniósł o zasądzenie od wnioskodawców na swoją rzecz kosztów postępowano za II instancję wg norm przepisanych oraz zasądzenie na rzecz uczestnika kosztów zastępstwa procesowego. Ewentualnie uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy aa ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Wnioskodawca oraz uczestnik postępowania Skarb Państwa – Starosta (...) nie zajęli stanowiska w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Podstawą rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Okręgowy był materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem Rejonowym – w toku postępowania apelacyjnego nie zgłoszono bowiem wniosków dowodowych, a w ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do dopuszczania dalszych dowodów z urzędu. Przypomnieć także należy, że przy rozpoznawaniu apelacji sąd II instancji z urzędu bierze pod uwagę naruszenie prawa materialnego oraz nieważność postępowania, natomiast tylko na zarzut naruszenia proceduralne popełnione w toku rozpoznawania sprawy przez sąd I instancji (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008r. (...)). Nieważności postępowania Sąd Okręgowy nie dostrzegł w okolicznościach niniejszej sprawy w związku z czym w pierwszej kolejności rozważania wymagały zarzuty apelacyjne dotyczące uchybień proceduralnych popełnionych przez Sąd Rejonowy. Zauważyć przy tym należy, że w toku postępowania apelacyjnego żadnych uwag co do rozstrzygnięcia (...) nie zgłosił wnioskodawca ani Skarb Państwa, wobec czego ocenie Sądu Okręgowego podlegały wyłącznie zarzuty zawarte w apelacji. Co do kwestii ponoszenia kosztów postępowania (art.520 kpc) to w tym zakresie apelujący zajmuje niewątpliwie niekonsekwentną postawę – z jednej strony podnosi, że należałoby zastosować ogólną regułę wynikającą z art.520 § 1 kpc, by jednocześnie domagać się zasądzenia zwrotu kosztów postępowania od wnioskodawcy. W tym zakresie uznać należy, że postępowanie w sprawie o ustanowienie służebności charakteryzowało się sprzecznością interesów – wnioskodawca domagał się uwzględnienia wniosku, a uczestnik (apelujący) jego oddalenia, powołując się na zasiedzenie służebności. Uzasadniało to rzeczywiście (jak przyjął to Sąd Rejonowy) zastosowanie art.520 § 2 kpc i obciążenie uczestnika przegrywającego kosztami postępowania. Pozostawało więc do wyjaśnienia który z uczestników jest podmiotem wygrywającym i kluczowe dla tej oceny było przesądzenie czy wchodziło w grę posiadanie służebności w dobrej czy w złej wierze. Pozostałe przesłanki istotne z punktu widzenia zarzutu zasiedzenia nie były bowiem kwestionowane – sam wnioskodawca we wniosku wskazywał, że urządzenia przesyłowe posadowiono jeszcze w latach sześćdziesiątych (k.3 akt), nie budziła wątpliwości przesłanka „trwałego i widocznego” urządzenia jak i kwestia następstwa prawnego podmiotów korzystających z tych urządzeń. Jedyną okolicznością decydującą o nie uwzględnieniu zarzutu zasiedzenia (który może podlegać badaniu w toku sprawy o ustanowienie służebności – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2016r. (...)) był brak upływu wymaganego terminu, który Sąd Rejonowy określił na 30 lat, zakładając złą wiarę poprzednika apelującego uczestnika. Jako początek biegu terminu posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności Sąd Rejonowy przyjął 12 grudnia 1989r. zauważając, że wcześniej nieruchomość objęta wnioskiem stanowiła własność Skarbu Państwa (nie mogło zatem dojść do rozpoczęcia przed tą datą rozpoczęcia biegu zasiedzenia). Przyjęcie terminu 30 – letnego Sąd Rejonowy uzasadnił zbudowaniem urządzeń przesyłowych przez poprzednika prawnego uczestnika bez jakichkolwiek podstaw. W tej sytuacji 30 – letni termin upływałby dopiero w 2019r. (str.5 uzasadnienia postanowienia (...)). Zgadzając się z takim obliczeniem terminu przy istnieniu złej wiary rozważyć zatem należało zarzut uczestnika, że w rzeczywistości w grę wchodzi przyjęcie dobrej wiary i zastosowanie 20 – letniego terminu zasiedzenia służebności (art.172 § 1 kc w związku z art.292 kc). Przyjęcie istnienia dobrej wiary prowadziłoby bowiem do upływu terminu zasiedzenia służebności przesyłu przed złożeniem wniosku o ustanowienie przesyłu w niniejszej sprawie (13 września 2012r. – k.11) i to niezależnie od tego czy jako datę początkową biegu terminu zasiedzenia przyjąć 13 grudnia 1989r. (tak jak uczynił to Sąd Rejonowy), czy też 5 grudnia 1990r. (tak jak zaproponował to uczestnik w piśmie z dnia 27 stycznia 2017r. – k.407). W obu tych przypadkach bieg terminu zasiedzenia zakończyłby się po wejściu w życie art.305 ^{( 1 )} kc, a zatem doszłoby do zasiedzenia służebności przesyłu (wobec możliwości doliczenia posiadania służebności o treści podobnej do służebności gruntowej – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013r. (...)). Zgodzić się można w związku z tym z apelującym, że obowiązuje domniemanie dobrej wiary (art.7 kc), choć oczywiście jest to domniemanie wzruszalne (art.234 kpc). Dobrej wiary nie uzasadniają przy tym co do zasady decyzje wydawane w procesie budowlanym (pozwolenie na budowę, decyzje lokalizacyjne itp.) gdyż kluczowa jest świadomość prawa co do korzystania z nieruchomości, na której lokalizowane są urządzenia przesyłowe. Odwołując się do braku jakichkolwiek podstaw do zbudowania urządzeń przesyłowych przez poprzednika prawnego uczestnika Sąd Rejonowy nie wziął jednak w ocenie Sądu Okręgowego istotnej okoliczności, a mianowicie tego, że w chwili budowy nieruchomość ta stanowiła własność Skarbu Państwa. Przypomnieć zatem wypada, że o dobrej lub złej wierze posiadacza decyduje chwila uzyskania posiadania i ewentualna późniejsza zmiana świadomości posiadacza pozostaje bez wpływu na tę ocenę i w konsekwencji na długość okresu niezbędnego do zasiedzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003r. (...), LEX nr 83981). Zmiana takiej świadomości w toku posiadania może mieć z kolei znaczenie przy rozpatrywaniu żądania opartego o art.224 kc, nie zaś przy ocenie przesłanek nabycia służebności poprzez zasiedzenie. Nie ulega przy tym wątpliwości, że sytuacja była specyficzna o tyle, że wcześniejsza inwestycja dokonana została przez Skarb Państwa na własnym gruncie. Te okoliczności istniejące wcześniej także zatem powinny zostać wzięte pod uwagę i uwzględniane przy ocenie charakteru posiadania. Dobra wiara polega bowiem na błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu o przysługiwaniu posiadaczowi określonego prawa, a okoliczności które takie przekonanie wywołują mogą istnieć także przed objęciem nieruchomości w posiadanie. Poprzednik prawny uczestnika postępowania miał zaś świadomość, że urządzenie przesyłowe, z którego korzysta bez sprzeciwu kogokolwiek zostało zbudowane w ramach realizacji zadań państwowych na nieruchomości Skarbu Państwa, za jego zgodą. Korzystanie z tego urządzenia przez poprzednika prawnego uczestnika postepowania (gdy było ono przedsiębiorstwem państwowym) było zatem w pełni legalne i nie wymagało żadnych dodatkowych czynności prawnych. Poprzednik prawny uczestnika postępowania posiadał także wiedzę o tym, że urządzenia przesyłowe jako składnik jego przedsiębiorstwa zostało przez niego nabyte, oraz że korzystanie z cudzej nieruchomości nie napotykało żadnych przeszkód ze strony Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości. W tych okolicznościach podzielić należy stanowisko (...), że poprzednik prawny uczestnika postępowania obejmując w posiadanie nieruchomość Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu nie miał podstaw do przypuszczeń, że korzystając w takim zakresie z nieruchomości narusza prawa właściciela gruntu. To zaś daje podstawy do przyjęcia, że objęcie w posiadanie nieruchomości w zakresie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu nastąpiło w dobrej wierze (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2015r. (...) opubl. (...) postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2014r. (...), wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013r. (...), LEX nr 1391372, uzasadnienie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2015r., (...), Legalis nr 1213112, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2017r. (...), Legalis nr 1650961) i że wnioskodawca nie obalił domniemania dobrej wiary wynikającego z art.7 kc. W konsekwencji zarzuty apelującego uczestnika dotyczące naruszenia prawa procesowego okazały się zasadne i w konsekwencji doprowadziły do konieczności zmiany zaskarżonego postanowienia i oddalenia wniosku na podstawie art.386 § 1 kpc. Oprócz naruszeń proceduralnych Sąd Rejonowy dopuścił się bowiem także naruszenia prawa materialnego bezzasadnie uznając, że nie doszło do wykazania zasiedzenia służebności przesyłu przez uczestnika postępowania. Skoro potwierdzony został w toku postępowania zarzut zasiedzenia służebności przesyłu brak było już podstaw do skutecznego domagania się ustanowienia służebności przesyłu odrębnym wnioskiem na podstawie art. 305 ^{( 2 )}kc w związku z czym podlegał on oddaleniu.

Konsekwencją takiego orzeczenia była także zmiana rozstrzygnięcia (...) w zakresie kosztów postępowania. Obciążenie wnioskodawcę jako stronę przegrywającą tymi kosztami (art.520 § 2 kpc) pociągało za sobą konieczność zasądzenia na rzecz apelującego uczestnika postępowania kwoty 4.240zł (4.000zł zaliczka na dowód z opinii biegłego – k.247 oraz 240 zł wynagrodzenia radcy prawnego - §2, §7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – t. jedn. Dz. U. z 2013r. (...).) oraz ściągnięcia od niego na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczonych kosztów sądowych (wydatki związane z opiniami biegłych) na podstawie art. 113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – t. jedn. Dz. U. z (...)) – kwoty 4.431,63 zł (łączne koszty opinii biegłych to 5.171,22zł – (...), 1.403,60zł – k.282, 745,02 zł – k.282, 1.111,79zł – k.345 czyli 8.431,63zł z czego wpłacono zaliczkę 4.000zł). Zauważyć przy tym trzeba, że i tak brak było jakichkolwiek podstaw do zasądzania przez Sąd Rejonowy w zaskarżonym postanowieniu (pkt 3. b) kosztów od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł także na podstawie art.520 § 2 kpc, obciążając nimi wnioskodawcę, który – w związku z uwzględnieniem apelacji i przy sprzeczności interesów w sprawie – powinien zwrócić uczestnikowi wyłożone przez niego koszty zastępstwa prawnego. Wysokość tych kosztów ustalono na kwotę 280zł, na którą złożyła się opłata od apelacji -40zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika uczestnika - 240 zł ( § 5 pkt 3 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1, § 15 ust. 1 i 3 i § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz.U.(...)).

Jarosław Grobelny Anna Paszyńska - Michałowska Michał Wysocki